Жалпы психология

болатын сезімдер туралы айтқанда, сезімдер әртүрлі болады. 
Сондықтан да өрекеттерге әртүрлі эсер ететіндігін есте үстау 
керек.
Жоғары адамгершілік сезімдерге отансүйгіштік, жауға 
жеккорушілікпен қарау, борыш сезімі, ар-ождан сезімі 
жатады. Мысалы: Александр Матросовтың, Нүркен 
Әбдіровтың, Талғат Бигелдиновтің, Боран Нысанбаевтың, 
Қайыргали Смағүловтың, Мәншүк Маметованың, Әлия 
Молдағүлованың жөне басқалардың үлы Отан соғысындағы 
тамаша ерлік істері кейінгі өскелең үрпаққа үлгі-өнеге. 
Сондықтан да адамдар ерік арқылы өз сезімдерін басқару 
жөне бақылауды іске асырады. Адамньщ барлық іс-әрекетінде 
ерік аңгарылады. Мысалы, еңбек еріктік күш жігерсіз, 
енбекгің мақсатын және нәтижесін түсінбейінше, сыртқы 
аландататын тітіркендіргіштерге қарсы түру икемділігінсіз, 
шаршауды жеңу мүмкін емес. Әрбір сабақта шөкірттің үйге 
берген тапсырмаларын орындауда әртүрлі қиындықтарды 
женуіне тура келеді. Адамның әрекеті әртүрлі 
талпьшыстармен аныкталады. Талпыныстар адамда өзінің өмір 
сүруін қамтамасыз етуде ж әне сүраны стары н 
қанагаттандыруда, оның өмір сүру үрдісінде пайда болады. 
Адамды әртүрлі әрекеткё итерм елейтін көп теген
талпыныстарда оның белсенділігі қаланған, белгілі бір 
жағдайда омірлік міндеттер сипатына ие болатын 
психологиялык түрғыдан үмтылу, қажет ету түрінде іске 
асады. Адам мақсатты түрде оны шешуге үмтылады. Қажет 
ету, үмтылу, талпынудың әртүрлі түрі, демек, түрткілердің 
(мотивтердің) өрекеттерінің, іс-әрекеттің қылығы мен түрі 
сипатына ие болатын жеке түлғаның барлық талпыну 
күштерінің жиынтыгы, түрткілер саласы немесе жеке түлганың 
бағыттылығы деп аталатын адамньщ психикалық өмірінің 
ерекше мәнді саласы үйымдасады. Адамның қоршаған 
ортамен күрделі байланыс үрдісінде пайда болатын 
белсенділіктің алғы шартгары түрткілер саласында жатыр.
Адамда үйымдасқан іс-орекетте талпынулар өзінің мәні 
мен психологиялык табиғаты бойынша әртүрлі сипатқа ие 
болады. Адамньщ түрткілер саласында оның әртүрлі іс- 
әрекеттерінің негізі қаланған — ерікті және еркінсіз, саналы 
және санасыз.
Түрткілер саласы адамның талпынуларының езекті және 
мүмкіншілігі бар саласы ретінде ерекше қүрылымы болады. 
Түрткілер саласы адамньщ ерікті іс-әрекетіне тікелей қатысы 
бар, себебі түрткілер саласында адамды ерікті іс-әрекеттерді 
орындауға бағыттап отыратын және ерікті іс-әрекетті іске
286

асырудың сипатын, психологиялық шарттарын анықтайтын 
талпыну күштерінің негіздері жатыр. Түрткі — французша 
мотив, казақша себеп, қозғаймын деген мағыналы білдіреді. 
Адамды түрлі іс-әрекетке итермелейтін себеп.
Ерікті іс-әрекет психологиялы қ түрғыдан мәнді 
ерекшеліктерімен сипатталады. Ерікті іс-әрекеттің негізгі 
қасиеттерінің бірі тұтас алғанда немесе жекеленген ерікті 
түрде іс-өрекетті іске асырудың еркіндігін түсіну — “былай 
істеуіме болады, нем есе басқаш а істей алам ы н” . 
Шындыгында, адамньщ барлық әрекеті объективтік түргыдан 
белгілі себептерге байланысты. Адамньщ белгілі бір әрекетті 
неге орьшдағанын дәл айта аламыз. Адамньщ еріюік іс-әрекеті 
толықтай белгілі бір себептерге байланысты (детерминизм) 
қащцасы.

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: