Жамалбеков Е.Ү
жүктеу/скачать 1,53 Mb. Pdf көрінісі
|
топырактану Жамалбеков (1)
| Әлем
топырақтарының көлденең зоналық құрылымдары: 1. Полярлық (өте салқын) белдеу. Бұл белдеу үш топырақ зонасын қамтиды: а) полярлық жалаң топырақтар; б) арктика-тундра топырақтары; в) тундралы-глейлі топырақтар. Полярлы жалаң топырақтар терістік ендіктің 75-80 0 -тік жоғарғы алқаптарын қамтиды. Олар Гренландия аралының, Канада архипелагының терістігін, Солтүстік мұзды мұхиттағы Шпицберген, Франц-Иосиф жері мен Солтүстік жерлер аралдарын алып жатыр. Арктика-тундра топырақтары жоғарғы ендіктен оңтүстікке қарай таралған. Олардың оңтүстіктегі шекарасы терістік ендіктің 78-73 0 -нан өтеді. Терістік Америка (Канада) мен Терістік Еуразияның солтүстік бөліктерін қамтиды. Шығыс Азияда оның шекарасы шамалы оңтүстікке жылжиды, себебі бұл төңіректе әлемдік суық полюстің ең суық нүктесі орналасқан. Ал тундралы- глейлі топырақтар зонасы бүкіл континенттің терістік ендік жолағын алып жатыр. Зонаның ең терістік шеті (ендіктің 72-73 0 ) құрлықтың орталық аймағында. Ал құрлықтың шығыс және батыс мұхиттар жағалауларында зонаның оңтүстік шекаралары ендіктің 62-63 0 -на төмендейді. Сонымен зонаның әр бөлігінде олардың ені әр түрлі. Тундра зонасының Терістік Америка мен Еуразияда орналасу жағдайлары жоғарғы заңдылықтарды дәлелдейді. Мәселен, терістік Американың шығыс жағалауында тундра топырақтарының оңтүстік шекарасы ендіктің 65 0 -тан өтеді (Свюард түбегі, Алясканың оңтүстігі). Ал ішкі құрғақ секторда, 99 оның оңтүстік шекарасы терістікке, 69 0 -қа жылжиды. Ал енді батыстық жағалау бағытында тундра зонасының шекарасы Гудзон шығанағы мен Лабрадор түбегі арқылы оңтүстікке 55 0 - тық ендікке жылжиды. Бұл жағдайда мұндағы Салқын Лабрадор ағыны мен мұзды Гренландияның жақын орналасуы әсер етеді. Еуразияда тундра топырағының оңтүстік шекарасы құрлықтың шығыс жағалауында (Камчатканың терістігі) ендіктің 60 0 -нан өтеді. Ал Лена және Хатанга өзендерінің төменгі сағаларында зонаның оңтүстік шекаралары ендіктің 70- 72 0 -на шейін жылжиды. жүктеу/скачать 1,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|