Жаратылыстану және география институты тҧңғышбаева З. Б. Цитология және гистология

117 
шығарылады: ӛкпеде қан 
кӛмірқышқыл газынан
, ал бүйректе — судың 
артық мӛлшері мен онда еріген минералды тұздардан арылады. Ағзада 
болатын қанның мӛлшері адамның дене салмағына байланысты, мысалы 
салмағы 70 кг адамда 5 - 5,5 литр қан болады. 
Қан плазмасы - немесе қанның сары суының құрамында 90-93% су,
7-10% құрғақ зат (белоктар – 6,6-8,5%, органикалық және минералды 
тұздар1,5-3,5%) болады. Қан плазмасының негізгі белоктары: альбумин, 
глобулин және фибриноген. Глобулиннің фракциясынан антиденешік 
бӛлінеді, қан плазмасының рН – шамамен 7,36. Плазмада белоктардан 
басқа майлар, кӛмірсулар, басқа органикалық қосылыстар мен ұлпалардан 
қанға келетін зат алмасу ӛнімдері – мочевина, несеп қышқылы, креатинин, 
билирубин және т.б. болады. Қан плазмасының белоктары ферменттік 
функцияны да атқарады. Сонымен қатар, плазмада амилаза, фосфатаза, 
дегидрогеназа, протеаза, липаза ферменттері болады.  
Эритроциттер адам мен сүтқоректілер ағзасында даму процесі ӛтіп, 
ядролары мен органеллалары жойылған, жоғары дифференциацияланған, 
бӛлінбейтін постжасушалық құрылым. Бұлар қанның негізгі жасушалары, 
оны Левенгук 1673 жылы ашқан. Эритроциттердің негізгі қызметі тыныс 
алуға қатысып, оттегі мен кӛмірқышқыл газын тасымалдайды. Атқаратын 
қызметіне байланысты эритроциттер құрамына күрделі белок гемоглобин 
кіреді. Гемоглобиннің құрамында глобин мен пигмент гем бар. Эритроцит
66% судан, 33% гемоглобин белогынан және басқа белоктардан, 
ферменттерден, липидтерден тұрады. Эритроциттер амин қышқылдарын, 
антиденелерді, 
токсиндерді, 
дәрілерді 
плазмолеммалары 
арқылы 
адсорбциялап, тасымалдайды. 
Эритроциттер лейкоциттерге қарағанда 500— 1000 есе кӛп. Ер 
адамдардың 1 мм
3
қанында 5 миллионға жуық, әйелдерде 4—4,5 миллион 
эритоциттер болады. Адам организміндегі эритроциттердің саны орташа 
есеппен 25 триллион. Салмағы 500 кг. жылқыдағы эритроциттердің 
жалпы саны 436,5 триллион. Бірақ, эритроциттердің саны адамның жасына, 
жынысына, кӛңіл күйіне, атқаратын қызметіне, қоршаған орта 
факторларына тәуелді ӛзгеріп отырады. Мысалы, жаңа туған нәрестелердің 1 
мм
3
қанындағы эритроциттердің санын есептегенде 6—7 миллионға жеткен, 
кейіннен азайған, ал 10—11 жаста қалыпты мӛлшерге келген. Қартайған 
шақта ер кісілердің гемоглобині азаяды, соған байланысты эритроциттердің 
саны артады. 

жүктеу/скачать 6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: