Issn 2308-0590 Индекс 74661 редакциялық кеңес мағауин Мұхтар Қазақстанның халық жазушысы Ғарифолла Есім
жүктеу/скачать 2,06 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ШӘКӘРІМТАНУ 2014 №3 (24) 58 ШӘКӘРІМТАНУ
- Resume Резюме 2014 №3 (24) 59 2014 №3 (24)
- АЛАШ ҚАЙРАТКЕРЛЕРІ «АЙҚАП» ЖУРНАЛЫНЫҢ БЕТТЕРІНДЕ
- 2014 №3 (24) АЛАШТАНУ
- 2014 №3 (24) Резюме Resume
- ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ 2014 №3 (24)
- TURK KULTURUNDE GUC, İKTİDAR, İTAAT VE SADAKATİN YEMEK SEMBOLİZMİ ESASINDA DEĞERLENDİRİLMESİ Hayati BESIRLI
- Guc, İktidar, İtaat ve Yemek
- ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ
2014 №3 (24) 57 жасанып дайын отыр. Тобықтының жығасы жығылмайды екен ғой бұл... көрдім, күттім, ал міне жауабымды қазір бер », – деген кесімді, өктем сөздерімен аяқталады. Оқиғаға араласқан Қараменде Еспенбеттің дауына қарсы уәж айтып өрекпіген даудың шиеленіскен тұсын жазғандай болады. Жомарт би найманның биі болса да әділ сөйлеп, Қараменде пікіріне тоқтауға ыңғай білдіреді. Бірақ аңғал да, даңғой бейнедегі Есен образы бұл тыныштықтың шырқын тағы бұзады. Шәкәрімнің поэмасында Есен деген кейіпкер жоқ. Поэма оқиғасы Кеңгірбай бидің қорытынды сөзінен кейін екі жасты ұстап алып жолсыз жазаны орындауымен аяқталады. Мұхтар Әуезов Есен бейнесін пьесаға кіргізу арқылы Кебектің көркем образындағы батырлықты ашқан. Сондай-ақ, Кебек қылышынан өліп жатқан Есен денесін көргендегі Еспенбет сөзі оның қаталдығын айқындай түседі. Жалпы Мұхтар Әуезов Шәкәрім поэмасында кездеспейтін образдарды өз пьесасына кіргізу арқылы драматургия талаптарына сай алынған тартыстарды тереңірек ашқан. Олай дейтініміз, поэмада жоқ және тарихи жағынан оқиғаға қатыспаған Еспенбет бейнесі негізгі тартыстың трагедиялық сипат алуында сәтті шыққан. Билер сахнасында да Еспенбеттің өткір тілі мен бірбеткей қаталдығы Кебек пен Еңлік оқиғасына байланысты тарихи шындықтың көркемдік жағынан жаңа тыныс алуына әкелген. Кеңгірбай бидің тобықтының басты билерінің бірі бола тұрып, билер дауына қатыспай сырттай бақылап отыруы да тарихи шындықтан гөрі көркемдік шындықтың жемісі. Сондай-ақ, Шәкәрім де, Мұхтар Әуезов те Кеңгірбайдың тарихтағы қаталдығын шарасыздықтан болған деген түсінікті қалыптастыру үшін әдейі сондай көркемдік шешімге барған сияқты. Оның үстіне Мағауия нұсқасындағы «Еңлік-Кебекте» халық арасына біраз шындықтың беті ашылып жеткені бар. Халық кие тұтып құрметтеген және оның халық санасындағы бейнесі арқылы бүкіл тобықты руын бірлікте ұстау ниеті мен ата сыйлаған қазақ үшін де Кеңгірбай бейнесінің Шәкәрім мен М.Әуезов ұсынған образы тиімді еді. Халық арасында тараған Абай айтыпты деген аңыз тағы да бар. Бұл мәселе туралы белгілі мұхтартанушы Тұрсын Жұртбайдың: «Қашанда өмірлік шындықтан гөрі көркемдік шындықтың өмірі ұзақ, оның үстіне Мұхтар сияқты ұлы талант иесінің қаламынан суырылып шыққан дүние көңіліңе күдік қалдырмайды, қапысыз сендіреді», – деген пікірі біздің ойымызды дәлелдей түседі.
1. Мағауин М. Абайдың белгісіз әңгімесі. / / Қазақ әдебиеті, -1989, 15-желтоқсан. 2. Қазақстан мемлекеттік орталық мұрағаты.374-қор, 1 тізбе,5051 іс». 3. Сәтбаева Ш. Ш.Құдайбердиев. – Алматы: Ғылым, 1993-116 б. 4. Мағауин М. Абайдың інісі \\ Кітапта: Құдайбердіұлы Ш.Жолсыз жаза: өлеңдер пен поэмалар. –Алматы: Жалын, 1988-256б 5. Тарихи шындық және көркемдік шешім / / Жұлдыз 2002 №6 179 б. 6. Жұмалиев Қ «XVIII-XIX ғасырлардағы қазақ әдебиеті» Алматы Мектеп 1967 - 436 б. 7. Исабаев Б. Ұлылар мекені. Новосибирск. 2004. 623б 8. Дидро Д. Парадокс об актере// О драматической поэзии // Собр.соч.: В 10 т. М.; Л., 1936. т.5.,409-410. 9. Зейнолла Сәнік, Бейсенғали Садыхан «Қаракерей Қабанбай» -Алматы. Жазушы. 1991ж. 170бет 10. Абай кз. Ақпараттық порталы (http: // Abai. кz.) ШӘКӘРІМТАНУ 2014 №3 (24) 58 ШӘКӘРІМТАНУ В статье дается сопоставительный анализ поэмы Ш.Кудайбердиева и драмы М.Ауэзова. The comparable analsies of poem of Shakarim Kudaiberdiev and drama M.Auezov is given in the article. Resume Резюме 2014 №3 (24) 59 2014 №3 (24) АЛАШТАНУ Н.МҰХАМЕТЖАНОВА, тарих ғылымдарының кандидаты, доцент Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік универститеті АЛАШ ҚАЙРАТКЕРЛЕРІ «АЙҚАП» ЖУРНАЛЫНЫҢ БЕТТЕРІНДЕ ХХ ғасырдың басында халқымыздың тарихынан орын алған елеулі қоғамдық құбылыстардың бірі ұлттық баспасөздің пайда болуы еді. Баспасөздің пайда болуы халық үшін жеткізу құралына айналды. Ұлт зиялылары барынша осы мақсатты орындауға үлес қосты. ХХ
ғасырдың басында
Ресей патшалығының шексіз билігі тұсында жорық көрген, сол уақытқа сай, ұлтына қызмет еткен басылымдардың бірі «Айқап» журналы еді. 1911 жылдың қаңтарынан бастап 1915 жылдың қыркүйек айына дейін Троицк қаласындағы «Энергия» баспаханасында басылды. «Айқап» – қазақтың тұңғыш қоғамдық-саяси және әдеби журналы. Әуелі айына бір рет, кейін екі рет қазақ тілінде терілді. Барлығы 88 номері жарық көрді, көлемі 16-24 бет, тиражы 1000-2000 дана. Басылымға тән тақырыптар: оқу-ағарту, білім беру, ғылым, өнер үйрену, жер, салт-дәстүр мәселелері, надандыққа және партияның бүлікшілікке қарсы күрес болды. Ғасыр басында ұлт алдында тұрған отырықшылыққа көшу, қала басын құру, бас қосу сияқты қазақ зиялыларының арасында талас тудырған меселелер. Журналдың шығарушысы, белгілі жазушы–журналист Мұхамеджан Сералин болды. «Өзім жалғыз, ақылдасатұғын, көмек беретұғын кісі тағы жоқ болып, жалғыз кісі жау алмас» деген мысал бар болса да, тәуекел алып журналды шығара бастадым деп жазған. Журналдың 1911 ж. 2 санында бастырушылар алқасының атынан журналдың «Айқап» атауынының себебі мен мақсаты туралы былай түсінік береді: «Айқап» деген сөз – қазақтың төл сөзі, ол ғасырлар бойы мәдениеттен, білімнен кенже қалған бүкіл қазақ халқының өкініші ретінде алынады. Ай, қап деп санымызды соқтық, енді ел қатарына қосылайық деген үнді білдіреді. Журнал хатшысы боп 1911-1912 жж. Әкірам Ғалимов, 1913-1915 жж. С.Торайғыров жұмыс істеді. С.Торайғыров «Біз Самарқан, Түркістан, Бұхар, Ташкент жағынан келген бас қатырғыш дін жақиеттерінен арылып, енді Еуропа мәдениетінің суарылған жаңа өнерлі тілді жасадық. Ол өнерлі тілдің үлгісін бізге Абай берді». Абайдан үйренген, онан соң сынаптай таза, күмістей кіршіксіз қазақтың ауыз әдебиетінен бұрынғы сөз тапқыр шешен сөздерінен үйренейік!» деп жазды. Тілші авторлар С.Торайғыров, С.Сейфуллин, Б.Майлин, С.Дөнентаев, С.Көбеев, Ә.Ғалымов, М.Сералин қазақтың қоғамдық ой-пікірінің оянуы мен ұлттық мәдениеттің дамуына үлес қосты. Мысалға М.Сералин ХХ ғасырда қазақ ағартушыларының дәстүрін жалғастыра отырып, мектеп ашу, бала оқыту жөнінде нақтылы ұсыныстар жасады. «Біздің ілгері келешек күніміз де, бүкіл дүниеде күн көріп, жұрт қатарлы тұрмысымыз да жалғыз-ақ нәрсеге тірелген ол оқу. Мұнан былайғы заманда да Автор ізденісі жаңа ғасырдың басында Қазақ жерінде шыға бастаған тұңғыш баспасөздердің ел игілігінің өрге басуына елеуі ықпалы болғанымен қоса, Алаш қайраткерлерінің насихатшысына айналғанына тоқталады. Тірек сөздер: «Айқап» журналы, баспасөз, алаш қайраткерлері, ұлт азаттық идеясы, қазақ қоғамы. ӘОЖ 94:050 (574) 60 2014 №3 (24) АЛАШТАНУ оның өнер білмесек, өнерлі халыққа жалшы болудан басқа бізге ешбір де орын қалмайды. Біз жұртшылық болып, оқушы талапкерге жәрдем бермесек, оқығандарымыз көбейе алмайды», – деп жазды. М.Сераллиннің публицистикалық мақалаларда қазақтың жазба әдебиеті мен тілі туралы көптеген ой-пікірлері осы журналда үзбей жарияланып отырды. Солардың бірінде «Тіл, әдебиет – бір ұлттың жаны мен рухы... әдебиеті болмаған ұлт – тілі шықпаған бала сияқты. Сәби өзінің басындағы қайғы шаттықтарын басқаға айтып түсіндіре алмас. Бір ұлт пен екінші ұлт халіне келтірілген себептердің ең зары да - тіл және әдебиет» деп мәнін жоймаған дүние жазған. Журнал шығып тұрған уақыттан бастап қазақтың бетке ұстар перзенттері өз пікірлерін білдіріп жатты. Солардың бірі – Міржақып Дулатов өзінің жер мәселесіне арналған мақаласында қазақтарды отырықшылдыққа шақырып, бірігіп мал, егін шаруашылығын өркендетуге, ол үшін жеткілікті мөлшерде жер алуға үгіттеді, кейбіреулер – қазақ елін жаппай отырықшы етуге болмайды деген пікірлер айтты. М.Дулатов бұл екі пікірді де жан-жақты қарастырды. «Рас, қазақ халқының жер-суға ие болып, жаз жайлау, күз күзеу, қыс қыстауда тарлық көрмей төрт түлігі сай болып, тай құлындап, тоқты қоздап, қосты жылқы, желілі түйе, отарлы қой, қайғы жоқ, еріккеннен бірнешеу малын бірі қуып, кең далада құлан- киікше сайран етіп жүрген күш болған, ол күндер енді көздеріне ғана елестейді. Мұның себебі не? Халықтың өсіп жердің өспеуі һәм тозуы; қазақ жері патша мүлкі саналып, сол себепті миллиондап жерсіз мужықты хүкі – меттің қазақ жеріне қондыруы, бұл тілеусіз қонақтар келе бастағаннан бері жер тарылып, атамекеннен ірге қозғалып, қазақтың шаруасының күйзелуі 15-20 жылдан бері бұл көшпелі мужықтардың келіп бітуінің ұшы көрінбей, бұлай болғанда енді аз жылда қазақ халқы ең жаман жерде сорлап қалып, ақырында тақырлыққа жетуі ықтимал» деп жазды. 1912 жылы «Айқаптың» бір санында М.Дулатовтың «Әй, қазақ» деген өлеңі жарияланды. Онда: Туыппыз 20-шы ғасыр саясында, Арналсын ұл қазақтың баласына Адасқан алашыңды жалға бастап, Жүректің бәрі іздерлік жарасына Көзіңді аш, таң келер оян қазақ Мәз болмай кісіліктің жаласына, – деп қазақ қоғамындағы ұлт-азаттық идеясының жандануына әсері ерекше болды. Оның «Оян қазақ» кітабы әдеби шығарма аясынан шығып, саяси бағдарламаға айналды. «Айқап» журналы қазақ әйелдерінің қоғамдағы орнына да жан жақты тоқталады. «Адам баласының тәлім тәрбиесі анадан ауысады, бүкіл адамзатты тәрбиелеуші - АНА» деп, олардың үйдегі, отбасындағы атқаратын рөлін өте жоғары бағалады. Журнал осы мәселені көтере отырып, қазақ әйелдері қатарынан жұмысқа тілшілер тартты. Әйел теңдігі мәселесін көтере отырып, «Айқап» Сақыпжамал Тілеубаева, Күләйім Өтегенова, Марьям Сейдалина сияқты қазақ әйелдерінен алғашқы тілшілер өз жұмыстарын журнал беттерінде үнемі жариялап отырды. Сақыпжамал Төлеубаева (1911, №7, 11-12 беттер) қазақтың ер балаларды оқытып, қыз балаға онша көңіл бөлмейтінін, олардың қалыңмалға сатылып, сүймеген адамына еріксіз ұзатылатынын халық алдында әшекерлейді Сақыпжамал «Ұзақ күткен үмітім» деген мақаласында (1911, №7, 7-8 беттер). Сөйтіп, «Айқап» беттерінен өздерінің аянышты халі жөнінде қазақ әйелдері оқи алды. Әйелдер мәселесі жөнінде мақалалар жариялап, жалпы әйел теңдігі проблемасын көтерген «Айқап» қазақ басылымдары ішіндегі алғашқы басылым еді.
Журнал халықтың әдебиетінің, мәдениетінің дамуына да зор үлес қосты. Журналда А.С.Пушкиннің, М.Ю.Лермонтовтың, И.А.Крыловтың, Л.Н.Толстойдың, А.П.Чеховтың шығармаларынан, Фирдоусидің «Шаһнама» дастанынан аудармалар жарияланды. Журнал ұйымдастырушысы Мұхамеджан Сералин тек журналист ғана емес, сонымен қатар шебер аудармашы еді. Оның 61 2014 №3 (24) Резюме Resume шетел ғұламалары шығармаларының аудармалары да журнал беттерінде жарық көрді. «Айқап» қазақтың қоғамдық ой-пікірінің оянуы мен ұлттық мәдениеттің дамуына елеулі үлес қосты. Абай, Шоқан, Ыбырай сияқты қазақ ағартушылары бастаған прогресшіл- демократиялық идеяларының жаршысы болды. Жалпы қазақ халқының қоғамдағы орны жайлы халық әдебиетімен мәдениетін дамытуға айтарлықтай үлес қосты. Алаштың көрнекті қайраткерлері журнал беттерінде өз ойлары мен мақсаттарын халыққа барынша жеткізіп отырды. Қазақ халқының нағыз өмірлік жағдайын түсіндіруге тырысты. Патшалық саясат
барынша ұлт-зиялыларының қызметтеріне кедергі жасап отырды. Бірақ, сол кездегі мерзімді басылымдардың беттерінен халық сол кездегі өз жағдайын түсінді деген ойдамыз. Халқымыздың аяулы перзенттері Әлихан Бөкейхановтың, Ахмет Байтұрсыновтың, Мағжан Жұмабаевтың, Сәкен Сейфуллиннің, Халел және Жаханша Досмұхамедовтардың, Ораз Жандосовтың, Бейімбет Майлиннің, Тұрар Рысқұловтың, Ілияс Жансүгіровтің, Ұзақбай Құлымбетовтің және басқа да сан мыңдаған азаматтарымыздың өмірі сол кездегі озбырлық саясат жүргізілген жылдары қиылды. Бірақ та осы перзенттеріміз халқымыз үшін сіңірген еңбектеріне баға жетпес. ХХ ғасырдың басында «Айқап» журналының халыққа қызмет етіп, ұлттық мәселелерді көтеріп, қазақ халқының нақты мәселерге көзінің ашылуына үлес қосты. Журнал қатесіз шығып үнемі дұрыс бағдар ұсынды. Халық үнін жеткізіп, ұлт зиялыларының ойын білдірді деген қорытындыға келуге болады. Журнал материалдарын 1995 жылы
Қазақ энциклопедиясының Бас редакциясы жеке кітап етіп баспадан шығарды.
1. Субханбердина Ү. «Айқап» бетіндегі мақалар мен хабарлар. А.1991ж. 2. Бекхожин Х. Қазақ баспасөзінің даму жолдары. А. 1964 ж. 3. Бейсембаев К. Идейно- политические течение и Марксистическая мысль в Казахстане начала ХХ века.- А.1965 г. 4. Кенжебаев Б. Қазақ халқының ХХ ғасыр басындағы демократ жазушылары А. 1958 ж. 5. Кенжебаев Б. Журналист М.Сералин А.1957 ж. 6. Дербісәліұлы Ә., М.Сералин. Қазақ әдебиеті тарихы 2 т. 2 кітап А.1965 ж. 7. «Ертіс өңірі» газеті, 2004ж. 7 қазан №1. 8. «Ақиқат» журналы, 2004 ж. №4. 9. «Қазақ тарихы» журналы, 2002 ж. № 28 маусым
10. «Қазақ тарихы» журналы. 2005ж. №2 11. Бекхожин Х. Қазақ баспасөзі тарихының очеркі (1860-1958). А . 1981. 12. Аллаберген Қ., Нұсқабайұлы Ж., Оразай Ф. Қазақ журналистикасының тарихы . ( 1870-1995). А. 1996 13. Атабаев Қ. Қазақ баспасөзі – Қазақстан тарихының дерек көзі (1870-1918). А. 2000. 14. С.М. (Сералин М.) «Айқап», жинақ, 1995. 85-бет 15. Атабаев Қ. Қазақ баспасөзі. 172-бет.
62 ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ 2014 №3 (24) Toplumların varlıklarını devam ettirmelerini sağlayan ve onları oteki toplumlardan ayıran en onemli unsur kulturdur. Kulturu oluşturan unsurlardan biri de beslenme tarzı ve beslenme pratikleridir. İnsanın biyolojik bir organizma olarak varlığını devam ettirecek enerjinin sağlanmasını ifade eden beslenme, kultur icinde onem kazanmaktadır. Kulturun simgeselliği esasında, besinlerin fizyolojik ihtiyacı karşılama surecindeki rolunden farklı olarak statu inşası surecindeki rolu oldukca onemlidir.
Besin alınımı, doğrudan sonucları itibariyle biyolojik organizmanın yaşaması icin gerekli olan enerjinin karşılanmasını sağlar. Ancak gorulmeyen sonucları ile de besin alınması sureci coğrafi, sosyal, psikolojik, dini ve ekonomik faktorlerin şekillendirmesi altında ortay cıkmaktadır. Besin alınması ile hem biyolojik hem de kulturel uyaranlara cevap vermeyi ve alınış tarzı ile de biyolojik ve sosyal ihtiyacların şekillendirdiği biyo-kulturel bir konuya işaret eder. Yiyeceklerin secimi, hazırlanışı, yeme metodu, gunluk oğun sayısı, yemek zamanı ve porsiyon olcusu oluşumu gelenek ve pratiklerin rol oynadığı yemek kulturu ve genel olarak kulturel oruntulerle butunleşiktir. Kulturun bir parcası olarak sembolik anlam ifade eden davranışlar olduğu icin beslenme alışkanlıkları ortaya cıkmış ve surdurulmuştur. Beslenme alışkanlıkları tarihsel koşulların, ekolojinin gucuyle ve inanc sistemleri-eski geleneklerin devam etmesinde ve yeni fikirlerin kabulu- ile şekillenmektedir (Fieldhouse, 1996: 1). TURK KULTURUNDE GUC, İKTİDAR, İTAAT VE SADAKATİN YEMEK SEMBOLİZMİ ESASINDA DEĞERLENDİRİLMESİ Hayati BESIRLI Prof. Dr.Gazi Universitesi Edebiyat Fakultesi Sosyoloji Bolumu ӘОЖ 811.512.1 Anahtar Kelimeler: Simge, sembol, yemek, yemek sembolizmi, Turk kulturu, toplumsal hiyerarşi, mutfak, sınıf. Yiyecekler, insanın fizyolojik ihtiyaclarının karşılanması surecindeki vazgecilmezliğinin yanı sıra bireylerin statu inşa etme surecinde de oldukca onemli yere sahiptir. Yiyecekler ve yeme pratikleri uzerinden statu inşa etme, kulturun simgeselliği esasında duşunulmelidir. Toplumsal sistem icinde inşa edilen simgeler toplumsal ilişkilerde oldukca onemli bir yere sahiptir. Toplumsal ilişki sadece karşılıklı etkileşim ve bu etkileşim surecinde birbiriyle konuşan insanlardan ortaya cıkmaz. Sosyokulturel yapının bir ozelliği de aynı sembolleri kullanan ve ortaya konulan davranışlara aynı anlamları yukleyen insanların birlikteliğini ifade etmesidir. Kulturel unsurların aktarılması surecinde torenler ve torensel yemekler oldukca onemli bir yere sahiptir. Bu calışma toplumsal inşanın urunleri olan sosyal simgelerin Turk kulturunde guc, iktidar ve bu iktidarın meşrulaştırılması surecindeki rolunu yiyecekler ve yeme pratikleri esasında değerlendirilmesini icermektedir. Calışmada bozkır kulturune sahip konargocer Turk topluluklarında sofrada oturma duzeni, yiyeceğin paylaşımı gibi sembolik unsurların guc iktidar, itaat ve sadakat esasında değerlendirilmesi gercekleştirilmiştir. Calışmada yemeğin konargocer Turk toplumunu oluşturan fertler arasındaki iletişim ve etkileşim surecine etkileri değerlendirilmiştir. Calışmada toplumların gelişim surecinde yiyeceklerin temini ve sunumuna dayalı farklılaşmanın uzerinde durulmuş, beslenmeye dayalı farklılaşmanın Turk kulturundeki gorunumlerine değinilmiştir. 63 ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ 2014 №3 (24) Yemek sadece beslenmek olarak duşunulmemelidir. Farklı kulturlerde nelerin yenileceği veya nelerin yenilemeyeceği sıkı kurallarla belirlenmiştir. Burada insanoğlunun ayrımını yaptığı, biz-onlar, aynı-farklı, ic-dış, iyi-kotu, yapay-doğal gibi zıtlıklar duşunulduğunde besinlere ilişkin yenir-yenmez ayrımının aslında en temel ve en onemli ayrımlardan biri olduğu ileri surulebilir. Yenir olan bir şey, vucuda alınmasında bir tehlike arz etmeyen şeydir. Buna karşın yenilirlik ve yenmezlik olgusu kultur bağlamındaduşunulduğunde sadece besinsel etkililik ve metabolik işlemler temeli uzerine oturtulabilecek bir durum değildir. Gercekte, herhangi bir kultur, besleyici değeri şupheli olan ve hatta zehirli iceriği olabilecek bir takım besinleri yemeyi uygun bulurken muhtemelen besleyici potansiyele sahip olan butun bir besin grubunu kabul edilemez bulabilir. Kabul edilmezlerin tuketimi hicbir koşulda maruz gorulmezken, besin değerine bakılmaksızın toplumsal ve bireysel kimliklerimizin inşa edilmesi surecinde biz ve otekiler ayrımı, tukettiğimiz veya tuketmediğimiz besinler uzerinden inşa edilmektedir. Vejetaryenlik veya domuz eti yememezlik bu kapsamda daha da anlam kazanmaktadır. Burada yiyeceklerin doğrudan yerine getirdikleri fonksiyonlarının yanı sıra gizil fonksiyonlarının da olduğu gorulmektedir.
Yeme icme pratikleri toplumsal farklılıkları gostermede onemli bir rol oynayabilir. Bu yuzden bir takım yiyecekler yuksek sınıflarla, yuksek statulerle veya toplumsal olarak ustun olan bir takım zevklerle ilişkilendirilir. Bunun aksine bir durum olarak bazı yiyecekler de, alt seviyedeki sınıflar, duşuk statuler ya da yoksulluk durumlarıyla ilişkilendirilebilir. Yiyecek tuketimine dayalı olarak oluşan toplumsal hiyerarşi veya toplumsal hiyerarşiye dayalı olarak oluşan yiyecek tuketimi toplumsal hayatın onemli bir unsurudur (Beardsworth ve Keil, 2002: 47- 69).
Guc, İktidar, İtaat ve Yemek Kultur, grup tarafından anlaşılan semboller icermektedir, bu semboller toplum tarafından inşa edilmiştir. Semboller insanlar arasında toplumsal anlamda kabul edilebilir etkileşimi sağlamaktadır. Geertz’in ifade ettiği gibi kultur bir semboller ve/veya anlamlar sistemidir (Cohen, 1999: 14-15).
Kulturel sistemler ya da sembolik sistemler veya anlamlar sistemi din gibi ust seviyede orgutlenmiş ve resmileşmiş anlamlar sistemlerinde olduğu kadar sıradan, doğru kabul edilen gunluk yaşamla butunleşmiş anlamlar ağını ve dil, moda gibi ust seviyede orgutlenmiş ama aynı zamanda acık sembolik sistemleri icerir. Kulturun sembolik tanımı, kulturun kolektif, paylaşılır olduğunun altını cizer. Bu durum kulturel sistemlerin belirli anlarda belirli toplumsal gruplarla bağlantılı olduğunu vurgulamaktadır. Kulturun sembolik tanımı en fazla toplumların analitik olarak uc farklı parcadan oluştuğu genel fikriyle birlikte yararlıdır. Bunlardan birincisi ekonomik, ikincisi politik ve ucuncusu kulturel alemlerdir. Bireylerin toplumsal konumlarının tesisinde bu alemler tek başına etkili olabildiği gibi bazen bireyin ekonomik alemdeki yerine gore politik ve kulturel alemdeki yerinin de belirlenmesi soz konusu olabilir. Tum toplumlar mal ve hizmetlerin uretildiği ve dağıtıldığı sistemlere sahiptir. Aynı şekilde tum toplumlarda gucun dağıtılması ve kararların verilmesi tarzı da soz konusudur. Son olarak her toplum, sayesinde halkının dunyayı anladığı kulturel ya da sembolik sistemlere sahiptir. Bu anlam ağları maddesel olmayan ya da metafizik bir yapı sağlar. Kulturel sistemlerin yapılandığı belli başlı şekillerden birisi “kutsal” ve “zındık” olandır. Temel sembolik bolunmede kutsal, mukaddes ve iyi olandır; kutsal olan gunluk hayattan ayrılmıştır, saygı ve hurmet gorur. Semboller ve torenler yalnızca fiziksel ya da maddesel şeyi (orneğin erkekler / kadınlar, yenir / yenmez) aynı zamanda zaman ve mekanı duzenler. Torensel anlar nispeten sıradan bir anı kutsal bir ana cevirirken, torensel eylemlerin duzenli olarak gercekleştiği yerler kutsal mekanı ifade eder (Edles, 2005: 12- 44). Turk kulturunun konargocer donemine ait beslenme pratiklerine yonelik değerlendirmelerimiz kulturun simgeselliği esasında gercekleşmektedir. Calışmada, bu donemdeki yeme icme pratikleri ve bu pratiklerin otoriteyi elinde bulunduran hakanın gucunun meşrulaştırılması ve itaat sureci uzerindeki gorunumleri ortaya konulmuştur.
|