Жалпы психология

; “Сөйлеу” жөне “тіл” үғымдары кей жағдайда бір мағьшада 
қолданылады. Б ірақ бүл үғымдардың мағыналарын 
шатастыру дүрыс болмас. Сөйлеу мен тіл бір-бірімен тығыз 
байланысты, бірақ бүл екеуі бір үғым емес.
§2. Қарым-қатынас жасау-ақпарат алмасу әрекеті
Ең алдымен адамның даралық әрекеті негізінде қарым- 
катынастың атқаратын қызметгері туралы қысқаша айтуды 
жөн көрдік. Бүл қызметтер жан-жақты, бірақ негізінен 
қьізметгердің үш түрін атап көрсетуге болады: ақпараттық- 
коммуникативтік, реттеуш і-ком м уникативтік және 
аффектілік-коммуникативтік. Осының негізінде қарым- 
қатынастың үш жағын бөліп қарастырады: ақпарат алмасу, 
жеке түлға аралық өзара өрекет және адамдардың бір-бірін 
түсінуі. Қарым-қатынастағы ақпарат алмасу өрекеті туралы 
айтқанда, қарым-қатынастың коммуникативтік жағы деп 
түсінеді. Сөздің тар мағынасында коммуникация туралы 
айтқанда, ең алдымен адамдар бірлескен іс-әрекеттің 
барысында өзара өртүрлі елестетулермен, идеялармен, 
қызығулармен, көңіл-күйлермен және т.б. пікір алысады. 
Осының бәрін ақпарат ретінде қарастыруға болады.
Сондықтан да қарым-қатынастың коммуникативтік 
жагын қарастыруға ақпарат теориясы кейбір ережелерінің 
қолдану мүмкіншіліктерін жоққа шығармай, міндетті түрде 
негізгі мөселелерге мөн беру қажет.
Коммуникативтік үрдісте тек қана ақпарат қозғалысы 
іске асып қоймайды, сонымен қатар белсенді ақпарат алмасу 
жүреді. Қарым-қатынастың өрбір қатысушысы үшін 
ақпараттың мәні ерекше рал атқарады, ақпаратты тек қана 
қабылдап қою жеткіліксіз, сонымен қатар түсінікті болуы 
керек.
Екіншіден, адамдар арасында ақпаратгы алмасу сипаты 
белгілер жүйесі арқылы бір-біріне ықпал етуі мүмкін. 
Басқаша айтқанда, осындай ақпарат алмасу міндетгі түрде 
әріптесіңе өсер етеді. Коммуникативтік эсер ету бір адамның 
екінші адамга психологиялық өсері болып табылады.
Үш інш іден, ақпаратты алмасу нәтиж есі ретінде 
коммуникативтік ықпал сол уақытта мүмкін болады, егер 
қарым-қатынастың екі қатысушысы қабыддаудың бірыңғай 
жүйесін меңгергенде.
Тэртіншіден, адамзат коммуникациясы жағдайында 
элеуметтік жэне психологиялык сипаттағы ерекшелігі бар 
коммуникативтік кедергілер пайда болуы мүмкін. Бір
125

жағынан,осындай кедергілер қарым-қатынас туралы бірьщғай 
түсініктің жоқтығьшан, екінші жагынан, кедерхілер негізінен 
таза психологиялық сипатта болуы мүмкін.
Кез-келген ақпаратты беру белгілер арқылы болуы 
мүмкін, дөлірек айтқанда — белгілер жүйесі. Вербалдік және 
вербалдік емес коммуникация деп беледі, бірақ соңғысын 
тағы да бірнеше түрлерге бөледі: к и н естети ка, 
паралингвистика, проксемика, визуалдық карым-қатынас. 
Олардың әрқайсысы өзінің жеке меншік белгілер жүйесін 
қүрайды. 
■
Сөйлеу мәселесін психологиада көп жағдайда ойлау жөне 
сойлеу контекстінде қарастырады. Шынында да ойлау мен 
сойлеу тыгаз байланысты. Генетикалық түрғьщан сөйлеу 
қоғамдық еңбек тожірибесінде ойлаумен бірге пайда болды 
жоне адамзатгың қоғамдық-тарихи даму үрдісінде онымен 
бірге дамыды. Сөйлеуде ерекше рел атқаратын эмоционалдық 
сотгер: сейлеуді жалпы алғанда сана реттеп отырады. Адам 
санасы адамдардың арасындағы қары м -қаты н аста 
қалыптасады.Сананьщ негізіі қызметі — түрмысты бейнелеуін 
түсіну, тіл және сөйлеу оны ерекше орындайды. Сөйлеу тіл 
сияқты, егер де оларды бірлікте алсақ,түрмыстың бейнеленуін 
білдіреді. Сөйлеу - карым-қатьшастьщ іс-әрекеті, тіл арқылы 
мэнін түсінеді, ықпал етеді, хабарлайды; сөйлеу — іс- 
әрекетгегі тіл, басқалар үшін сананың емір сүру түрі, қарым- 
қатынас қүралы.
Сонымен, сейлеу қарым-қатынастың ерекше жетілген түрі, 
тек қана адамға тән. Сойлеу қарым-қатынасында екі жак 
қатынасады — айтушы жөне тындаушы. Айтушы жақ ойды 
мәнерлі беруге қажетті, сөздерді тыңдап алады, оны 
грамматиканың ережелерімен байланыстырады жөне сөйлеу 
органдары артикуляциясының арқасында айтып береді.
Тіл қарым-қатынас қүралының қатаң нормаға түскен 
жүйесі, ал сөйлеу қарым-қатынас үрдісінде ой мен сезімді 
беру үшін оның қолданылуы. Тілде ой жоқ, бүл ойды беру 
үшін қолданылатын әртүрлі тәсілдердің жиынтығы.

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: