Жануар физол
жүктеу/скачать 9,54 Mb. Pdf көрінісі
|
Zhanuarlar-fiziologiyasy Nesipbaeb
| 21.
Қой сілекейіндегі несепнəр (мочевина) мен электролиттер мөлшері
Бездер Несепнəр мг/% Электролиттер, мэкв/л Na + К +
С1 -
НСО 3 -
НРО 4 2- Шықшыт безі Бұғақ безі Алқым безі Қан плазмасы 20-30
10-15 8-10
15-20
170 9 30
140 13
16 11
5 11
11 28
105 112
10 12
25
48 5 1 3
Таблицада келтірілген деректер күйіс малының сілекей бездері денедегі азотты заттардың алмасу процестеріне қатысатынын көрсетеді. Алқым жəне бұғақ бездерінің сілекейі жалпы сілекей мөлшерінің 10-12 пайызы ғана, сондықтан жоғарыда келтірілген сілекей құрамы сілекейдің жалпы сипатын көрсетеді. Шықшыт безі сілекейді толассыз бөлгенімен, азық қабылдаған немесе күйіс қайырған кезде оның қызметі күшейеді (76-сурет). Мысалы, көбек қойылған шықшыт безінің өзегінен тыныштық жағдайда минутына 12 мл, азық қабылдау кезінде - 18 мл, күйіс қайтарғанда - 48 мл сілекей бөлінеді.
Күйіс малы бөлген сілекейдің құрамы мен мөлшері мал қабылдаған азық сапасына қарай да өзгереді. Мысалы, сілекей балғын азықтарға қарағанда көлемді, құрғақ азықтарға көп бөлінеді. Тəулігіне ірі қара 90-190 л, ал қой - 6- 10 л сілекей бөледі. Ырықсыз сілекей бөлу құбылысы онтогенездік даму үстінде, көлемді азыққа көшумен байланысты қалыптасады. Бұзауларда ол 5-6, ал қозы мен лақта 3-4 аптадан бастап байқалады. Шықшыт безімен қатар тоқтаусыз сілекей бөлетін бездерге ауыз қуысындағы кейбір майда бездер - төменгі ұрттық жəне тіл бездері жатады. Алқым, бұғақ, артқы ұрттық, таңдай бездері сілекейді тек азықты қабылдаған кезде, немесе күйіс қайырғанда бөледі. Шықшыт безінің сілекейді толассыз бөлуінің негізінде рефлекстік əсер жатады. Көбек арқылы мес қарынның, жұмыршақтың, өңеш түбінің механо-
Ñèûðäû» øûº- øûт áåçiíåí
ñiëåêåé á¼ëiíóäi ñèï-тт-éтûí äè-ãð-ìì- (ï-éûç). ļ»ãåëåê iøiíäåãi ñ-íä-ð ñiëåêåé á¼ëó º-ðºûíûí áåéíåëåéäi (ìë/ìèí)
180
жəне хеморецепторларын тітіркендірсе, сілекей бөлу күшейеді. Қалыпты жағдайда сілекей бөлу орталығының тонусы мес қарынның керілуіне, жынның механикалық əсеріне, ашу процесі кезінде бөлінген ұшпалы май қышқылдарының (ҰМҚ) қарынның кілегей қабығындағы сезімтал жүйке ұштарын тітіркендіруіне байланысты қалыптасады. Сілекей бөлу қарқыны жынның қоюлығына (консистенциясына), қарынның толу деңгейіне, ондағы ашу процесінің күшіне, сутектік көрсеткіш ауытқуларына байланысты өзгеріп отырады. Қарыннан сілекей бөлу орталығына қозу толқындары кезеген жүйкенің сезімтал талшықтары арқылы беріледі. Кезеген жүйкені қиып тастағанда сілекей бөлу азаяды. Шошқаларда сілекей тек азық қабылдаған кезде ғана бөлінеді. Тəулігіне сақа шошқалар 15 л сілекей бөледі. Шошқа сілекейінде көмірсуларды ыдырататын ферменттер көбірек болады. Егер сілекейдің жалпы мөлшерін 100 пайыз деп алсақ, соның 55 пайызын шықшыт безі, 4 пайызын алқым безі, 36 пайызын ауыз қуысының майда бездері бөледі екен. Алқым безі мен ауыз қуысының майда бездері сілтілік реакциялы сірнелі (серозалы) сілекейді тоқтаусыз бөле береді. Бұғақ безі муцинге бай шырышты секрет, ал шықшыт безі аралас секрет бөледі. Соңғы екі без тек азық қабылдаған кезде ғана іске қосылады. Бөлінген сілекей мөлшері азықтың ылғалдығына байланысты өзгереді (Е.3.Ткачев). Мысалы, мегежін құрғақ құрама азық жегенде 10-12 л (əр кг азыққа 1,5-2,0 л), ал сол азықты дымқыл күйінде жегенде-3-4 л ғана (əр кг азыққа - 0,5-0,6 л) сілекей бөледі. Сүтпен қоректеніп жүрген торайларда сілекейді аралас бездер көбірек бөледі, сондықтан олардың сілекейінің тұтқырлығы жоғары келеді. Бұл сілекей сүтпен араласа келіп қарында ірімтік түйірлердің пайда болуын қамтамасыз етеді.
жүктеу/скачать 9,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|