Issn 2308-0590 Индекс 74661 редакциялық кеңес мағауин Мұхтар

32

Әдебиет

1  Абай  энциклопедиясы.  –  Алматы:

Атамұра, 1995

2  Абай  Құнанбаев  шығармаларының  бір

томдық жинағы – Алматы. 1961

3 Шәкәрім Құдайбердиев, шығармалары –

Алматы, 1988

4 Мұқанов С. Халық мұрасы. – Алматы:

Қазақстан, 1974

5 Қазақ совет энц-сы, – Алматы. 1974

6 Жанболатұлы М., Тобықты – Шыңғыстау

шежіресі, 2004

7 Қасиманов С. Қазақ халқының қолөнері,

– Алматы: Қазақстан, 1969

8  Сапаралы  Б.  Байшөгел,  Ердәулет.  –

Алматы,1995

ШӘКӘРІМТАНУ

2014 №1 (22)

Resume

Резюме

The article discusses the role of art in the works Shakarim Kudaiberdiev's.

В статье рассматривается роль искусства в произведениях Шакарима Кудайбердиева.

33

A.K. ZHUNDIBAYEVA, master of pedagogical sciences

Trainee-PhD student of the  Gazi University

THE LYRICS OF SHAKARIM KUDAIBERDIYEV

Keywords: кazakh Literature, lyric, Shakarim Kudaiberdiyev

The article considers the lyrics of Shakarim Kudaiberdiyev

Shakarim Kudaiberdiev is one of the Kazakh

poets,  who  possess  great  skills  of  writing  with  a

whole beauty of the words, content-richness of the

text, and depth of knowledge and art novelty which

is  transferred  into  the  text.  Words  which  are

rhymend in his own way show deepness of thoughts

in his own works. Shakarim is a poet, a thinker and

a person who raised a word art on a new level. For

today, objective of the Kazakh literature as science

is the overall studying of Shakarim’s heritage. We

know poetic skills of Shakarim Kudaiberdiev very

well, his direction in a native literature and a unique

style of his works. Looking at features of rhyming,

dividing  Shakarim’s  lyrics  on  the  sociopolitical

lyrics (in the same place the philosophical lyrics, at

the  same  time,  educational,  civil  and  instructive),

the sincere lyrics, lyrics about the nature, we were

convinced  that  works  of  the  poet  is  very  difficult

creations.

In the Kazakh poetry of the lyrics of one of

the main known as the epic genres. But the ancient

times the word lyric not applied the akyns. Dig the

basic  notio n  said  Zhyrshy  (poet -musician),

Zhyraylar  (poet  man).  It  is  worth  to  bring  poets,

bards and story tellers into the headlines when ever

we are making a talk concerning the bard tradition.

Bards-poets or artists in the resembling profession

exist in all nations. Despite their contrasting names,

they have unity and affinity in their functions. For

instance,  Kazakhs  call  them  -  zhyrshy-zhyraular,

Germans  –  minnesingers  and  meistersingers,

Russians  –  skazitels,  ancient  Russian

poetsmusicians  –  bahars,  guslyars,  griots  -  in

Western  Africa  nat ions,  bahshy’s  –  amo ng

Turkmens,  meddahs  of Arabs,  Turkish  -  ashugs,

ozans and gusans of Armenians [1,120].

Only  the  beginning  of  the  twentieth  head

century poets who wrote the lyrics, notwithstanding

the content of their songs are lyric call was named

poet. At this time the structure of zhyrshy-zhyrau’s

poetry  moved  to  the  lyrical  melodies  on  different

direction.  In  the  Kazakh  poetry  developed  in

different topics lyrics, nephew of the great Kazakh

poet Abay, a famous lyric poetry, epic, a translator,

a son of the people Alash Shakarim Kudaiberdiev.

Lyrics widely developed at the Kazakh poetry

in 20-30 years of the 20th centuries. Its localization

of  the  lyrics  was  the  one  that  was  on  this  season

and in the literature of the Englishman was formed.

A  lyric  poem  expresses  a  poet’s  emotions  and

thoughts I lively and musical language. Most lyrics

contain  vivid  words  that  communicate  the  poet’s

feelings in a memorable way  [2,485]. In the early

years of the 20th century rhymed lyric poetry, usually

expressing the feelings of the poet, was the dominant

poetic form in America [3,9].

The  English  Georgian  poets  such  as A.  E.

Housman, Walter de la Mare and Edmund Blunden

used the lyric form. The Bengali poet Rabindranath

Tagore was praised by William Butler Yeats for his

lyric  poetry  and  compared  with  the  troubadour

poets, when the two met in 1912 [4].

Shakarim  educated  on  the  poetic  tradition,

Abay  in  his  poetry  and  looking  for  answers  to

ШӘКӘРІМТАНУ

2014 №1 (22)

А. TOLYSBAYEVA, candidate of philological sciences

IKTU after named H.A.Yassawi

ӘОЖ  821.512.122

34

difficult questions of his era and his purpose became

assessment,  censure,  and  fix  unsightly  problems.

Shakarim heart of the poet felt historical breath of

his era and rejoicing at the achievements, upset from

shortcomings. He extended special path of Kazakh

poetry, padded with Abay. Poet paid much attention

to  problems  of  upbringing  of  an  individual,  with

the goal of improvement era, the improvement of

man  forming public  idea.  In  these verses:  «Anger

and moderation», «business and loss», «Praise and

blame; Truth and a lie», etc. is estimated inner world

and evil misdeeds person [5, 18].

The  main  theme  of  verses  Shakarim  is  the

issue  of  perfection  of  the  person.  Formation  of

Outlook of man can be traced from the beginning

to  the  end  in  his  works.  In  his  works  he  not

unilaterally transfers the time only positive or only

negative side.

He believed that the fix era, society will lead

to the correct path. He looks into the inner world

and evaluates the force of habits, believes that the

activity of ignorant people leads to harms in social

development.  Exposes  and  sharply  criticizes  such

evil  tendencies  in  human  nature  as  envy,  sloth,

cutting  a  feather,  shamelessness,  meanness,

jealousy,  sloppiness  in  his  poems  «Addiction»,

«Moods», «Joking Joker», «Sorrowful life», «Lazy»,

«the Rich and the guest».

Born from each other -

Of  laziness,  carelessness,

Of laxness ignorant,

And  thus  lost  a  human  face  [6,294],

(t ranslated  from  Kazakh  into  English

A.Zhundibayeva).

So vividly showed the shortcomings are not

a  single  person  and  the  whole  society,  paying

attention to the typical character. Despite the various

contradictions in society, in  the modern society is

very  relevant  education  of  the  citizen  of  highly

bearing the title «man»:

Smart - stores honor and conscience,

Shameless - parasitism m passes his days.

Truthful - hardly the honest lives,

Not  swap  humanity  for  the  soul  [7,  43]

(t ranslated  from  Kazakh  into  English

A.Zhundibayeva).

These lines serve the parting words to life in

a  social  environment.  Responsibilities  for  the

upbringing of humanity and content associated with

ethics, decency, and self-control.

Aesthetics  educates  through  acquaintance

with the world through the laws of beauty. Verses

of  Shakarim  «About  youth»,  «Its  summer»,

«summer has come», «When I was twenty-three»,

and many others depicting the beauty of the human

soul, its height devoted to the education of the whole

person.

In his verse «Enhancement of cattle», the poet

said that earning money a living by honest work is

a matter of contrite person. This phrase Abay: «If

you are not too lazy, you will be fed, and you will

beg»  has  become  an  aphorism,  Shakarim  opened

and parsed in his verse «Enhancement of cattle: the

Soul  that  eats  lying  on  its  side,  calm  and  sloppy,

invents  a  bad  actions,  and  thoughts.  Where  will

clean clothing, a warm place, nice food for people

who are not looking for these lines person to lead

an  honest  labor,  whereas  in  verse  «the  Rich  and

guest» he condemns the people living at the expense

of others, recalled that the need to overcome bad

habits, and upsets.

The  heroes  of  the  poems  of  Shakarim  –

however, favorite and faithful people. One can say

that his heroes are accurate portrait of some of our

contemporaries. For example, we could say that the

thoughts  expressed  in  the  verse  «Prompt  mouse»

far from realities of modern life.

Very much spoiled as the mouse,

Svyda Sufis, inside - full of dirty thoughts.

Takes bribes or peculator

One cheek in another fat in the blood,

Under sheep skin,

Accusing innocent of sin,

Pretend  pure  heart  [7,192],(translated  from

Kazakh  into English A.Zhundibayeva).

As the images of people simply and truthfully

depict in this verse, anyone can view them not as

familiar  people.  Featuring  quality,  which  curb  the

mind of man, spiritual growth, he own environment

presents deep thoughts with overtones. For the sake

of  the  interests  of  the  people,  the  poet  not  only

exposes  this  harm,  but  also  shows  the  way  of

deliverance. For this, he says, to study, to study the

ШӘКӘРІМТАНУ

2014 №1 (22)

35

Sciences.

Young  people,  don't  get  carried  away  with

anything,

Wouldn't get used to laziness,

Less play, plenty to think, understand,

Do not regret, with youth be cheerful

Find  learning,  in  the  beginning  did  not

significantly

Until you try.

If you knew my condition,

The  scholars  have  sought  tirelessly  [7,25]

(t ranslated  from  Kazakh  into  English  A.

Zhundibayeva).

The  image  of  the  lyrical  hero  depicted

Shakarim  versatile  person.  But  no  matter  what

subject he is not addressed - the main purpose is to

reveal  the  soul  of  the  Kazakh  people,  to  call  for

science,  educate  humanity.  Be  that  as  it  may,  the

poet dreaming about the fact that children Kazakhs

have achieved the high goals, joined the people, can

be tough connoisseur. In the first place Shakarim is

not social position of the person, and human nature.

For Shakarim not there is an irreconcilable dispute

collision  of  class  contradictions.  He  believes  that

among  the rich,  and  the poor  have  good and  bad

people.  You  must  feel  Life  Science  Journal

2013;10(11s)    http://www.lifesciencesite.com116

the line between bad and positive, not to lose their

human  nature.  He  connects  with  the  complex

problems of all mankind choice of the person to the

right way and the right way of life. The lyrical hero

goes for the present state of his people, is sad about

the future, and with faith hopes on the youth. And

understands that to be strong people should get rid

of such diseases as ignorance.

In the blossoming steppe Kazakhs,

Having reached the tips of their children

And it scares me that

Their  leads  envious  discord  [7],  (translated

from Kazakh into English A.Zhundibayeva).

Shakarim  believes  that  only  by  adhering  to

these values, human society will turn to the good,

the right path, free from injustice and unhappiness.

The novelty of the work consists of giving a special,

deep  meaning of  the  little  things of  everyday  life.

Inherent lyrics Shakarim art feature comes from a

fair and accurate assessment of the phenomena of

life and society.

References

1  Sadykov,  N.,  Dalelbekkyzy,  A.,  S.

Erzhanova and M. Tologenov, 2013. Lyric Poetry

and Motives in the works of Poets of SyrDarya River

Vicinity.  World Academy  of  Science,  Engineering

and Technology, Date Views 065. 09. 2013

www.waset.org›journals/waset/v77/v77-

21.pdf

2 Hall, P., 1995. Literature. Bronze. Copyright

1994  1991  1989  by  Prentice-Hall.  Englewood

Cliffs: New Jersey Needham Massachusetts printed

the United States of America, pp: 1-810

3 McGowan, C.J., 2004. Twentieth-Century

American  Poetry.  Blackwell  Publishing,  pp:  232

Life  Science  Jo urnal  2013;10(11s)    http://

www.lifesciencesite.com117

4 Abdigaziev, B., 1992. Asyl Arna. Zhazushy

press, pp: 1-150

5  Abcarian,  R.  and  M.  Klotz,  2004.

Literature.The  Human  Experience  Reading  and

Writing. Northridge, Emeriti Bedford/St. Martin’s

Boston New York: California State University, pp:

1217

6  Shakarim  and  Kayum.  Foliant,  2009.

Astana, pp: 236

7  Works  of  Shakarim,  1  volume,  2006.

Almaty, pp: 524

8 Shakarimtanu maselelery (The problems of

Shakarim  introduction)  2-book,  2006.  Semey-

Novosibirsk, pp: 398

В статье рассматривается стихи Шакарима Кудайбердиева

Резюме

ШӘКӘРІМТАНУ

2014 №1 (22)

Мақалада Шәкәрім Құдайбердіұлының лирикасы туралы баяндалады.

Резюме

36

ӘУЕЗОВ ӘЛЕМІ

2014 №1 (22)

ӘОЖ 821.512.122

Қ. МӘШҺҮР-ЖҮСІП, филология ғылымдарының докторы, профессор

С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

ЖАЗУШЫ ШЕБЕРЛІГІ

(М.Әуезов пен Ғ.Мүсірепов шығармашылығы бойынша)

Автор мақаласында жазушы суреткерлігіне кеңінен тоқталған, М.Әуезовтің «Абай жолы»

романындағы тарихи оқиғалардың суреттелу ерекшелігін талдаса, Ғ.Мүсіреповтің «Оянған өлке»

романының көркемдік ерекшелігін тілге тиек еткен.

Тірек сөздер: стиль, суреткер, роман, көркемдік ерекшелік, М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов, жазушы.

«М.Әуезов – суреткер» деп айтушылар аз

болмағанымен, соның дәлелдену жағы көп ретте

жүдеу тартып келгені де белгілі. Сөз жоқ, ұлы

жазушының суреткерлік шеберлігін дәлелдеуге

кірісу үшін де қаламгердің өмір жолын, халық

өмірін  кең  қамту,  қаһарман  мүсіндеу

табыстарын,  тіл  байлығын  т.б.  кең  саралаған

жөн. Бұл салада құнды монографиялық еңбектер

жазылғанын атап өтіп, жетістіктерге сүйенумен

бірге  алғашқы  табыстар  көлеңкесінде  қалмай,

Әуезовтануда  алға  жылжудың  көкейкесті

мәселелерін  бөліп  ала  білу  керек.  Біз  осы

мақаламызда  М.Әуезовтің  суреткерлік

шеберлігін: оның ішінде көркем шындық жасау,

ұнамды,  ұнамсыз бейне  мүсіндеу  ерекшелігін,

бейнелеу  құралдарын  жетілдіруін  т.б.  ашу

мақсатын, демек қиын да күрделі міндетті алға

қойдық.

М.Әуезов  шеберлігінің  басты  қыры,

біздіңше,  -  өмірде  орын  алған  құбылыс,

әрекеттерді  игергенде,  оны  жинақтап,  екшеп,

көркем шындыққа, яғни адамдардың өмірін кең

қамтуға  мүмкіндік  беретін  шалқар  шындыққа

айналдырудағы  ізденістері.  «Абай  жолы»

дәуірнамасының  /эпопеясының/  алғашқы

кітабы, негізінен алғанда, Құнанбай мен Бөжей

тобы арасындағы тартысқа құрылып, яғни руға

бөлінушілік,  жеке  мансап,  жеке  байлық  үшін

жалпы  халық  мүддесін  елемеу,  ел  бірлігін

ыдырату кесапаттылығын дәлелдеуге арналған.

Ал,  осы  тартыс  жеке  өмір  шындығымен  ғана

шектелсе, бала Абайдың бұл мәнді тайталасқа

араласуы  мүмкін  болмай  қалар  еді.  Мәселен,

М.Әуезо втің  туғанына  90  жыл  толуы

қарсаңында  берілген  мына  дерекке  сүйенейік:

«Архив  қағаздарында  анық  көрсетілгендей,

Құнанбайдың  Бөжей  ауылына  шабуыл  жасап,

үлкен  жанжал  жасайтыны  –  1846  жылдың

ноябрь  айы  екен.  Бұл  жылдары  Құнанбай  аға

сұлтан емес...1 Ал, дәуірнамадағы /эпопеядағы/

тартыс  атаулы  Абайдың  он  үш  жасар  кезінде

қаладан, 

оқудан, 

қайтуынан 

баст ап

суреттелетінін  еске  алсақ,  Бөжей  ауылына

шабуыл  жасау  оқиғасы  өмірде  болғанындай

1846 жылы емес, 1860 жылға қарай, яғни Абай

ер жеткен кезге шегерілгені айқындалады. Бұлай

алмаса,  іргелі  тартыс  атаулы  Абайдың  бала

кезінде өтіп, 1853 жылғы Бөжей өлімінен кейін

мүлде аяқталып қалар еді. Мұның бәрі, дәуірлік

мәні  бар  елеулі,  іргелі  тайталастарды  Абай

өмірімен,  өсу  жолымен  байланыстыра

көрсетпеудің бәрі – әрі заман шындығын қамту

өрісін  тарылтып,  әрі  басты  қаһарманның

күрескер  ретінде  қалыпт асу  мүмкіндігін

шұнтитуға әкелер еді. М.Әуезов өмір шындығы

аясымен  шектелмей,  Құнанбай  мен  Бөжей

тартысы сипатын Абай тани алатындай жағдай

тудырып,  өзекті  оқиғаларды  кемі  15  жылға

жылжыту  арқылы  көп  ұтқан.  Әрі  заман

шындығын кең қамту, әрі соның бәрін орталық

37

ӘУЕЗОВ ӘЛЕМІ

2014 №1 (22)

қаһарманның  өсу,  қалыптасу  мектебі  ретінде

көрсету – бәрі қаламгердің өмір шындығының

ізімен кетпей, материалдарды сұрыптау, уақыт

көкжиегін  кеңейту,  шығарма  сюжеті  мен

композициясын  қиюластыру  шеберлігін

танытады.  Соның  нәтижесінде  14-15  жасқа

толған  Абайдың  Қарқаралыда  Бөжейге  сәлем

беру, яғни өлгеніне кемі 6-7 жыл болған адамға

ұшырасып,  кездескен  адамының  өз  әкесімен

жарғыласып жүргеніне қарамастан, ел бірлігін

ту  ететінін  әйгілеуі  –  бәрі  отралық  қаһарман

өсуіне  қажет  мәнді  деталь  ретінде  құнды.

Со нымен  бірге  Абайдың  Бөжей  асын

ұйымдастыруға белсене ат салысуы да өлім мен

ас болған уақытты көп кейін ысыру салдарынан

ғана мүмкін болды. Сол арқылы әрі халықтың

ас беру тәрізді мәнді  дәстүрін, әрі басты тұлға

Абайдың  ел  бірлігін  ұйымдастыра  бастаушы

азамат  ретінде  қалыптасуын  бейнелеуге  жол

ашылды.

Құнанбайдың 

жауапқа 

тартылуы

оқиғалары да көп кейінге шегерілуі нәтижесінде

осы тайталастарға Абайдың қатысуы, баға беруі

жүзеге  асты.  Құнанбай  тергелуі  шындығында

1854 жылы, яғни Абайдың тоғыз жасында жүріп

өткені мәлім. Суреткер оқиғаның өткен мерзімін

ғана  емес,  болған  жерін  де  өзгерткен.

Құнанбайды тергеу, негізінен, Омбы қаласында

жүргені, оның абақтыда 8 айдай жатып қалғаны

белгілі. Жазушы өмір шындығы ізімен кетсе, әрі

оқиға Абайдың бала кезінде өтер еді де, әрі алыс

қалаға  Абай  бармағандықтан,  бұл  оқиғаларға

деген орталық қаһарман қатысы, араласуы, сол

арқылы өсуі мүлде берілмей қалар еді. Қаламгер

бұл  істі  Омбыға  апармас  үшін  Құнанбайдың

жолшыбай  Майыр  қолындағы  қағазды  отқа

жақтырғанын,  яғни  өмірде  болмаған  істі

тындырғанын,  көркем  шындық  ретінде

кіргізген.  Сөйтіп  кейін  ысырылған  және

Омбыдан 

көп 

бері 

Абай 

ауылына

жақындатылған  бұл  арпалыс  та  Абайдың  өсу

заңдылығына бағындырылуымен және шығарма

сюжетіне шынайы қабысуымен де өз мәнін көп

кеңейткен.

Шығарманың  алғашқы  кітабында  ғана

емес,  кейінгі  тарауларында  да  осы  әдіс,  өмір

шындығы  шекарасын  кеңейтуі  тек  Абай,

Құнанбайды  көрсету  ғана  емес,  сол  тәрізді

адамдардың  көбіне  тән  ортақ  сипаттарды

неғұрлым  кең  қамту  талабынан  туғаны  анық.

Мәселен,  Құнанбайдың  немересі  Әмірді

қылғындырып  өлтірмек  болуы,  оған  Абай  ара

түсуі  өмірде  болмаған  жайт.  Бұл  дет аль

қаламгердің  кезінде  Коммунистік  партия

қыспағына  амалсыз  көніп,  әке  мен  баланың

арасын әбден ашып, таптық тартысты неғұрлым

биіктетіп  бейнелеуі  үшін  керек  болғаны  анық.

Со нымен  бірге  тап  Құнанбай  немересін

қылқындырмаса да, зиянды әдетті сақтау үшін

басқа  Құнанбай  тәрізділердің  сондай  аяусыз

әрекетке  бару  ықтималдығын  зерделеген  жөн.

