Issn 2308-0590 Индекс 74661 редакциялық кеңес мағауин Мұхтар Қазақстанның халық жазушысы Ғарифолла Есім
жүктеу/скачать 2,06 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ 2014 №3 (24)
- ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ
2014 №3 (24) Torensel ve torensel olmayan yemeklerdeki ritueller toplumda uretilen ortak anlamların bir unsurudur. Aynı kultur kodlarına sahip olan bireylerin davranışlarının şekillenmesi, sosyal ve siyasal duruşlarının belirlenmesi ve toplumsal hiyerarşideki yerlerinin ortaya cıkması bu anlam kodları esasında bicimlenmektedir (Beşirli, 2010: 160).
Bilindiği gibi en eski cağlardan bugune kadar butun toplumlar ve toplumları yoneten hukumdarlar devlet işlerini gorurken, danışmak, istişare etmek, alıp uygulayacakları kararları topluma benimsetmek, alınacak neticelerin sorumluluğunu paylaşmak, en doğru olanı yapmak ve benzeri sebeplerle danışmanlar edinmek ve daha onemlisi kurullar oluşturmak ihtiyacını hissetmişlerdir. Orta Asya Turk devletlerinin devlet meclisi “toy” dur. Toy kelimesi meclis, toplantı, devlet meclisi anlamına gelmektedir. Kelimenin bir diğer ve yaygın anlamı da bayram, ziyafet ve eğlence yemekleridir. Hukumdarlar tarafından yılın belirli gunlerinde, hukumdarlık alameti olarak devletin ileri gelenlerine ve halka verilen, resmi bir niteliği olan toylar sadece eğlence icin gercekleştirilen yemekler değil aynı zamanda devlet işlerinin de goruşulduğu en yuksek meclislerdir (Seyitdanlıoğlu, 2009: 1-2, Kafesoğlu 1992: 246-251).
Devlet yonetiminde karar alma surecinde etkili olan bireylerin bir araya geldikleri bu toplantıların kamusal bir duzenleme ile şekillenmesi kacınılmazdır. Devlet işlerinin goruşulduğu toylarda sosyal ve siyasal hiyerarşi katı kurallarla belirlenmiştir.
Torensel olan bu toplantılarda yoneticilerin oturacakları yerler ve yiyecekleri yemekler statuleri esasında belirlenmektedir. Bununla beraber yiyecekler konuklara sosyal ve siyasal hiyerarşilerini ifade eden belirli sırayla ikram edilmektedir. Turk kulturunde bu konu orun ve uluş olarak ifade edilir. Orun ve uluş meselesi değerlendirilirken iktidar ve bunun meşruiyeti esasında değerlendirilmelidir. İktidar, bir dizi arac kullanarak zorlama yapmayı icermektedir. Toplumsal yapı icinde şekillenen iktidar ilişkileri ve simgeleri, bireyler ve gruplar arasındaki ilişkileri duzenleyen, elinde bulunduranın belirlediği kuralları diğerlerine uygulamayı ise uygulananların ise bu kurallara uymaya zorlamayı icerir. Weber’egore iktidar belirli bir sosyal ilişki icinde, bu ilişkiyi kendi hesabına belirleme yonunde verilen imkandır. Aslında iktidar butun insan toplumlarında, en ilkellerinde bile tanınan bir şeydir. Cunku iktidarı belirgin kılan şey, oncelikle onun etkileridir. İktidar daima sosyal yapının hizmetindedir. Bu yapı, basitce yasanın veya adetlerin işleyişiyle veya kurallara bir ceşit otomatik uymayla kendini idame ettirmez. Hicbir toplumda kurallara otomatik bir şekilde uyulmaz. Toplumun kurallara uyması belirli olcude istendik davranışlar sergilemesi, iktidar ile gercekleşmektedir. Dahası her toplum, gevşek bir denge durumu yaratır ve bu yuzden kırılgandır. Siyasal iktidar, bir zorunluluk olarak, desteklediği toplum ici nizama ve denetlediği dış ilişkilere gore ele alınmıştır. Burada iktidarın iki temel ozelliği kutsallığı ve mutlaklığıdır. Siyasal iktidar hicbir zaman tamamen kutsallıktan arınmış değildir. Kutsalla ilişki kendini bir tur, apacıklık ilişkisi icinde ortaya koyar. Bariz olsun veya olmasın kutsallık iktidarın icinde daima mevcuttur. Boylece ulvi ve zorlayıcı bir değer olarak duyurulur.
Ozellikle karizmatik iktidarın tesisinde yoneticinin yonettiği insanla aynı ozellikleri taşıması duşunulemez. İktidar sahibini guclu yapan onun taşıdığı ayırıcı vasıflardır ve bu vasıflartanrısal ozellikler gosterir. Turklerde hakanın kendi soyunu gok tanrıya dayandırması veya yonetici soyu belirlenmesi bunun tipik orneğidir. Tanrısal vasıfları olan hakan bu gucu daha sonra İslamla yeryuzundeki halifeye donuşturerek tanrısallığını koruyacaktır. Bu guc, iktidarı tesis eden guctur. İktidarın mutlaklığı toplum icinde surdurulen bir yaşantı icin mevcut bir zorunluluk olarak ortaya cıkar ve toplumun şahıs uzerinde uyguladığı zorlamayı ifade eder.
Bu etki iktidar icinde kutsaldan bir parca taştığı olcude daha guclu bir zorlayıcılık gosterir (Balandier, 2010: 35- 39). Turklerde hukumdar ailesi iktidar icin hususi ehliyet, ilahi bir lutfa sahiptir. Bunu mistik bir ata ve ilahi bir kahraman hanedan adına temin etmiştir. O zamandan beri yoneticilik ehliyeti soyun butun uyelerine babadan oğula intikal etmektedir. Şu halde gocebe veraset tarzı tek başına ne soy hukukuna, ne “primogenitura”ya ne de liyakat, munasip olma prensibine dayanmayıp bu ucunun kombinezonudur ve zarurete gore bu ucunden biri belirleyicidir (Nemeth, 1962: 104). Bu belirleyicilik toplumun uzerinde uzlaştığı simgeler 65 ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ 2014 №3 (24) Karizmatik otoritenin temsilcisi olan hakan kamusal bir yemekte oturma duzenin merkezinde yer alır. Burada bireylerin toplumsal hiyerarşideki konumu bu oturma duzenindeki yerinin belirleyicisi olarak karşımıza cıkmaktadır. Duzeni belirleyen anahtar kavram “tor” dur2. Tor, mekanda en yuksek statude olan bireylerinin oturdukları yeri ifade eder. Bireyler arasındaki eşitsizliği ureten unsur toplumun uretim bicimine gore farklılaşmaktadır. Bozkır medeniyetinde toplumsal mevkinin belirlenmesinde savaşta oldurulen duşman sayısı, kahramanlık veya hakana sadakat belirlerken, tarım ve hayvancılığa dayalı uretim gercekleştiren ataerkil bir toplumda torde oturma, uretimin asli unsuru olan erkeğin ve yaşa dayalı hiyerarşi de, evdeki en yaşlı erkeğin hakkı olacaktır. Yonetme hakkının yaşla gelen bir ayrıcalık olduğu pek cok toplumun uygulamalarında acıkca gorulmektedir. Bu yonetmenin sağduyulu yargı gerektiren bir sanat olduğu bunun da geniş olcude tecrubeyle kazanılabileceği ve yaşca buyuk insanların kacınılmaz bicimde daha uzun, olgun yani daha guvenilir bir tecrubeye sahip oldukları inancına dayanır (Lipson, 2005: 105). Benzer şekilde torensel bir yemekte cadırın merkezini oluşturan en şerefli koşe, toreyi koruyan hakanın hakkıdır. Burada diğer yoneticilerin konumlanmaları hakana gore şekillenecektir. Katılımcıların hakanın sağ tarafına mı yoksa sol tarafına mı oturacakları sağ ve sol simgeselliği esasında bireylerin sosyal, politik konumuna gore farklılaşmaktadır.
Priskos’un seyahatnamesinde (Ahmetbeyoğlu 1995: 48–49) Atilla’nın misafirleri ağırlamasında bu sağ ve sol simgeselliği bir orneği gorulmektedir. Misafirler kapının eşiğinde tam Atilla ile karşı karşıya oturmuşlardır. Misafirlere oturmadan, Hunların orf ve adetlerine gore Atilla’ya selam vermek uzere sakiler tarafından kadeh verilmiştir. Misafirler verileni ictikten sonra yemek sırasında oturmaları icin tahsis edilen iskemlelere oturtulmuşlardır. Priskos’un ifadelerine gore mekanın ortasına bir divanda Atilla oturmaktadır… Yemekte en hurmetli yer Atilla’nın sağ tarafıdır. İkinci mevki sol tarafıdır. Misafirler bu sol tarafa oturtulmuştur. Herkes oturduktan sonra saki gelip, şarap dolu kadehi Atilla’ ya vermiştir. Atilla bunu alıp sıraya gore ilk adamı selamlamıştır ve şerefine icmiştir. Hakanın oturduğu taht herkesinkinden yuksek olmalıdır. İktidarı elinde bulunduran hakandır ve yuksekte olmak hakkı onundur. Cunku yukseklik yuceliğin simgesidir. Sağ ve sol yon simgeselliğinde, Dede Korkut Hikayeleri’nde Bay Bure Oğlu Bamsı Beyrek Boyu hikayesinde “Sağda oturan sağ beyleri, sol kolda oturan sol beyleri! Eşikteki inaklar! Meclisin dibindeki Has Beyler4” şeklindeki ifade bulur. Hikayelerden Kazan Bey’in Oğlu Uruz Bey’in Tutsak Olduğu Boyu hikayesinde bu oturma duzeni ifade edilirken (Gokyay 2006: 110):
“Doksan tumen genc oğuz, Kazan’ ın sohbetine derilmişti. Ağzı buyuk şarap kupleri ortalığa salınmıştı. Dokuz yerde badyalar kurulmuştu. Altın ayaklı surahiler dizilmişti. Dokuz kara gozlu, guzel yuzlu, orme saclı elleri bileğinden kınalı, parmakları nigarlı, gerdanları birer karış kafir kızları al şarabın altın ayakla soylu Oğuz beylerine gezdirdilerdi. Her birinin elinden Ulaş oğlu Salur Kazan icmişti. Oğlancığı Uruz karşısında yayına dayanıp ayakta dikilmişti. Sağ yanına Kazanın kardaşı Kara Gune oturmuştu. Sol yanına dayısı Aruz oturmuştu… Kazan Bey sağına baktı, kas kas guldu; soluna baktı cok sevindi… Sağıma donup baktığımda, kardaşım Kara Guneyi gordum, Baş kesmiştir, kan dokmuştur, culdu almuştır, ad kazanmıştır! Soluma donup baktığımda, dayım Aruz’ u gordum, Baş kesmiştir, kan dokmuştur, culdu almıştır, ad kazanmıştır!” Benzer bir şekilde sosyal ve siyasal hiyerarşiye gore oturma Baburname’de de anlatılmaktadır (2006: 580). “Cumartesi gunu bir ziyafet yapıldı. Kızılbaş, Ozbek ve Hinduların elcileri bu ziyafete hazırlandılar, Kızılbaş elcileri benim sağımda, yetmiş seksen karı uzakta otağ kurdurularak oraya oturtuldular, beylerden Yunus Ali’nin Kızılbaşlarla oturması emredildi. Solumda aynı bicimde Ozbek elcilerini oturtup beylerden Abdullah bunlarla birlikte oturması emredildi. Kendim de yeni yapılan sekiz taraflı ve taze otlarla orulu koksun kuzey yonunde oturdum. Sağımda beş altı karı uzakta Tohta-Buğa Sultan, Askeri, Hoca hazretlerinin evladı Hoca Abdulşehid, Hoca Kelan, Hoca Huseyni, Halife ve Semerkand’ dan gelen hocaların hizmetinde olan hafız ve mollarla oturdular. Solumdaysa beş altı karı uzakta Muhammed 66 ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ 2014 №3 (24) Bu duzen aynı zamanda icki icme torenlerinde de soz konusudur. Burada akraba ve komşuluk bağı ile bağlı kadın ve erkek, genc yaşlı herkes ortaklaşa rakı icmek icin toplanırlar. Bu şolenin pek cok kural ve ek goreneği vardır. Rakı hazırlanan mahalde ateş yakılır. Demirden bir kazan konulur. Ateşe gore sağda erkekler solda kadınlar oturur. Toplantıya katılanlar, toprak zemin uzerine serili kece parcasına daire biciminde otururlar. Rakı icmeye ev sahibinin ickiyi tahta fincanla sol elinde tutması ve sağ eliyle ateşe bir miktar atması ve mabud tasvirlerine biraz serpmesiyle başlanır. Burada ateşe gore kimin nereden oturacağı, ickinin hangi elle dağıtılıp hangi elle tutulacağı on plandadır. Burada ev sahibi olma, sağ tarafta oturma ve sembolik esasta şekillenmiştir (Hassan 2009: 114). Moğolların Gizli Tarihi’nde (Manhhol-un Niuca Tabca, 1995: 228) Cengiz Han’ın cadırında buyuk şarap fıcısı bulunduğu ve hukumdarın dostlarına bu ickiden ikram ettiğiicilmesi onem kazanmaktadır. Hayatını kurtaranlara iyilik yaparken, Cengiz Han devam etti: “… neslinizin devamı muddetince okluk taşımak ve benimle sofra arkadaşlığı yapmak hakkına malik olunuz. Şimdi ise bana destek olarak okluk taşıyınız. Sofrada bana arkadaşlık ediniz ve darhan hakkına malik olmakla sevininiz” (1995: 147-148). Burada darhanlık vergiden muhaf olmayı gosterir ve okculukta emir subaylığı mertebesindedir. Birisiyle bir ickiyi paylaşmak konukseverlik ve dostluğun evrensel simgesidir. Hukumdarın bardağından icmek hususi bir lutuftur. İcki aynı zamanda ikram eden kişiye guvenilebileceğinin işaretidir. İcilen ickinin ikramı onun zehirli olmadığını tuketilebilir olduğunu gosterir. Bireysel kupalar, cağından once ilkel bir kapta yapılan ilk ickileri paylaşmak karşılıklı guvenin işaretidir. Sosyal bir ortamda icki icildiğinde kadehlerin tokuşturulması, kadehlerin tek bir ortak kap biciminde yeniden birleştirilmesini simgeler. Bunlar kokleri cok eskilere dayanan geleneklerdir (Standage, 2005: 29). Bu duzenleme Gokturklerde yemekten sonra şarap tasının etrafta dolaşması şeklinde gorulur (Ligeti, 1986: 88). Yiyecekler ve yemek uzerinden statu inşa etme surecinde oturma duzeninden sonra en onemli unsuru yemekten alınacak kısmın, payın yemeğin neresi olacağı oluşturmaktadır. Yemekten alınacak pay bireyin toplumsal hiyerarşideki yeri esasında şekillenmektedir. Hayvansal uretimin esas olduğu bozkır toplumunda ana besin maddesini oluşturan etin her parcasının ayrı bir değerde olması ve parcaların değerlerine gore paylaşıma girmesi beklenir. Bu farklılaşma aynı zamanda o parcayı almaya hak kazanan kişinin de toplumsal hiyerarşideki yerinin en onemli gostergesi olmaktadır. Torensel bir yemekte, konargocer Turk toplumunun temel besini olan koyundan herkesin yiyeceği kısım onceden belirlenmiştir. Bu atalardan gelen mirasla olmaktadır. Yani ataların hizmet ve bahadırlık derecesi, topluluk tarafından tanınmakta ve nesiller boyunca devam ettirilmektedir. Tabi olarak torunlarda kendi hizmet ve bahadırlıkları yolu ile uluş veya pay haklarını yukseltebilmektedirler. Kotu bir hareket yapıp cezalandırılanlar ise uluş ve pay haklarını kaybetmekte aynı zamanda bunlar mera ve otlak haklarını da kaybetmiş olmaktadırlar (Oğel, 1982: 16). Makamlar ve payeler ayinsel ve torensel unsurlar icerir, bu unsurlar “muzakere edilmiş ve resmi bir prosedur vasıtasıyla” yeni bir hakka kavuşmayı ve malik olmayı sağlar. Makam ve makamın sahibi arasında karmaşık bir bağlantı vardır, makamlar boş kalırsa toplumsal duzen tehdit altında demektir. Makamın sadece teknik bir boyutu yoktur, ahlaki ve dini bir boyutu da vardır. Bu sonuncu boyut siyasal, torensel gorevlerin soz konusu olduğu durumlarda daha on plana cıkar (Balandier, 2010: 87). Sosyal hiyerarşi esasında oturma duzeni Osmanlı Devleti’nde de varlığını surdurmuştur5. Bu duzen sadece torensel toplantılarda beylerin hiyerarşik olarak oturmasını değil aynı zamanda şolenlere katılan boyların da şolen alanında hakanın cadırının belirleyiciliği esasında hiyerarşik olarak sıralanmasını da ifade etmektedir.
67 ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ 2014 №3 (24) Et, tum gocebe toplumlarda beslenmede, yonetici sınıfının uyeleri arasında buyuk bir oneme sahiptir. Bu sınıfın gozunde et; canlılık, fiziksel enerji ve savaşma yeteneği gibi gucun gerekcesini oluşturan unsurları sağlamada bir vasıtadır. Ote yandan et yiyememe yoksulluğun bir işaretidir (Montanari, 1995: 28-30). Turklerde de uretim koşullarının belirleyici etkisiyle et ozellikle koyun eti temel besin durumundadır (Rasonyi, 1993: 51). Bu kapsamda “Tepe tepe et yığmak ve gol gibi kımız sağmak”6 zenginlik gostergesi olarakonemli anlam kazanmaktadır. Hakan beylerini ağırlarken bol et ve bol kımızı eksik etmez. Oğuz Kağan destanında, buyuk ziyafetlerde kesilecek koyunun, hangi parcalarının hangi boylar tarafından yenileceği acık olarak belirtilmişti. Boylar ve Turk kesimleri arasında kavga cıkmaması icin, hangi Turk boyunun hangi parcayı yiyeceği onceden kesin bir tore olarak ilan edilmiştir. Bir koyundaki et payı, cok daha geniş bir manada, bir devlet ve hukuk anlayışının başka bir şekilde anlatılışıdır (Oğel, 2000 335–336). Ebul Gazi Bahadır Han Secere-i Terakime’ de (1996: 245) Kun Han’ın kucuk kardeşleri ve oğullarına cadırında yer vermesini ve bir koyunun misafirler arasındaki dağıtımını anlatırken sosyal ve siyasal hiyerarşiyi ortaya koymaktadır. Bireylerin toplumsal statuleri alacakları payı belirlemektedir. Burada Bozoklar ve Ucokların sağ ve sol yan esasında tasnif olmaları ve toplumsal hiyerarşilerine gore koyundan pay almaları soz konusudur. Yemek onemli bir siyasi aractır, guc ilişkisi ile ilgili toplumsal etkinliklerde dikkat cekici bir role sahiptir. Kabileler arasında siyasi gucun pay edilmesi, tekrar boluşumu boylece aynı atadan gelen gocer toplumun her toplantısında yeniden uretilmektedir. Boyların birlikteliğinde gercekleşen kamusal ziyafetlerde boylar sosyal ve siyasal konumlarını ve burada iletişim halinde olan bireylerde ganimetlerdeki ve avlardaki payını gormektedir. Onların siyasi, sosyal ve ekonomik anlamları nedeniyle bu ziyafetlerde birinin mevki ve payının korunması ve ona saygı duyulması son derece onemlidir. Bu tur geleneksel pastoral ziyafetler yemek arkadaşlığı siyasetin ornekleridir (Unsal, 2008: 184). Oğuz Kağan destanında gorulen “uluş” veya “pay” sistemi cok daha geniş bir manada, bir devlet ve hukuk anlayışının, başka bir şekilde anlatılışıdır.7 Bu geleneğin renk sembolizmi esasında yanılmasını ise Dirse Han Oğlu Boğac Han Boyu hikayesinde gormek mumkundur. “Hanlar Hanı Han Bayındır yılda bir kez toy edip Oğuz beylerini konuklardı. Yine toy edip attan aygır, deveden buğra, koyundan koc kırdırmıştı. Bir yere ak otak, bir yere kızıl otak, bir yere kara otak kurdurmuştu. Kimin ki oğlu, kızı yok, kara otağa kondurun, kara keceyi altına doşeyin, kara koyun yahnisinden onune getirin yerse yesin yemezse kalksın gitsin demişti. Oğlu olan ak otağa kızı olan kızıl otağa kondurun; oğlu kızı olmayanı Allah Teala hor gormuştur bizde hor goruruz, belli bilsin demişti. …. Dirse Han, -Bayındır Han, benim ne eksiğimi gordu? Kılıcımdan mı gordu? Soframdan mı gordu? Benden aşağı kişileri ak otağa, kızıl otağa kondurdu benim sucum ne ki beni kara otağa kondurdu dedi.” Burada gorulduğu gibi, biz yemek yerken sadece besin maddeleri tuketmiyor hakiki manada bir takım anlam ve semboller de tuketiyoruz. Yani insan diyetinde bulunan her gıdanın, besinsel iceriği dışında taşıdığı bir takım sembolik ozellikleri de vardır. Bu yuzden, belirli bir yiyeceğe dair goruşlerimiz, o yiyeceğin bizim icin ne anlam ifade ettiği ya da vucudun besin ihtiyacını ne derecede karşılayabildiği sorularına aldığımız cevaplar sayesinde şekillenecektir(buna rağmen, tabi ki son iki ozellik yiyeceğin anlam ozelliği icine dahil edilebilir (Beardsworth ve Keil, 2002: 58-69). Secere-i Terakime’ de belirtilen muco esasında taksim gunumuz Kırgız toplumunda
68 halen devam etmektedir. Koyunun buyuk kemik parcalarına koyun sağ iken muco adı verilmektedir. Ancak, koyun kesildikten sonra mucolere, cilik adını alır. Cilikler suda pişirilerek misafirlere ikram etmek icin sofraya getirildiğinde etti casoo (et parcalarını duzenleme) adetiyle cilik ustukan adını alır. Soz konusu cilikler genel olarak kol cilik ve san
parcalarını misafirlere ikram etmede sancilik olanlar daha değerli sayılır. Sancilikler icinden en saygılı misafire ikram edileni cambaştır. Cambaş saklduu erkekterge berilet denilen ifadede belirtildiği gibi saygın olan erkeklere ikram edilir (İsakov, 2009: 121). Bu paylaşımda Kuzey Kırgızları ve Guney Kırgızları arasında farklılık mevcuttur (Abramzon, 1997: 19 - 23). İktidarın yemek uzerindeki etkisi sadece sofrada oturulan yer, yiyeceğin kısımlarının sosyal ve siyasal hiyerarşi esasında tasnifinde değil aynı zamanda bazı yiyeceklerin tuketim hakkının belirli toplumsal kesimlere ait olmasında da belirleyici olmaktadır. Tarih coğunlukla, statu eşitsizliklerini sembolik şekilde ifade eden bir mitolojiye dayanır ve bu eşitsizliklerin yol actığı egemenlik-tabiiyet ilişkilerini meşrulaştırır (Balandier 2010: 80). Bazı yiyecekler hakanın hakkı iken bazı yiyecekler halkındır. Bu kapsamda Turklerde av duzenlemek ve avlanmak onemli bir iktidar gostergesi olarak karşımıza cıkmaktadır. Boyle olunca surek avı duzenleme hakana ait bir haktır ve hakanlık işaretidir. Bunun yanı sıra Turklerde yaban hayvanın eti evcilleşmiş hayvanların etine gore daha itibarlıdır. Gok, yer ve olmuşlere sunmak icin kurbanlık geyik, sığır cinslerinden ve yabani atlar avlanmaktadır. Bu tur ayinlere ilişkin bilgiler İc Asya’da milattan onceki bin yılda ve Kok Turk Devri mezarlarında bulunmuştur, mezarda bulunan yazı, hayvan tasvirlerinin kurban ayinlerine de işaret etmektedir. Bununla beraber Choular da sigun geyik ve yabani sığır cinslerini avlayarak kurban etme adeti vardır. Asil sayılan bu iki hayvanı sadece hukumdarın avlama ayrıcalığı soz konusudur. Kurban olarak en seckin sayılanlar, genc erkek hayvanlardır. Hukumdarların mezarları takdis edilirken, verilen kurbanlar gok tanrının temsilcisi sayılan baykuş, kerges, caylak gibi kuşlara yedirilir. Ayinlerden sonraki şolenlerde, hukumdar ve sigun geyik cağrısı denilen şolenlerde av veya kurban eti yemektedir. Burada gorulduğu gibi Turklerde bazı geyik turlerinin avlanması surek avı bakımından ve mutfak bakımından kağanlık ozelliğidir (Esin, 2006: 2010- 254). Kurbanlık hayvanın erkek olması konusu onemli bir konudur. Sagaylar uc yılda bir yaptıkları ayinde uc yaşını doldurmuş beyaz koclar kurban ederler. Torene sadece erkekler katılır ve ayine gelenler kısrakla gelmezler. Koyunların eti az gelirse iki yaşını doldurmuş bir okuz kurban edilir (İnan, 2000: 54). Hakanın gucunun bir gostergesi de cadırın gosterişidir. Ozellikle elcilerin ağırlandıkları cadırların gosterişli olmasına dikkat edilmektedir. Misafirler icin kullanılan ve onlara yemek sunulan mutfak eşyaları fonksiyonlarından farklı olarak gizli bir fonksiyonu yerine getirmektedirler. Bu durum hakanın zenginliğini gosterme fonksiyonudur. Cinli Huan-Dzang Gokturk kağanıyla olan goruşmesinde butun ileri gelenlerin yere serili hasırlar uzerinde oturduklarını her birinin sırtında parıltılı sırmalarla işlenmiş suslu ipek elbiseler olduğunu, kağanın her ne kadar gocebe bir kavme hukmetmekte ise de icinde yaşadığı mekan tanziminin gercekte beğenilecek bir kibarlıkta olduğunu belirtmektedir. Buradacalgılı bir ziyafetle şarap icilmiş ve misafirlerin her birinin onune buyuk parca koyun ve dana eti konulmuştur (Ligeti, 1986: 88). Dede Korkut Hikayeleri’ndeki Hanın beylerine verdiği yemekte kullandığı altın surahiler, ipek seccadeler veya Atilla’nın misafirlerine sunduğu altın gumuş eşyalar bu kapsamda onem kazanmaktadır. ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ жүктеу/скачать 2,06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|