Жалпы психология

ХІІІтарау.
ОЙЛАУ
§1. Ойлау туралы жалпы түсінік.
§2. Ойлау туралы негізгі теориялар.
§3. Ойлау мен сөйлеудің байланысы.
§4. Ойлау тәсілдері.
§5. Ойлаудын, түрлері. Ойлаудың дара ерекшеліктері.
§6. Ойлауды дамыту және төрбиелеу.
§1. Ойлау туралы жалпы тусінік
Ойлау - қоршаған ортаны ми арқылы бейнелеудін 
жоғаргы түрі, тек ғана адамға тен ерекше күрделі танымдық 
психикальіқ үрдіс.
Заттардың көптеген қасиеттерін адамдар сезім
органдарының, яғни, кору, есту, сипай сезу, дом жөне басқа 
сезімдердің көмегімен танып біледі. Бірақ елестетіп 
көрелікші, егер біздің дүние туралы барлық білімдеріміз тек 
затгарды түйсінумен және қабыдцаумен тамамдалса, не болар 
еді? Оңда біз атомнъщ қүрылысьш білмеген болар едік, себебі 
ол өте нөзік жөне біздің көзімізге көрінбейді, біздін 
қүлагымыз естімейтін ультрадыбыстардың барлығы туралы 
білмеген болар едік, жерден күнге дейінгі 
қашықтықты
(аралықты), жүлдыздардың температурасын және көптеген 
табиғаттың сырын білмеген болар едік.
Бірақ бізге атомның қүрылысы да, ультрадыбыстардың 
қасиетгері де, жүлдыздардын, температурасы да және т.б. 
біздің қолымыз жетпейді, оларды біздің көзіміз көрмейді, 
қүлагымыз естімейді. Демек, сезім органдарымен қатар бізге 
тікелей түйсіну мен қабыддауға мүмкін болмайтын салаларды 
ашып беретін танымның ерекше тәсілі бар. Бүл тәсіл - ойлау.
Ойлаудың қандай ерекшелікгері сезім органдары аркылы 
мүмкін болмайтын салаларды тануға бізге мүмкіншілік 
береді? Осындай мысалды ғылым тарихынан қарастыратын 
болсак:
220

француз астроном ы Л еверье Уран планетасы ньщ
қозғалысындағы ауытқуды бақылай келіп, оның себебін 
іздеді. Аспан денелерінің қозғалысы туралы мәліметтерді 
салыстыра жене таддай келіп, ол Уран планетасыньщ артында 
тағьгда планета өмір сүреді деген қорытындыға келді, сол 
кезге дейін белгісіз планетаньщ тартылыс күші Уранның 
қозғалысындағы 
ауы тқуш ы лы қты ң себебі болып 
табылатьщцығьш дәледцеді. Ол математикалық есептеулердің 
кемегімен бүл планетаньщ орналасқан орнын дәл көрсетіп 
берді, оны телескоппен бақылау мүмкін болмады. Леверьенің 
математикалық есептеулеріне негіздей отырып, басқа ғалым 
Галле 1846 жылы телескоптың 
к ө
мегімен көрсетілген 
орнында Нептун деп аталатын жаңа планетаны тапты. 
Бүрынғы бақылауларда алынған мәліметгерді өндеу негізіңде 
астрономны ң ойлау іс -ә р е к е ті аңғарылды, ол ой 
қорытындысы жолымен планетаның болғандығы туралы 
қорьггынды жасады. Әрбір адам езінің күнделікті өмірінде, 
еңбек іс-өрекетінде өзінің бақылауларынан қорытыңды жасау 
қажеттіліктерімен кездеседі. Жүмысшы моторлар мен 
механизмдердің үйреншікті дыбысының бүзылуы бойынша 
станокгың оған көрінбейтін ақауы туралы біледі жөне оны 
жөндеуге уақытында тоқтатады. Физик-ғалым ерекше 
пленкада қалдырылған іздер бойынша элементарлық 
бөлшектердің болғандыгы туралы қорытынды жасайды.
Ойлау барлық жерде де қажет, онда қорытынды жасау 
арқылы біз жасырын, қабылдауға мүмкін болмайтын 
заттардьщ қасиеттері мен арақатынасын табамыз.
Ойлау — бүл ерекше дел, терең, толық жалпы және 
жанама түрде шындықты бейнелеуге, негізінен біздің 
түйсінуіміз бен қабылдауымызға мүмкін болмайтын заттар 
мен қүбылыстардың арасындағы мәнді байланыстар мен 
қатьщастарды бейнелеуге бағытталған сананың қызметі. Біз 
Қабылдауымыз бен түйсіктеріміз арқылы танып-білуге 
болмайтын заттар мен қүбылыстардьщ ішкі мәні мен 
заңдылықтарын тек қана ойлау арқылы танып білуге болады.
Мысалы, бізге белгілі, егер жарық сэулелерін шыньі 
призма арқыды жіберсе, оңда бүл сәуле спектордың жеті 
түсіне бөлінеді, оларды біз қабылдаймыз (кезбен кереміз). 
Физикадан бүл сәулелерден басқа, басқа да сәулелердің бары 
бізге белгілі, бүл сәулелер инфракызыл және ультракүлпн 
деп аталады. 

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: