IV тарау БІРГЕ ЖАЗЫЛАТЫН СӨЗДЕРДІҢ ЕМЛЕСІ

16
шасымен келген қоғамдық, әлеуметтік лексика, -ar (-er) қо-
сымшасымен келетін әдет-ғұрып, кәде атаулары, -lar (-ler, -dar, 
-der, -tar, -ter) қосымшасымен келетін ботаникалық, зоология-
лық атаулар, -qysh (-kish, -ǵysh, -gish) қосымшасымен келетін 
құрал-сайман және техника атаулары, -ty (-ti, -dy, -di), -pa (-pe, 
-ba, -be, -ma, -me), -ys (-is, -s), -ǵy (-gi, -qy, -q) қосымшасымен 
келетін лексикаланған тұрақты тіркестер мен зат атаулары бір-
ге жазылады: ortaazıalyq, jerjúzilik, arampıǵyldyq, búkilálemdik, 
jalpyhalyqtyq, birrettik; aýyzashar, atqaminer; ashatuıaqtylar, 
balyqqorektiler, jalańkózdiler, aǵashkemirgishter; kespekeskish, 
sabynsalǵysh, órtsóndirgish; sharýabasty, nemketti, súıkeısaldy; 
alypqashpa, baýkespe, janbaǵys, kireberis, kúnkóris; aýaqyzdyrǵy, 
aýasúzgi, bórioınaq.
§33. Бірінші сыңары ásire, bir, kóp, jalpy сөздерімен және 
avan, avıa, avto, agro, antı, aero, gıdro, gıper, eýro, ızo, ıntra, 
ınfra, kıno, mega, mını, radıo, tele, trans, ýltra, foto, elektr шеттіл-
дік сөздерімен, сондай-ақ beı қосымшасымен келген атаулар 
бірге жазылады: ásiresolshyl; birjutym, birqaınatym; kópmándi, 
kópmúshe; jalpyulttyq, jalpymemlekettik; avansahna, avıamektep, 
avtojol, agrokeshen, antıdene, aeroshana, elektrsúzgi, fotosýret, 
gıdrobeket, gıperbelsendi, ınfraqurylym, ıntraqurylym, ızosyzyq, 
kınoqondyrǵy, radıobaılanys, telearna, transshekara, ýltradybys, 
еýrosport, megajoba, mınıjoba, beıkúná, beıhabar.
§34. Екінші сыңары aralyq, qumar, jandy, taný, tanym, jaı, hat, 
aqy, ishilik сияқты сөздермен және -symaq қосымшасымен кел-
ген атаулар бірге жазылады: halyqaralyq; ataqqumar; ultjandy;
jaratylystaný; tiltanym; jylyjaı; ashyqhat (ashyqhat syılaý); 
zeınetaqy; mekemeishilik; ákimsymaq. Бірақ анықтауыштық қа-
тынас сақталған күрделі сөздер бөлек жазылады: ashyq hat, 
qyzmettik hat.
§35. Esh, ár, keı, bir, qaı, qaısy, álde сөздерімен келген есімдік, 

17
сын есім, үстеулер түбір тұлғалары өзгертілмей, бірге жазыла-
ды: eshkim; árkim; keıbir; birdeńe; qaıbir; áldeqalaı; ártúrli.
Е с к е р т у. Esh, ár, keı, bir, qaı, álde сөздері зат есімдер-
мен тіркескенде, бөлек жазылады: esh adam; ár el; keı bala; bir 
jumys; qaı zaman; álde shyn, álde ótirik.
§36. Бірінші сыңары aq, qara, sary, kók, qyzyl, ala, boz тәрізді 
түс атауларымен келетін ботаникалық, зоологиялық термин-
дер бірге жазылады: aqıyq (құс), aqshabaq (балық); qaraqus, 
qaraaǵash (өс.); saryandyz (өс.), sarygúl; kókqutan (құс), 
kókbasshóp (өс.); qyzylqasqyr (аң), qyzylbıdaı; alabuǵa (балық), 
alabulbul (құс); bozbetege (өс.), boztorǵaı. Үш құрамнан тұра-
тын ботаникалық, зоологиялық атаулардың алдыңғы екі сыңа-
ры бірігіп жазылады: aqbas sıyr, aqkót torǵaı.
§37. Лексикалық мағынасынан ажыраған qoı, sıyr, túıe, bota, 
qozy, at, qoıan, aıý, bóri, qasqyr, ıt немесе qum, sý, bal, ý, sor 
сөздерімен тіркескен ботаникалық, зоологиялық атаулар бір-
ге жазылады: qoıjýsan (өс.), sıyrjońyshqa (өс.), botabúrgen (өс.), 
qozygúl (өс.), atqulaq (өс.), qoıansúıek (өс.), aıýbaldyrǵan (өс.), 
aıýbadam (өс.), bóriqaraqat (өс.), qasqyrjem (өс.), ıtbúldirgen 
(өс.), qumberish (өс.), sýbetege (өс.), balqaraǵaı (өс.), ýkekire, 
ýbıdaıyq (өс.), sorqańbaq (өс.).
Е с к е р т у. Aq, qara, qyzyl, qońyr, sur, shubar сөздері аң-құс, 
өсімдік түсін айыру үшін қолданылатын болса, бөлек жазыла-
ды: aq alabota, qara qarǵa, sur jylan, shubar baqa.
§38. Eкінші сыңары shóp, gúl, tiken, japyraq, tamyr, qus, 
balyq, qurt, jıdek, jemis, qat сияқты жалпы атау болып келетін 
ботаникалық атаулар бірге жазылады: emenshóp, qońyraýshóp; 
kúımesgúl, qaltagúl; sortiken, shaǵyrtiken; túımejapyraq, 
sútjapyraq; altyntamyr, beltamyr; totyqus, kókqus; taraqbalyq, 
qylyshbalyq; qaraqurt, bósirqurt; qyzyljıdek, ıtjıdek; tamyrjemis, 
torjemis; qaraqat, qyzylqat.

18
§39. Лексикаланған фразеологизмдер және олардың қосым-
шалы түрлері бірге жазылады: aqsaqal, aqsúıek, aqnıet, aqnıettik, 
aqkóńil, aqkóńildilik; kóshbasshy, dúnıeqońyzdaný, erjúrek, 
erjúrektik, janpıda, janpıdalyq, ataqonys; basqosý, atsalysý, atústi.

жүктеу/скачать 473,73 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: