Жануар физол
жүктеу/скачать 9,54 Mb. Pdf көрінісі
|
Zhanuarlar-fiziologiyasy Nesipbaeb
| Сілекей бөлуді реттеу. Сілекей бөлу - күрделі рефлекс. Ол ауыз
қуысындағы сезімтал жүйке
ұштарының (механо- жəне хеморецепторлардың) қабылданған азық əсерімен тітіркенуінен басталады (75-сурет). Механорецепторлар азықтың консистенциясын, дымқылдығын анықтауға мүмкіндік береді. Хеморецепторлар арқылы мал азықтың дəмін анықтайды.
Ауыз қуысынан қозу толқыны үшкіл жүйкенің тілдік тармағы, тіл - жұтқыншақ жүйкесі, кезеген жүйкенің жоғарғы көмекейлік тармағы арқылы сопақша мида орналасқан сілекей бөлу орталығына беріледі. Ерін мен ұрттың сілекейлі қабығынан қозу толқындары орталыққа беттік жүйке мен үшкіл жүйкенің орталыққа тепкіш талшықтары арқылы бағытталады. Сопақша мидан қозу толқыны екі бағытта тарайды: таламустың, гипоталамустың жəне үлкен ми жарты шарларының тиісті құрылымдарына жəне сілекей бездеріне.
75-ñóðåт.
Ñiëåêåé á¼ëóäi ðåôëåêñтiê æîëìåí ðåттåóäi» ñõåì-ñû: 1 - ¾ëêåí æ-ðтû ø-ðë-ð ºûðтûñû; 2 - ñîï-ºø- ìèä-¹û ñiëåêåé á¼ëó îðт-ëû¹û; 3 - ìîéûííû» -ëäû»¹û
ñèìï-тèê-ëûº т ¾éiíi; 4 — øûºøûт áåçi; 5 - -óûç ºóûñûíä-¹û ðåöåïтîðë-ð; 6 - îðт-ëûºº- тåïêiø æ¾éêå; 7 — á½¹-º áåçi; 8 - îðт-ëûºт-í т åïêiø
æ¾éêå (ñåêðåöèÿëûº æ¾éêåëåð)
177
Орталық сілекей бездеріне симпатикалық жəне парасимпатикалық жүйке талшықтары арқылы ықпал етеді. Симпатикалық жүйке талшықтары жұлынның ІІ-VІ-кеуде омыртқалары сегменттерінен басталып, мойынның алдыңғы симпатикалық түйінінде тоғысады да, одан басталған түйіннен соңғы (постганглийлік) талшықтар сілекей бездерінде аяқталады. Сілекей бездеріне баратын парасимпатикалық жүйкелер тіл- жұтқыншақ жəне беттік жүйкелердің құрамына кіреді. Шықшыт безі тіл-жұтқыншақ жүйкесі мен үшкіл жүйкенің құлақ-шықшыттық тармақтарымен, ал бұғақ жəне алқым бездері - беттік жүйкенің дабыл шегі атты тармағымен жүйкеленеді. Парасимпатикалық жүйке қозғанда сілекей безінің қан тамырлары кеңейіп, торшалар қабығының өтімділігі жоғарылайды да, құрамында органикалық жəне бейорганикалық заттары аз сілекей көп мөлшерде бөлінеді. Симпатикалық жүйке қозғанда органикалық жəне бейорганикалық заттарға бай сілекей аз мөлшерде бөлінеді. Сілекей тек азық жегенде ғана емес, азықтандыру процесімен қабаттаса жүретін түрлі шартты белгілердің əсерінен де бөлінеді (мысалы, азықты көру, оның иісін сезу т.б.). Бұл шартты белгілер үлкен ми жарты шарларында орналасқан орталық арқылы əсер етеді. Демек, сілекей бөлу шартты рефлекс түрінде де атқарылады, сондықтан оны күрделі рефлекстік процесс деп атайды.
Сілекей бездерінің қызметі гуморальдық жолмен де реттеледі, бірақ оның рөлі онша зор емес. Парасимпатикалық жүйке əсерімен бездерден ұлпалық гормон – калликреин бөлінеді. Ол қан тамырларын кеңейтіп, торша мембранасының өтімділігін жоғарылатады. жүктеу/скачать 9,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|