Ендеше  қайшылықтар  шиеленіскен  шақтағы

өмір  тынысын  беру  үшін,  әрі  сол  арпалыстар

кезіндегі  Абай  өсуін  аша  түсу  үшін  мұндай

әрекеттің керек болғандығы даусыз. Осы орайда

өмірдегі  Құнанбайдың  жағымды  жақтары  көп

болғанын  дәлелдеп,  баспасөз  бетінде

жарияланған кейінгі деректерге иек артып, әрі

соны  құптай  отырып,  мына  жайтқа  назар

аудартқымыз келеді. Ол Құнанбай жасады деген

жағымсыз әрекеттер өмірдегі Абай әкесіне тән

бола  бермес е  де,  сол  дәуірде  Құнанбай

тәрізділердің,  яғни  халық  мүддесін  емес,  өз

қамын ғана ойлайтын ел билеушілердің сондай

теріс сипаттары болғандығы. Міне, осы биікпен

таразыласақ,  біз  өмірдегі  Құнанбай  бар  да,

М.Әуезов  дәуірнамасындағы  Құнанбай  бар

екенін, екеуін үнемі бір адам, немесе бірдей адам

деп  бағалау  орынсыздығын  межелейміз.

Сонымен  бірге  суреткер  жазушы  М.Әуезов

бұған  дейін  ғылыми  әдебиетте  талданып

келгендей, Құнанбайды бірыңғай жағымсыз етіп

те  көрсетпеген.  Жоқ,  шығармадағы  Құнанбай

бірыңғай  жағымсыз  деп  сынау  өлшеміне

сыймайтын  қайшылығы,  сыры  мол  күрделі

тұлға ретінде сомдалған.

Бүгінгі  өскелең  көзқарас  биігімен

бағымдасақ,  отарлау  қыспағына  ұшырап,

алдымен шұрайлы жерінен, дінінен, сол арқылы

тілінен  айрылу  қаупіне  ұшыраған  халықты

басқарушыға  артылар  жүк  те  күрделі  екенін

көреміз.  Шынында  да  келінімен  көңілдес

болған,  сол  арқылы  дінге  ғана  емес,  жалпы

адамзаттық  түсінікке,  ізгілікке,  үлкен  қылау

түсірген адамды жазалау орындылығы қазір еш

талас тудырмаса керек. Ал, Қодардың келінімен

38

көңілдес  болғаны  ойдан  шығарылған  қауесет

қана еместігі белгілі ақын Шәкәрім шығармасы,

сондай-ақ  кейінгі  баспасөз  материалдары

арқылы  да  дәлелдене  бастауы  –  бәрі  бұл  іске

жан-жақты  қарауды  талап  етеді.  Ал,  егер

Құнанбай осы шара көмегімен дінді, сол арқылы

жоғалу  қаупі  алдында  тұрған  тілді,  ұлттық

бітімді  сақтауға  қадам  жасаса,  істің  нәтижесі

тұрғысынан қарасақ та, мұны қате деп кім айта

алады?!  Басқаны  ескермеген  күннің  өзінде

Құнанбайдың  қажылық  сапары  алдындағы

туыстарына арнап айтқан мына сөздерінде оның

ізгілікті мұрат тұтқаны, шындық туралы ұғымы

қаншалық жан-жақты екені жарқырап ашылған:

«Қартайған  шағында  қайда  шырқап  барады,

қайта  оралып  көрмейміз-ау,  кеткені-ау»,  -  деп,

есіркеп қарайсыңдар! Осылардың мынау жолға

мені  қимау  емес,  маған  осы  жолды  қимау

болады.  От  басында  немереге,  ас  басында

келінге,  мал  басында  малшыға  «әй,  әй»  -  деп

отырып  өлетін  бай-бай  шал  боп  өтсем,  не

мұратқа  жетер  ем?!  Бұл  сапар  менің  ендігі

қалған  тіршілігімнің  мұраты.  Бәріңе  айтар  бір

өтінішім, осы жолда ақ бұйрықты ажал сағатым

жетіп, қаза тапқаным естілер болса, сол шақта

да бірде-бірің мені аяп, мүсіркеп: «Әттең, өкініп

өлді-ау,  арманда  кетті-ау»,  -  деп  еске  алма.

Оларың маған достық емес».

Әрине,  М.Әуезовтің  бұл  шығарманы

әміршілдік жүйе қыспағында жазғанын, соның

салдарынан  осындай  ізгілікті  мұрат  тұтқан

қайраткер  сөздерінен  кейін  де  іле  жетім  бала

Дәрменге  Дәркембайдың  құн  сұрауын,  сол

арқылы ізінше Құнанбайды айыптауын да есте

ұстауымыз  керек.  Біздің  айтайық  дегеніміз:

Коммунистік  партия  қыспағымен  таптық

тартыс, таптық көзқарасты  басшылыққа алуға

мәжбүр болса да, суреткер біраз ретте түсінген

адамға  Құнанбайда  көп  сыр  жатқанын,  онда

ізгілік бастауы мол екенін аңғарта алған. Мұның

бәрі – Абайды әлемге таныту үшін, оның әкесін

біраз құбандыққа шалуға мәжбүр болушылықты

танытумен  қатар  сырт  көзге  ғайбаттаған

сыңайда  болса  да, Құнанбайды  толық  түсініп,

терең  сезінуге  көп  дайындық  қажет  екендігін

аңғартқан шеберлік айнасы.

«Абай  жолы»  жазылған  кезде,  40-50

жылдары жалпы шығыс мәдениетіне үрке қарау

орын  алғаны,  қит  етсе,  «панисламшылдық»,

«пантүрікшілдік»  -  деп,  құбыжық  саналған

айдар  тағу  орын  алғаны,  ол  айыптың  ақыры

қуғынға,  түрмеге  түсуге  соғып  отырғаны  да

белгілі. Міне, осындай кезде адамдардың ұлттық

дәстүр,  шығыс  мәдениеті  мәнін  түсінуіне

саңылау  қалдыру  үшін,  оны  қиялап  болсын

марапаттаудың өзі ерлікке  қоса ептілікті талап

еткені анық. М.Әуезов екінші кітаптың «Еңісте»

тарауында  алдымен  Абайдың  орыс  әдебиетін

сүйсіне оқи бастағанын бейнелейді де, «Орысты

біраз мақтадым ғой, енді одан басқа да бірдеңе

барын байқатуға болатын шығар!» - дегендей,

ізінше шығыс мәдениеті мәнін де таныта алған.

Сол  үшін  де  жазушы  алдымен  кішкене  молда

сөзінен шаң берген біржақтылық, орыс кітабы

мәнін  елемеуді  сынатып  барып,  сол

шектеулілікті  дәлелдеу  үшін  керек  болғандай

көрсетіп, кейінгілер үшін де қажет ислам дінінен

бөлек  ислам  мәдениеті  мәнділігін  Абайға

айтқызады: «Ешбір ғұлама, дейсіз, «айтпаған»

дедіңіз.  Өзгені  қойғанда  пайғамбардың

хәдисінде, ғұламаның жазу жазған қара сиясы

–  шәһидтің  қанынан  қымбат»  -  деген  сөзді

қайтесіз?  Екінші  –  ғаламның,  иесі  жанның

жаралмыш тарихын, тек «Қыссасұл әнбиеден»

білген  білімнің  аты  да  білім  бе?  Адам

қауымының,  бар  нәсілінің  мінез-құлқын  тек

қана 

«Қырық 

хәдие», 

«Лаухынама»,

«Фихқкәйдәни»  тұрғысынан  танып  білген  де

жұбаныш па? – деп еді».

Қаламгер  мұнымен  шектелмей,  қазақ  үн

қатса,  тіпті  Абай  мәлімдесе  де,  «ұлтшыл»,

«шығысшыл»  -  деген  пәлеге  ұшырарын

ескергендіктен  де,  шығыс  мәнін  қазақ  емес,

орыс  ұлты  өкілі,  о ның  ішінде  жаңашыл

көзқарастары 

үшін 

қуғында 

жүрген

М.Е.Михайлов    аузымен  айтқызған:  «Ендеше,

мен  сізге  айтайын,  ислам  тарихы  –  білім,  ол

үлкен  білім!  Тек  қандай  тарихшы  жазғанын

талдау керек...» - деп Михайлов бүгін исламға

байланысты  шығыс  туралы,  Абайды  қайран

еткен, қызықты жаңалықтар айтып кетті. Ислам,

араб  өнері, жалпы  дүние  жүзінің ғылым,  сана

табысына  көп  ғасырлар  бойында  аса  зор

жемістер  берген.  Ескі  антик  өнерімен

Европаның беріде келіп шыққан ояну дәуірінің

арасында  жатқан  бірнеше  жүз  жылдар

жүктеу/скачать 1,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: