Iv бөлім картографиялық бейнелеу тәсілдері
жүктеу/скачать 2,54 Mb.
|
|
IV БӨЛІМ Картографиялық бейнелеу тәсілдері 4.1.Картографиялық семиотика Шартты белгілерді пайдалану - картаны, аэро және космосуреттер, панорамалар және тағы басқа басқа графикалық модельдерден ерекшелейтін басты қасиет. Картадағы белгілер - қоршаған әлемнің процестерін және құбылыстарын, олардың орналасуын, сапалық және сандық сипаттамаларын, құрылымын, динамикасын және т.б. ерекшеліктерін шартты түрде бейнелейтін элементтер. Картография және семиотика түйінінде - лингвистикалық ғылымдарда, белгілер мен таңбалар жүйелерінің қасиеттерін зерттеумен символдардың тілі ретінде қалыптасқан жалпы теориясы дамыған, картографиялық семиотика (картосемиотика) арнайы бөлімі құрылды. Ол картографиялық белгілер мен картографиялық бейнелеу әдістерінің шығу тегіне, жіктелуіне, қасиеттеріне және функцияларына қатысты кең ауқымды мәселелерді зерттейді.Семиотика үш негізгі бөлімнен тұрады: картографиялық синтаксис - белгілер жүйелерін құру және пайдалану ережелерін, олардың құрылымдық қасиеттерін, картаның тілін,яғни грамматикасын зерттейді; картографиялық семантика –қарапайым белгілердің өздерімен және құбылыстармен өзара байланысын зерттейді; картографиялық прагматика - белгілердің ақпараттық құндылығын байланысын коммуикация құралы ретінде және олардың оқырмандарының қабылдау ерекшеліктерін зерттейді. Кейде олар картографиялық стилистиканы - карта мақсаттары мен функцияларына сәйкес көрнекі құралдарды таңдауды анықтайтын стильдер мен факторларды зерделейді. 4.2.Карта тілі Карта тілі - картографияда пайдаланылатын белгілер жүйесі, оның ішінде шартты белгілер, кескіндеу тәсілдері, карталарды жасау және пайдалану кезінде оларды құру, пайдалану және оқу ережелері. Картаның тілі – адамзаттың көрнекті өнертабысы болып табылады, ол адам мәдениеті мен өркениетінің маңызды элементін құрайды. Оның барлық кезеңдерінде ғылыми-техникалық прогресстің, мәдениет пен өнердің, саяси құрылымның және әлеуметтік институттардың деңгейі - бір сөзбен айтқанда, әлеуметтік-тарихи процесті қалыптастыруға байланысты болды. Картаның тілі әрқашан кеңістік-уақытша ақпаратты сақтау және тарату үшін ғана емес, сонымен қатар Жер ғылымдары мен тиісті білім салаларында ортақ тіл рөлін атқарады. Картографияны автоматтандыру мен компьютерлендіруге байланысты және картаның тіліне назар аудару әсіресе артты. Картаның тілдері мен элементтері, оның грамматикасы және құрылымы, жұмыс істеу механизмдері, белгілерді пайдалану ережелері карто семиотикалық позициялардан зерттеледі. Жалпы семиотикамен, компьютерлік графикамен, көркемдік дизайн мен және қабылдау психологиясымен тығыз байланысты осы зерттеулер нақты практикалық бағдарғаие– олар электрондық карталардың сапасын жақсартуға бағытталған. Зерттеулер карта тілінде кем дегенде екі қабатты (сублингвальды) айыруға болатынын дәлелдеді: олардың біреуі картографиялық объектілердің орналасуын, олардың кеңістіктік пішінін, бағдарлануын, өзара ұстанымын көрсетеді, екіншісі бұл құбылыстардың маңызды мәнін, олардың ішкі құрылымы, сапалы және сандық сипаттамалары. Екі ішкі нышанның грамматикасы картографиялық семиотика ережелерімен анықталады. Картаның тілі - картографияның объектілі тілі. Оның негізгі функциялары (тұтастай картография сияқты) коммуникативті болып табылады, яғни карта жасаушысынан оқырманға белгілі бір ақпараттарды беру және танымдық – картаға түсетін объект туралы жаңа білім алу. Карта тілінің қарқынды дамуы картографияның арнайы тілдік (немесе карта тілдік) тұжырымдамасын қалыптастыруға алып келді, оған сәйкес картографиялық кескін арнайы мәтін ретінде қарастырылады. Басқаша айтқанда, карта - картаның тілінде жасалған кескін. Осы тұжырымдаманың жақтаушылары тіпті карта тілін дамыту және оның қасиеттері мен функцияларын зерттеу картографияның ғылым ретінде мазмұнын құрайды деп есептейді. Шамасы, бұл көзқарас картографияның объектісі ретінде карта тілі рөлінің (басқа теориялық тұжырымдар 2.2 бөлімде келтірілген) гипертрофиясына алып келеді, бірақ, әрине, бұл құбылыстың маңыздылығын көрсетеді. Қалай болғанда да, тілдік тұжырымдаманың жақтаушыларының негізгі мәлімдемесінің әділеттілігін атап өту керек: картаның тілі - картографияның тіршілік формасы. жүктеу/скачать 2,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|