Iv. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
жүктеу/скачать 34,63 Kb.
|
срс Жансая радио
| ІІ.Негізгі бөлім
2.1. Ветеринариялық радибиология пәні Радиобиология – иондаушы сҽулелердің биологиялық нысандарға ҽсер ету механизімі мен заңдылығын зерттейтін ғылым. Ветеринариялық радиобиология – радиацияның биологиялық ҽсерінің тиімділігін және бұл жағдайларда ауыл шаруашылық малдарының организімінде пайда болатын патологиялық үрдістердің дамуы мен ерекшеліктерін зерттейтін ғылым. Жалпы радиологияның пайда болуы мен дамуы XIX – ғасырдың соңында, атап айтқанда 1895 – жылы Вильгельм Конрад Рентгеннің ашқан аса құнды жаңалығына байланысты. Ол осы уақытқа дейін белгісіз х – сәулесін ашты. Кейіннен бұл сҽуле Рентген сҽулесі деп аталып кетті. Ал таза радиоактивтіліктің тарихы 1896 жылы фрацуз ғалымы Антуан Анри Беккерельдің уран тұздарының көзге көрінбейтін сәулелер бөлетіндігін ашуынан басталады. Ол қараңғы жерде жатқан уран тұздарының фотопластинкаға ҽсер етуінен оның бетінде тұз кесектерінің суреттері айқындалғанын анықтады да, осы тұздардың көзге көрінбейтін сәулелер бөлетіндігін болжады. 1898 жылы Мария Складовская – Кюри жҽне Пьер Кюри радий жҽне полонийдің радиоактивті қасиетін, олардың сҽуле бҿлу қарқындылығының ураннан басым екендігін ашты. 1935 жылы Мария мен Пьер Кюридің қызы – Ирен жҽне оның жұбайы Фредерик Жолио Кюри екеуі жасанды радиоактивтілікті ашты. Көзге көрінбейтін өтімді сҽулелерді шығаратын заттарды радиоактивті заттар деп атады. Ал осы заттардың қасиетін – радиоактивтілік деді. Радиоактивтілік деген radius «луч», «сҽуле» жҽне activus «действенный», «белсенді» деген латын сҿздерінен алынған. Тҽуелсіз мемлекеттер достастығында ірі зерттеу орталықтары Алматыда, Мәскеуду, Киевте, Минскде, Новосібірде т.б. қалаларда ұйымдастырылды. Радиобиологияның дамуына үлес қосқан А.М. Кузин, И.В. Курчатов, П.Д. Горизонтов, С.П. Ярмоненко т.б. кҿптеген ғалымдар, ал ветеринария жҽне мал шарушылығы салаларында радиобиологияның дамуына үлес қосқандар А.Д. Белов, В.И. Киршин, Г.Г. Воккен, П.А. Карташов, В.Г. Ильин т.б. Радиобиология ғылымына сүбелі үлес қосқан Қазақстандық ғалымдар С.Б. Балмұханов, Р.Қ. Қарақұлов, С.Т. Рысқұлова жҽне т.б. Қазіргі заманда радиоактивті изотоптар мен иондаушы сҽулелер адамның барлық жұмыс жүргізу кеңістігінде, әртүрлі деңгейде пайдаланылады. Осыған байланысты адам мен ауыл шарушылығы малдарын иондаушы сҽулелердің зиянды әсерінен қорғау мҽселелері туындайды, сондықтан мал дҽрігеріне ветеринариялық радиобиологияны оқып үйрену аса өзекті мҽселе болып табылады. Иондаушы радиацияның биологиялық ҽсерінің негізінде радиобиология келесі қолданбалы мәселелерді қарастырады: сырттай сәулуленудің аз дозасының әсерінен ауыл шаруашылық малдары мен құстарының шаруашылыққа пайдалылығын ынталандыруды; дәрі – дҽрмектер (витаминдер, антибиотиктер т.б.) мен ветеринариялық биологиялық препараттарды (вакциналар, сарысулар т.б.), хирургиялық тігуге жҽне орап - таңуға арналған материалдарды стерильдеуді, мал өнімдерін консервілеуді; малдан алынған шикізат өнімдерін (жүн, тері, елтірі, бағалы аң терісі, үлбір т.б.) зарарсыздандыруды жҽне т.б. Сонымен қатар ветеринариялық радиобиология, радиоактивті изотоптар әдістерін мал шаруашылығы мен ветеринарияда мал физиологиясы мен биохимиясын зерттеу, ауруларды балау жҽне селекциялық генетикалық зерттеулер жүргізу үшін пайдалануды зерттеп оқытады. Ауыл шаруашылығы мамандары радиоактивті сҽулелердің әртүрлі дозаларының биологиялық әсерінің сипатын білуі қажет, радиациялық жағдайды бағалауды, сәулемен зақымданған малға балау жүргізуді, малды емдеу, аурудың алдын – алу шараларын ұйымдастырып жүргізуді меңгеруі қажет. Радиациялық жағдайды анықтау жҽне малды қорғау мен өңдеуді уақытында жҽне дұрыс ұйымдастыру, радиоактивті заттармен ластанған мал ҿнімдерін тиімді пайдалануға мүмкіншілік береді. 2.2. Радиацияның әсері Радиация - дегеніміз энергияның толқын және бөлшек (өте ұсақ) түрде ауаға және денеге (физикалық дене) таралуы. Радиация бірнеше топқа бөлінеді: Электромагниттік радиация, мысалы, микротолқындар (тамақ жылытатын пеште болады), инфрақызыл сәулесі (лаборатория да көп қолданылатын инструментте болады), күн сәулесі, ултракүлгін сәулесі, рентген сәулесі және гамма радиация. Бөлшекті радиация - бұған алфа радиация, бета радиация және нейтрон радиациясы жатады. Акостик радиация- ултрадыбыс толқындары, дыбыс толқындары жатады. Гравитациялық радиация - гравитациялық толқындардан пайда болады. Демек біздің айналамыз толған радиация. Энергиясы 10 eV (электрон вольт) тан жоғары болатын радиация өте зиянды. Бұндай сәулелер немесе толқындар денеде өзгеріс тұғызады. Ондай зиянды радиацияға жататындары: α, β, және γ сәулелері, Рентген сәулесі. Рентген сәулесі біз медицинада үнемі қолданылатын Рентген апаратыннан шығады. Ал α, β, және γ сәулелері біріншіден күннен шығады да жерге өте аз мөлшерде жетеді. Екіншіден атомдық номері 84 тен үлкен (Tc мен Pm ді қоспағанда) барлық металдар радиоактивті болып келеді. Ал радиоактивті металдар өте бағалы болып келеді. Ондай металдар ядролық қаруларда, атом оғында (атом бомбасы), радиоактивті змрандарда, Атом Электр Станциясында қолданылады. Радияция түрі мен деңгейі қорғалмаған адам үшін қауіпті екенін білдіретін халықаралық радияция символы. Бүкіл табиғатта, яғни жарық пен дыбыста жалпы түрдегі радияция болады. Олар адам денесіне соншылық қауіпті болмайды. Қоршаған ортаның адам организміне теріс әсер ететін факторларының бірі радиация болып табылады. Радиация адамның клеткалары мен органдарының түрлі функцияларына зиянды әсер етеді. Радиация әсер еткенде клеткалардың шапшаң бөлінуі, құрылымы мен құрамының өзгеруі мүмкін. Радиациялық сәулелену тұқым қуалаушылық аппаратын өзгертуге, яғни мутацияға душар етуі мүмкін. Соңғы он жыл ішінде радиациялық сәулеленудің табиғи фоны көтерілді. Бұл кейбір елдерде ядролық қарулардың өндірілуіне, ядролық энергетиканы пайдалануға, уран өндіруді көбейтуіне, радиация қалдықтарының дұрыс сақталмацуына байланысты болып отыр. Осыған байланысты барлық тіршілік иелеріне - өсімдіктерге, жануарларға, адамдарға нақты қауіп төнді. Мутация көлемі ұлғайды, тұқым қуалайтын әр түрлі аурулар, дамуында түрлі кемістіктері бар (қатерлі аурулары, сәлелік аурулары және тағы басқа) ауру балалар мен адамдардың саны ұлғайды. Табиғаттың барлық жерлерінде табиғи радиабелсенді сәулелері болады. Барлық тірі организмдер сияқты адамға да табиғи сәулелердің әсері тиеді. Сәулелердің артық мөлшері адам организмде ауытқуларды және әр түрлі ауруларды туғызады. Сондықтан адам радиосәулелердің мүмкіндік мөлшерін анықтай алуы тиіс. Оны дозиметр деп аталатын арнайы құралмен өлшейді. Сәулелердің артық мөлшері организмнің ауруға қарсы мүмкіндігін төмендетеді, тыныс алу, көз, тері және тағы басқа ауруларға себеп болады. Қазіргі кезеңнің өзекті мәселелерінің бірі – радиациялық ластану болып қалып отыр. Радиактивті ластанумен күресу тек алдын алу сипатында ғана болады. Себебі табиғи ортаның мұндай ластануын нейтралдайтын биологиялық ыдырату әдістері де, басқа да механизмдері де жоқ. Қоректік тізбек бойынша тарала отырып (өсімдіктерден жануарларға) радиоактивті заттар азық-түлік өңімдерімен бірге адам ағзасына түсіп, адам денсаулығына зиянды мөлшерге дейін жиналуы мүмкін. Радиоактивті ластану – қоршаған ортаны өте қауіпті әсер әкелетін физикалық ластанудың түрі. Бұл ластану адам денсаулығы мен тірі организмдерге радиациялық сәулелену арқылы зиянды әсер жасайды. Қазіргі уақытта дамыған елдерде ядролық энергетиканың дамуына байланысты қоршаған ортаның радиациялық ластануы үлкен қауіп тудыруда. Ластанудың бұл түрі химиялық кейін екінші ортаға шықты. Радиациялық ластанудың мынадай топтарға бөледі: 1) Радиоактивті заттардың бөлінуінің нәтижесінде пайда болатын альфа - (гелий ядросы), бетта –(жылдам электрондар) бөлшектердің және гамма – сәулеленулердің әсерінен болатын радиациялық ластану (физикалық ластану түрі); 2) Қоршаған ортадағы радиоактивті заттардың мөлшерінің көбеюіне байланысты болатын ластану (химиялық ластану түрі).Ортаның радиациялық ластануына атом қаруын сынау аз үлесін қосқан жоқ, ол радионуклидті жауын-шашынның түсуіне әкелді. Радионуклидтер – бұл элементтердің электрондарды атомдардан шығарып, оларды басқа атомдарға оң және теріс йондар жұбын түзуімен қосаға қабілетті радиобелсенді сәулелену шығаратын изотоптары.Мұндай сәулеленуді иондаушы деп атайды. Кейбір заттарда барлық изотоптар радиобелсенді болып табылады. Атап айтқанда, оларға технеций, прометий, сондай-ақ Д.И.Менделеев кестесінің полоний басталып трансурандылармен бітетін барлық элементтері жатады. Гелий ядроларының (альфа –сәулелену) немесе жылдам электрондардан (бетта – сәулелену) тұратын бөлшектер ағынын корпускулалық сәулелену деп атайды. Электромагнитті иондаушы сәулелену – бұл гамма - сәулелену мен оған жақын рентгендік сәулелену. Альфа және бетта-сәулелену организмнен тысқары тұрып та оған әсер ете алады. Иондаушы сәулелену жоғары дамыған ағзаларға, бірінші кезекте – адамға аса күшті әсер етеді. Оған микроағзалар төзімдірек келеді. Эксперименттік зерттеулер белсенділігі 3,7-1014 Бк (10 мың Ки) гамма сәулеленудің (кобальт-60, цезий-137) қуатты көздерінің қасында жоғарғы топтағы бірде-бір өсімдік немесе жануар тірі қалмайтындығын көрсеткен. Түрлі радинуклидтердің организмге әсері аса сан алуандығымен ерекшелінеді, әйтсе де жалпы алғанда, оларға мутагенді және бластомогенді эффект тән. Мысалы, 131-иодтың аз мөлшерінде қалқанша бездің қызметі бұзылады, ал көп мөлшерінде – зиянды ісіктер түзіледі. Радиациялық ластанудың көздері. Радиациялық қауіптердің әсерлері шыққан тегі бойынша табиғи және антропогенді болып бөлінеді. Табиғи факторларға қазба рудалары, жер қабаттарындағы радиоактивті элементтердің бөлінуі кезіндегі сәулелену және т.б. жатады. Радиациялық өндіруге және қолдануға, атом энергиясын өндіруге және ядер қаруын сынауға байланысты жұмыстар жатады. Сонымен адам өміріне өте қауіпті радиациялық антропогендік әсерлер адамзаттың мына іс-әрекетімен тығыз байланысты: • Атом өнеткәсібі; • Ядролық жарылыстар; • Ядролық энергетика; • Медицина мен ғылым. Бұлар қоршаған ортаны радиоактивті элементтермен және радияциялық сәулелермен ластайды. Бұдан басқа атом өнеркәсібі радиоактивті қалдықтардың көзі болып, адамзатқа жаңа үлкен қауіп және әлі шешімін таппаған мәселені – оларды көму мен жою мәселелерін алып келді. Келесі бір қауіпті радинуклид – стронций-90, ол ядролық сынақтардың нәтижесінде түзіледі (жартылай бөліну периоды 27,7 жыл). Ол ағзаға асқазан-ішек трактісі , өкпе, тері жабыны арқылы түсіп, қаңқа мен жұмсақ ұлпаларға жиналады. Стронций қанда патологиялық құбылыстар тудырады, ішке қанның құйылуына, сүйек кемігінің құрлысының бұзылуына әкеледі. Зақымданған соң ұзақ мерзімнен кейін (келесі ұрпақтарда) ісіктер, ақ қан ауруы болуы мүмкін. Қазіргі гигиена ғылымының өзекті мəселесі адам өмір сүретін ортаның зиянды жəне қауіпті факторларын анықтау ғана емес, сонымен қатар олардың халық денсаулығына тигізетін қауіп-қатерін бағалай білу болып табылады. Қауіп-қатер туғызатын əртүрлі факторлар нақты елдің, аймақтың жағдайларына да тəуелді екенін ескеру қажет. Радиоактивті заттардан қорғаудың бірнеше жолдары бар. Олар: физикалық, химиялық және биологиялық тәсілдері. Физикалық тәсіл Бұл тәсілдің ұйғаруы бойынша, дер кезінде қол-аяқты денені жылы су мен жуып отыру керек. Қолға арнаулы түрде дайындалған перчаткаларды кию керек. Қатты радиоактивті элементтердің бөлшектерінің кішкентай түйіршіктері ішкі органдарға өтіп кетпеуін қадағалап отыруы керек. Егер кішкентай бөлшектер ішкі органдарға өтсе, олар тез арада ағзадан шығарақоймайды.Әсіресе радий, уран, плутоний, стронций, иттрий және цирконий бөлшектері ағзаларға өтсе қауіпті ісіктер туғызуы мүмкін. Олар радиоактивті сәулелер таратады. Цезий тез еритін тұздарды түзеді. Сөйтіп адам ағзаларының жұмсақ тканьдерінде жиналады да үнемі иондалған сәулеленуді таратады. Радиоактивті стронцийдің бөлшектерін адам ағзаларынан шығару оңай емес. Стронцийді кальциймен ығыстырып шығаруға болады. Тез еритің цезий – 137 бөлшектерін ағзалардан ығыстырып шығару үшін көп мөлшерде су ішу керек. Радиоактивті элементтерді ағзалардан шығару үшін қымыздық сірке қышқылы мен лимон қышқылынкөп мөлшерде пайдалану керек. С, Д витаминің ішу өте пайдалы (сәбіз, редис). Арақ-шарап ішуге болмайды. Олар радияцияның әрекетін күшейтіп жіберуі мүмкін. Бірақ кейбір адамдар Уран өндіретін шахталарда істеп жүріп күніне азды- көпті арақ ішіп жүрген. Ол адам күні бүгінге тірі. Ал арақ ішпеген оның әріптестері жарық дүниемен баяғыда қоштасқаның ол жіпке тізгендей айтып беріп отырады. Біздіңше, азды-көпті арақ-шарап ішіп отырған жөн болғаны. Радиациядан қорғанудың химиялық және биологиялық жолдары. Радиацияға қарсы қолданатын препараттарды радиопротекторлар деп аталады. Олар радиоактивті элементтердің бөлшектері ағзалардан шығару үшін неше түрлі химиялық препараттарды пайдаланады. Олар ағзаларды радияциядан сақтап қалады. Иондалған сәулеленуді ем-дом ретінде пайдалануға болады. Дерттерге диагностика қою үшін де таңбаланған атомды пайдаланады. Сәуле тератиясы мен қан, ауруларын емдеуге болады. Қауіпті ісіктерді де емдеу үшін бета-сәулесін пайдаланады. Адамдарды Радиациядан қорғау Қазақстан Республикасының алдында тұрған аса күрделі мәселе. Қазақстан Республикасында адамдардың денсаулығына өте үлкен көңіл бөлінеді. Әсіресе экологиялық аппатқа ұшыраған аймақтарда да тұратын халықтардың денсаулығы қатаң бақылауға алынған. Осы айтылғандарды қорыта келе, радияция (сәуле) дертіне шалдықпау үшін халыққа, әсіресе, жеткіншіктерге радиоэкологиядан жан-жақты білім және тәрбие беру екенін естен шығармауымыз керек. Адамзат баласы осы кезде бұрын – сонды болып көрмеген орасан көп ғылыми табыстарға жетіп, техника мен технологияны дамыта түсуде. Оларды төтенше түрде дамуы биология ғылымдарына тікелей байланысты. Ол жаратылыстану ғылымдарының көрнекті салаларының бірі. Оның басты міндеттері жер бетіндегі тіршіліктің пайда болуын, оның эволюциялық жолмен дамуын зерттеу. Биология жердің тіршілік иелері адамдар мен жануарлар өсімдіктер мен неше түрлі көзге көрінбетін микроорганизмдер әлемін зерттейді. Алынған мәліменттердің негізінде сигнал хабарды дәл тіркейтін сезімтал машиналар мен механизмдер шығару жұмыстарын жүргізеді. Кейінгі кезде биологиялық ғылымдар орасан зор ілгерлеп, алға басты. Осы уақыттың ішінде тіршілік дүниесі адамдар, жан-жануарлар, өсімдіктер әлемі туралы көптеген түсінігіміз бар білеміз. Бірақ көптеген биологиялық көріністердің құпия сырлары әлі күнге дейін өз шешімін тапқан жоқ. Радиация қауіпсіздігі негіздері және ветеринарлық радиологиялық зертханада иондаушы сәуле көздерімен жұмыс жүргізуді ұйымдастыру Әлемдік ядролық энергетиканың дамуы, энергиямен қамтамасыз ету мен табиғи ресурстарды сақтау мҽселесінде тиімділігнен басқа, халықаралық сипаты бар қауіп – қатерді де туғызады. Оған, радиоактивтіліктің трансшекаралық тасымалдануы, негізінен үлкен радиациялық апат кезінде, ядролық қарудың таралу проблемасы, халықаралық терроризм қауіпі жҽне соғыс жағдайында ядролық нысандардың өзіндік қауіп – қатері жатады. Осының барлығы ядролық энергетиканың дамуы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуде принципті түрде халықаралық ынтымақтастықтың ҿте қажеттілігін анықтайды. Бірнеше ондаған жылдар бойы даму кезеңінде, ядролық энергетика әлемдік энергия өндірісінде айтарлықтай орын алды және адам мен қоршаған ортаға қауіпсіздігі жөнінде жалпы алғанда жоғары көрсеткіштерді көрсетті. Әлемдік экономиканың келешегін ядролық энергетикасыз көзге елестету мүмкін емес. Дегенмен, ары қарай дамуы оның сенімділігін жҽне пайдалану кезіндегі қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін, ғылым мен техниканың ҿте үлкен жұмыстарымен сабақтасуы керек. Ядролық энергия адамзатқа осы күнге дейін белгілі энергия кҿздерінің ішіндегі қауіптілігі жоғары энергия көзі болып есептеледі, сондықтан қауіптілігі адамзаттың іс – әрекетінің кез – келген жағдайларында да болатын қауіп – қатерлер сияқты бұл қауіпті түгелдей жоққа шығару мүмкін емес болғандықтан, АЭС – терді салған уақытта апаттық жағдайлар кезінде туындайтын қауіпсіздікті қамтамасыз ету мҽселелерін шешуге ерекше кҿңіл аударылған. Жүргізлген техникалық жұмыстардың барлығы энергетикалық қондырғылардың барлық жүйелерінің сенімділігін жоғарылату жолымен жүргізілген, ең алдымен реттеуші, дабыл беруші жҽне блоктаушы органдарын және сонымен қатар радиоактивті заттардың оқшаулануын (локализациялануын) сенімді қамтамасыз етіп, олардың қоршаған ортаға түсуін болдырмайтын арнайы қондырғыларды жасау жолымен жүргізілген. Бір айта кететін жағдай халық арасында, атом реакторында болуы мүмкін апаттың барлық салдары атомдық жарылысқа сәйкес деген пікір тараған. Бұл көзқарас ешқандай сын кҿтермейтін, абсолютті негізсіз, антиғылыми көзқарас. Тіпті реактордың жұмысы бақылаудан шығып кеткеннің өзінде де атомдық жарылыс болуы мүмкін емес. Ядролық реактордың жұмыс істеу принципінде атомдық жарылысқа қажетті «критикалық» массаны құрау мүмкін емес. Іс жүзінде жұмыс істеп тұрған реактор, сырттай жҽне іштей сҽулеленудің өте қауіпті радиациялық көзі болып есептеледі. Бұл толық қуатты жұмыс істеп тұрған ВВЭР – 440 реакторының ішінде әрбір секундте 235U – тің ядроларының 1018 – 1019 -нің ыдырауы жүретінінен – ақ кҿрінеді. Ыдыраудың ҽрбір актісінде екі – үш нейтрон босап шығады да, олардың жоқ дегенде біреуі атомдық отынның ядроларымен әрекеттеспей, реактордың белсенді (активті) аймағынан тыс шығады. Ыдырау кезінде бұдан басқа бірнеше гамма – кванттары бҿлінеді. Осының салдарынан реактордың маңында (қорғану болмаған кезде) сәулеленудің эквивалентті дозасының қуаты секунтіне бірнеше жүздеген рбэ (рбэ/сек) болуы мүмкін. Осыған байланысты еске салатын жҽйт, адам үшін ҿлім жағдайына ҽкелетін доза 600 рбэ-ге (6 Зв) тең. Атомдық реактор жұмыс істеуін тоқтатқан кезде де өте қуатты радиация көзі болып есептелінеді. Айта кететін бір жағдай ядролық отынның өзі іс жүзінде радиациялық қауіптілік туындатпайды. Шамамен 3%-ды байытылған уранмен ВВЭР – 440 реакторын толық толтырған кезде уранның қосынды активтілігі 16 Ки (6 х 102 Бк) шамасында болады және іс жүзінде ураннан гамма – сҽулесі бөлінбейді. Реактордың жұмыс істеуі кезінде оның белсенді аймағында ыдырау өнімдері жинақталады, ал олар радиоактивті болады. Мысалы ВВЭР – 440 реакторы бір жыл жұмыс істегенде жиналған ыдырау өнімдерінің активтілігі 109 Ки-ге (4 х 1010гБк) жетеді. Бір жыл сақтағаннан кейін олардың активтілігі ретке төмендейді. Бұдан басқа реактордың металдан жасалған корпусының жҽне І-ші контурының құрамына кіретін атомдарға нейтронның әсерінен болатын активтелген радионуклидтердің (негізінен 59Fe, 54Mn, 66Zn, 60Co) болады. Сонымен, АЭС – тің радиациялық қауіпсіздік жүйесі, сырттай әсер ететін гамма – нейтронды сҽулеленудің деңгейін шектеулі мөлшерге дейін тҿмендетуді жҽне реактордың жұмыс істеуінен жиналған радиоактивті заттардың АЭС ғимараттарына жҽне қоршаған ортаға таралмауын қамтамасыз етуі керек. Радиациялық қауіпсіздік мҽселелері мекемелер мен кәсіпорындарда радиоактивті заттармен және басқа да иондаушы сәуле көздерімен жұмыс істейтін тұлғалардың сырттай және іштей сәулелену мүмкіншілігін заңды түрде шектеу үшін құрастырылып жасалады. Бұл кезде сҽулеленудің тек соматикалық әсерінің салдарын ғана емес, сонымен қатар оның генетикалық әсерін де минимумға дейін төмендету көзделеді. 2.3. Радиация қауіпсіздігі жөнінде пайдаланылатын негізгі құжаттар Радиация қауіпсіздігі мәселелері халықаралық деңгейде радиациядан қорғанудың халықаралық комиссиясының (РҚХК, орысша МКРЗ) шешімдерімен шектеледі. Бұл комиссия ертеректе құрылған рентген сҽулелері мен радийден қорғанудың арнайы Комитетінің негізінде 1950 жылы құрылған. РҚХК өз жұмысын радиация өлшем бірліктерінің халықаралық комиссиясымен (РҾБХК, орысша МКРЕ ) тығыз байланыста жүргізеді. Сонымен қатар атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттгігі (АЭЖХА, орысша МАГАТЭ) де бар. Бұл құрылым да атом энергиясына байланысты жұмыстар кезінде радиациядан қорғану мәселелерімен айналысады. Бұл құрылымға Қазақстан Республикасы 1994 жылы мүше болып кірді. Бұдан басқа БҰҰ - ның жанында радиация мҽселелері жөнінде арнайы ғылыми комитет құрылған (ЮНЕСКО). Ол РҚХК (МКРЗ), РӨБХК (МКРЕ) жҽне дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымымен (ДДСҰ орысша ВОЗ) бірге БҰҰ - ның Бас Ассамблеясының тапсырмасын орындайды. Жарғысының талаптарына байланысты, РҚХК иондаушы сҽулелерден қорғану жөніндегі барлық жетістіктермен танысып, негізгі ғылыми принциптерге байланысты тиісті нұсқаулар дайындайды, ол Халықаралық радиологиялық конгресте бекітіледі. Осы конгрессте қабылданған құжаттардың негізінде, әрбір елдің ұлттық комиссиялары жергілікті жағрафиялық жҽне экономикалық жағдайларға байланысты тиісті ережелер мен заңдар қабылдайды, олар иондаушы сәулелер көздері жҽне радиоактивті заттармен жұмыс жүргізу қауіпсіздігі нормаларын анықтайды. РҚХК (МКРЗ) нұсқауларын ескере отырып, Қазақстан Республикасында, тиісті өзгертулер мен түзетулер енгізілген радиоактивті заттар жҽне иондаушы сҽулелердің басқа да көздерімен жұмыс жүргізудің негізгі санитариялық ережелері (НСЕ – 87, орысша ОСП – 87) жҽне радиациялық қауіпсіздіктің нормалары (РҚН - 99, орысша НРБ - 99) қабылданып, құжат ретінде басылып шыққан. Биологиялық әсері бар радиоизотоптар және басқа да иондаушы сәуле көздері, сырттай және іштей сәулелену мүмкіншілігі болғандықтан адам денсаулығына қауіп туғызуы мүмкін болып есептеледі. Радиоактивті заттармен (РЗ) жұмыс жүргізу максимальді қауіпсіз болуы үшін радиациялық қауіпсіздік нормалары (РҚН-99) мен радиоактивті заттар жҽне иондаушы сҽулелердің басқа да көздерімен жұмыс жүргізудің негізгі санитариялық ережелерінің (НСЕ – 87) талаптарын қатаң сақтау қажет. Бұл құжаттар радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі талаптарын заңды түрде регламенттейді жҽне табиғи, жасанды радиоактивті изотоптарды жҽне басқа да иондаушы сәуле көздерін тасымалдайтын, сақтайтын, өңдейтін, пайдаланатын, сонымен қатар радиоактивті қалдықтарды өңдейтін және залалсыздандыратын барлық министрліктер мен ведомствалардың барлық мекемелері мен кҽсіпорындарына орындауға міндетті құжат болып есептеледі. Министрліктер мен ведомствалар НСЕ жҽне РҚН негізінде радиоактивті заттар жҽне басқа да иондаушы сҽуле кҿздерімен жұмыс жүргізу мҽселелері бойынша ережелер дайындайды және оны санитариялық эпидемиологиялық қызмет органдарымен келістереді. Бұл ережелерді орындау жауапкершілігі министрліктер мен ведомствалардың мекемелерінің басшыларына жүктеледі. Радиациялық қауіпсіздік деңгейі радиоактивтілік көзіне (ашық немесе жабық), оның физикалық жҽне химиялық жағдайына, сәуленің түрі мен энергиясына, изотоптың жартылай ыдырау кезеңінің ұзақтығына, жұмыс орнындағы радиоактивтіліктің мөлшеріне байланысты болады. Иондаушы сәулелердің жабық көзі деп пайдалану кезінде ортаға таралу мүмкіншілік жоқ радиоактивті заттарды айтамыз (қорытпалар, құймалар, стерженьдер, дискілер және т.б.). Бұл сәуле көздері тек сырттай сәулелену қауіптілігін туындатады. Ал иондаушы сәулелердің ашық көзі деп пайдалну кезінде қоршаған ортаға таралуы мүмкін радиоактивті заттарды айтамыз (ұнтақтар, сұйықтар, газдар). Радиоактивті заттардың ашық түрімен жұмыс жүргізген кезде (препараттар жасау, аналитикалық жұмыс), сырттай сәулеленуден қорғанудан басқа, радиоактивті заттардың адамның ішіне түсуінен толық қорғауды қамтамасыз ету керек. жүктеу/скачать 34,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|