КӘСІПТІК БАҒДАРЛАУ ЖҰМЫСЫ АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРДЫҢ

121 
внимание уделяется востребованности специалиста, осуществляющего 
профессиональную ориентацию подростков. 
Жастардың әрбір жаңа буыны өз өмірінде кәсіп пен болашақ ісін 
таңдаумен бетпе-бет келеді. Сондықтан кәсіптік бағдар беру жұмысы мектеп 
бітіруші жасөспірімдер үшін әрқашан өзекті болды. Жас ұрпақтың бұл 
жұмысқа деген сұранысынан басқа, лайықты мамандық таңдау қажеттілігі ел 
экономикасы үшін де маңызды. Өздерінің сүйікті кәсібін толық жүзеге асыруға 
дайын мамандар ғана отандық экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің өсуін 
қамтамасыз ете алады. Мұндай мамандарды мамандықты саналы түрде 
таңдауға қабілетті жауапты тұлғалар ретінде сипатталатын мектептердің 
әлеуметтік белсенді түлектерінің арасынан дайындауға болады. Қазіргі заманғы 
мектеп осындай идеалды түлектерді дайындауға ұмтылуы керек 

1, 40-б.

. 
Қазіргі жағдай жас ұрпақтың мамандық таңдауымен және біздің елімізде 
кәсіптік 
бағдарлау 
жұмыстарын 
жүргізумен 
байланысты 
бірқатар 
қиындықтармен сипатталады: 
- іс жүзінде қажетті қызмет саласында өзін сынап көру мүмкіндігінің 
болмауы, бұл ішінара жастардың білім алғанға дейін практикалық кәсіби 
қызметінде өздерін сынап көргісі келмеуіне байланысты; 
- мүдделі субъектілердің жастармен кәсіби бағдарлау жұмысын жүйелі 
және дәйекті ұйымдастыруға және жүргізуге деген ұмтылысы болған кезде осы 
қызмет түрінің барлық кезеңдері мен рәсімдерінің нақты және егжей-тегжейлі 
тұжырымдамасы мен моделінің жеткіліксіз дамуы. 
Әрине, аталған проблемалар мен қиындықтардың әрқайсысы өзінің 
талдауын, жан-жақты зерттеуін және шешу жолдарын әзірлеуді талап етеді. Бұл 
мақалада, ең алдымен, кәсіптік бағдарлау жұмысының моделі, оның негізгі 
кезеңдері мен элементтері қарастырылады 

2, 21-б.

. 
Таңдалған мамандық адамның таланты мен қабілетіне сәйкес келуі керек 
екендігі күмән тудырмайды. 
Сол себептен де мен мектеп психологы ретінде оқушылармен олардың 
кәсіби бағдарын анықтау мақсатында, қандай қабілеттерге ие екендігін анықтай 
отырып, сол қабілеттеріне сай келетін мамандықтар тізімін ұсыну үшін 
Е.А.Климовтың, 
Дж.Голландтың 
әдістемелерін 
жүргіземін. 
Аталған 
әдістемелер нәтижесінде оқушы өзінің қандай мамандыққа қабілеті жақын 
екендігін анықтай алады. Зерттеу жүргізілгеннен кейін оқушыларға кәсіби 
бағдарға байланысты тренинг элементтері қосылған семинар-сабақ өткізіледі. 
Семинар-сабақта әр түрлі әдістерді қолдана отырып, атап айтқанда проективті 
әдістемелер, арт-терапия, сонымен қатар топтық жұмыстар ұйымдастыра 
отырып оқушының өзін-өзі анықтауын одан әрі тереңдете жүзеге асыруына 
септігін тигізетін әдістер қолданыла отырып кәсіби бағдар сабақтары өткізіледі. 
Кәсіби бағдар сабағының мақсаты – жоғары сынып оқушыларының 
қызығушылықтарын, бейімділігін, тұлғалық бағыттылығын, бастапқы кәсіби 
ниеттерін және олардың динамикасын анықтау, жоғары сынып оқушыларының 
әлеуметтік көзқарастарын анықтау, таңдау мотивациясын және оның 
құрылымын анықтау. Осы сабақтар аясында балаларға келесі әдістер мен 

122 
тесттер ұсынылды: Д.Голландтың тұлға типін анықтау тесті; Е.А. Климовтың 
дифференциалды диагностикалық сауалнамасы, «Мен қалаймын», «Мамандық 
таңдау матрицасы» әдістемесі, «Орындауға немесе шығармашылық жұмысқа 
бейімділік» тесті, «Мүдделер картасы» әдістемесі бойынша бейімділіктерді 
анықтау, «Геометриялық пішіндерден адамның конструктивті суретін салу» 
әдістемелері қолданылады. 
Кәсіби білім берудің мақсаттары – экспериментке қатысушыларға белгілі 
мамандықтар аясын кеңейту, сонымен қатар жоғары сынып оқушыларының 
осы мамандықтар туралы және әсіресе таңдаған мамандық туралы білім 
деңгейін арттыру болды. Жоғарыда айтылғандай, кәсіптік білім келесі 
бағыттарды қамтиды: кәсіби ақпарат және кәсіби үгіт. Бірінші бағыт сабақ 
ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылды, онда балаларға әртүрлі мамандықтар, 
олардың адамға қоятын талаптары туралы ақпарат ұсынылды; еңбек 
нарығының жағдайы және кадрларға деген қажеттілік туралы ақпарат; кәсіптік 
қызметтің белгілі бір саласы бойынша мамандарды дайындайтын орта арнаулы 
және жоғары оқу орындары туралы мәліметтер – олардың қайсысы бар, қандай 
білім деңгейі болуы керек және белгілі бір оқу орнына түсу үшін қандай 
емтихандарды тапсыру керек жайлы ақпараттар ұсынылады. Кәсіптік білім 
беру үдерісінде қолданылатын тағы бір әдіс – оқушылардың әртүрлі мамандық 
өкілдерімен кездесуін ұйымдастыру: мұғалім, психолог, полиция қызметкері, 
оқу орнының директоры, медицина қызметкері және т.б.
Кәсіби үгіт-насихат топтық әңгімелесу, дау-дамай, әртүрлі кәсіптік 
бағдарлау ойындары түрінде өткізілді: «Инопланетялықтар» ойыны; «Арал» 
ойыны; «Үш тағдыр» ойыны; «Қазір және содан кейін» сауалнамасын өткізу 
арқылы жүргізілді. Оқыту сабақтарының мақсаты қалаған мамандықты 
нақтырақ анықтау, оқушылардың мамандықтар туралы білімдерін кеңейту, түсу 
емтихандары мен жұмыс сұхбаттарына ақпараттық-психологиялық дайындық, 
студенттердің кәсіби жетістіктерге жету жолындағы мүмкін болатын кедергілер 
туралы хабардар болуы. Тренингте келесі әдістер қолданылды: топтық әңгіме, 
диспут және ойын әдісі. Кәсіптік бағдар берудің келесі ойындары мен әдістері 
қолданылды: «Әріппен мамандық» ойыны; «Мамандықтар тізбегі» ойыны; 
«Өмірдегі бір күн ...» ойыны, «Тұзақ-тұзақтар» ойыны; «Кәсіби кеңес» ойыны; 
«Қабылдау комиссиясы» ойыны (немесе «Кадр бөлімі»); «Ең-ең» ойыны; «Мен 
серігім» сауалнамасы, «Беделді мамандық» сауалнамасы, «Қазір және содан 
кейін» сауалнамасын, «Сыйлық» ойын-жаттығуы өткізілді. 
Осылайша, аталған әдістердің, жаттығулардың, семинар-сабақтардың 
нәтижесінде адам өзінің жеке ерекшеліктерін, бейімділіктерін, қалауын, 
таланттарын, мүмкіндіктерін анықтай алып, оңай әрі жылдам үлкен 
нәтижелерге қол жеткізеді.
Бұл ретте айта кету керек, кәсіптік бағдарлау іс-шаралары немесе кәсіптік 
бағдарлау жұмысының элементтері оқу қызметіне де, оқудан тыс жұмыстарға 
да енгізілуі және іске асырылуы тиіс. Дәстүрлі түрде мектеп оқушыларын 
олармен әңгімелесу, кездесулер, ақпараттандыру және т.б. түрінде кәсіптік 
бағдарлау негізінен сабақтан тыс уақытта жүзеге асырылады. Алайда, мұндай 

123 
іс-шаралардың барлық жүйелілігі үшін олар өз мақсаттары мен міндеттеріне 
толық қол жеткізе алмайды. Оқушылардың болашақ мамандығын таңдауға 
дайындығы мен қабілетін қалыптастыру үшін күнделікті еске алу және осы 
таңдаудың маңыздылығына назар аудару қажет. 

2, 22-б.

. 
Алайда, кәсіптік бағдар берудің көптеген әзірленген және қолданбалы 
әдістері мен сынақтарына қарамастан, кәсіптік диагностика нақты жасөспірімге 
қандай мамандық сәйкес келеді және оның өмірлік жұмысына айналады деген 
сұраққа нақты жауап бере алмайды. Көп жағдайда қолданыстағы әдістер 
жасөспірімнің кәсіби бейімділігі мен жеке қызығушылығы бар кәсіби қызмет 
саласын ғана анықтауға қабілетті. Ұсынылған мамандықтар тізімінен таңдау 
жасау үшін жасөспірім осы мамандықтар туралы мүмкіндігінше көп ақпарат 
жинап қана қоймай, сонымен қатар кәсіби ортаға енуі керек. Ұсынылған 
мамандықтардың кейбір кәсіби дағдыларын меңгеру және тәжірибеде байқап 
көру мүмкіндігі ғана жасөспірімге олардың қайсысы өзіне қолайлы екенін 
түсінуге мүмкіндік береді 

3, 218-б.

.
Осылайша, мектеп оқушыларымен кәсіптік бағдар беру жұмысының 
тиімділігін арттыру үшін барлық мүдделі тараптардың бірлескен күш-жігері 
қажет, бұл сайып келгенде ел экономикасының қажеттіліктері мен жастардың 
өздерінің ұмтылыстары арасындағы теңгерімге әкеледі, сондай-ақ жастарға 
көмектеседі. адамдар кәсіби мансап құрып, жеке табысқа жетеді. 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
1.
Тоқтарова Л. Психологиялық қызмет.//Қазақстан мектебі.-2009.-
№7.-Б.40-42. 
2.
Оқушылардың кәсіби бағытын қалыптастыру // Ұлт тағылымы, 
№3.2008.-Б.20-22 
3.
Пряжников Н.С. Методы активизации профессионального и 
личностного самоопределения. — М. Изд-во Московского психолого-
социального института. Воронеж: НПО «МОДЕК», 2002. Б.218. 

жүктеу/скачать 6,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: