Изучение подлежащего как структурно-семантического компонента простого двусоставного предложения

Толық редукция деп – ауыз, ерін, орын, мұрын, ойын сияқты екінші буындарында қысаң дауыстысы бар екі буынды сөздерге дауыстыдан басталған қосымша қосылғанда екінші буындағы қысаңның түсіп қалуын айтамыз. Мысалы: ауыз+ы > аузы, ерін+і > ерні, орын+ы > орны, мұрын+ы > мұрны, ойын+а > ойна т.б.

Рас, бұл сияқты сөздерге дауыстыдан басталған қосымша қосылғанда олардың екінші буынындағы қысаң дауысты әр уақыт түсе бермейді. Мысалы: көрік+і > көркі (келбеті д.м.) ≈ көрік+і > көрігі (ұстаның көрігі), халық+ы > халқы (қазақ халқы) ≈ Халық+ы > Халығы (Оспанның Халық деген ұлы) т.б.

Рас, бұл сияқты сөздерге дауыстыдан басталған қосымша қосылғанда олардың екінші буынындағы қысаң дауысты әр уақыт түсе бермейді. Мысалы: көрік+і > көркі (келбеті д.м.) ≈ көрік+і > көрігі (ұстаның көрігі), халық+ы > халқы (қазақ халқы) ≈ Халық+ы > Халығы (Оспанның Халық деген ұлы) т.б.

Сондай-ақ, «келі сап» дегеннің – келсап, «кіші кене» дегеннің – кішкене, «сары+ғай» дегеннің – сарғай, «осы жер» дегеннің осжер // ошшер, өшшер болып айтылуы мен жазылуы да толық редукцияға жатқызуға болады.

2) Элизия – бір бунақпен (ырғақпен) айтылғане екі сөздің арасында қатар келген екі дауыстының біреуінің түсіп қалуы (түсіріліп айтылуы). Әдетте көбінесе алдыңғы дауысты түседі. Мысалы: қара ала > қарала, сары ала > сарала, жиырма алты > жиырмалты, мына адам >мынадам, ала алмады > алалмады, жаөсы өлең >жақсөлең т.б.

2) Элизия – бір бунақпен (ырғақпен) айтылғане екі сөздің арасында қатар келген екі дауыстының біреуінің түсіп қалуы (түсіріліп айтылуы). Әдетте көбінесе алдыңғы дауысты түседі. Мысалы: қара ала > қарала, сары ала > сарала, жиырма алты > жиырмалты, мына адам >мынадам, ала алмады > алалмады, жаөсы өлең >жақсөлең т.б.

Элизия құбылысының біразы біріккен сөздерде сақталынып жазылып жүр. Мысалы: Молдахмет (Молдаахмет), Торайғыров (Торыайғыров) т.б.

Кейде қатар келген екі дауыстының соңғысының (кейінгісінің) түсетін кездері де жоқ емес. Мысалы: не істейін > нестейін, не ішесің > нешесің т.б.