Жануар физол
Нейрон жайлы жалпы түсінік
жүктеу/скачать 9,54 Mb. Pdf көрінісі
|
Zhanuarlar-fiziologiyasy Nesipbaeb
|
18.2. Нейрон жайлы жалпы түсінік Организмдегі ең күрделі құрылым жүйке жүйесі болып табылады. Ол өзара тор құра бірігетін ондаған миллиард жүйке торшаларынан құралған (адамда жүйке торшаларының жалпы саны 50 миллиардқа жетеді). Демек, жүйке жүйесінің құрылымдық жəне функционалдық негізі - жүйке
жиынтығын айтады. Əрбір нейронда төрт құрама болады: жүйке торшасының тұлғасы (денесі), қысқа өсінділер - дендриттер, ұзын өсінді -
Нейронның аталған құрамаларының əрқайсысы өзіне ғана тəн қызмет атқарады.
Оның құрамында ядро, рибосомалар, эндоплазмалық тор жəне басқа қосындылар болады. Нейрон денесінде медиаторлар, торша белоктары жəне басқа компоненттер түзіледі. Сома нейронның əрекетін, біртұтастығын қамтамасыз етеді. Ол зақымданса бүкіл нейрон қызметі бұзылады.
секрециялық құрылымдарға, жеткізеді. Аксон - жүйке торшасының ұзын өсіндісі. Бірқатар аксондар орталық жүйке жүйесін (ми мен жұлынды) шеткі ағзалармен жалғастырады. Сезімтал (сенсорлық) нейрондар аксоны тітіркеністі шеткі рецепторлардан ОЖЖ-не жеткізеді. Қозғағыш
ішкі ағзаларға жеткізеді.
1 – дендрит тікенектері, 2 – нейрон тұлғасы (сома), 3 – аксонның бастапқы сегменті, 4 – коллатераль, 5 – миелин қабығы, 6 – үзілімдер, 7 – аксон ұшы.
Аксонның негізгі қызметі - жүйке импульсін өткізу. Бұл импульстер аксон мембранасының өтімділігінің өзгеруіне байланысты электр потенциалы түрінде аксон бойымен сомадан жүйке ұшына дейін толқын сипатта таралады. Аксон аяқталар жерінде тарамданып, жіңішке тармақтар (терминалдар) түзеді де, əрбір
521
терминал өздері жалғасатын торшалармен арнаулы жалғамалар (синапс) құрады.
Дендриттер жүйке торшасы өсінділерінің бұтақтана тармақтануы нəтижесінде пайда болады. Олар басқа нейрондар əсерін синапс арқылы қабылдайды. Əрбір жүйке торшасының дендриттерімен жүздеген немесе мыңдаған нейрондар аксонының терминалдары жалғасады. Əрбір қозған терминал медиатор бөледі де, дендрит мембранасының өтімділігіне əсер етіп, оның электр потенциалын өзгертеді. Дендритте пайда болған синапстық потенциал одан əрінейрон тұлғасына беріледі. Егер дендритте қоздырғыш синапстық потенциал пайда болса, онда жүйке импульсінің туындау жиілігі артады, ал тежегіш синапстық потенциал туындаса, керісінше, ол кемиді. Жүйке торшалары орталық жүйке жүйесінің функционалдық негізі болғанымен, олар жүйке жүйесіндегі барлық торшалардың тек 10 пайызын ғана құрайды. Ал, жүйке жүйесіндегі торшалардың негізгі бөлігін нейрондар арасындағы кеңістікті толтырып тұратын глиялық торшалар құрайды. Глиялық торшалар төрт топқа бөлінеді: ми мен жұлында орналасатын
орын тебетін жүйкеқап (шванн) торшалары (185-сурет).
орналасуын бейнелейтін схема.
æ¸íå æ¾éêåº-ï тîðø-ë-ðû -êñîíäû áîéë-é
îðí-ë-ñ-äû. аñтðîöèттåð º-í т-ìûðë-ðû ìåí íåéðîí äåíåñiíi» -ð-ñûíä- æ-т-äû.
Îë-ðäû» êåéáið
¼ñiíäiëåði ê-ïèëëÿð ë-ð º-áûð¹-ñûìåí æ-í-ñ-äû. Îñû т -ìûð
ì-»ûíä-¹û (ïåðèâ-ñêóëÿðëûº) ¼ñiíäiëåð æ½ëûí-ìè (ãåì-тîýíöåô-ëèÿëûº) т îñº-óûëû º½ð-ìûí- êiðåäi.
Îë-ð º-íí-í
íåéðîíä-ð¹- т -ñûì-ëä-í-тûí ºîðåêтiê ç-т т -ðäû»
º½ð-ìûí ðåттåéäi. Ìèêðîãëèÿ
т îðø-ë-ðû ìè
ô-ãîöèттåði áîëûï т-áûë-äû. Îë-ð
т îðëû
ýíäîтåëèéëiê æ¾éåíi» º½ð-ìûí- êiðåäi. Á½ë т îðø-ë-ð ñ-ó, ç-ºûìä-ëì-¹-í ìèä- ñèðåê êåçäåñåäi äå, ìè ½ëï-ñû
æ-ð-º-тт-í¹-íä- îë-ðäû» ñ-íû ê¾ð ¼ñåäi. 522
Нейрондар атқаратын қызметіне қарай үш топқа бөлінеді. Олардың бір тобы тітіркеністі рецепторлардан ОЖЖ-не жеткізеді. Бұл сезімтал,
өткізетін ұзын өсінділерін орталыққа тепкіш жүйке талшықтары дейді.
Нейрондардың екінші тобы қозуды ОЖЖ-нен торшаларға, ұлпаларға, органдарға жеткізеді. Оларды эфференттік немесе қозғағыш нейрондар деп атайды. Олардың шеткей жүйке құрамына кіретін ұзын өсінділері
Нейрондардың үшінші тобына сезімтал жəне қозғағыш нейрондарды бір- бірімен жалғастыратын аралық немесе жалғаушы нейрондар жатады. Жалғаушы нейрондар тек ОЖЖ-сі аумағында орналасады.
жүктеу/скачать 9,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|