Жануарлар экологиясы
Популяцияның жастық қүрамы
жүктеу/скачать 12,6 Mb. Pdf көрінісі
|
| 8.3.2 Популяцияның жастық қүрамы
Популяцияны қүрайтын әріүрлі жастағы топтардың сандык қатынасы популяциянын жастық қүрамы деп аталады. Жастык қатынас популяциядағы дарақтардың жалпы санынан қаншасы қай жастағы дарақгардың үлесіне тиесілі екенін мэлімдейді. Жануарлардың «жасы» деген үғым екі түрлі мағына береді. Біріншіден, ол белгілі бір топтағы жануарлардың өмір сүре бастағаннан бергі уақытты көрсетеді. Бүл түрғыда ол ағзалардың нағыз күнтізбелік (бэлкім дүрысы жылнамалық) жасын яғни дамып жетілуінің қай сатысында екенін көрсетеді. Ағзалардың биологиялық жасы олардың өмір сүрген уақытымен (күн, ай, жыл) емес, жеке басының даму сатысымен (жүмыртқа, дернэсіл, төл, балапан, ересек) есептеледі. Поп> ляцияның дер кезіндегі сипатын білуге жэне алдағы уақытта қүрамы қалай өзгеретініне болжам жасауға оның биологиялық жас қүрамын білудің маңызы зор. Жануарлардың жасын күнтізбелік және биологиялық жас деп бөлудің негізгі себебі: кей жануар қысқа мерзімнің ішінде дамып жетіліп жылына бір неше рет төлдейді. Мысалы қаптесер тышкан жылына 2 - 3 рет, егеуқұйрық 3 - 4 балалайды. Бақша бітесі жаздың 3 айында 13 - 15 рет туып үрпақ шашады. Сондықган олардын популяциядағы жасын күнтізбелік уақытпен қарастыру мүмкін емес. Жэне олардың популяциясында бірнеше үрпақтың дарақтары катар кездеседі. ; ^ \ Популяциядағы дараклгардың ортаға қоятын талабы жэне ортаның факторларының эсеріне төзімділігі жасына карай өзгеріп отырады. Кейбір жануарлар жеке басының даму сатыларының әр кезеңінде тіршілік ететін ортасын ауыстырады. Сонымен қатар қоректену амалы, қорегінің қүрамы козғалысьгаың сипаты өзгереді. Мысалы шөпбақа қүрлықта, оның бақашабағы суда тіршілік етеді. Көбелек ауада үшып, гүлдін шырынын сорып, ал оның дернэсілі 122 (жұлдызқұрт) жапырақ жеп, өсімдіктің бойымен жорғалап козғалып тіршілік етеді. Инеліктің дернәсілі - суда, ал ересейіп қанатганған инелік кұрлықта ұшып ж\ріп маса, шыбын жеп қоректенеді. Кей жағдайда жануардың өмірінің барлық кезеңдеріне қажетті кейбір кызметтері тек қане жастық кезеңінде атқарылады. Мысалы толық түрпену (ғолометабола) арқьшы дамитын көптеғен жәндіктер ересейғен сатысында қоректенбейді. Қоректену, өсіп жетіліуіне кажетті энерғиялық қор жинау міндеті дернәсілдік сатысында атқарылады. Ересейіп жетілғен дарақтары тек таралу, көбею міндетін атқарады. Бұл айтылғандардан біз жануарлардың биолоғиялық жасының әрбірі кезеңінде олардьщ өз популяциясына атқаратын міндетінің маңызы әр түрлі екенін көреміз. Жастық айырмашылығы популяңияньщ құрамындағы дарақтардың эколоғиялық алуантүрліліғін молайтады. Соның нәтижесінде популяцияның әртүрлі факторлардың эсеріне төзімділіғі артады: ортаның жағдайы қалыпты шамадан аеа көп мөлшерде ауытқып кеткен кездің өзінде популяцияда аздаған төзімді дарақтар олмей қалып, солар көбейіп өсу арқылы популяцияның тіршіліғін жалғастыру мүмкіндігі артады. Жастық қүрамына қарап популяцияның көбею каркыны, өліп шығынға үшырау дәрежесі, үрпақ ауысым жылдамдығы қандай мөлшерде екенін аңғаруға болады. Популяцияньщ өсу жылдамдығы популяциядағы өлім мен туудың айырмашылығы арқылы анықталады. Өсу қарқьшы да популяцияның жастық қүрамына әсерін тиғізеді. Жастық қүрамды жастык пирамида түрінде бейнеліп көрсеткен суретке карап кез келғен популяцияның қандай сипатта екенін аңғаруға оолады жүктеу/скачать 12,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|