Жалпы психология

9. 
Алдамүратов Ә., Мүканов М. Психология понінен 
лабораториялық-практикалық сабақтар. -
Алматы,
1978.
Рефераттық 
және
курстық жүмыстардың такырыптары
1. Жеке түлғаның белсенділігін дамытуда ерік-қайраттың 
релі.
2. Ерікті орекетгің физиологиялық негіздері.
3. Ерік туралы ортүрлі психологиялык теориялар мен 
көзқарастар.
4. Ерікті орекетгерді талдаудың амалдары.
5. Жеке түлганың негізгі ерік сапаларына сипаттама.
6. Әр жас кезеңіндегі балалардың ерік-қайратын 
қалыптастыру және торбиелеу.

БЕСІНШ І БӨЛІМ
ЖЕКЕ ТҮЛҒАНЫҢ ДАРА ПСИХОЛОГИЯЛЫ Қ
ЕРЕКШ ЕЛІКТЕРІ
XVII тарау.
ТЕМПЕРАМЕНТ
§1. Темперамент туралы жалпы түсінік
§2. Темпераменттің физиологиялық негіздері
§3. Темперамент туралы теориялар
§4. Темпераменттің түрлері және оның сипаттамасы
§5. Темпераментті қалыптастыру және тәрбиелеу
§1. Темперамент туралы жалпы тусінік
Табигатта екі бірдей адамды, жеке түлғаны кездестіру 
қиын. Әрбір адамның жеке түлға ретінде даралық 
ерекшеліктері қайталанбайды. Адамдар бір-біріне үқсас болып 
келуі мүмкін. Адамдардың даралық - психологиялық 
ерекшеліктері ортүрлі болады.
Осындай түрақты және адамға туғаннан берілетін 
психологиялық қасиеттер темпераменттің қасиеті болып 
табылады. Демек, темпераменттің қасиеттеріне ең алдымен 
туа біткен жоне даралық-өзіндік психикалық қасиеттер 
жатады. Тіпті ерте кезден бастап, темпераменттің төрт түрін 
кездестіре аламыз: сангвиникалық, флегматикалық, 
холерикалық және меланхоликалық.
Темперамент туралы ілім ерте кезде пайда болған. Ертедегі 
грек медицинасының көрнекті өкілі Гиппократ (б.з.д. V ғ) 
жоне оның шәкіртгерінің айтуынша, адам ағзасының жағдайы 
негізінен адам агзасында болатын шырындардың немесе 
сүйық заттардың сандық арақатынасына байланысты (кан, 
шырын, от). Осы сүйық заттардың араласу пропорциясы 
грекше “красис” деп аталады. Рим дәрігерлері жүздеген 
жылдар кейін жүмыс істеген бүл үғымды латынша 
temperamentum деп атады, кейін келіп “темперамент” термині 
шықты. Белгілі адам анатомы және дәрігері б.з.д. II ғ. омір 
сүрген Гален алгаш рет темпераментті жан-жакты жіктей 
отырып, сипаттама берді. Ол темпераменттің санын 13-ке 
дейін жеткізді. Кейіннен бүл темпераменттің саны тортеуге

дейін жинақталды. Олардың әрқайсысы белгілі бір сүйық 
затгың басымдығына қарай сипаггалды.
Ағзада сүйық заттардың бірігуінде қанның пропоршшсы 
басым болса, сангвиникалық темперамент деп аталды (латын 
сөзі “сангвик” — қан); сүйық заттардьщ бірігуінде шырынның 
пропорциясы басым болса, флегматикалық темперамент деп 
аталады (грек сөзі “флегма” — сел); сары өттің пропорцпясы 
басым болса, холерикалық темперамент деп аталады (грек 
сөзі “холэ”-сары өт); қара өттің пропорциясы басым болса, 
меланхоликалық темперамент деп аталады (грек сөзі “мелайна 
холэ” — қара ет).
Біздер күнделікті жагдайда үлкендер мен балалардың 
мінез-қүлқы мен іс-әрекетін бақылай отырып, сырттан осер 
еткен тітіркеңціргіштерге жауап беруі; көңіл-күйінің езгеруі; 
сезіміндегі болатын өзгерістерден әрбір адамньщ жеке түлга 
ретінде ерекше даралық ерекшеліктеріне кеңіл аударуга 
болады. Бір адам тез әрекетке енетін шапшаң, оте козгалгыш, 
сезімі тез өзгеріске үшырайды. Жүмыста, енбекте, окуда 
және ойында белсенді. Кейбіреулері, керісінше, салмакты, 
сабырлы, өте баяу әрекетке енеді, сезімдері әлсіз, сырттай 
байқалмайды.
Темперамент — дегеніміз психикалық үрдістер мен мінез- 
қүлықтың жүру қарқынын анықтайтын ада.мның дара 
ерекшеліктері.
Тем перам енттің қаси еттерін м ін ез-күлы кты н
қасиеттерімен немесе қабілеттіліктерімен шатастыруга 
болмайды.
Темпераментті аны қтайтын томендегідеіг негізгі 
қасиеттерін атап өткен жөн:
~ адамның психикалық іс-әрекетінің және күлкының 
жалпы белсенділігі әрекет етуге үмтылудын ортүрлі 
деңгейінде, қоршаған дүниені меңгеру және озгерту, ортүрлі 
іс-әрекетте өзін корсете білуде аңғарылады. Жалпы 
белсенділік әртүрлі ада.мдарда ортүрлі аңгарылады.
~ қозғалыс немесе моторлы белсенділік жоне тілдік- 
қозғалыс аппаратынын белсенділік жагданын корсетеді. 
Адамның бүлшык ет козгалысы мен тілінің шапшаңдыгында, 
күшінде, тездігінде анғарылады, онын сырткы козгалысында 
(немесе 

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: