Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
Достүрлілік пен жаңашылдык; философиясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
| Достүрлілік пен жаңашылдык; философиясы
321 халқына сүйіспеншілігін, оның бақыты, мүдцесі жэне болашағы үшін күресуге даиын және оған жету жодцарын өз қадерінше анық, жан-жақты көрсете білуі дер едік», - дейтін түйінді пікір дэл осы Мағжан ақын шығармаларындағы филосо- фиялық толғаныстарға қаратыла айтьшғандай. Мағжан сан қырлы, алуан ойдың, бірақ та бір ғана идея үшін қызмет ет- кен азатшыл, романтикалық рухтың ақыны болгандықтан, оның философия- лық көзқарастарын осы аяда қарастырған жөн. Алаш ұранды қазақ зиялылары қалыптастырған демократиялық, төңкерістік, үлггық философиялық ақыл-ой Мағжанньщ поэзиясында да, прозасында да, педагогикалық-ағартушылық еңбек- терінде де, сын-зерттеулерінде де айқын, еш бүлтақсыз көрініс береді. ¥лы Абайды өздеріне ұстаз тұтқан, орыс, Еуропа ойшылдарының кемеңгер ақыл-оиынан сусындап өскен А. Байтұрсынұлы, Ә. Бөкейханов, М. Дулатұлы Ж. Аимауытов, М. Тынышпаев, М. Шоқайжэне басқа да өзінің тұстас замандастары ұстанған жол Мағжанның да жолы, мұраты болған еді. Сонау 1923 жьшы Жүсіпбек Аймауытов өзінің «Мағжанның ақындығы» де ген еңбегшде: «Сөз жоқ, Мағжан ұлтшыл, санашыл, дарашыл ақын болып шығуы керек, олай болып шықпауы мумкін емес», - деп жазған еді. Демек, Мағжанның бүкіл ақындық таланты, ой-арманы, мақсат-мүдцесі, дүниеге философиялық көзқарасы, бшш-білігі қалай қалыптасты, қалай кемелденіп, бүгін біз танып, асқақтатып отырған ұлы ақын, кемеңгер ойшыл дәрежесіне жетгі деген сүракгың жауабын оның «үлтшыл, түрікшіл, санашыл, дарашылдығынан» табуға әрекет- тенуіміз керек болады. Мағжан поэзиясына, оның ақьш-ойы мен саяси көзқарасына, өмірлік фило- софиясына өзек болған - түрікшілдік, тұраншылдық, халықтық даналық. Мағжан ақынның философиялық, саяси көзқарасы негізінен оның поэзиясында көрініс табады. Онда адам өмірінің мән-мағынасы, өмір мен өлім мәселесіне арналған экзистенциялық философиясы, яғни адам өмірі мен тағдыры туралы ойлары оның үлкен философиялық толғаныстарын білдіреді. Оның басты толғаған мэселесі - ¥лт, Ел, Мемлекет, Халық мүддесі, әділ- Дік, адамгершілік. Адамның шын мағынасымен «адам болуы» үшін, өзін сүю жақындарын сүюмен қанағагганбай, жалпы адамзатгы сүю шарт. Өзінің тек жақындарының ғана пайдасынан ілгері қою шарт. Адам шын ізгі адам боламын десе, халық ісі, халық пайдасы жолында құрбан бола білсін - Мағжан ақынның азаматтық кредосы осындай. Мағжан шығармашылығында айрықша орын алатын, күллі қазақ поэзиясы- ныҢ алтын қорына қосылған, жалынды ұлтшылдық пен кемел философиялық романтикаға (логикаға) қүрылған «Батыр Баян» поэмасын көркемдік ой биігі деу- ге болады. J Мағжан философиясының негізгі категориялары: адам, табиғат, қоғам, әсем- дік, сұлулық, махаббат - бұл ұғымдар, әсіресе оның «Батыр Баян» поэмасында кеңінен орын алады. Ақын махаббатқа үлкен құрметпен, сеніммен қарайды Ма- хаббатсыз өмірде мэн-мағына жоқ деп қарайды. Ол махаббатгы көңілді ашатъш жалынды басатын, жалғыздықта зарыққанда, талыққанда жүрекке ем болатын 161 Қасабек А .,А лтаевЖ. Қ азақфилософиясы .-А лматы , 1996.-9-6. |