Issn 2226 1176 индекс 75756

БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 1,  2015 г. 
113
синергетического подхода. 
Ключевые слова: 
социальный педагог, профессиональные обязанности социального педаго-
га, нормативно-правовая документация, управление, самоуправление, координация.
В.В. Зарубаева
Әлеуметтік педагогтың замануи мектепте кәсіби қызметін 
басқарудың негізгі аспектілері
Түйіндеме.
  Аталмыш  мақала  әлеуметтік  педагогтың  замануи  мектепте  кәсіби  қызметін 
басқарудың  негізгі  мәселелеріне  арналған.  Әлеуметтік  педагогтың  қызметтік  және 
функциональдық  міндеттері,  сонымен  қатар  әлеуметтік  педагог  өзінің  кәсіби  қызметінде 
қолдануы керек нормативтік-құқықтық база қарастырылған. Сонымен қатар, мақалада мектеп 
әкімшілігінің  тарапынан  қадағалауды  және  үйлестіруді  қажет  ететін  әлеуметтік  педагогтың 
құжаттарының  тізімі  берілген.  Әлеуметтік-педагогикалық  қызмет  басқаруы  синергетикалық 
тәсілдің негізгі жағдаяттарына сүйенуі керек, білім беру жүйесінің ерекше жүйе бөлігі ретінде 
берілген.
Түйінді  сөздер: 
әлеуметтік  педагог,  әлеуметтік  педагогтың  кәсіби  міндеттері,  құқықтық 
құжаттаманы басқару, өзін-өзі басқару, үйлестіру.
V.  Zarubaeva
Basic aspects of management by professional activity of social teacher at modern school
Abstract.
 This article is sanctified to the management questions by activity of social teacher at mod-
ern school. It consider the position and functional requirements of social teacher, and right and norma-
tive base which a social teacher must follow in the professional activity. There is a list of social teachers 
documents to be liable to ordination and control by the site of school administration in the article. Socio-
pedagogical service is represented as a specific subsystem of the organization of education, the manage-
ment of which should be based on the basic provisions of the synergetic approach.
Key words: 
social teacher, professional duties of social teacher, legal documentation, management, 
self-management, coordination.
В  течение  достаточно  продолжительного 
времени, в науке остро стоит вопрос об инте-
грации  различных  и  даже,  на  первый  взгляд, 
разрозненных  научных  направлений.  Особен-
но  это  касается  научных  дисциплин,  изуча-
ющих  человека.  Например,  в  педагогике,  все 
чаще  звучат  слова  великого  К.Д.Ушинского: 
«Если педагогика хочет воспитывать человека 
во всех отношениях, то она должна прежде уз-
нать его тоже во всех отношениях». И эта цита-
та великого русского педагога в наши дни не 
только не теряет актуальности, но и приобре-
тает новый всеобъемлющий смысл. 
Современная  тенденция  развития  казах-
станского  образования  в  формирования  гар-
моничной,  всесторонне  развитой  личности 
[1], как раз предполагает объединение усилий 
специалистов разных научных и практических 
направлений в достижении этой нелегкой, но 
важной и благородной цели.
Социально-педагогическая  деятельность, 
в  этом  смысле,  является  интегральной,  объ-
единяющей.  Миссия  социального  педагога  в 
школе – это способствовать образованию и со-
циальной  поддержке  личности  учащегося  во 
всех возрастных периодах развития [2]. Говоря 
точнее, социальный педагог – это специалист, 
выполняющий множество функций и профес-
сиональных ролей для достижения своей глав-
ной цели – образования и воспитания подрас-
тающего поколения.
Социальный  педагог  в  школе  выполняет 
массу сложных и различных по сфере деятель-
ности  функций:  аналитико-диагностическую, 
прогностическую,  организационно-коммуни-
кативную,  коррекционную,  социально-про-
филактическую,  реабилитационную,  коорди-
национно-организационную,  охранно-защит-
ную,  психотерапевтическую,  посредническую 
и т.д. [3].
Таким  образом,  исходя  из  вышеперечис-
ленных  функций,  можно  утверждать,что  со-
циальный  педагог  объединяет  в  себе  знание 
различных  гуманитарных  специальностей, 
выполняет  множество  профессиональных 
ролей.  Так,  социальный  педагог  выступает  в 

МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 1,  2015 г. 
114
первую  очередь  посредником  между  ребен-
ком  и  другими  субъектами  образовательной 
системы.  Эта  профессиональная  роль  пред-
ставляется нам наиболее важной в деятельно-
сти социального педагога, поскольку именно в 
этой сфере реализуется защита прав ребенка, 
а  так  же  и  многие  другие  профессиональные 
роли социального педагога. Помимо этого, со-
циальный педагог должен быть хорошим пси-
хологом, советчиком и просто другом, как ре-
бенку, так и родителям и учителям. Он должен 
быть социальным работником, оказывающим 
реальную социальную помощь определенным 
категориям семей, дети которых обучаются в 
данной школе. Так же, ему просто необходимо 
знать азы медицины, поскольку в его профес-
сиональные  обязанности  входит  сбор  инфор-
мации  о  развитии  ребенка,  где  необходимо 
указывать  и  медицинскую  составляющую  о 
физическом здоровье учащегося. Помимо это-
го, социальный педагог должен выступать экс-
пертом  по  вопросам  развития  ребенка,  а  так 
же в случаях, когда учащийся попал в трудную 
жизненную ситуацию и необходимо проанали-
зировать ее на педагогическом консилиуме.
Еще одной немаловажной профессиональ-
ной  ролью,  с  которой,  впрочем,  и  начинается 
социально-педагогическая  деятельность,  яв-
ляется роль юриста, адвоката ребенка. Сотруд-
ничество с ОДН, защита прав и интересов ре-
бенка в суде, работа с детьми ОБПР, оказание 
помощи семьям в получении социальных посо-
бий, пенсий и т.д. требует от социального педа-
гога  серьезных  знаний  нормативно-правовой 
базы. Умение пользоваться законодательными 
актами  –  залог  успешной  и  эффективной  ра-
боты социального педагога. Без этих знаний и 
умений  невозможно  осуществлять  професси-
ональную деятельность на достойном уровне, 
отвечающем требованиям современного соци-
ума.
Для  социального  педагога  казахстанской 
школы необходимо иметь в своем кабинете и 
уметь  свободно  ориентироваться,  как  мини-
мум, в следующем перечне нормативно-право-
вых актов:
1.  Конституция РК от 30 августа 1995 года 
(с изменениями и дополнениями на 2 февраля 
2011 г.);
2.  Конвенция о правах ребенка от 20 ноя-
бря 1989 года;
3.  Кодексы:
a.  Кодекс «О браке (супружестве) и семье» 
от 26 декабря 2011 года (с изменениями и до-
полнениями по состоянию на 17.11.2014 г.),
b.  Гражданский кодекс РК от 1 июля 1999 
года  (с  изменениями  и  дополнениями  по  со-
стоянию на 29.12.2014 г.),
c.  Гражданский  процессуальный  кодекс 
РК от 13 июля 1999 года (с изменениями и до-
полнениями по состоянию на 29.12.2014 г.),
d.  Трудовой кодекс РК от 15 мая 2007 года 
(с изменениями и дополнениями по состоянию 
на 10.01.2015 г.),
e.  Уголовный  кодекс  РК  от  3  июля  2014 
года  (с  изменениями  и  дополнениями  от 
07.11.2014 г.),
f.  Уголовно-процессуальный кодекс РК от 
4 июля 2014 года (с изменениями и дополне-
ниями по состоянию на 07.11.2014 г.);
4.  Законы: 
a.  Закон РК от 8 августа 2002 года «О пра-
вах  ребенка  в  Республике  Казахстан»  (с  из-
менениями и дополнениями по состоянию на 
29.12.2014 г.),
b.  Закон РК от 27 июля 2007 года «Об об-
разовании»  (с  изменениями  и  дополнениями 
по состоянию на 13.01.2015 г.),
c.  Закон  РК  от  20  декабря  1991  года  «О 
гражданстве  Республики  Казахстан»  (с  изме-
нениями  и  дополнениями  по  состоянию  на 
04.07.2014 г.),
d.  Закон РК от 7 июля 2004 года «О госу-
дарственной  молодежной  политике  в  Респу-
блике Казахстан» (с изменениями и дополне-
ниями по состоянию на 13.01.2014 г.),
e.  Закон РК от 4 декабря 2009 года «О про-
филактике бытового насилия» (с изменениями 
и  дополнениями  по  состоянию  на  29.09.2014 
г.),
f.  Закон  РК  от  28  июня  2005  года  «О  го-
сударственных  пособиях  семьям,  имеющим 
детей» (с изменениями и дополнениями по со-
стоянию на 29.09.2014 г.),
g.  Закон  РК  от  16  июня  1997  года  «О  го-
сударственных  социальных  пособиях  по  ин-
валидности,  по  случаю  потери  кормильца,  и 
по  возрасту  в  Республике  Казахстан»  (с  из-
менениями и дополнениями по состоянию на 
29.09.2014 г.),
h.  Закон  РК  от  11  июля  2002  года  «О  со-
циальной и медико-педагогической коррекци-
онной поддержке детей с ограниченными воз-
можностями»  (с  изменениями  и  дополнения-
ми по состоянию на 13.01.2014 г.),
i.  Закон РК от 9 июля 2004 года «О профи-
лактике  правонарушений  среди  несовершен-
нолетних  и  предупреждении  детской  безнад-
зорности и беспризорности» (с изменениями и 
дополнениями по состоянию на 05.07.2014 г.).

БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 1,  2015 г. 
115
Теперь,  прежде  чем  перейти  непосред-
ственно  к  управлению  социально-педагоги-
ческой  деятельностью  в  современной  школе, 
следует подробнее остановиться на тех момен-
тах,  где,  собственно,  необходимо  управление 
– должностных обязанностях социального пе-
дагога.
В первую очередь, социальный педагог со-
бирает так называемый банк данных, где отра-
жается  психолого-медико-педагогическая  ин-
формация о ребенке, ведется учет и наблюде-
ние за детьми и семьями группы риска. В этом 
отношении особое внимание уделяется детям-
инвалидам; дезадаптированным детям; детям 
с отклоняющимся (девиантным) поведением; 
детям из неполных, многодетных, малообеспе-
ченных, опекунских и неблагополучных семей 
(аморальные семьи), а так же детям ОБПР. По-
мимо изучения личности ребенка, социальный 
педагог  должен  исследовать  и  условия  его 
жизнедеятельности,  выявить  насущные  по-
требности и актуальные проблемы, чтобы ока-
зать своевременную помощь и поддержку.
Далее,  социальный  педагог  должен  быть 
компетентен в вопросах методического харак-
тера. Определение целей, задач, форм и мето-
дов профессиональной деятельности – важное 
умение любого педагога, готового ответствен-
но  нести  свою  благородную  миссию  перед 
обществом.  Помимо  этого,  как  было  сказано 
ранее, социальный педагог должен выступать 
посредником между воспитанником и семьей, 
средой,  школой,  различными  ведомствами  и 
службами, а так же административными орга-
нами.  Социальный  педагог  координирует  ра-
боту по патронату, обеспечению нуждающихся 
жильем, получению пенсий и пособий.
Выступая  как  педагогический  сотрудник, 
социальный педагог так же отвечает за воспи-
тательные меры, применяемые в школе, а так 
же  способствует  установлению  адекватных, 
здоровых  взаимоотношений  в  школьном  со-
циуме. Помогает учащимся раскрыть свой по-
тенциал. Ведет работу по обеспечению охраны 
жизни  и  здоровья  детей.  И,  несомненно,  вся 
эта нелегкая работа проводится в тесном вза-
имодействии с родителями ребенка (а так же 
родительскими  школьными  объединениями), 
классным  руководителем,  психологом,  учи-
телями-предметниками,  школьным  инспек-
тором,  администрацией  школы  и,  непосред-
ственно,  с  самим  ученическим  коллективом 
(самоуправление) [4].
Переходя  к  вопросу  об  управлении  соци-
ально-педагогической  деятельностью,  кото-
рую  помимо  самого  специалиста,  выполня-
ют  так  же  управленцы  первого  (директор)  и 
второго  уровня  (заместитель  директора  по 
воспитательной работе), следует еще раз под-
черкнуть сущность деятельности социального 
педагога. 
Социально-педагогическая  деятельность 
весьма специфична и предполагает достаточ-
но  серьезную  работу  как  внутри    школы,  так 
и  за  ее  пределами.  Поэтому  график  работы, 
утверждающийся  непосредственно  руководи-
телем организации образования, должен быть 
вариативным и гибким, с учетом эффективно-
сти организации деятельности сотрудника. 
Воспитательная система, в которую непо-
средственно включена деятельность социаль-
ного педагога школы, характеризуется как от-
крытая,  неравновесная,  динамическая  струк-
тура, а, значит, и в большей степени – самоор-
ганизующаяся. Устойчивость этой системы не 
означает  упорядоченности  и  целостности,  и 
всегда предполагает определенное соотноше-
ние порядка и хаоса, поскольку в любой орга-
низации  образования  регулярно  происходит 
смена  обучающихся,  привносятся  новые  тра-
диции  и  явления.  В  такой  системе  важно  не 
стремиться к тотальному контролю, а, по боль-
шей  части,  обращать  внимание  на  развитие 
коллектива и формирование у него способно-
сти к поиску творческих решений [5]. Здесь, ве-
роятно, стоит обратиться к синергетическому 
подходу в управлении, предполагающему рас-
смотрение объектов управления как самоорга-
низующихся систем [6], т.е. по сути своей – как 
полноправных субъектов этой деятельности. 
Таким  образом,  социальный  педагог,  яв-
ляясь  субъектом  управления,  организует 
собственную  деятельность,  связанную  и  вли-
яющую на жизнедеятельность всей внутриш-
кольной системы. Это влияние представляется 
нам  очень  важным  и  ответственным,  поэто-
му,  наряду  с  трудноконтролируемым  хаосом, 
должен присутствовать и рациональный кон-
троль. Конечно, при этом не умаляется уровень 
доверия к профессиональной компетентности 
социального педагога. 
В виду этого, координация и контроль ра-
боты  социального  педагога  администрацией 
организации  образования  должна  осущест-
вляться по трем основным документам, предо-
ставляемым им самим социальным педагогом:
1.  характеристика школьного микросоци-
ума;
2.  характеристики  учащихся,  включаю-
щие медико-психолого-педагогические и соци-

МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 1,  2015 г. 
116
альные сведения о ребенке;
3.  Перспективный  план  работы  социаль-
ного педагога на учебный год, утверждающий-
ся руководителем организации образования. 
Подводя итоги, следует отметить, что, не-
смотря  на  специфичность,  нагруженность  и 
даже некоторую громоздкость профессиональ-
ного  труда  социального  педагога,  это  очень 
важный и интересный труд, истинные плоды 
которого никогда нельзя увидеть сразу после 
приложенных усилий. А это значит, что стоит 
вопрос о сложности объективной оценки вос-
питательных  воздействий  и  необходимости 
смены их траектории в случае отсутствия успе-
ха. В этом аспекте крайне важным представля-
ется грамотное управление и самоуправление 
социально-педагогической  деятельностью,  ее 
рациональное  планирование,  выстраивание 
целей, задач и планируемых результатов дея-
тельности, отвечающих за успешность прово-
димой  работы.  Поэтому,  так  важно  наделять 
особым вниманием работу по планированию, 
организации  и  контролю  профессиональной 
деятельности социального педагога,  которая 
является непременным залогом уровня обра-
зования нашего подрастающего поколения.
Список литературы
1.  Концепция воспитания  в системе непрерывного образования Республики Казахстан ут-
верждена приказом Министра образования  и науки от 16 ноября 2009 года № 521 и рекомендо-
вано организациям непрерывного образования Республики Казахстан.
2.  Садвакасова З.М., Асаубаева А.К. Социально-педагогические технологии в организации 
образования – Учебно-методическое пособие. 2 изд. доп. – Алматы, 2013. – 328 с.
3.  Шишковец Т.А. Справочник социального педагога. – М.: ВАКО, 2005. – 208 с. – (Педагогика. 
Психология. Управление).
4.  Шведунова И.М., Лунева Е.А., Пархоменко Е.В. Методическое пособие для начинающих со-
циальных педагогов, работающих в детских домах. – Усть-Каменогорск, 2011;
5.  Шамова  Т.И.  Управление  образовательными  системами:  учеб.пособие  для  студ.  высш. 
учеб. заведений / Т.И.Шамова, Т.М.Давыденко, Г.Н.Шибанова; под ред. Т.И.Шамовой. – 3-е изд., 
стер. – М.: Издательский центр «Академия», 2006. – 384 с.
6.  Некрасов С.И., Некрасова Н.А. Философия науки и техники: тематический словарь спра-
вочник. Учебное пособие. – Орёл: ОГУ,. 2010. – 289 с.

БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 1,  2015 г. 
117
МеРеЙТОЙ
ЮБилеЙ
ANNIVERSARY
ӘОЖ 37(091);37(092)
Б.А. Абдрасилова
«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы ББЖҚБАРИ, Алматы, Қазақстан
қаҺаРМаН БаТыР ҰСТаЗдаР
Ұлы жеңіске  – 70 жыл
Түйіндеме:
 Мақалада Ұлы Отан соғысына қатысқан Батыр ұстаздар: М. Габдуллин, Е.Мүктенов, 
К. Нұржанов, Т. Нүрпейісов, Р. Тоқатаев. Б. Оңтаев, К.Сұрағанов, Е.Секімов, Р.Сүлейменов, В.Скачков, 
Е.Ұрақпаев,  И.Үргенішбаев,    Г.Кубраков,  Қ.Әбсеметов,  А.хусаинов,  Л.  Жолдасов,  Н.Бәйкенов, 
Қ.Нұрғалиевтардың білім беру саласына сіңірген еңбектері баяндалған.
Түйінді  сөздер:
  батыр  ұстаздар,  Ұлы  Отан  соғысы  отан  қорғау,  елінің  болашағын    ойлау, 
азаматтық пен патриотизмнің аса бір алып көрінісі болды. 
Б.А. Абдрасилова
Учителя Герои – Великой Отечественной войны
70-лет Великой Победе
Аннотация: 
Данная  статья  посвящена  подвигам  в  Великой  Отечественной  войне    геро-
ев-педагогов,  как  М.Габдуллин,  Е.Муктенов,  К.Нуржанов,  Т.Нурпейсов,  Р.Токатаев.  Б.Онтаев, 
К.Сураганов,  Е.Секимов,    Р.Сулейменов,  В.Скачков,  Е.Уракпаев,  И.Ургеншбаев,  Г.Кубраков, 
К.Абсеметов, А.хусаинов, Л. Жолдасов, Н.Бәйкенов, К.Нұрғалиев.
Ключевые слова: 
Защищать Родину, думай о будущем народа, воспитание патриотизма, граж-
данственность.
B. Abdrasilova 
Teachers Heroes – Great Patriotic War 
70-th anniversary of Great Victory
Abstract:   
This  article  devoted  to  the  exploits  of  the  Great  Patriotic  War  heroes  teachers  as 
M.Gabdullin,  E.Muktenov,  K.Nurzhanov,  T.Nurpeysov,  R.Tokataev,  B.Ontaev,  K.Suraganov,  E.Sekimov, 
R.Suleymenov, V.Skachkov, E.Urakpaev, I.Urgenshbaev, G.Kubrakov, K.Absemetov, A.Husainov, L.Joldasov, 
N.Baykenov, K.Nurgaliev.
Key words: 
Defend the motherland, think about the future of the people, promoting patriotism, citi-
zenship.
Ата-бабаларымыз  кең  байтақ  даламызды 
білектің  күшімен,  найзаның  ұшымен  қасық 
қаны қалғанша, ғасырлар бойы қорғап келді. 
Өйткені 
елін, 
жерін, 
Атажұртын, 
Атамекенін  қорғау,  елінің  болашағын    ой-
лау,  сол  үшін  еңбек  ету  кез-келген  адамның 
азаматтық борышы деп саналады. 
Ұлы Отан соғысына 1 миллион 300 мыңға 
жуық қазақстандықтар қатысты олардың ара-
сында  мұғалімдерде  бар.  Сол  соғыста    талай 
арыстарымыздың  қаны  төгілді.  Уақыт  өтіп, 
сол бір күндер тарих еншісіне енгенмен, жыл-
дар  ауыртпалығы,  өлім  мен  өмір  арпалысқан 
кезеңдер  ұрпақ  жүрегінде  мәңгі  бақи  өшпес 
ізін қалдырды. 
Қазақстанда  Ұлы  Отан  соғысы  жылда-
рында,  азаматтық  пен  патриотизмнің  аса  бір 
алып  көрінісі,  бүкіл  халық  болып  майданға 
көмектесуден  анық  көрінді.  Ер  азаматтардың 
бәрі  соғысқа  аттанып  кеткен  кезде  зауыттар 
мен өндірістерде әйелдер, қариялар, оқушылар 
жұмыс істеді. 
Оқудан  қол  үзіп  қалған  оқушылар  үшін 
кешкі және сырттан оқитын мектептер ашыл-

МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 1,  2015 г. 
118
ды.  Еңбек  тәртібі  қатайды,  жұмыс  уақыты 
ұзартылды. Алты апталық, 23 сағаттық жұмыс 
күні бекітілді, демалыстар тоқтатылды. 
Бүкіл  ел  «Бәрі  де  майдан  үшін,  бәрі  де 
Жеңіс  үшін!»
  деген  ұранмен  еңбек  етті. 
Оқушылардың ұраны:  «Сенің әскери міндетің 
– жақсы оқу, үлкендерге көмектесу, әскери істі 
үйрену!» 
болатын.
Кейбір  жерлерде  оқушылар  Қызыл 
армияға  деп  жылы  киімдер  жинауға  белсене 
қатысты. Метал сынықтарын, шипалы шөптер, 
қорғаныс қорына ақшалай көмек, жинап тап-
сырды. Балалар майданға кеткен үлкендердің 
орнына  егіс  даласында  да  еңбекке  араласты. 
Бидай  ору,  егін  суару,  шөп  шабу,  оны  жинау, 
қырмандағы  жұмыс,  бәрі-бәрі  оқушылардың 
мойынында болды. 
Олардың арасында басқа ұлттың балалары 
да болды. Олар татулық, ұйымшылдық, ауыз-
бірлік,  қайырымдылық,  мейірімділік,  бір-
біріне қол ұшын беру, үлкенге құрмет, кішіге 
ізеттілік білдіру осындай сәтте ауадай  қажет 
екендігін  бір сәтте естерінен шығармады.
  Оқушылар  табжылмай  еңбек  етті,  сол 
еңбектің  нәтижесінде  шынығып,  шыңдалды. 
Олар  әкелері,  аға-туыстары  қасық  қаны 
қалғанша  елін,  жерін,  қорғауға,  еліміздің 
болашағы  үшін  майданға  кеткенін    жақсы 
түсінді. Ал, оқушы қыздар аналарымен бірге, 
соғысқа  кеткен  азаматтарға  қолғап,  шұлық 
тоқып жіберіп отырды. Тіпті кейбірі сабақтан 
қол  үзіп,  кешкі  және  сырттай  оқу  оқытатын 
мектептерде оқитын болды. 
Соғыстың  отты  жылдарында  Бауыржан 
Момышұлы, Талғат Бигелдиннов, қыздарымыз 
Мәншүк  Мәметова,  Әлия  Молдағұлова  хиуаз 
Доспановалар сияқты батырларымызбен бірге 
қаһармандық  ерлік  көрсеткен  мұғалімдер  де  
көп болды.
  Мысалы,  М.Ғабдуллин,  Е.Мүктенов, 
К.Нұржанов, Т.Нүрпейісов, Р.Тоқатаев. Б.Оңтаев, 
К.Сұрағанов,  Е.Секімов,    Р.Сүлейменов, 
Е.Ұрақпаев, 
И.Үргенішбаев, 
Н.Шәкенов, 
Г.Кубраков, 
Қ.Әбсеметов, 
А.хусаинов, 
Л.Жолдасов,  Н.Бәйкенов,  Қ.Нұрғалиев  тағы 
басқалар  [1].  Олар  өздерінің  жан  қиярлық 
ерлігімен Отанына шын берілген патриоттық 
сезімін бүкіл ғаламға паш етті. 
Ал,  Ұлы  Отанымыз  үшін,  халқымыздың 
тәуелсіздігі үшін шыбындай жанын, қасықтай 
қанын қиып, туған еліне, қасиетті жеріне ора-
ла  алмай  арманда  кеткен  боздақтарымыз 
қаншама десеңізші...
Осы орайда ақын С. Мәуленовтың 
«Сорғалап қаны тамса да, 
Дұшпаннан беті қайтпаған.
Қыршындар жатыр қаншама,
«Сүйем»  деп  қызға  айтпаған»,  –  деген 
өлең  жолдары  еске  оралады.  Алайда,  Ұлы 
Отан соғысын жеңіспен аяқтап, аман-есен ора-
лып, туған елімен қуанышпен қауышып, ата-
ана,  туған-туыстарын  қуанышқа  бөлеген  ер 
азаматтарымыздың  арасында батыр ұстаздар 
да болды. 
Біздің мұражайдағы  «Ұлы Отан соғысының 
қаҺармандық  жеңісі»  деп  аталатын  экспози-
ция  Ұлы  Отан  соғысынан  аман-есен  оралып, 
ұстаздық  еңбегін жалғастырған  қазақстандық 
ұстаздар М.Ғабдуллин, Қ.Сұрағанов, Р.Тоқатаев, 
Н.Бәйкенов,  Қ.Нұрғалиев,  Қ.Әбсеметов,  тағы 
басқаларға арналған. Экспозицияда осы батыр 
ұстаздардың фото суреттері, құжаттары, жеке 
заттары мен киімдері, кітаптары қойылған. 
Олардың  бірі  халқымыздың  мақтанышы 
Мәлік Ғабдуллин. Ол 1915 жылы 15 қарашада 
Көкшетау  облысы  Зеренді  ауданы  Қойсалған 
ауылында дүниеге келген. Сол ауылдың орта 
мектебінде оқып бітіргеннен кейін Қазақтың 
Абай  атындағы  Мемлекеттік  педагогикалық 
институтын бітірген. 
М.Ғабдуллин 
– 
педагог, 
әдебиет 
зерттеушісі, жазушы ғалым, қоғам қайраткері. 
Филология  ғылымының  докторы  (1959), 
профессор    (1959),    КСРО  Педагогика  ҒА-ның 
академигі  (1959),  Кеңес  Одағының  Батыры 
(1943),  Қазақстанның  Еңбегі  сіңірген  ғылым 
қайраткері (1961). 
Мәлік 
Ғабдуллиннің 
ғылыми 
шығармашылық  жұмысы  1938  жылы  КСРО 
ҒА-ның  Қазақстан  филиалында  Кіші  Ғылыми 
қызметкерліктен  басталған.  1941  жылы  Ұлы 
Отан  соғысына  аттанады.  М.Ғабдуллиннің 
соғыстағы  ерлігі  Б.Полевойдың  «Правда» 
газетінде жариаланған «Эпостың тууы» атты 
мақаласында  баяндалған.  Көптеген  қазақ 
ақындары  Мәлік  Ғабдуллиннің  ерлігі  туралы 
өлең-жырлар шығарды. 
Соғыс  аяқталып,  әскерден  қайтқаннан 
кейін  1946–1951  жылдары  тіл  және  әдебиет 
институтының  директоры,  1951–1963  жыл-
дары Қазақтың Абай атындағы институттың 
ректоры,  1963–1973  жылдары  әдебиет  және 
өнер  институтының  фольклор  бөлімінің 
меңгерушісі болып қызмет істеді.
М.Ғабдуллиннің  1958–1964  жылдарын-
дағы  «Қазақ  халқының  ауыз  әдебиеті» 
монографиялық зерттеу еңбегінде, батырлық 
жырлар,  лиро-эпостық  дастандар,  айтыс, 
мақал-мәтелдер,  жұмбақтар,  ертегілер  тағы 
басқа  жанрларға  талдау  жасады.  Бұл  еңбек 

жоғарғы  оқу  орындарына  арналған  оқулық 
ретінде бірнеше рет жарық көрді. 
М.Ғабдуллиннің  алғашқы  туындыла-
ры  майдандық  газеттерде  де  жарық  көрді. 
Оның  1947  жылы  «Майдандас  достарым» 
және «Сұрапыл жылдар», 1948 жылы «Алтын 
жұлдыз», 1949 жылы «Майдан очерктері» атты 
кітаптары  жарық  көрді.  М.  Ғабдуллиннің  осы 
кітаптарына  енген  әңгіме    очерктерінде  май-
дан өмірін, жауынгер тұлғасын, олардың Ұлы 
Отан соғысы кезіндегі қаһармандық бейнесін 
суреттеді. Ол жас ұрпақтың тәрбиесіне де ерек-
ше көңіл бөлді.
М.Ғабдуллиннің  1966  жылы  жарық 
көрген 
«Ата-аналарға 
тәрбие 
туралы 
кеңес»  атты  кітабында  Бесік  жырынан  ба-
стап  батырлық  жырларға  дейінгі  халық 
поэзиясының  тәрбиелік  мәнін  ашып,  ұлттық 
құндылықтарымызды іс жүзінде пайдаланудың 
тәсілдерін  көрсетеді.  Сонымен  бірге  балалар-
ды отаншылдыққа, шыншылдыққа тәрбиелеу, 
олардың  болашаққа  сенімін  арттыру,  жас 
баланы  дұрыс  сөйлеуге  үйрету  жөнінде  ата-
аналарға кеңес береді. 
1972  жылы  М.Ғабдуллиннің  әдебиетші 
Т.Сыздықовпен 
бірігіп 
жазған 
«Қазақ 
халқының  батырлық  жыры»  атты  кітабына 
Қазақстан ҒА-ның Шоқан Уәлиханов атындағы 
сыйлық берілді. 
1973  жылы  2  қаңтарда  М.Ғабдуллин 
дүниеден  өтті.  Қазіргі  таңда  Қазақстанның  
қалалары  мен    бірнеше  облыстарында 
М.Ғабдуллин  атында  мектептер  мен  көшелер 
бар.
  Ұлағатты  ұстаздардың  бірі  –  Құмаш 
Нұрғалиұлы  Нұрғалиев.  Ол  1925  жылдың 
29  қазанында  Шығыс  Қазақстан  облысы 
Марқакөл  өңіріндегі  Сармөңке  деген  ауылда 
дүниеге  келген.    Құмаш  Нұрғалиұлы  Мектеп-
те  алғыр  оқушы  атанып,  сегізінші  сыныпты 
тамамдаған  ол  педагогикалық  училищеге 
оқуға түсіп арманына тез жетуге асығады.
  Бірақ  аяулы  әкесі  Нұрғалидың  кенеттен 
қайтыс болуы бала жігіт Құмаштың жоспарын 
күрт өзгертті. Енді оның ойында артынан ерген 
үш бауырын өсіріп, анасы Күлдәріге қолғанат 
болу  керектігі  бір  сәтте  есінен  кетпейді. 
Сегізінші  сыныпты  бітіргеннен  кейін  Құмаш 
ауылдық Кеңес хатшысы болып қызметке ор-
наласады.  Кешікпей колхоз комсомолдары оны 
өз  ұйымының  хатшысы  етіп  сайлйады.  1943 
жылдың суық күзінде, он сегізге жаңа ілінген 
шағында Құмаш әскер қатарына шақырылды. 
Ол Александр Матросов өшпес шежіресін ашып 
кеткен,  даңты  254-ші  гвардиялық  атқыштар 
полкінде болды.
«Өмір  мен  өлім  арпалысқан  кезде  келер 
ұрпақтың  бақытты  өмірі  үшін    әрбір  соғысқа 
қатысқан  қазақтың  ұл-қыздарына  жан  аямай 
өзінің ерлігін таныта білді. Есімдері бүгінде ал-
тын әріппен жазылатын бұлардың қатарында 
кіші сержант Құмашта болды. 
Құмашты  бөлімшесіне  жотада  бекініп 
алып,  өлім  сеуіп,  оқ  боратып  тұрған  жау 
дзотының үнін өшіріп, полктің екпіндеп шабул 
жасауына жол ашу бұйырылды. Он екі жауын-
гер  қос-қостан    граната  алып,  ымырт  үйріле 
лай  батпақты  бауырымен  сүзе,  бар  күшті  қос 
шынтақтың қырына түсіріп,  сүйретіліп жыл-
жып кетті. 
Ол  арттағы  жолдастарына  бұйрықтың 
орындалғанын  хабарлап  белгі  беру  үшін, 
шалқасынан аунап түсті де, березент белбеуіне 
байланған  ракета  атқыш  пистолетті  алып 
аспанға атып жіберді Енді фашистер оғы  сол 
маңайда  оқ  боранның  астына  алды.  Ақыры 
тапты,  дәл  жанынан  жарылған  снаряд 
жарқыншағы  қара  санды  қақырата  қақ  бөліп 
кетті.
Құмаш  Нұрғалиұлы  ауыр  жараланғанын 
сезді.  Бар  күшін  бойына  жинап,  сол  аяғының 
өкшесін жерге тіреп, жан дәрмен жаңағы сна-
ряд қопарған орға қарай ұмтылды. Үлгермеді, 
енді бораған оқ қас пен көздің арасында қалған 
жалғыз аяқ пен қолды тағы қырқып түсті. Сол 
сәтте  уралаған  қаһарлы  дауысты  құлағы  ша-
лып еді, басы айналып, талықсып кетті.
  Тағы  бірде  есін  жиғанда  аспанда  аппақ 
тұман  торлаған  айдалада  өзін  зімбілге  салып 
көтеріп келе жатқан қарулас достарын көрді», 
– деп жазады К.Зәкенов [2]. 
«Иә,  өліммен  «бетпе-бет  қардай  бораған 
оттың  ортасынан  аяқ-  қолдан  айрылған 
қазақтың қайсар ұлы өзінің тірі екенін сезінді. 
Ауруы  жанына  батса  да  шыдамдылық  таны-
та  білді.  Санитарлық  взводтың  төрт  солда-
ты  келіп,  Құмаш  Нұрғалиевті  көтеріп  плащ-
палаткаға салды да, полктың тылына жеткізді. 
Ендігі  болашақ  қандай  болмақ?  Қатарынан 
қалмау,  өмірден  лайықты  орнын  табу,  тіпті 
өмірдің өзін дұрыс сүре білу, жар табу, бала сүю 
үшін не істей алады? – деген ой әркімді де ма-
залайды  емеспе  осындайда.  Әйтсе  де  осынау 
қара түнек ойларға қарсы кейде бұлт арасынан 
көрінген  күн  сәулесіндей,  оның  көкірегінде 
жарқын ойлар да жалт ететін. 
Алдымен,  қайғы-қасіреттің  қаншалықты 
ауыртпалығын  түсініп,  өз  еркіңді  осыған  қоя 
білуің керек. Қайғыңның өршуіне жол бермей, 
болашаққа  деген  берік  сенімнен  айрылмау 

МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 1,  2015 г. 
120
қажет. Алда ел-жұрт, туған-туыс, жора-жолда-
стар күтуде» [2].
Артына  өлмес  мәңгі  мұра  қалдырып  кет-
кен Бұрынғы КСРО халық мұғалімі, Қазақ КСР-
інің еңбек сіңірген мұғалімі, соғыс және еңбек 
ардагері, бірнеше ордендер мен медальдардың 
иегері – жаңашыл педагог Құмаш Нұрғалиұлы 
көзі  тірі  болса    биыл  90  жасқа  толар  еді 
(29.10.1925. – 27.05.1988.).
Ұлы  Отан  соғысынан  аман-есен  ора-
лып,  ұстаздық  қызметін  жалғастырған 
мұғалімдердің бірі – Құдыс Әбсеметов. Ол 1920 
жылы дүниеге келді. 
Құдыс 
Әбсеметұлының 
ұстаздық 
қадамы  1936  жылғы  «Сауатсыхдықты  жою 
қоғамының» жұмысы қызу жүріп жатқан кез-
бен  тұспа-тұс  келді  десек  те  болады.  1937–
1939 жылдары педучилищеде, одан соң 1939–
1941 жылдары мұғалімдік институттың тарих 
факультетінде оқыды.
Сол  жылдары  соғыс  басталып,  Құдыс 
Әбсеметұлы әскери артиллерия училищесінде 
оқып,  майданға  аттанды.  Взвод  және  ар-
тиллерия  батареясының  командирі  Құдыс 
Әбсеметұлы  Варшаваны  азат  етіп,  Берлинде 
фашизмді  тізе  бүктірушілердің  бірі  болған. 
Жеңіспен  қайтқан  ол  облыс  мектептерінде 
тарих  пәнін  оқытып  жүріп,  1949  жылы  Абай 
атындағы  педагогика  институтының  тарих 
факультетін сырттай оқып бітірді.
 Алматы облысы Жамбыл ауданы Қарғалы 
орта мектебінде 35 жыл бойы мұғалім, дирек-
тор болып қызмет атқарды.
Ұлағатты  ұстаз  Құдыс  Әбсеметұлының 
ерен еңбегі  ескеріліп, оған «Социалистік Еңбек 
Ері» атағы берілді. Ол «Орақ пен Балға» алтын 
жұлдыз  медалімен  марапатталып,  оған  қоса 
«Ленин  ордені»  тапсырылды.  (Қазақстанның 
даңқты ұстаздары. 10–12 бб.).
Құдыс Әбсеметұлы көзі тірі болса боса биыл 
95 жасқа толар еді (1.01.1920 – 18.01.2007.).
Батыр  мұғалімдердің  бірі  –  Рақымжан 
Тоқатаев.  Ол  1923  жылы  15  ақпанда  Алматы 
облысы,  Еңбекшіқазақ  ауданы  Қаракемер  се-
лосында дүниеге келген. 
Осы  ауылдың  орта  мектебін  оқып 
бітіргеннен  кейін  Рақымжан  Тоқатаев 
Қазақтың  Абай  атындағы  педагогикалық 
институтын  бітірді.  1942  жылы  Ұлы  Отан 
соғысына  аттанды.  Ол  Станиславск  түбінде 
танкіге қарсы атқыштар полкі құрамында бол-
ды.
1945  жылы  сәуір  айында  Фульнек  де-
ревнясы  төңірегіндегі  ұрыста  Рақымжан 
Тоқатаевтың  зеңбірек  расчеты  жаудың  9 
танкісі мен 4 бронетранспорттарын жойды.
Чехосоавакияны  азат  ету  үшін  болған 
ұрыстарда  үлкен  ерлік  көрсеткені  үшін  Р. 
Тоқатаевқа  1945  жылы  2  мамырда  Кеңес 
Одағының батыры атағы берілді. Туған еліне 
жеңіспен оралған батыр мұғалім өзінің  өскен 
ауылы  Алматы  облысы,  Еңбекшіқазақ  ауда-
ны  Есік  қаласындағы    Қазақ  орта  мектебінде 
директордың  оқу-ісі  жөніндегі  орынбасары 
қызметін  жалғастырды.  Ол  Ленин  орденімен, 
3-ші  дәрежелі  даңқ  орденімен,  бірнеше  ме-
дальдармен марапатталды [3].
Мақтанышпен 
айтатын 
батыр 
мұғалімдеріміздің  бірі  –  хусанов  Зимат 
Оспанұлы.  1921  жылы  қазіргі  Оңтүстік 
Қазақстан  облысы,  Сайрам  селосында 
дүниеге  келген.  Сол  ауылдың  орта  мектебін 
оқып  бітірген  соң  Ташкент  педагогикалық 
учеиищесінде  оқып  дәріс  алды.  1940  жылы 
қазан  айында  Қызыл  Армия  қатарына 
шақырылды. Соғыс басталған жылы Ташкент 
авиация училищесіне жіберілді. 
Ол  78-ші  дивизияның  228-гвардиялық 
атқыштар  полкі құрамында болды. Зимат ху-
санов Курск иініндегі шайқасқа қатысты. Пар-
тизан отрядында ерлік көрсетті. 
Зимат хусановқа 1944 ж. 22  ақпанда  Кеңес 
Одағының  батыры  атағы  берілді.  Соғыстан 
аман-есен  оралған  З.хусанов  туған  аулына 
яғни  қазіргі  Оңтүстік  Қазақстан  облысы  Сай-
рам  аулындағы  Калинин  атындағы  мектеп-
те  мұғалімдік  қызметін  жалғастырды.  1976 
жылы  Ленин  орденімен  және  медальдармен 
марапатталды [4].
Ұлы  жеңіске  биыл  70  жыл.  Батыр 
ұстаздарымыздың  әр  қайсысына  арнап 
бірнеше  том  кітап  жазуға  болады,  өйткені  
олардың  қаһармандық  ерлігі  жастарға  үлгі, 
ұрпаққа өнеге. Олар туралы естеліктер біздер 
үшін өшпес тарих, мәңгілік мұра.

жүктеу/скачать 1,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: