Ц}6. Сезім мен эмоцияны дамыту және торбиелеу^

органикалық сезімдер дамиды, кейін тәрбиенің әсерімен 
адамгершілік, эстетикалық, интелектуалдық сезімдер дамиды. 
Сонымен қатар бала өмірінің алғашқы күндері бет келбетіне 
қарап, қанағаттану жөне қанағаттанбауға қарсы жауабын 
аңғаруға болады. Баланы ң алғаш қы да қимылдары 
қанағаттандық сезімді білдіреді. Алғашқы сәбилік кезенде 
сезімдер тұрақсыз келеді. Алғашқы балалық шақта түйсіктер 
және қабылдаулармен байланысты сезімдер аңғарылады.
Екінші жылдың орта кезінде бала өзінің анасына, әкесіне 
жөне басқа да жақын адамдарына нәзіктік жылы сезіммен 
қарай бастайды. Бүл кезенде баланың сезімі оте түрақсыз 
болады, кейде егіл де-тегіл болып жылап жатса, қызу күліп 
отыруъі да ықтимал, яғни, бүл кезенде баланың сезімі тез 
өзгеріп отырады. Бүл кезеңде эстетикалық сезімдері 
қалыптаса бастайды: бала үстіне киген әдемі көйлектен, 
кызықты ойыншықтан қанағаттанғандық сезімге ие болады.
/М ектепке дейінгі кезенде интеллектуалдық сезімдері 
аңғарылады. Мектепке дейінгілердің сезімдері ерекше 
айқындылығымен, күшімен, әлі де аз түрақтылығымен 
ерекшеленеді.
Кіші мектеп жасындағы кезенде оқыту мен тәрбиенің 
әсерімен балалардың эмоциялық өмірі бірте-бірте кеңейе 
түседі. Мекгеп шокірггерінде интеллектуаддық және моралдік 
сезімдермен қатар, достық және жолдастық сезімі ерекше 
орын ала бастайды. Патриотизм, борыш сезімдері пайда больш, 
қалыптаса бастайды.)
^Жеткіншектік кезенде эмоциялық көңіл-күйінде (13-14 
жаста) үлкен өзгерістерге үшырайды. Жеткіншектер 
дүниетанымдық мөселелермен қызыға бастайды. Бүл кезенде 
эмоциялық көңіл-күйдің қайнар козі болашақ туралы 
армандау, ерлік, романтика болып табылады; езін-өзі бағалау 
сезімі күшті дамыған. Бүл кезенде оқытудьвд әсерімен 
абстракциялық, логикалық және сыни ойлауы біршама даму 
деңгейіне жетедК
Бүл кезеңде жеткіншек ағзасында физиологиялық 
өзгерістерге (жыныстық жетілуі) байланысты мінезінде, 
эмоциялық қозуында, ерекшеліктер байқалады. 
Жеткіншектерде басқа кезеңдегі балаларға қарағанда 
қыңырлықты, мінезіндегі ерекшеліктерді аңғаруға болады. 
Балалар мен жеткіншектердің эмоциялық квңіл-күш 
үлкендер сияқты даралық ерекшеліктері болады. Алғашкы 
балалық және мектепке дейінгі кезенде сезімдер негізінен 
темпераментпен байланысты, сонымен қатар мектепке дешнп 
кезеңде сезімдер қалы птасы п келе ж атқан міне , 
Қызығулардың көрінісі болып табылады.
281

Балалық шақта бастан кешірген кейбір күшті сезімдер 
жеке түлғаның бүкіл өміріне — оның қызығулары мен 
мінезінде жиі із қалдырып отырады.
В.Г. Короленко өзінің өмірбаяндық естеліктерінде жаңа 
мүғалімнің алғашқы сабағынан алған әсері оның дамуында 
елеулі кезең болғандығын атап өткен болатын-ды.
Сезімдердің дамуында тәрбие мен өзін-өзі төрбиелеудің 
мәні орасан зор. Сезімдерді тәрбиелеу қажетсіз жөне 
жағымсыз сезімдерді болдырмау, жою өлеуметгік мәнді жөне 
түрақты жағымды есімдерді дамыту және бекіту болып 
табылады. Сезімдерді тәрбиелеу ертүрлі жолдармен іске 
асады.
^Тәжірибе және психологиялық зерттеулер көрсеткендей, 
эмоциялық көңіл-күйге байланысты деректер балалардың 
есінде берік және үзақ мерзімге сақталады. Жаңа берілген 
білім шәкіртгерге берік меңгеріледі, егер де олар оқушының 
сезімі арқылы қабылданған жағдайда^
Шекірттердің коңілінің котеріңкілігі кез-келген тәрбие 
жүмысының тірек нүктесі болуға тиіс.
Бастауыш сыныптың шәкіртгері үшін оқу үрдісінде ойын 
элементтерін кеңінен енгізу оқу материалын меңгеруді 
жеңілдетуге эмоциялық жағдай жасайды, балалардың көңіл- 
күйін арттырады және сабақтың қызықты өтуіне себепші 
болады.
Бастауыш мектептің шәкіртгері оз сезімдерін елі де тежей 
алмайды. Олардың қандай көңіл-күйде екендігі бет- 
пішінінен, қимыл-қозғалысынан анық байқалады.
Мектеп шөкірттердің жоғары сезімдерін дамытуға жоне 
тәрбиелеуге көмектеседі (адамгершілік, эстетикалык, 
интеллектуалдық). Жоғары сыныптардың шөкірттеріңде өз 
отанын сүіо, достық және жолдастық, ар жене ождан, намыс 
жәре тағы басқа қүнды сезіңдері қалыптасады.
|Ш әкірттердің сезімдерін тәрбиелеудің негізі — оз 
сезімдерін басқара білуге үйрету, оз сезімдерін үстай білу, 
жағымсыз сезімдерге жол бермеу, тежеп отыруы қажет. Тек 
ығулар арқылы шәкірттерде борыш сезімі 
жетіле
1. Сезім дегеніміз не? Анықтамасын беріңіз.
2. Эмоция дегеніміз не? Анықтамасын беріңіз.
3. Сезім мен эмоцияның айырмашылығын түсіндірініз.
4. Сезім мен эмоцияның физиологиялық 

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: