Жаhандық ықпалдастықтың Еуразиялық үлгісі халықаралық ТҮркі академиясы
жүктеу/скачать 2,18 Mb. Pdf көрінісі
|
| Түркі мемлекеттігінің генезисі: тарихи және саяси қарым-қатынастардың құбылысы
жаңғыртылса» онда, қазіргі заманғы түркілік тілдерді (кірме сөздерді есепке алмағанда) осы күйінде еш өзгеріссіз көне түркілік тілдердің қолданысына кері қайтаруға болар еді. Өйткені, қазіргі күнгі түркі тілдерінің кезкелгенінде (оғыз тобына жататындарды да қосқанда) қалай болғанда да (тіл сәйкестігі кейде таң қалдырады) көне түркі тілдерінің түпнұсқалығы әлі күнге сақталып қалған. Көне түркілердің этно-тарихи жіктелінуі Еуразияның әскери-саяси және ішкі әлеуметтік құрылымдарының үдерістерін жаңа көкжиекке алып шығады. Ақыр соңында, аталған үдерістер нәтижесінде 552 жылы, атауында «түркі» этноним сөзі бар - Көктүріктер Империясы аталатын жаңа мемлекет пайда болды. Негізін тұңғыш рет жалпытүркілік саясат пен идеология құраған жаңа мемлекет тарих сахнасына шығып, өз орнын алды. Кітабы ХХ ғасырдағы тарихи ғылымдардың классикалық үлгісі саналған және бірнеше тілдерге, оның ішінде түркі тіліне де аударылған, атақты француз ғалымы Рене Гирауд өз еңбегін түгелдей Көктүріктер Империясына арнады. Түпкі деректердегі, көне түркілік жазба ескерткіштеріндегі және бастапқы құжаттардағы шынайы деректерге сүйенген атақты ғалым – Көктүркілер Империясы ежелгі және кейінгі мемлекеттердің генетикалық байланысын жасайтын, біріктіргіш буын деген тұжырым жасайды. Бұл әлеуметтік-саяси жүйелердің сапасының жақсаруының, мәдениетінің саясаттандырылуының, саясатының өркениеттендірілуінің негізгі ерекше белгілерін бойына жинақтаған атқарушы мемлекет болып қалыптасты . Оны қазіргі заманның ең озық құрылымын бойына топтастыра алған көне мемлекеттермен салыстыруға болады. Көктүрік мемлекетінің кағаны мен халқының «Тәңірден» жаратылуы («Тәңірі» - түрікше Жаратушы) аспанмен, Жаратушы Алла Тағаланың атымен байланысты. Олар бірлесе отырып, Жер бетіндегі өздеріне берілген Жаратушының қалауын орындайды. Қағанаттың ең басты міндеті Жаратушы («Тәңірі») Бумын мен Истеми сыйлаған туған халқын сақтап, оның ұлттық бірлігін күшейту болды (107, 103 бет). Көктүріктер де ежелгі арийліктер, көне гректер, арғы мысырлықтар мен өзге де көптеген халықтар және олардың бүгінгі замандастары секілді еш уақытта да «құдайлар» деп емес, әрқашан тек қана «құдай» деп айтқан. Діни танымдағы нақ осы үлгінің таңдап алынуы, бір «Аллаға» ғана сыйынатын исламды қабылдауда жетекші рөл атқарды десек, бұған ешқандай да күмәнмен қарауға болмайды. Өйткені, түркі әлемінде тіршілік етіп келе жатқандар күні бүгінге дейін «Алла» мен «Құдай» сөздерінің мағынасын бір деп ұғады және олардың арасынан өзге мән-мағына іздемейді. Көктүріктер империясы көршілес қоныстанған мемлекеттердің қай- қайсымен де соғыс тілінде, болмаса дипломатия тілінде де сөйлесе білді, өз халқының бейбітшілікте немесе соғыс кезінде де тіршілік етуі үшін қолдағы мүмкіндіктерді шебер пайдалана білді, сондай-ақ қантөгісті ұрыстарда қашан да болмасын жеңіске жетіп отырды, аймақтық саясатты мейлінше уысында ұстай білді. 36 I ТАРАУ Тарихтан туындаған болашақ Мәселен, 726 жылы Тибет мемлекеті Көктүріктерді Қытайға қарсы соғысуға одақтастыққа шақырғанда, сол кездегі мемлекет басшысы данагөй Білге қаған ұсынысты қабыл алмайтынын айтып жауап берді. Басқарушының дұрыс екендігін кейінгі үдерістер көрсетті: егерде қаған осы ұсынысты қабыл алған жағдайда, бұл түркілер үшін тек ұзаққа созылған қанды соғыс болып қана қоймаушы еді, өйткені Тибеттің барлық ауыртпашылығы мойынға артылып, өз халқы өте қиын-қыстау жағдайға душар болар еді. Негізі оғыздардан кейін жаралған Көктүріктер империясы Елтеріс және Білге қағандар басшылық еткен тұстарда қатты дамыды. Жекелеген түркі тайпалары бірыңғай мемлекет құру идеясының маңына топтаса бастайды ( жүктеу/скачать 2,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|