Ж. Д. Рапишева, Е. Е. ТҮйте, Ж. У. Есинбаева қазақ тілінің стилистикасы
жүктеу/скачать 1,31 Mb. Pdf көрінісі
|
Kazak tili stilistika
|
Зерттеулердегі тұжырымдарға сүйенсек, публицистикалық стильдің басты міндеттеріне: а) ақпаратты жеткізу функциясы; ә) әсер ету функциясы жатады. Белгілі ғалым А.Алдашева қазіргі баспасөз тілінің жанрлық-стильдік ерекшеліктерін сөз еткенде: «Бір стильдік элементтердің екінші стильге ауысуын, әсер етуін ғылымда стиларалық диффузия деп атайтыны белгілі. Қазақ баспасөзінде осындай стиларалық диффузия құбылысы байқалып отыр. Бұлай болуының бірнеше себептері бар: Біріншісі – қазіргі баспасөзде ақпараттық қызметтен гөрі экспрессивтік ықпал ету қызметінің рөлі басым, күштірек. Бұл жағдайда өз кезегінде қазіргі қоғам дамуындағы саяси- әлеуметтік бетбұрыс ықпалы бар. Нарықтық қоғамның басты ерекшелігі – бәсекелестікті дамыту, осы фактордың баспасөзге қатысы бар. Басқаша айтқанда, бұқаралық ақпарат құралдары оқырманның, тыңдаушының белгілі бір әсерін туғызу, сол арқылы бұқаралық ақпарат құралдарына мүдделілігін (интерес) арттыру үшін ақпарат берумен қатар, қалайда ықпал ету, өзіне тарту қызметіне көңіл бөлуде. Екіншіден, баспасөздің жанрлық-стильдік ерекшеліктерінің өзгеруіне ұлттық ой-санасы әсер етуде. Үшінші себебі – баспасөз журналистерінің тілінде еркіндік пайда болуы дейді [7, 53]. Көрнекті ғалым Б.Момынова былай дейді: «Публицистикалық стильге келсек, оны жеке стиль ретінде тану қажеттілігі өзіндік функциясынан, қызметінен туындайды. Публицистиканың ең басты қызметі – хабар, ақпарат жеткізу, тарату, үгіт-насихат жүргізу. Осы орайда ол тек таза ресми не көркем тілмен сөйлесе, мақсатына толық жете алмайтыны ақиқат. Оқырманды еліктіру, үгіттеу, бір мақсат, бір бағытқа жұмылдыруда экспрессия элементтері пайдаланылса, кейде ғылыми тілмен арнайы лексикамен сөйлеу қажеттілігі туындайды. Сондықтан санамаланған қасиеттің бәрі де өз бойынан табылатын публицистикалық стильді жеке функционалдық стиль ретінде тану қажет» [36, 52]. Ре по зи то ри й Ка рГ У 73 ХХ ғасырдың 70-жылдарынан бастап зерттелген публицистикалық стиль проблемасында ақпаратты жеткізу функциясы бірінше орынға қойылады. Бұл сол кезеңге тән заңды сипат деп есептейміз. Өйткені сол кезеңдерде мерзімді баспасөз тілі саяси идеологияның пәрменді құралы болды да, барлық тілдік құралдар ақпаратты стандартты түрде жеткізуге бағытталды. Әсер ету функциясы да жүріп отырды, бірақ екінші қатарда болды, тіпті кейбір ғалымдар әсер ету функциясын есепке алмады. Қазіргі кезеңде қоғамдық-әлеуметтік өзгерістерге байланысты мерзімді баспасөз тілінің (публицистикалық стиль үлгілерінің) функцияларының дәрежесі өзгерді: алдыңғы қатарға әсер ету функциясы шықты немесе ақпарат беру және әсер ету функциялары тең қатарда. Қазақ мерзімді баспасөзінің тілі мен стилі стандартты болды. Р.Барлыбаевтың көрсетуінше, ХХ ғасырдың 60- жылдарындағы қазақ газеттері тілінің негізгі құрамы қоғамдық- саяси лексика болып табылады [37, 12]. Демек, көрсетілген дәуірде қоғамдық-саяси лексика газет тілінің негізі болып саналғанын көреміз. Қазіргі кезеңдегі қазақ баспасөзінде жағымды бағалауыш, жағымсыз бағалауыш, модаль бағалауыш лексика қоғамдық- саяси лексикаға қарағанда басым болып келеді. Ғалым Б.Момынованың пікірінше, қазіргі баспасөзде «элита лексикасы», «көсемсөздер лексикасы» деген қабаттар бар. Баспасөз тілінде осындай жаңа лексикалық қабаттың болуы біз жоғарыда атап көрсеткен әсер ету функциясы дәрежесінің жоғарылай түскендігіне байланысты [36, 19]. жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|