Жасыл жаңбыр таңдамалы өлеңдер

151
*  *  *
Аспан!
Ақ таңдағы аспан, 
Ақпандағы аспан,
Бақытқа батқандағы аспан, 
Құса боп жатқандағы аспан.                     
Менің саған шағатын бір мүңдарым бар еді, 
Аспан!
Менің сенен алатын жұлдыздарым бар еді.
Сенің шырақтарыңа 
                      менің пырақтарым жете алмай, 
Қарғыс атқыр ауасыз
                                      кеңістігіңнен өте алмай,
Өзіме қайтып келгенде.
Қарғап едім соларды –
«жолыққыр, – деп, – мергенге!», 
Қайтып сол бір қарғысты 
                    ала алмадым мен неге?!
Бабында ғана семірген,
Қос тізесін кемірген 
бір арғымақ – арманым
                        арам өлді кермеде! 
Көрмедің соны сен неге?!
Көріп тұрып сен әлде көзіңді жұма қалдың ба? 
Ұяттан құлап кетпедің
                    жер менен менің алдымда.

152
Құлап кетсең, 
алдыма  
сенің жұлдыз – қыздарың 
жылап келер еді ғой. 
Кешер едім мазағын, 
Кешер едім азабын, 
Бәрінің де лапылдап, 
             лаулайтұғын кезі ғой – 
дер едім де, аспанға жіберер ем
               қайтадан. 
Мен – Адаммын өйткені,
тағылықтан тайсалам.
Мен – Адаммын!
Өзімнің өлең тұнған жерімде,
Көктем келген кезінде
Көктеймін де, жайқалам
Бірақ... Бірақ мен сенің
түнжыраған сырынды,
мың бұралған қызыңды
                      Мынау Қара жеріме
Бұрынырақ әкелсем
деп ойлап ем
Айсадан...
Аспан!
Мен сені көктемде күліп көрдім,
Көк белде тұрып көрдім.       
Құстарыммен қоштасып тұрғанымда
                                                                    көрдім, 
Дүшпанышмен достасып тұрғанымда
                                                                     көрдім,
Мен сені әлі де көрсем деймін, 
Тек сені көріп жатып өлсем деймін.

153
* * *
Неге керек,
Кімге керек өлген ой –   
Былай тұршы өрекпімей, өрлемей! 
Маңайлама, мас боп жүрген сезімдер,
Шайпау шабыт, шатынама, сен де қой.
Мәселесін карау керек мәні аздың, 
Тамырына тарау керек қаны аздың. 
Лас сезім мен өлген ойдың қаңқасы 
Бетін былғап бітірді әбден қағаздың. 
Тойшыл кеуде,
Тойтаңдама шат күліп,
Жүріп кеткен іздеріңе қақ тұрып. 
Кіре алмайсың сен үйіне өлеңнің, 
Тойдан қиген шапаныңды лақтырып.
Былғаныш сөз,
Былапыт ой, былай тұр, 
Көзін көрген өзіндейге ұнай тұр...
Сәукеледен сығалаған сәулелі ой, 
Сен керексің!
Сен келесің, шыдай тұр.

154
* * *
Аспан жақта ұшқандай бу айналып, 
Күннің көзі кетіпті ылайланып. 
Менің дағы басымда бір бәле түр,
Тұманға ұқсап тұңғиық шыр айналып.
Қанатынан “қош-қошын” сіркіретіп, 
Тырна көшіп барады су-су етіп. 
Күздің күлгін қыздары би билейді.
Құлағымның түбінде шу-шу етіп.
Жазда кеткен не істесем өшім үшін.
Тырна, саған не берсем көшің үшін?
Күздің күлгін кыздары – шаттық емес, 
Кешегіден келген сор – өкінішім.
Бояуларын таратты бойдағы ағын, 
Берілемін мен неге ойға залым? 
Тұмылдырық кигізіп койғың бар-ау, 
Тұмшалама, тұман дос, қой, қарағым!

