Жалпы редакциясын басқарған: А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры, ҚР ҰҒА корр мүшесі, филол.ғ. д., проф. Е. Қажыбек
жүктеу/скачать 6,86 Mb. Pdf көрінісі
|
| Сөзбен де, өлеңмен де сабақ беріп,
Алсын деп керектісін өзі теріп, – деп, өзінің алдына ұстазынан өзіне керектіні алу мақсатын қойғанын білдіреді. Сөз өнеріндегі керегін теріп алады. Алады да, жаратқанда- рын ұстазынша халқына ұсынады... Ал Шəкəрімнің көркемдік өрнегін, яғни поэтикалық тілін Абай- дың сөз кестесімен ұштастырмай əңгімелеу мүмкін емес, өйткені Шəкəрім – Абайдың поэтикалық мектебінің өкілі, жалғастырушысы. Демек, Шəкəрім тілін сөз етпес бұрын Абайдың тілдік поэтикасын жан-жақты талдап, танып алу қажет болды. Ұлы ақынның поэтикалық өресін лингвостилистикалық тұрғыдан жүйелі түрде арнайы зертте- ген монографиялық еңбектер болмай келді. Əрине, Абайдың тілі деген тақырып мүлде сөз болмады деуге болмайды, бірақ бұл тақы- рыптағы ізденістер Абайдың қазақ əдеби тілінің даму барысында алған орны, атқарған қызметі, ақын өлеңдеріндегі көріктеу құрал- дарының көрінісі, бұл орайда оның қосқан жаңалықтары мен өзгеріс - тері деген сияқты мəселелерге арналды. Осы қазына мен жаңалық- тардың тілдік негізін (механизмін) танытуды кешеуілдетіп келе жатқан жайымыз болды. Лингвистикалық стилистика (тілдік стилис - тика, лингвостилистика) дегеніміз əртүрлі эмоционалдық, экспрес- сивтік қосымша мағыналарды білдірудегі тілдік құбылыстарды зерттейтін ғылым саласы болса, осы сала бойынша Абай тілі ке- ңінен əңгіме өзегіне айналмай келгені мəлім. Көрсетілген талапты көздей тін жұмыс енді жазылып отырғандықтан, белгілі бір шамада Шəкəрім тілін де сөз етуге мүмкіндік алдық. 239 Тіл-ғұмыр Əрине, бұл ізденістеріміз Шəкəрімдей зор суреткердің тілін тұ - тастай алып, жан-жақты талдау емес, өйткені əрі ақын, əрі прозаик жазушы, əрі публицист, əрі тарихшы, философ ғалым Шəкəрім мұ - расының стильдік-жанрлық өрісінің кең екендігі, оның тілдік-көр- кемдік тəсілдерді саналы түрде қолданып, өзіндік ізденістерге бар- ғандығы, қаламына тəн ерекшеліктердің молдығы мен əр алуанды - ғы – осылардың баршасы бұл тақырыпты өз алдына бөлек арнайы зерттеуді қажет етеді. Біз бұл жерде Абай мен Шəкəрім поэзиясының көркем тіліндегі іліктестіктің бірнеше сəттерін ғана талдамақпыз. Шəкəрім де, ұлы ұстазы сияқты, ең алдымен, қазақтың күшті дамыған байырғы поэ- тикалық мектебінен, поэтикалық тілінен нəр алған, сол тілдің бай мұрасын: образдар дүниесін, сол образдарды беретін сөздер мен фразеологизмдерді орынды əрі молынан пайдаланған. Ұстазы Абай: Шортанбай, Дулат пенен Бұқар жырау, Сөздері бары жамау, көбі құрау, – деп сынаса да, шəкірті Шəкəрім: Сыпыра жырау, Шортанбай, Үмбетай мен Марабай Алды-артына қарамай, Соққанда жырды суылдап Жел жетпейтін құландар, – деп, оларды қазақ поэзиясының ең ірі өкілдері ретінде таниды. Бұл жерде шəкірті ұстазымен сыпайы түрде пікір сайысына барып тұр- ау дейміз. Абай Бұқар, Дулат, Шортанбайларды сынағанда, сірə, олардың шығармашылығынан біркелкі тұтастықты, төменнен жоға- ры көтерілетін жүйелілікті көре алмай, «сөздері жамау, құрау» десе, шəкірті бұл «кедір-бұдырдың» сырын өзінше дəлелдейді: Ескі жырдың ұйқасы Бірі қысқа, бірі ұзын. Буындары бұзық деп, Біз баспаймыз ол ізін. Неге бұлай айтты деп, Сынамаймыз негізін. Ойлай келсең ескі жыр Салады тұлпар жүрісін, Міне, байқа мұнысын. Кейде жорға, кейде жел, жүктеу/скачать 6,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|