ИННОВАЦИОННЫЕ ПРОЦЕССЫ В ОБУЧЕНИИ ХИМИИ

99
Реализация компетентностного подхода предусматривает широкое использование в учебном про­
цессе активных и интерактивных форм проведения занятий, таких как:
– компьютерные симуляции, 
– деловые и ролевые игры, 
– разбор конкретных ситуаций, 
– психологические и иные тренинги, 
– в сочетании с внеаудиторной работой с целью формирования и развития профессиональных навы­
ков обучающихся. 
В методе обучения как сложном, многокачественном образовании находят отображение объектив­
ные закономерности, цели, содержание, принципы и формы обучения [3, 241].
Методы обучения – это средства взаимосвязанной деятельности преподавателя и студентов, которые 
направлены на овладение студентом знаниями, умениями и навыками, на его воспитание и развитие 
в процессе обучения. Разнообразность методов порождает у будущих химиков заинтересованность к 
учебно­познавательной деятельности, что очень важно для формирования их профессиональной ком­
петентности.
Обоснованность теории и практики метода обучения в высшей школе при условиях КМСОУП ха­
рактеризируется наличием в нем:
– запланированных педагогом целей учебной деятельности;
– путей, которые избирает педагог для достижения данных целей;
– способов сотрудничества со студентами;
– содержания обучения в совокупности с конкретным учебным материалом;
– источников информации;
– активности участников учебного процесса; мастерством преподавателя;
– системы приемов и средств обучения и т. п. [3, 242]. 
Использование того или иного метода должно определяться педагогической и психологической це­
лесообразностью; соотношением на организацию деятельности преподавателя и студентов; соответ­
ствием методов возможностям студентов, индивидуальным возможностям преподавателя; соотношени­
ем методов с характером содержания материала, который изучается; взаимосвязью и взаимодействием 
методов между собой; эффективностью достижения качественных результатов обучения и творческого 
использования знаний, умений и навыков. 
К  инновационным  методам  обучения  относятся  методы  активного  обучения,  которые  в  условиях 
КМСОУП  предвидят  повышение  уровня  профессиональной  компетентности  будущего  специалиста. 
Мето ды активного обучения способствуют формированию их знаний, профессиональных умений и на­
выков путем привлечения к интенсивной познавательной деятельности; активизации мышления участни­
ков учебно­воспитательного процесса; проявлению активной позиции учащихся; самостоятельному при­
нятию решений в условиях повышенной мотивации; взаимосвязи преподавателя и студента и др. [3, 261].
Исходя из этого, в процессе подготовки специалиста­химика в условиях кредитно­модульной техно­
логии обучения мы используем следующие методы и приемы:
– проведение интерактивных лекций, а именно использование метода «вопрос – ответ» во время 
работы со студентами на протяжении лекции; проведение коротких презентаций, подготовленных сту­
дентами, которые раскрывали бы один из вопросов, поставленных в данной теме; тестирование;
– внедрение в ходе практических занятий таких форм работы, как «круглый стол», где студенты в 
ходе обсуждения решают важные проблемы химии на основе собственных самостоятельных нарабо­
ток; проведение диспутов, дискуссий, анализаситуаций; 
– преобразование самостоятельной работы студента, исполнение индивидуального научно­исследо­
вательского задания, как обязательной составляющей изучения конкретной учебной дисциплины;
– использование на занятиях презентаций, публикаций, web­сайтов, подготовленных студентами в 
соответствии с НИР;
– использование в учебно­воспитательном процессе высшей школы ролевых и деловых игр, кейс­
методов,  «мозговой  атаки»,  которые  способствуют  развитию  активности,  творчества,  креативности 
обучаю щихся;

100
– проведение мастер­классов, тренинговых занятий, способствующих формированию профессио­
нальной компетентности будущего химика;
– широкое использование мультимедийных средств в процессе чтения лекций и проведения практи­
ческих занятий, электронных и разных видов опорных конспектов лекций, предоставления студентам 
учебной информации на электронных носителях, Интернет­поиск и тому подобное;
– использование новых подходов к контролю и оцениванию достижений студентов, которые обес­
печивают объективность и надежность.
Принципы интерактивного обучения:
– индивидуализация;
– гибкость;
– элективность;
– контекстный подход; 
– развитие сотрудничества; 
– использование методов активного обучения.
Кратко остановимся на используемых нами методах обучения: 
– активный метод обучения, использующий имитацию реально изучаемого объекта для создания у 
обучаемых наиболее полного ощущения реальной деятельности в роли лица, принимающего решения. 
На играх осваиваются методы принятия решений в многокритериальных задачах в условиях дефицита 
ресурсов, информации, времени. Они заканчиваются мероприятиями, направленными на закрепление 
результатов занятий с игровым моделированием, проводящимися после завершения учебной игры или 
курса в целом. 
Игра дидактическая (учебная игра) – развивает репродуктивное и творческое педагогическое и пси­
хологическое мышление, адаптационные  способности, профессиональные и коммуникативные зна­
ния, умения и навыки. 
Игра исследовательская – связана с разработкой новых концепций, испытанием проблем и решений 
гипотетического характера, прогнозированием последствий и потенциальных проблем при внедрении 
нововведений.   
В  ходе  поисковой  работы  мы  определили,  что,  используя  возможности  инновационных  методов 
обуче ния, в условиях кредитно­модульной технологии, в процессе профессиональной подготовки бу­
дущего химика происходит: активизация познавательной деятельности студентов; их мотивирование 
и стимулирование к учебной деятельности; моделирование профессиональных умений будущего спе­
циалиста;  удовлетворение  профессиональных  образовательных  интересов  и  потребностей;  развитие 
творчества, критического мышления; умение проявить свои личностные и профессионально важные 
качества; обеспечение возможности к обучению на протяжении жизни; формирование профессиональ­
ной мобильности, креативности, компетентности и конкурентоспособности будущих учителей началь­
ных классов на рынке труда.
Таким образом, технологический подход в образовании является залогом успеха адаптации высшего 
образования Казахстана к требованиям Болонского процесса. Использование педагогических техно­
логий, инновационных методов обучения в образовательном процессе предоставит нам возможность 
значительно повысить качество профессиональной подготовки наших студентов, обеспечит их конку­
рентоспособность на мировом рынке труда, активное участие в европейском пространстве высшего 
образования.
Литература:
1. Прокопенко И.Ф., Евдокимов В.И. Педагогические технологии. – Харьков: Коллегиум, 2009. – 
224 с.
2. Гончаров С.М., Гурин В.А. Кредитно­модульная система организации учебного процесса: мето­
дические аспекты: Монография. – Ровно: НУВГП, 2008. – 626 с.
3. Скаткин М.М. Совершенствование процесса обучения. – М.: Просвещение, 2011. – 365 с. 

101
Түйіндеме
Заман талабына сай мамандарды кәсiби дайындау үдерісіндегі кредиттік – модульдiк технологиясы 
шарттарына орай инновациялық оқыту әдiстерiн енгiзудiң қажеттiлiгі жоғары оқу орнына кредиттік – 
модульдiк технологиясы жағдайында мамандардыңкәсiби құзыреттiлiгiн қалыптастыру мәселелерінің 
ғылыми негіздерін жасауға мүмкіндік туғызады. Білім берудегі жаңа технологиялар Болон үдерісінің 
талаптарына  Қазақстан  жоғары  бiлiмiнiң  бейiмделуiнің  жетiстiктерінiң  кепiлдiгi  болып  табылады. 
Білім  беру  үдерістерінде  педагогикалық  технологияларды,  инновациялық  оқыту  әдiстерiн  қолдану 
студенттердің кәсiби дайындықтарының сапасын едәуiр жоғарылатуға мүмкіндік береді және әлемдік 
еңбек нарығында олардың бәсекеге түсуге қабілетті, сондай­ақ еуропалық жоғары бiлiмнiң кеңiстiгiне 
белсендi қатысуын қамтамасыз етедi.
Summary
The urge to introducing innovative teaching methods in terms of credit­modular technology in training 
professional, driven by call of the time, leads to a subsequent scientific development of issues in forming 
professional  competence  in  terms  of  credit­modular  technology  in  institutions  of  higher  education.  The 
technological approach in education is a key to success for adaptation of the higher education of Kazakhstan 
to  the  requirements  of  the  Bologna  process.  The  use  of  educational  technologies,  innovative  methods  of 
instruction in the educational process will provide us with an opportunity to significantly improve the quality 
of  training  for  our  students,  ensure  their  competitiveness  on  the  world  market,  active  participation  in  the 
European space of higher education.
УДК 378.194 22:378 241 (610)
РЕФОРМИРОВАНИЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ПРОГРАММ 
ЕДИНОГО КОНТИНУУМА МЕДИЦИНСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ 
(БАКАЛАВРИАТ, ИНТЕРНАТУРА, РЕЗИДЕНТУРА, 
МАГИСТРАТУРА, ДОКТОРАНТУРА) С ЦЕЛЬЮ СООТВЕТСТВИЯ 
МЕЖДУНАРОДНЫМ СТАНДАРТАМ АККРЕДИТАЦИИ
Ш.М. СЕЙДИНОВ, 
доктор медицинских наук
Г.Н. БИМУРЗАЕВ, 
кандидат медицинских наук 
Н.К. ТУЛЕЖАНОВ, 
кандидат медицинских наук
Б.И. ШОРАЕВ,
Международный казахско-турецкий университет имени Х.А.Яссави, 
г. Туркестан, Республика Казахстан
Основная цель Болонского процесса – создать единую общеевропейскую конкурен то способную 
(прежде всего, с американской) систему образования, а также расширить возможности трудоустрой­
ства специалистов [1,2].
В Международном казахско­турецком университете имени Х.А. Ясави сформирована модель евро­
пейского высшего образования с учетом специфики и традиций национальных образовательных сис­
тем [3, 4] (см. схемы).
 Выбор стратегических альтернатив на основе SWOT и PEST анализов.
А. Стратегические концепции сохранения, использования и укрепления сильных сторон: 

102
А 1. Использование международного статуса университета и потенциала партнерства с Турцией для 
реализации стратегий международного уровня в соответствии с Болонским процессом. 
A 2. Использование единого для всех медицинских факультетов Центра медицинского образования 
для создания и реализации единых стратегий и проектов в сфере медицинского образования и науки, 
охватывающих все уровни вертикальной (бакалавриат, интернатура, резидентура, магистратура, док­
торантура, обучение ППС) и горизонтальной интеграции (между всеми медицинскими факультетами).
A 3. Максимальное использование возможностей электронного портала университета для развития 
медицинских факультетов в сфере образования и науки.
Основная цель стратегических альтернатив:
Стать одним из лидирующих университетов в Казахстане, осуществляющих образовательные про­
граммы международного стандарта;
Стать  лидером  в  области  предоставления  уникальных  компетентностных  интегрированных  спи­
ральных образовательных программ, отражающих непрерывность профессионального обучения и раз­
вития в течение всей жизни;
Создать механизм внедрения инновационных компьютерных технологий в медицинское образова­
ние и науку.
Миссия медицинских факультетов: 
– Социальная направленность.
– Основная деятельность и потребитель услуг.
– Характеристика.
–
.

103
– Механизм реализации.
– Уникальность.
Выбор стратегических альтернатив на основе SWOT и PEST анализов.
B. Стратегические концепции ликвидации слабых сторон:
B 1. Интенсификация усилий по подготовке собственных кадров в сфере образования и науки путем 
максимального включения ППС в рабочие команды с целью обучения в ходе работы, осуществления 
обучения ППС согласно государственному стандарту дополнительного образования «Преподаватель 
медицинского учреждения образования и науки», усиления подготовки магистрантов и докторантов.
B 2. Интенсификация мероприятий по полиязычному обучению.
B 3. Использование рычага персональной и командной эффективности в качестве движущего фак­
тора повышения качества.
Основные цели стратегических альтернатив:
– создать мощные резервы собственных кадров за счет внутренних резервов развития;
– войти в пятерку лучших вузов, осуществляющих полиязычное образование;
– создать эффективный механизм непрерывного повышения качества человеческих ресурсов;
– способствовать укреплению здоровья и процветанию людей путем подготовки медицинских спе­
циалистов, соответствующих высоким профессиональным стандартам медицинской практики, образо­
вания и исследований, при помощи компетентностных интегрированных спиральных образовательных 
программ, отражающих непрерывность профессионального обучения и развития в течение всей жизни. 

104
Генеральный  проект  1  фазы  (2012­2013):  «Реформирование  образовательных  программ  единого 
континуума медицинского образования (бакалавриат, интернатура, резидентура, магистратура, докто­
рантура) с целью соответствия международным стандартам аккредитации».
Под­проект А: «Обеспечение законодательной и нормативной базы для реформирования образова­
тельных программ и построения отчета о самооценке».
Под­проект  В1:  «Реформирование  методов  преподавания  и  оценки  в  категории  «знает»  и  «знает 
как» (письменные методы оценки).
Под­проект В2: «Реформирование методов преподавания и оценки в категории «показывает как» и 
«делает» (симуляционные методы, ОСКЭ, портфолио, оценка на 360⁰).
Под­проект С: «Обеспечение исследованиями для сбора данных для отчета по самооценке».
Под­проект D1: «Развитие полиязычного образования».
Под­проект D2: «Повышение персональной и командной эффективности как механизм улучшения 
качества медицинского образования».
Генеральный проект 2 фазы (2013­2014): «Внедрение информационных компьютерных технологий 
международного уровня с целью интенсивного развития медицинского образования и науки».
Под­проект  А:  «Ресурсное  обеспечение  внедрения  информационных  компьютерных  технологий 
международного уровня с целью интенсивного развития медицинского образования и науки».
Под­проект  B1:  «Внедрение  информационных  компьютерных  технологий  высокого  уровня  для 
улучшения методов преподавания и оценки».
Под­проект В2: «Повышение эффективности методов преподавания и оценки при дистанционном 
обучении преподавателей».
Под­проект С: «Интенсификация развития научных исследований в сфере медицины и медицинско­
го образования при помощи информационных компьютерных технологий международного уровня».
Под­проект D1: «Внедрение информационных компьютерных технологий международного уровня 
в условиях полиязычного обучения».
Под­проект D2: «Внедрение информационных компьютерных технологий международного уровня 
для повышения личной и командной эффективности».
Генеральный проект 3 фазы (2014­2015): «Количественный и качественный анализ эффективности 
мероприятий стратегического плана и разработка нового стратегического плана развития медицинских 
факультетов в сфере образования и науки».
Подпроекты реализуются согласно генеральным проектам 1 и 2 фазы. 
Литература:
1. Шкарин В.В., Буланов Г.А. Государственная медицинская академия. – Н. Новгород, 2011. – 
С. 45­48.
2. Беляков Н.А., Карсаевская Т.В., Щебро А.П., Ермолаенко М.Т. Российская модель последиплом­
ного медицинского образования в контексте тенденций развития медицины на рубеже XX­XXI вв. //
Биомедицинский журнал. – 2002. – Т. 3. – (http://www.medline.ru).
3. KickbushI. Innovation in health policy: responding to the health society // Gaceta Sanitaria. – 2007. – № 
21. – Р.338­342.
Түйіндеме
Бұл мақалада Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ­түрік университетінің инновациялық жаңа 
білім беру сапасын арттыру мақсатында медициналық факультетінде бірыңғай Болон процесіне сәйкес 
жүргізіліп жатқан жұмыстар айтылған. Кәсіби дәрігер дайындау үрдісі тәрбиелеу, сонымен қатар ар­
найы  кәсіптік  бағыт­бағдардың  қалыптасуын  қадағалайды.  Бүкілдүниежүзілік  көпсалалы  маман  да­
йындау жүйесі дәлелдегендей, егер білім алушыға талап жоғары болса, білім деңгейі де арта түсетіні 
дәлелденген. 

105
Summary
For reforming purpose of educational program of common continuum of Medical Baccalaureate (Bachelor’s 
Degree,  Internship,  Residency,  Master’s  Degree,  Doctoral  Degree)  in  accordance  with  International 
Accreditation Standards. 
This article identifies the provisions made toward transition of the medical faculty of the International 
Kazakh­Turkish University after the name of H.A.Yassavi in accordance with Bologna process, directed to 
improve the quality of innovational education. Humanitarian school fosters not only training of professional 
doctor, but also oversees the formation of the professional school of training doctors. As the world system 
of  multidisciplinary  training  has  proven,  education  level  of  the  trainee  is  much  higher  when  knowledge 
requirements are high. 
ӘОЖ:37.035.6:372.8:574
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ ЖӘНЕ ТӘРБИЕ БЕРУ ПРОЦЕСІН 
ҚАЛЫПТАСТЫРУ АСПЕКТІЛЕРІ
C.Ж. ИБАДУЛЛАЕВА, 
биология ғылымдарының докторы, профессор
Г.Р. ОҢҒАРБАЕВА, 
магистрант,
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті, 
Қазақстан Республикасы
Экологиялық  білім  мен  тәрбиеберудің  дүниежүзілік  даму  кезеңдеріне  келсек,  ең  алдымен, 
БҰҰ  деңгейінде  (ЮНЕСКО)  алғаш  рет  халықаралық  деңгейде  биосфера  ресурстарын  қорғау  және 
тиімді пайдалану туралы «Адам және биосфера» атты бағдарлама қабылданып, ол экологиялық сипат 
алды.
1971 жылы Швейцарияда Еуропалық конференция шақырылып, онда айнала қоршаған орта, 
табиғат қорғау мәселелері көтерілді. 1972 жылы Стокгольмде «Қоршаған ортаны қорғау» туралы 
білім  беру,  1977  жылы  Тбилиси  қаласында  БҰҰ  жанындағы  ЮНЕСКО  және  ЮНЕП  ұйымдары 
«Экологиялық білім беру» туралы 40­тан астам шешімдер қабылдап, оның ғаламдық стратегиялық 
жоспарлары анықталды. Экологиялық білім берудің одан әрі даму кезеңдері атақты Найроби (1982), 
Беч (1983), Мәскеу (1987), тағы басқа конференцияларымен жалғасады [1]. 
Экологиялық  білім  берудің  бұрынғы  КСРО  кезеңіне  тоқталсақ,  онда  негізінен  орыстың  табиғат 
зерттеуші әрі көрнекті ағартушылары: А.М. Теряев, И.И. Мартынов, В.Г. Белинский, А.Н. Герцен, 
Н.Г. Чернышевский еңбектерін атауға болады. Одан соң А.Н. Бекетов, К.А. Тимирязев, Д.Н. Кайгородов 
тағы басқалар табиғатты зерттеу мен қорғау туралы мәселелерді көтерді.
ХХ ғасырдың орта шенінде педагогтар: В.Ф. Натали, Н.М. Верзилин, В.М. Корсунская, тағы басқалары 
экологиялық білім беруді география, биология пәндерімен байланыстыра отырып дамытуды ұсынды. 
Ал  1947  жылдан  бастап  көпшілікке  экологиялық  білім  беру  КСРО  бойынша  оқу  жүйесіне  енгізіле 
бастады. Мәселен, 1947 жылы Белоруссия мемлекеттік университетінде алғаш рет экология кафедрасы 
ашылды. Одақтың көптеген оқу орындарында (Қазан, Мәскеу, Санкт­Петербург) Биосфера, Экология, 
Табиғат қорғау, тағы басқа экологиялық курстар оқу жоспарларына еніп оқытыла бастады. Осы тұрғыда 
көрнекті педагог­ғалымдар С.Д. Зверев, С.Д. Дерябо, В.А. Левин, Н.Т. Суравегина, А.Н. Захлебный, 
тағы басқалары халықтық оқу жүйесінде экологиялық білім берудің сан­қырлы теориялық практикалық 
негіздерін ұсынды [2]. 
14-0124

106
1997  жылдың  тамыз  айынан  бастап  республикамызда  алғашқы  табиғатты  қорғау  туралы  жаңа  заң 
қабылданып, күшіне енді. Заң әр адамның өмірі мен денсаулығы үшін айналадағы ортаның барынша қолайлы 
болуын қамтамасыз етіп, табиғатты қорғаудың экономикалық­практикалық және әлеуметтік негіздерін белгі­
леп берді. Ол мынадай тармақтардан тұрады:
•  Республикада  халыққа  білім  беру  орындары  табиғат  қорғау  жөнінен  халықтың  барлық  топтарын 
қамтитын тәрбие және білім беру жүйесін жүзеге асыру.
• Жалпыға бірдей кешенді түрде және үздіксіз экологиялық тәрбие мен білім берудің жоғарғы және ар­
наулы оқу орындарына маман кадрларды кәсіптік жағынан даярлау, олардың біліктілігін арттырудың барлық 
мүмкіндіктерін жасау.
  Құжатта  64­бапта  айтылғандай,  орындарында  міндетті  түрде  экологиялық  білім  қалыптастыру 
қажеттілігі айтылып, ол бойынша азаматтардың экологиялық мәдениетін қалыптастырудағы қажетті 
экологиялық  білім  мазмұнын  ашу  үшін,  оқу  орындарының  ұстаған  бағдарына  қарамастан,  барлық 
жоғары және арнаулы оқу мекемелерінде экологиялық білім негіздерін міндетті түрде оқыту.
Арнаулы оқу орындарының бағытына сәйкес айналадағы ортаны қорғау және табиғатты ұтымды 
пай дала ну жөнінде арнаулы курстар оқыту көзделеді [3].
Қазіргі кездегі білім беру ошақтарының алдында тұрған міндеттердің бірі – жас ұрпақтың экологиялық 
білімі мен көзқарасын қалыптастыру, оларды табиғатты қорғау, табиғи қорларды тиімді пайдалану және 
өмір сүрген ортасы мен еңбектенетін жерінде жоғары, саналы, экологиялық білімді пайдалана білетін азамат 
ретінде тәрбиелеу. 
Республикамыздың үздіксіз білім беру жүйесінде, яғни балабақшадан бастап жоғарғы оқу орын­
дарына  дейін  жан­жақты  экологиялық  білім  беруді  жүйелі  және  мақсатты  түрде  ұйымдастыруды 
міндеттейді. Жер бетінде өсімдіктер, жануарлар, өзен­көлдер адамның жабайы, рақымсыз іс­әрекетінің 
нәтижесіне ұшырауда. Бұған қосымша біраз аймақтар өнеркәсіптері (химия, мұнай, көмір, АЭС, тағы 
басқа) және цемент заводтары өндірістік пайдалы заттардан бөлінетін түрлі газдар, булар, жергілікті 
өндіріс  орындары  шығаратын  заттардың,  өнімнің,  яғни  азық­түлік,  ет­сүт  тағамдарының  қалдық 
қоқыстары іріп­шіріп бұзылуынан түрлі бактериялардың пайда болуы тұрғындардың денсаулықтары­
на зиян келтіреді, аурудың жаңа түрлері шыға бастайды [4].
Экологиялық білімді қалыптастырудың негізгі мақсаттары:
• Экологиялық нормалардың ережелерінің қажеттілігін оқушылардың мінез­құлқында тәрбиелеу.
• Қоршаған ортаға жауапсыздықпен қараушыларға жол бермеу.
Оқушылардың бойында экологиялық мәдениетін қалыптастыру:
– тұлғаның мінез­құлқында;
–  қоғамдық  пайдалы  еңбек  және  еңбек  тәрбиесі  арқылы  айналадағы  табиғатты  қорғауда,  күтуде 
және жақсартуда;
– экологиялық білімді насихаттауда;
– ең алғашқы кәсіби еңбекте.
Бүгінгі  таңда  жаппай  үздіксіз  экологиялық  білімді  қалыптастыру  мәселесі  мемлекеттік  деңгейде 
қойылып отыр. Экологиялық білімді қалыптастыруды негіздейтін құжаттар мен заңдар қабылдануда. 
Экологиялық  білім  беру  дегеніміз  –  адамзат  қауымының,  қоғамның,  табиғаттың  және  қоршаған 
ортаның үйлестігінің тиімді жолдарын ұрпаққа түсіндіру. Оның ішінде қоршаған орта мен оның табиғи 
ресурстарын тиімді пайдалану барысында табиғатты қорғай алатын, аялай білетін, адамгершілі мол, 
экологиялық білім мен мәдениеті жоғары жаңа ұрпақ тәрбиелеу орын алады. Экологиялық дағдарыстың 
ұлғаюын  мейлінше  тежеу,  табиғат  пен  қоршаған  ортаны  қорғау  тәсілдерін  жастарға  ұғындыру  тек 
экологиялық жаппайжәнеүздіксізбілім беру нәтижесінде ғана іске асырылады. 
Осы орайда елімізде балаларға үздіксіз экологиялық білім беруді ұйымдастырудың өзіндік объективті 
және субъективті себептері бар. Олар:
– туған өлкеміздің табиғаты мен оның табиғи ресурстарының ұзақ жылдар бойы орынсыз пайдала­
ну нәтижесінде азаюы, ластануы және есепсіз сарқыла бастауы;

107
– республиканың көптеген аймақтарында экологиялық апатты жерлердің көбейе түсуі;
– өндіріс пен өнеркәсіп кешендерінің зиянды қалдықтары, ғарыш айлағының сақталуы, полигондар 
зардаптары, жердің жарамсыздануы, адам денсаулығының нашарлауы;
–  экологиялық  білім,  тәрбие  және  мәдениеттің  қалыптасуы  мен  «тұрмыстық»  қажеттілік  мақса­
тындағы «табиғатты пайдалану» сипаты арасындағы алшақтықтардың ұлғаюы [5].
Аталған мәселелерді шешу үшін экологиялық білім алу ауадай қажет. Мектеп, гимназия, колледждер 
және басқа да оқу мекемелері үздіксіз экологиялық білім берудің қайнар көзі және ұйымдастырушы оқу 
ордасы болуы тиіс.
Экологиялық  білімді  қалыптастыру  мақсаты  –  жеке  адамның  бойына  табиғатқа  деген  ізгілік 
қатынастарды қалыптастыра отырып, адам – қоғам – табиғат арасындағы толық үйлесімділік рухында 
тәрбиелеу. Экологиялық білім беру жеке адамның экологиялық мәдениетін қалыптастырудан бастап 
көпшілікке үздіксіз экологиялық білім беруді қарастырады. Экологиялық білім беру – өте күрделі про­
цесс. Қоршаған табиғи ортаның өзі мен қоғам үшін мәңгі қажеттілігін сезіндіре отырып, оқушының 
дүниеге деген ізгі көзқарастарын бірте­бірте қалыптастыру көзделеді.
Жеке адам мен қоғамның табиғатқа деген оң көзқарасын, экологиялық мәдениетін қалыптастыру 
үшін кейбір әлеуметтік және экономикалық мәселелерді шешу қажет. Олар:
– экологиялық және табиғат қорғау заңдарын жетілдіру және оларды бұлжытпай орындау;
– табиғи ресурстарды тиімді пайдалануда жауапкершілікті күшейту;
– қоршаған ортаның тазалығы мен адам денсаулығының үйлестігін сәйкестендіру;
– үздіксіз экологиялық білім беруді ұйымдастыруды тездету;
– елдегі экологиялық жағдайлардың мәліметтерін көпшілікке жетуін қамтамасыз ету.
Экологиялық тәрбие еңбек тәрбиесімен байланысты. Өйткені өндірістік іс­әрекеттің барысында адам 
қоршаған ортаға тікелей әсер етеді. Жалпы білім беретін мектептерде экологиялық білім мен тәрбие 
мазмұны  әр  түрлі  сыныптар  және  пәндер  бойынша,  қоғамға  пайдалы  жұмыс  және  өндірістік  еңбек 
арқылы іске асырылады. Бастауыш сынып оқушылары табиғат байлығын ауыл шаруашылығында пай­
далану жайлы алғашқы ұғымды еңбек сабақтарында алады. Олар үй мүліктерін, киім­кешек, тағам, т.б. 
жасайтын табиғат заттарын қалай пайдаланумен танысады. Бастауыш сыныптардың оқу бағдарламасы 
оқушыларды төмендегі іскерлікті, дағдыны қалыптастыруға бағытталған: өсімдіктердің даму кезеңіне 
фенологиялық бақылау жүргізу; мектеп және қоғамдық мүлікті ұқыптылықпен күту; тұрмыста элек­
троэнергияны, газды, суды үнемді пайдалану. Орта және жоғары сыныптар оқушыларын кең көлемде 
экологиялық біліммен қаруландыру қажет. Қазіргі жағдайда өндіріс табиғатқа күшті әсер етуші фактор 
болып отыр. Осыған орай табиғатты ұтымды пайдаланудың ғылыми білімге негізделетінін оқушы лар­
дың түсінуі керек, өйткені өндірістік іс­әрекеттің болуы мүмкін. Сондықтан қоғамдық өндіргіш күш те­
рін ұнамды орналастыруға аймақ табиғатының ерекшелігін, оның өндірістік жүктемеге орнықтылы ғын 
есепке алу талап етіледі. Оқушылар ауылшарушылық өндірісінің әр алуан жұмыстарына қатыса ды. 
Сондықтан  олар  жұмыстың  түрлеріне  байланысты  негізгі  мәселелермен  таныс  болуы  қажет:  жерді 
пайдалану негіздерін, топырақты эрозиядан қорғауды игеру, дақылдарды суару мөлшерін, минералдық 
тыңайтқыштарды,  улы  химиялық  заттарды  беру  мөлшерінің  мерзімін  технологиялық  талаптарға 
сәйкес есепке алуы қажет [6]. Сонымен, оқушылардың экологиялық білімінің белгілі жүйесін игеру, 
табиғатты қорғау, оның байлығын тиімді пайдалану, экологиялық мәдениет негізінде дұрыс дүние тану 
көзқарастарын қалыптастыру керек. 
Әдебиеттер:
1. Байқуатова О. Оқытудың психологиялық­физиологиялық негіздері // Бастауыш мектеп. – 2010. – 
№ 5. – 9­12 бб.
2. Керімбаева Р. Оқушының дүниетанымын қалыптастыру // Бастауыш мектеп. – 2005. – № 4. – 29 б.
3. Садыков Е.Б. Экологиялық білім, тәрбие және мәдениет проблемалары, оларды шешу жолдары. – 
Алматы, 2003. – 317 б.

108
4.  Шілдебаев  Ж.  Экологияны  мектепте  оқыту  әдістерінің  өзекті  мәселелері  //  География  және 
табиғат. – 2004. – № 1. – 25­30 бб.
5. Керімбаева Р. Оқушының дүниетанымын қалыптастыру жолдары // Қазақстан мұғалімі. – 2001, 
№ 2. – 16­18 бб. 
6.  Шілдебаев  Ж.  Экологиялық  білім  қалыптастырудың  негіздері  мен  тәжірибелері  //  Қазақстан 
мектебі. – 2004. – № 7. – 5­6 б.
Резюме
В данной статье приводятся данные по формированию элементов экологического воспитания у уче­
ников. Рассматриваются вопросы изучения основных моментов экологического воспитания в психоло­
го­педагогической литературе. Анализируются основные цели и задачи экологического воспитания и 
образования. Наряду с этим изучены объективные и субъективные причины формирования экологиче­
ского мировоззрения, делается акцент на необходимость непрерывного экологического образования и 
воспитания подрастающего поколения. 
Summary
This article presents data on the formation of the elements of environmental education of the students. It also 
reviews main issues of environmental education in the psychological and educational literature. General goals 
and objectives of environmental education are analyzed. In addition, impartial and biased causes of formation 
of ecological world view are studied. The need for continuous environmental education and upbringing of the 
younger generation is emphasized.
ӘОЖ 004:001.895

жүктеу/скачать 2,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: