Жалпы білім беретін мектебінің 9-11 сынып оқушыларына арналған қазақ тілінен диктант жинағы
жүктеу/скачать 270,58 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 104 Қазақстан Республикасының мемлекеттік туы
| 175сөз, М.Сәрсекеев.
№103 Ұлықбек Мұхаммед Тарағай Ұлықбек - Орта Азияның ұлы астрономы және математигі. Султания қаласының маңында туған. Ақсақ Темірдің немересі, әйгілі астрономиялық мектепті ұйымдастырушы. Заманында теңдесі жоқ обсерваторияның негізін қалаушы. Обсерваторияның жер болып кеткен қалдықтарын 1908 жылы археолог В.Л.Вяткин тапты. Ұлықбек обсерваториясының жұрты Шопан-ата деген жердің оңтүстігіндегі Көкек деген төбеде. Бұл Самарқандтан 4 шақырымдай жерде. Сол заманда Ұлықбектің еркін ойы дін өкілдерінің наразылығын тудырды. Ол зұлымдықтың құрбаны болды. Ұлықбектің маңына Руми Қазы Заде, Кәши, Құсшы т.б., ғалымдар топтасқан. Ұлықбектің астрономиялық еңбектері ХҮІІІ ғасырдан бастап Еуропа елдеріне кеңінен мәлім болған. Жұлдыздар каталогы 1665 жылы Оксфордта басылып шықты. Ұлықбектің негізгі еңбегі "Көрегеннің жаңа астрономиялық таблицалары" деп аталады. Бұл еңбек 4 бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімі уақытты есептеу әдістері мен күнтізбелер жүйесіне арналған. Екінші бөлімде астрономиялық есептеулер мен бақылау әдістемесі баяндалған. Үшінші бөлімде Күн мен ғаламшарлардың қозғалыстары айтылған. Төртінші бөлімде астрологиялық мәліметтер келтірілген. Кітапта 1018 жұлдыздың орны көрсетілген. Бұл еңбек Еуропа астрономдарына зор әсер еткен. Сондықтан 1650, 1652, 1665, 1767, 1843, 1879 жылдары Лондонда ағылшын тілінде, 1853, 1879 жылдары Парижде француз тілінде, 1917 жылы Вашингтонда ағылшын тілінде басылып шықты. 167 сөз, Энциклопедиядан №104 Қазақстан Республикасының мемлекеттік туы Көк түс ежелден Орталық Азияны мекендеген түркі халықтарының тарихымен тығыз байланысты. Тулар тарихын зерттеген ғалымдардың айтуынша: қызыл ту - ерлік таныту, күрес, қауіп төндіру, бас көтеру, шу шығару деген түсініктерді білдіреді. Ақ ту- бейбітшілікті, бейбіт ниетті, жауға қарсыласпай беріліп, халықты қырылып кетуден аман сақтап қалуды білдірсе керек. Қара ту - қайғы, жоқтау, қарсылық білдірудің белгісі деп саналады. Түстердің діни мағынасы да бар екені белгілі. Мәселен, мұсылмандар - жасыл түсті, христиандар - ақ түсті, будда дініндегілер - сарғыш қызыл түсті қасиетті деп есептейді. Көк түс -адам баласы сүйсініп қабылдап жүрген бояулардың бірі. Бұл түске ертеден-ақ ерекше мән берілген. Өйткені, танып-білу тұрғысынан алғанда қызыл - оттың, жылу мен қанның; жасыл-иіөптің, өсімдіктің белгісі; қара - жердің, суыктың, қараңғылықтың; ақ - судың белгісі болып саналады. Ал көк түс - аспанның, ауа мен құрлықтың белгісіне теңестіріледі. Алғашқы Түрік қағанаты құрылған ҮІ ғасырда-ақ көк түс ерекше мәнге ие болған. Түркі халқы көк шатыр тікті, ал басшылары көк түсті киім киген. Бұл ерекшелік бүгінгі қолданылып жүрген тілімізден де байқалады. Тілімізде “көгеру”, “көктеу”, “көк шықты”, “көсегесі көгерер” деген сездер мен сөз тіркестері бар. Олар өмір сүру, жаңарып-жасару, өсу, гүлдену, мақсатқа, мұратқа жету дегенді білдіреді. 180 сөз, Е.Шаймерденов. №105 Суретші Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов XIX ғасырдың орта шенінде бейнелеу өнері саласында еңбек еткен қазақ халқының шын мәніндегі тұңғыш суретшісі. Күні кешeгe дейін өнер зерттеушілеріміз: “Қазақстан бейнелеу өнері төңкеріске дейін қолөнері бағытында ғaнa дамыды. Ол кезде қалыптасқан бейнелеу өнері болмады. Бұған көшпелі тұрмыс жағдайы мен “жан иесін салу-күнә” деген діни уағыздар кедергі жасап келді”, - деген тұжырымға барып жүрді. Халқымыздың ықылым заманнан бастау алған мәдениеті мен өнерінің шығу тегі, ұлттық сипаты мен дәстүрлік бағыты жөнінде мәселе көтерілген жоқ. Шоқан мұралары ғасырдан астам мерзімнен соң өмірге қайта келді. Бұл жаңа бір дәуірдің бастамасы тәрізді танылды. Ұлттық бейнелеу өнеріміздің мызғымас алтын діңгегі 1856 жылы 14 шілдеде теңіз деңгейінен 3268 метрлік биіктікте жатқан Саты асуының Күнгейінен ЬІстықкөлдің Түпке иек артқан қолтығы мен Теріскей Алатаудың сағымданған ақшулан шыңдарына қаран түрып, “Күнгей Алатаудан Теріскей Алатауға қарағандағы көрініс” атты өнер туындысымен қағылды. Қазақ бейнелеу өнері Шоқанның есімімен тікелей бекемделіп тұрғаны күмәнсіз. Керуенді шай қайнатым уақытқа аялдатып қойып, қарлы шыңның салқын демі нәзік саусақтарын қарығандығына қарамастан, Саты асуынан Ыстықкөл асып, Теріскей бағытына қарағандағы қайталанбас, өткішні көріністі бейнелеген мезетте Шоқан не ойлады екен? жүктеу/скачать 270,58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|