§2. Темпераменттің физиологиялық негіздері

И.П.Павлов жүйке жүйесінің үш түрлі негізгі қасиеггерін 
бөліп көрсетгі:
1) қозу ж эне тежелу үрдісінің күші. Ол жүйке 
клеткаларының жүмыс істеу қабілетіне байланысты;
2) жүйке жүйесінің тепе-тендігі, демек, қозудың күшінің 
тежелудің күшіне сөйкес келу дөрежесі (немесе оның тепе- 
теңцігі);
3) жүйке жүйелерінің қозғалғыштығы, демек, қозудың> 
тежелуге ауысу жылдамдығы жөне керісінше. Барлық бүл 
қасиеттер, жалпы жүйке жүйесі ретіңде, бір ғана биологиялық • 
қызметгі атқарады, оз уақытында ағзаны қоршаған ортамен 
тепе-тендікте үстайды.
И .П .П авлов өрбір жануардың темпераменті осы 
қасиеттердің қандай да бір қасиетімен байланысты емес, 
олардың бірігіп келуінен түратындығын дөлелдейді. Шартты 
рефлекторлық іс-әрекеттің дара ерекшеліктері жене 
темпераментін анықтайтын жүйке жүйесінің қасиетгерінің 
осындай
бірігіп келуін ол' жүйке жүйесінің түрі деп атады.
И.П.Павлов жүйке жүйесінің торт негізгі түрін ажыратгы:
1) күшті, үстамсыз (қозудың күші басым болуы);
2) күшті, үстамды, қозғалғыш;
3) күшті, үстамды, сылбыр;
4) әлсіз.
И.П.Павловтың анықтаған негізгі касиетгері немесе жүйке 
жүйесінің типтеріне адамдар мен жануарларға жалпы тән 
боп табылатын темпераментке байланысты. Сондықтан, 
тепераменттің физиологиялңқ негіздері жүйке жүйесінің 
жалпы типтері болып табылады.
Керсетілген жүйке үрдістері қасиеттерінің қозу мен 
тежелудің бірігіп келуі жоғары жүйке жүйесінің типін 
анықтаудың негізіне жатқызылды. Қозу мен тежелу 
үрдістерінің күшінің, қозғалғыштығының және тепе- 
тендігінің үштасып келуіне байланысты жоғары жуйке 
қызметін төрт негізгі турге ажыратады.
Жүйке үрдістерінің күшінің белгілері бойынша И.П. 
Павлов күшті жене елсіз жүйке жүйелеріне бөлді. Күшті 
жүйке жүйелерінің өкілдерін ол өз кезегімен күшті үстамды 
және күшті үстамсыз деп ажыратты. Күшті үстамдылар 
шапшаң (қозғалғыш) жене баяу (салмақты) болып белінеді.
Әлсіз тип. Жүйке жүйесі елсіз типтің өкілдері күшті, 
үзақ мерзімді жене шоғырланған тітіркендіргіштерге төтеп 
бере алмайды. Қозу жене тежелу 

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: