Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
V III тарау. Крзак, философиясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
| V III тарау. Крзак, философиясы
жиі. Сөйтсе дс, оған кертартпа, реакционер деген атақ тағудың орны жоқ. Рас, Шэкәрімнің дінге нанымы күшті болған. Дүниедегі кемшіліктің көбі діннің бұзылуынан деп ұққан. Бірақ бұл тарапта белсенді үгіт-насихат жүргізбеген, ол ешқашан дінге берілген фанатик, өмір қуаныш-рахатынан аулақ болуды уағыздаған тақуа, бэрін жоққа шығаратын нигилист, торығатын скептик, көзқарасы мен өмір бағытында реакционер болған емес. Оның көптеген шығармаларының мазмұны айқындағандай, дүниеге көзқарасында Шэкэрім көбіне реакционизм- ге, деизмге бейімі. Ол - өз дэуірін нэзік сезінген, қоғамдық санада тынымсыз ізденісте болып, рухани өмірге құлшына араласып, төл философиямызға елеулі із қалдырған Шоқан, Ыбырай сияқты ірі тұлгалардың орнықтырған дэстүрі мен рухани мүраларын, философиялық ойларын эрі қарай өнімді жалғастырушы ірі ЯКТ.ГН. философ, эрі өз заманының, қазақ халқының адал перзенті, қазақ кәсіби философиясының негізін қалаушы. Сонымен, тұжырымдап айтарымыз, Шәкәрімнің философиялық, әлеуметтік, этикалық, эстетикалық ойлары XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басындағы осы бір күрделі кезеңнің барлық күшті жэне нашар жақтарын бейнелеген көрсеткішті жэне сол кездегі мэдениетпң жалпы дүниежүзілік мэдениеттің синтезі болып табылады. Шәкәрім шын мэніндегі өзінің ұстазы Абайдың дүниеге деген көзқарастарын, ойларын, жалпы дүниетанымын алға апарушы болды. Шәкәрім көп мэселелер тұсында теология мен мистика шеңберінен шыға алмағанымен, өміршең философиялық ойды ағартушьшық бағытты әрі қарай дамытқан нағыз қазақ ойшылы болды. Оның ойлары, ілімі сол кездегі кең таралған діни догмаға қарсы күресте үлкен соққы болып тиді. Шәкәрім өмір бойы ақылдың туын жоғары көтеріп өтті. Рационалды әдісті (адамның танымдық қасиеттеріне негізделген) жақтады. Ғылыми ойды діннің әсерінен босатуға, қорғауға, философиялық мэселелерді теологиядан бөліп алуға, философия мен жаратылыстану арасында тығыз байланыс орнатуға ты- рысты. Ол бүкіл адамзат қауымы жсте алатын бақытқа барар жол мен тәсілдерін іздестірді. Олай болса, ІІІәкәрім шығармашылығы, осірссс этикалық, эстетикшіық, философиялық ойлары Қазақстандағы қоғамдык, кэсіби философиялық ой- г(мгт дамуына оның қалыптасуына зор үлес қосты деп айта аламыз. Шоқан, Ыбырай, Абай қазақ ағартушылығы ойының классикалық үлгісін жасаған болса, олардың ізбасарлары ретінде Абай, Шәкәрім салған жол арқылы әлемдік фило софия Еуропа мәдениеті нәрінен сусындап, қазақ философиясын өзіндік ұлттық ерекшеліктерімен таза кэсіби философия дәрежесіне көтере білді. Қазақ кәсіби философиясын одан әрі дамыту, оны Шәкәрім салған көпір арқылы жүріп өтіп, ол жасаған баспалдақгар арқылы жоғары көтеріліп, дами бер- мек. Сол Шәкәрім қалыптастырған төл кэсіпқой философия дэстүрі Шәкәрімнен кейін де жалғаса түсіп өз үндестігін тауып отыр. Оның ізбасарлары, яғни Қазақстан философтарының биік кәсіби ғьшыми дэрсжедегі жоғарыдан көрініп, үлтгық философиямыздың дәстүрлі ерекшелігін сақтай отырып, эрі қарай да муына үлкен зерделі ізденістер жасау әрекетінде. Бұл бастама өз қолдауын таба- ды деген ойдамыз. Себебі төл тілімізде ұлтгық философия тұғырын биік көтеру, ғьшыми философиялық тілімізді қалыптастыру, адамзат құндылықтар мәдениеті |