Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- V III тарау. К рзақ философиясы
| Міржақып Дулатүлы
(1885-1935 ж.) — көрнекті жазушы, ғалым-тарих- шы, философ. Оның «Оян, қазақ!» жинағы философиялық ойлаудың сол кезде- гі айтулы үлгісі еді. Ал философиялық эсселері негізінен тарих философиясына, элеуметтік ойларға, тіл мен эдебиет мәселелеріне арналды. Философия мен әлеу- меттану табиғатын ашатын, көпшілік қауымға түсінікті тілде жазылған мазмұнды мақалалары оны XX ғасырдағы ең үздік ұлттық философтардың қатарына жатқы- зуға мүмкіндік береді. Дүниетанымдық ұғымдар негізінен нақты болмысты бейнелеуцен бастау алды. Әрбір жазушы ез көргенінен нәр алып, оны тұжырымдап, әлеуметтік дең- гейге жеткізгеннен кейін, оны ғылыми принциптерге негіздеп, жалпы ой қорытуы қажет. Ол өзінің ойын объективті шындыққа қол жеткізуге болады деп түйіндейді. Табиғат пен өмірдің мағынасын сөз арқылы немесе графикалық тәсілдердің көме- 3 2 0 V III тарау. К рзақ философиясы гімен жүйелі түрде айқындауға болады. Бұл идея танымның эмпирикалық жэне теориялық деңгейлерінің өзара қатынасын айқындап, қазақ философиясында тьщ жолды мезгеп берді. М. Дулатұлының тарих философиясына қосқан үлесі де мол. Түркі халықтары- ның өмірінен жинаған тарихи деректемелер, оларды талдау мен жүйслеу, сипаттау мен қорытындылау тосілдерін өз заманындағы теориялық деңгейде пайдалануы, эмпирикалық сатыға көтеруге ұмтылысы байқалады. Оның философиялық жэне элеуметтік тұжырымдамасы абстрактілі теориялық жадағайлыққа емес, керісін- ше, нақты логикалық принциптер жиынтығына арқа сүйейтінін көреміз. ’ м . Ж үмабаев (1893-1937 ж.) - көрнекті ақын, ойшыл, философ, жазушы, публицист. Оның шығармалары ойының тереңдігімен, мазмұндылығымен ерек- шеленеді, сондай-ақ нэзік те сырлы лирикалық философияға толы. Мағжан ІІІығыс пен Батыс мәдениетін терең меңгерген ұлы ойшыл ақын, ке- меңгер философ, ұлағатты тәрбиеші, жан-жақты білімдар, қазақ зиялыларының алдыңғы қатарында жүрген абзал жандардың бірі еді. Ендеше, Мағжан Жұмабаевты ақындық тұғырға көтерген ұлы ойшылдығы, заманынан, замандастарынан оздырған кемеңгерлігі екенін ашып айтуға, оның аса тартысты, трагедиялы өмір жолына барлау жасап, дүниеге көзқарасын, эсте- тикалық талғам-түйсігін, философиялық білім-білігін талдап көрсетуге ұмтылыс жасауға тиіспіз. . . . Қазақ халқының философиялық-қоғамдық ой-пікірлерін зерттеу ісі Мағжан Жұмабаев шығармашылығы жан-жақты дамып, кемеліне келген XX ғасырдың алғашқы ширегінен басталды. ¥ л ы Абай негізін қалап кеткен ақындық-даналық философия Ахмет Байтұрсынұлы тұсында ағартушылық, бостандык, тецдік жо- лындағы саяси сипатын айқындай түсті. Ал Мағжан сияқты өршш рухты, өзгеше жаратылысты Алаш ақыны өз шығармаларында тұтас түрпсгік-тұрандық ұран кө- теріп, ұлт-азаттық идеясын жырлауды мүрат түгты. Мағжан ақын шығармашылығының өн бойынан азаткер асқақ өрлік, өмірге, өнерге шексіз қүштарлық, сондай-ақ осы жолда қандай тауқымет тартуға да, тш- ті өлім екеш, өлімге де күле қарап, қасқая қарсы алуға дайын батырлық рух атои салып тұрады: Көрмейін рахат, жанайын, Жалын болсын маңайым, Күйейін, азап шегейін - Жырыммен жаным жұбатам, Жырыммен жұртымды оятам, Несіне жас төгейін?!. Мағжан ақынды осындай батылдыққа, ерлік шешімге келтірш отырған қандай мәжбүрлік, қандай ақыл-ой шарпысы болды екен? Адамға бір-ақ рет бе- рілетін келте ғұмыр ақын үшін соншама жеңіл-желпі нәрсе болып көрінгені ме. Өмір шын мэнінде қаншама қымбат болғанымен, ұлт үшін, Отан үшін, оның бостандығы мен тендігі үшін күресуді мақсат тұгқан философиясы өршш ақын рухы алдында осылайша тәуекел таразысына тартыларына анық иланамыз. Ұсынылып огырған «Қазақ философиясы» атты бұл оқулықтағы: «Қазақ философиялық ойының тағы бір ерекшелігі деп оның шынайы патриотизмін, |