155
ҮСТЕЛІМ
Үстелім тұр қабырғаға тіреулі, 
Ол күтетін сияқты ғой біреуді. 
Біреу... Кім ол? 
Мен шығармын, сірә, сол, 
Өзгені емес, өзін ғана сілеулі.
У-шуынан қашып келіп ортаның, 
Ең дәмдісін ішіп алып сорпаның,
Жамау ойды жастанам да, жатамын, 
Мен өйткені... осы үстелден қорқамын.
Үстелім тұр бәрін-бәрін көтеріп, 
Сүртілмеген шанға дағы еті өліп.
Мен қасынан өте шығам байқаусыз,
Шайтанға ұқсап... Өп-өтірік жөтеліп.
Өзімді өзім бір қиялмен асырап, 
Кездерімді армандаймын жасырақ. 
«Бүйрек, сирақ ауырады отырсам, 
Жазарымды жазам, – деймін, – жатып-ақ».
Үстелім тұр...
Жүзі төмен. Жүдеген,
Қу маңдайын қабырғаға тіреген.
«Маған әкеп кағазы мен қаламын,
Ием неге жазбайды, – деп, – бір өлең?»

156
Өкпең жөн-ау, айналайын, үстелім,
Өлең болып төгілмей түр іштегі үн.
Өлең тұрмақ, сен екеуміз сау болсақ,
Поэманың «кағамыз ғой тістерін».
Ренжіме, үстелім!

157
ТҮНГІ ДАУЫЛ
Түн ортасы.
Басым зеңіп, 
Шығып едім далаға,
Құлағыма келді бір үн
Ысқырынған, 
Ғаламат
Бағанарақ
Балқып қана  
Тұрып еді мүлгіп Ай, 
Енді қара – 
Беті жара, 
Маңып барад, сұмдық-ай!
Дауыл! 
Дауыл
түрған екен тұлданып.
Аспан-жердің
арасы тұр
шаң – тұманнан сұрланып.
Ару-Айды аймалайды әр бұлт, 
Ал Ай болса,
Қасын қояр бір қағып.
Мазақ! Мазақ!
Дауыл үшін бұл деген –
Бара жатыр барған сайын жынданып.
Дауыл – бура,

158
Буыршындар – бұлттар,
Безіп барад берекесіз кіл ғаріп,
Ал бақсы – жел күй ойнайды
Тіліменен сым жанып...
Ойға батып,
Көп отырдым
мен дауылдың өтінде.
Жоқ еді оған рахметім...
Өшімде.
Бірақ маған дауыл келіп
дауыстады: “Ағайын,
Мына өмірден ештеңені өтінбе,
Жер түрғанда аман-есен
Өсінде. 
Саған мендей сезім керек,
сезім керек, ұқтың ба,
Айды айдап,
бұлттарды көшір де,
Шаңмен емес,
дүниені
Жырыңменен тұтқында.
Жырың қалсын дауыл болып,
Ал өзің
айналып кет үшқынға.
Айтарым сол –
айналып кет ұшқынға!
Өрт, дауъшға қарсы келмес мықтың да...
Мен отырдым
мерейленіп
бұл дауылдың сырына.
Бас иемін оған казір

159
бас игендей ұлыға.
Мен ғана емес,
бүкіл өлем
айналғандай құлына.
Тәкаппар тау
тұрған шығар
жыртық көрпе – бұлтты
бүркей жауып шыңына,
түнгі аспанға сұғына.
Табындырып қара дауыл еріксіз
Бір келетін екі-үш рет жылына.
Дауыл болса үдеп барад –
Бір тоқтарын біледі.
Мына әлемге ұлы атанбақ
тоқтағанша жүрегі.
Бір іс болмай,
Тыныш болса үнемі –
Тұнжыр ұйқы 
тұмшалайды дүниені. 
Сондықтан да 
соғып қойсын өр дауыл,
Алып ұшып 
ескі көнді бір елі...
Соға берсін бүл дауылдың жүрегі,
Басын исін қарағайлар,
Дауыл шайқап сынар болса.
Бір толқысын қара қайнар
Тұңғиығы тұнар болса.
Қыран дағы ұшпай қалсын 
Қанаттары сынар болса.
Мен де ғашық құдіретке, 
Дауыл қандай құмар болса. 

160
Мен дауылға сыңар болам, 
Дауыл маған сыңар болса!
* * *
Қаймығу деген немене 
Қаймығу деген – сорлылық,
Жетесіз жанды жеңеді ол 
Бодамы қылып, бор қылып.
Жүректің ішін кезеді ол,
Жүйкенің бойын жол қылып.
Былғайды адам арын да, 
Сатқындық жолға түсіріп.
Басыңнан тайып бағың да,
Кетеді досың түкіріп, 
Сен үшін, мүмкін, жарың да
Жүреді жұрттан қысылып.
Қорқақтық деген найсаптық, 
Намыстың нарын тұсаған. 
Одан да қанды айқас қып, 
Жеңіліп өлгін құсадан,     
Батырлық деген байтақтық, 
Өрлігі тауға ұқсаған.

161
КЕЛ, ҚАЛАМЫМ!
Жынданармын, мен осы жынданармын, 
Жынданғанша келеді жырғап алғым. 
Жырғап жүріп жырақтап кетсем егер, 
Тәңір жақтан болады бір хабарым.
Төрт керегем түйенің қомында тұр, 
“Болсын, – деп тұр біреулер, –
жолың, батыр!”
Жүремін бе, білмеймін жүрмеймін бе, 
Бір тәңірдің ол дағы қолында тұр.
Жорға емеспін қозғалмас құйысқаны, 
Менің жолым өзгеден қиыстады. 
Жақсылық па білмеймін, жамандық па, 
Жыным бүгін, әйтеуір, жиі ұстады.
Мейлі, мейлі, басымнан өтсін айып, 
Қарай берсін біреулер оқшырайып. 
Қара қылды қақ жарған алдаспандай, 
Кел, қаламым, екеуміз бақ сынайық.
 

162
* * *
Кеше маған Ай көрінді,
Айдын көлдің қуындай боп. 
Бүгін маған Ай көрінді,
Есінегіш сұлудай боп.
Көңіл өстіп құбылады, 
Күзгі күндей неге осы? 
Жүзбей жатып бұзылады 
Қиялымның кемесі. 
Қандай жанмын мен осы?
Өрнектедім өлеңімді, 
Кермек татып ол қалды.
Тілгілеген өзегімді,
Тепкім келді томдарды... 
Қайран көңілім қорланды...

163
ЕСЕНИН МЕН ХРИСТОС
О, Есенин!
Сенгіш ең, сеніп едің,
Берді саған өмірдің кемірегін.
Мас мұжықтың көз сүртіп етегімен, 
Мәскеуіңде сен талай еңіредің.
Орыс кенде болған жоқ үлы адамнан,
Орыс кенде болған жоқ жылағаннан.
Сары бидайдың сабағын тістеп шықтың,
Сағым қуып, сандалып Рязаньнан.
Қала берді қарт анаң, жаман үйің, 
Сап-сары еді сабандай сана, миың.
Ақын едің, аңқау ең,
Қасыңа ерткен. 
«Қара кісің» жоқ еді қара киім.
«Өмір – өлең» деп білдің
«Жыр – ғалам» деп,
Бақшасында бақыттың ырғалам деп.
Ойлаған да жоқ едің Питер барып,
Ұлылықтың уынан уланам деп.
Еуропа ерлері, мадамдары,
Таң болды да, табынды саған бәрі.

164
Сені ұқпады бірақ та, сені ұқпады,
Есінеген еліңнің надандары.
Сен, Есенин, жазып ең жұртың үшін,
Күйдірді ғой кеудеңді күрсінісің.      
Сенесің бе, сені орыс түсінген жоқ, 
Сен мұжыққа бүгін де күлкілісің.
Өлтірсе де неше қу, неше мыстан,
Гүлдей болып солсаң да шешегі ұшқан,
Ардақтайды сені әлі адам ұлы,
Ақ құсы деп өлеңнің кешегі ұшқан.
Сен осындай, мен білсем, үміт кештің, 
Өз жұртыңның пиғылын біліп кеттің. 
Ібілістер мойыңнан ілген шығар, 
Ұрпағы деп ақырғы Христостың.
 

165
МАС
Дүние – бір от, 
Дүние – жүрек, 
Дүние – тайғақ, 
Дүние - тірек. 
Мас келеді бәрін тіреп, 
Қабағына таулар түнеп.
Ай ай емес, 
Жай бір табақ. 
Жер жер емес,
Құр сырғанақ
Ағаш біткен аң секілді,
Жұлдыз біткен шам секілді.
Анау тұста қарауытқан,
Бір құпия бар секілді.
Өмір-елес. 
Өмір – егес.
Өмір деген...
Өмір емес!
Кел, салғылас, кел, төбелес,
Бүгін... Бүгін... Ертең емес...
Үй үй емес,
Ойран-ботқа. 

166
Жар жар емес,
Ол бір шошқа!
Бала деген бар секілді,
Басы үрлеген шар секілді.
Мынау терең жар секілді, 
Ал секірді... Ал секірді.

167
* * *
Күлген жақсы-ау қарқылдап,
Құр жымия салғаннан.
“Бәйге атындай аңқылдап”,
Шықсаң бәлем арманнан.
Күлу үшін әрине негіз керек нып-нығыз,
Ал біз болсақ... бір-бір мұң,
Бір   бір жынға жүктіміз.
Таза күлу дегенің тамаша ғой, не жетсін, 
Амал қанша, әттең-ай, тығыз адам емессің.
Тырқ-тырқ етіп күлгенің 
тыныс емес көңілге,
Шиқ-шиқ етіп күлгенің
тірлік емес өмірде.
Қарға болып қетсең де 
қарқылдап күл,
күл, күл, ал,
Жүрегі ұстап қалса да,
жүйкесіздің шырқын ал.
Іші күйсін біреудің
күлкісін-ай мұңын деп,
Қарсы келсе қабарып,
қолын ұста күлімдеп.
О, тыңдандар! Тоқтаңдар!..
Күлкіде де көп мән бар...
Қолдан келсе өтірік күле алғанға не жетсін,
Сен өйткені заманның Күлмесханы емессің.

168
* * *
Миды сығып, тамшысынан дәрі алған,
Көк сиясы көз майынан жаралған.
Жүйкесі мен жүрегіне әмірші,
Шабытқа құл жанда қандай бар арман. 
Біздер болсақ, бой алдырып мастыққа, 
Жаза бассақ, жала жауып жастыққа,
Тәуекелдің қайығына міне алмай,
Тәубә қылып отырамыз тақ-тұққа.
О жалған-ай! 
Ойнаудай-ақ ойнадық.
Ойын буы қояды екен бойды алып. 
Күлтөбедей күрсінесің білдірмей,
Алатаудай ағаларды ойға алып... 
Қазан бұзып, үйге тентек атанып,
Інілерге көрсетеміз сақалық.
Классиктің суретінің қасына, 
Бейнемізді іліп қойдық апарып.
Сайраймыз-ау білетіндей құс тілін,
Жаз екен деп жадыраймыз қыс күнін. 
Кербез кедей секілдіміз баяғы
Тойға барған қолмен ұстап ышқырын.

169
Бейтанысты бөтен , бөлек жолға сап, 
Біз қолдадық, дос-туысты қолдасақ. 
Қайта құрып әуре болмас едік қой. 
Ей, замандас, біздер солай болмасақ.

170
* * *
Шұрайлы тіл, шырайлы сөз, тәтті жыр, 
Арман болып анықталған басты бір. 
Гүл, жапырақ, тал, қайыңның иісі, 
Басып қалды поэзияның мүйісін.
Пушкин тұрды сәл-пәл өңі қызарып, 
Ал, Лермонтов әлі күнге ызалы. 
Есениннің есі кетті жұпардан, 
Өйткені оның... жүйкесі аздап жұқарған. 
Қазекеңнің қара шалы толғанып.   
Өз кітабын қайта оқып тұр қолға алып.
Гүлді жырлау, қызды жырлау тым жақсы, 
Даланы да жырлап болдық қымбатты.
Ана жайлы, дала жайлы жыр кетті – 
Ағытылды арнау өлең құрметті.
Жарымызға жарты кітап арнадық, 
Баламызды аймалаудан талмадық.
Жырланбаған өзен, көлшік жоқ бүгін,
Туған жердің бір көтердік шоқтығын. 
Бұл, әрине, тақырыптар ең ірі, 
Алға асады, жалғасады өмірі.
Тек көңілді тереңірек бөлейік,
Жапырақта тұрған құртты көрейік.

171
Қалам ұшын батырайық соған біз – 
Жапырақты жасартқандай болармыз.
Даламыздың құдіреті шын мықты, 
Соққылайық соған келген сұмдықты – 
Жасырмайық жаны өртеніп жатқанын,
Кеудесіне көк темірдің батқанын.
Өркепиді деме бүгін өзенім,
Олай емес, көрмесем де сеземін...
Алмас сынды тіліп түсер ащы жыр, 
Арман болып анықталар басты бір.

172
* * *
Шапқан сайын жер кемірер тұяқты,
Ұшқан сайын жел жемірер қияқты.
Жалған мақтау жанын жейді пенденің,
“Құлды өлтірген” бәрекелді сияқты.
Көз жүмылып, көкке тиіп танаулар, 
Сөз құбылып, ақиқаттан әрі аунар. 
Бірдеңеден, бір мәреден дәметіп, 
Сап түзейді сары қолдай “жараулар”.
Бір кездері бір мәреден орын ап,
Кейбіреудің көрінеді соры – бақ.
Бір бейшара «мен де соған жетем», – деп, 
Жүгіреді екі өкпесін қолына ап.
Ішін ұстап...
Ілесем деп аттыға,
Табан тіліп, таңын жыртқан жақсы ма?..
Құралайды көзге атамын демей-ақ,
Үйден шығып, 
Үйрек атып бақ сына,
Айналайын.

173
ЖЫРЛАСАМ ДЕЙМІН
І
Жыр оқып берем, жан аға саған– 
Жыртылып тозған жоқ шабыт. 
Пайғамбар шыңға паналата алам, 
Кеудемді кетсе от қарып...
Пәруана тірлік, періште жүрек
Ойламас қамын, өз бағын.
Өзге бір жанға жеңістер тілеп, 
Көрдім мен қолын созғанын.
Дүлейдің отын, дүмдінің сөзін
Тәрк етпес, тәнті бола алмас.
Мұхит деп біліп мұндының көзін,
Тамшысын татар сол алғаш.
Аспан мен жердің арасын тұтқан
Ала бас таудың ол шыңы. 
Алдында мылқау қара түн бұққан
Ғашығы – Шолпан шолпылы...
Жырласам деймін сағыныш жырын
Күйкі ойдан біраз шет барып.
Пайғамбар шыңға табынып бүгін, 
Кетемін Күнді бетке алып.

174
ІІ
Жырласам деймін сағыныш жырын, 
Шырқағым келді әлемге ән сап.
Мен оған мәңгі бағыныштымын, – 
Өйткені, өзім өтемін аңсап,
Аяулы жандар алтын Ай сынды, 
Алыстан мені айналып жүрген.
Сағыныш – өзен сарқырайтын-ды, 
Қылыштай аппақ қайралып жүрген.
Жымиған түнгі жыр – қайың – қыздың, 
Ұқтым да сырын, күрсіндім ерен:
Келмеді көргім сұрқайын күздің, 
Алар деп тартып бүл түнді менен.
Отырмыз біздер – Ай, жыр боп, мен боп, 
Сағыныш жырын жырладық бірге. 
Отырмыз біздер... 
Жаңбыр жоқ, жел жоқ,
Қарайды Муза ұрланып бізге?
Түрленді Муза – әр түрлі бейне, 
Елестеп көзге жөнелді бір сәт. 
Шаштарын тарап шалқиды кейде, 
Қалқиды кейде өлеңді шырқап.
Досым боп кейде: – Доғарып бәрін,
Оқиық жырды, дейтіндей маған.
Өзі оқып бастап, өзі алып дәмін:
– Емес-ау құнды, – дейтіндей маған.

175
Аға боп бір сәт ақ басын шайқап,
Қабағын шытып, күрсінді жеңіл.
Жырымның оған жақпасын байқап:
– Шабыт қой, аға, бір түнгі,– дедім...
Аяулы жандар, Алтын Ай дерсің, 
Алыстан мені айналып жүрген. 
Сағыныш өзен сарқырай берсін, 
Қылыштай аппақ қайралып жүрген.

176
АУЫЛ ОТТАРЫ
Ауыл қандай,
Ауылдағы мал қандай,
Малшы үні құлағыңды жарғандай. 
Бабасына бір сыйынып Қамбардай 
Зулайды аты,
Қарап құшыр қанғандай.
Ойсыл Қара жарықтықтар
Заңғардай.
Теңселеді тым зиялы жандардай,
Бүған сірә, тұра алмассың таңданбай.
Ауыл қандай,
Ауылдағы жұрт қандай!
Сенің ғана намысыңды жыртқандай.
Айраны мен езген малта-құрттардай–
Сусын берсе,
Түбін төңкер,
Жұт қанбай.
Тойып ал да, торыға мін қомданып,
Зула, зула,
Қыран болып ұшқандай.
Орал кешке тақым талып,
түс қалмай.
Жатып қалмай, 
Жәудір көзді қыздарды
Қуалап кет бүгін қайтсең ұстардай.

177
Ауыл қандай, 
Ауылдағы дос қандай! 
Екпінінен Ебі желі соққалдай.
“Ой, бәле-ай” деп,
Иығыңнан қаққанда,
Жүдырығы тисе бәлем шоқпардай,
Тұра алмассың құшырланып оқтанбай.
Жүрегіңе жүз батпан күш қосқандай 
От бар ма екен ауылдағы оттардай!

178
АҢСАР
Аңсар. Аңсар.
Шіркін Аңсар, бұл Аңсар –
Тас жүректі жарып шыққан бір Анчар.
Туған жердің самалына тербелген.
Бұдыры жоқ, 
Қылығы көп бұлаң тал.
Бұлаң талдың бұлқынғанда бұрымы
Туған жерге 
туралай тарт, ұран сап.
Осы бір шақ – 
отты өмір, қыран шақ, 
Қыран шақты жүрегіңмен жүр аңсап
Аңсар барда күйкі өмірден тұр алшақ.
Аңсар. Аңсар. 
Аңсар деген – мөлдірлік. 
Аңсар деген – емес, сірә, көлгірлік.
Аңсап жүріп,
Шаршап жүріп жөн білдік.
Аңсап жүріп аруларды көндірдік.
Жүрегінде аңсары жоқ жандардың 
Бір ғасырлық тіршілігі – 
он күндік.
Аңсар! Аңсар! 
Шіркін Аңсар, бұл Аңсар, 
Менің мынау жүрегімде тұр ән сап.

179
ЕСКІ ҮЙ
Біздің ескі үй...
Маңайына шөп өскен.
Ауласы да көрінбейді тезектен. 
Мұңаяды моп-монтаны мұржасы:
“Осылай біз өлісеміз кезекпен”.
О! Бұл үйдін тасып еді дәулеті,
Ғажап еді! Қазаны еді сәулеті. 
Атағашқа байлаушы еді аттарын, 
Көкпаршы мен атбегінің әулеті.
Өркештеніп, “өзің ғой, – деп, сүйенер”, 
Қора жаққа келуші еді түйелер.
Қабағынан қар бораған қара шал, 
Киелерге – түйелерге иегер.
Былғатпайтын бұлақ басын, су басын,
Тізесіне тартар түйе шудасын.
Қара шалдың қаһарынан қорқып жұрт,
Әзірейіл көретұғын бурасын.
Бәрі де өтті... Күрсінесің... Не етесің!? 
Сол күндерге не бар екен жететін!
Қарлы кыста Қаробаны бетке алып, 
Үш өркешті түйе желіп кететін. 
Бала жастан басын ұстап “кеменің”,
Батыр болсам, батыл болсам деп едім.

180
Үш өркешті түйе жоқ қой... үшінші, 
Алты жасар “ортаңғы өркеш” мен едім.
Болды жолдас – түйе қомы, ат жалы, 
Өттім талай “көпірменен аспалы”. 
Ғашық еді бар сәулеге жүрегім,
Ашық еді Ақсуаттың аспаны.
Ескі үй, міне, есеңгіреп тұр бүгін. 
Тәмәм қылған әкемдей боп тірлігін. 
Ессіз үйге ешкім кіріп бармайды, 
Атағашқа кім байлайды шылбырын!?
Сан айтылған “сүйіншің» мен “көрімдік”, 
Бөлмелерді құстар апты орын ғып. 
Арман қуып аттанып ем осы үйден,
Жан-жарымды түсіріп ем келін ғып.
Бар адамға тілей тұғын амандық, 
Аластайтын келмесін деп жамандық.
Анам байғүс отыратын мынау жер – 
Құлазып тұр құлап қалған қазандық.
Араладым асықпастан баршасын, 
Құлағандай күңірендім жартасым. 
Қабырғалар қараңдайды қамығып,
Маған беріп кір қожалақ арқасын,
Ескі үй саған, айналайын, не деймің, 
Қайта-қайта тамағымды кенеймін.
Саған, сонсоң зират жаққа бір қарап, 
Келген жаққа тірлік қуып жөнеймін.

181
ОТ ПЕН ГҮЛ
Жанарымда жарқырайды шырақтар,
Тамырымда сарқырайды бұлақтар.
Бірақ менің бітер-бітпес жолымның, 
Ұшығынан қалтырайды бір оттар.
Неге солар қалтырайды?... Біле алман,
Бұрынғыдай аңқымайды гүл-арман. 
Олар неге аңқымауды шығарған,
Санам неге сансырауды шығарған?
Жанарымда жанған шырақ – тірі әлі, 
Тамырымда аққан бұлақ – тірі әлі. 
Алыстағы алау маған неге әлсіз, 
Гүлім неге жалғызсырап тұрады?
Көрінген от көңілімнің серті ме? 
Айналды ма өмірімнің өртіне? 
Гүлдер аңқып тұру керек неге ылғи, 
Солар ғана өңірімнің көркі ме?
Сұрап түрмын, ей, жаратқан, мен, міне, 
Менің жаным гүл мен оттан өнді ме? 
Гүлім солып, отым сөніп қалса егер, 
Онда мені тірі деме, өлді де!

182
ЖАБЫҒУ
Отырмын үнсіз ойланып,
меңіреу бақтай,
Көкірек – кеудем қойды ғой
қоңырау қақпай. 
Тереңге неге телмірем,
(колымды байлап)
Отырмын неге самалға 
омырауды ашпай?
Сезімдер сонша үргедек–
қалтырап әрең, 
тұншығып іштей,
булығып, алқына берем. 
Меңіреу баққа үйір ғой қара қарғалар, 
Мен қалай осы...                                     
Мен қалай қалпыма келем?
Қолыңды созып келсеңші,
Сыр ашпай маған,
От тисе болды күздегі құрақтай жанам.
Нұрланып тұрып,
бір-бірін қуантпай ма адам, 
Сұрланып тұрып.
бір-бірін мүңайтпай ма адам!

183
Келіп кет маған,
Келіп кет...
Мен барсам ба екен?
Өзгені қойып, 
өзімді қолға апсам ба екен?
Келмесең келме,
ойларсың, ойларсың мені,
Жетелеп сені кеткенде жолдар
сан бөтен.
Отырмын сынтас секілді,
жаншылып жаным,
Өлтіріп алдым,
өлтірдің жан шыбықтарын.
Көктейді қашан білмеймін...
Көктейді олар,
Кездесіп саған айтқанда аршылып бәрін.

184
КІМ ҒАРІП?
 Жалқаяқ түн, 
Жалақ түн, 
Талқаяқ түн, 
Талақтүн.
Тымырсық түн,
Тыныш түн –
көгінде жоқ бір ұшқын.
Бұл неткен түн – Түн емес,
Не өлі емес.
Тірі емес.
Иті қайда үрегеш,
Қызы қайда күлегеш?
“Ей, түн ғаріп, 
түн ғаріп, 
сенен өткен кім ғаріп? 
Өтпейсің бе мұңданып,
кетпейсің бе жынданып?..
Жанға мойын бұрмаған
Жауап берді түн маған: 
«Саңылауы жоқ мен ғаріп,
Саңырауы көп жер ғаріп.
Сол кереңнің біреуі, 
Мына отырған сен ғаріп...»
Әй, жалақ түн, талақ түн, 
Жүрегімді қанаттың.

185
ҚЫСҚЫ БАҚТАҒЫ 
САРЫ ЖАПЫРАҚҚА
Сарыжапырак, 
сарғайып көп түрыпсыз,
Дүние сырын өзгеден көп біліпсіз. 
Қалтыраймын, тоңамын, үрейленем, 
Кейпіңізге қарасам сұп-сұрықсыз.
Үсіген соң айналар бәрі мүзға, 
Жаз жылуы қалды ма жаныңызда? 
Кие тұтып Сіз тұрсыз көктем әнін,
Ие болмай біз жүрміз бармымызға.
Сары жапырақ, 
Күні ертең болар боран ,
Қалармысыз дір кағып одан да аман.
Сіз өлерсіз, мен білсем, сарбаз құсап 
Өз тірлігін жеңіспен тәмамдаған.
Бұл жалғанның жүзінде бар ма тұрақ, 
Мәңгі жанып түрса ғой жанда шырақ. 
Мен оралып келгенде Сіз болмассыз, 
Қош болып тұр, қош енді, Сары жапырақ!

186
* * *
Ай бозарған түсіндей боп қаны аздың... 
Мен осындай түндерменен аразбын. 
Былдырынан быт-шыт ойым баламның, 
Сыбдырынан селт етпеймін қағаздың.
Ой дейтүғын ойым да жоқ, 
Аспаңдай, 
Бір кеңістік менен ұзап қашқандай. 
Шіркін, шіркін, шылым – ойдың сүзгісін, 
Шайнап-шайнап, бір түкірер бас қандай!
Түнгі аяздай түртіп мені, шымшылап,
Шытқыл жүйке шытынайды құн сұрап. 
Күшік-мүңның бірін қуып тастап ем, 
Тағы бірі тұрып алды қыңсылап.
Бітпес шаруа бүйрегімнен бір түйіп, 
Жалмауыздай елестейді жыртиып. 
Күйге енемін күйген үйдің орнындай,
Иленемін... 
Ит мінгендей итиіп. 
Ай бозарған түсіндей боп қаны аздың...
Мен осындай түндермен шын аразбын.
Маған айдың жарық кезі ұнайды, 
Маңдайындай кере қарыс сабаздың.

187
ЖАҢА ЖЫЛ КҮНІ
Зымыран күндер...
Қымыран күндер–
ашымал, кейде тұшымал,
Әр жылдың емес,
Әр күннің тарту күші бар.
Минөттер – миға, 
секундтар сіңіп санаға, 
Көктем мен жазды көзіңнен 
бұлбұл ұшырар.
Зымырап жылдар... 
Тағы да зырлап жыл өтті, 
Ауыртып кейде, қуантып
кейде жүректі.
Малшы мен дихан  
мал менен егін өсіріп, 
Ұстаздар біздің ұл-қызын
тағы түлетті.
Ұстаздар біздін –
Құштарлар біздің өмірге,  
Жеңілмес жандар заманның
ылди, өрінде.
Жаңа жыл күні жайнайды, 
жаны жасарып, 
Тербетіп терең сезімдер жүрек төріңде....

188
Жаңа жыл күні... 
Шалқиды күліп шартарап,
Асқақтап таулар,
Жатады дала шалқалап.
Қарт ұстаз анау күрсініп қойып барады.
Заманның мүңын,
Адамның мүңын арқалап.
* * *
Мен өмірде дүлей көрдім, дүр көрдім, 
Нәзік көрдім нәті сынды гүлдердің. 
Періштенің дәргейіне бас ұрып, 
Перілердің сиқырына сыр бердім.
Жасық көрдім жанарынан нұр тайған, 
Пасық көрдім пайда ойлаумен қартайған
Жомарттарға жол тіледім тәңірден,
Нәмәрттарға қайран көңілім ортайған. 
Мұңы сынды мынау бейбақ әлемнің, 
Шыны сынды шынын айтпас әйелдің. 
Көзге түспес, көңіл ұғар тылсым бар, 
Быт-шыт қылар бәрін есек дәмеңнің.
Білдім мәнін шын, өтірік күлудің, 
Бір у басын алып жатыр бір удың. 
Тұлданғаны қорлығы екен жігіттің, 
Бұлданғаны қулығы екен сұлудың...  

189
* * *
Мұңданасың неге, дос?
Мелшиме сен,
‘Өмір сені сүймейді, сен сүймесең. 
Қабақ түйіп қарсы алсаң дәл осылай,
Басқа түгіл, келуді мен сиретем.
Неге осынша өзінді мазаладың?
Әлдекімді кеп жүр ме жазалағың?
Жазаласаң жазала мына жүртты –  
Сыпыртқы боп қоғамды тазалағын.
Жұртта кінә жоқ дерсің, елде кінә,
Онда, сірә, бар шығар менде кінә.
“Жұрт – кінәсіз” дейтінің түсінікті –
Біреуісің сол жүрттың сен де мына.
Мен де жүрттың біреуі безектеген, 
Жылап түрып жауыма кезек берем. 
Арлы болғым келген соң тірлігімде, 
Артта жүріп, аяңдап, тезек терем.
Келтірмейтін көңілдің қошуағын,
Саған ұнап тұрған жоқ осы уәжім.
Бағайын деп келген ем қабағынды,
Шағайын деп келмеп ем досыма мұң...

190
Көтер басты. Көңілсіз болма бұлай, 
Арсалаңда анау бір жолдағыдай. 
Тымыраймай тым құрса бір жымишы, 
Көңіліңе көктем кеп орнағыр-ай!
МУЗА 
Жалын боп жанып жатқанда,
Ағын боп ағып жатқанда,
Сағыныш дәмін татқанда,
Қабаққа қайғы қатқанда – 
Құрдасым болған, нұр – Муза.
Даламен, таумен сырласып, 
Пернесін жүрек бір басып,
Қыран боп ұшқан құзды асып,
Арманға ғашық, нұрға асық –
Сырласым болған, жыр – Муза.
 Қиялға тәтті батырып, 
Үйқысыз таңды атырып,
Орамал бұлғап шақырып, 
Қызғалдак болып ашылып,
Арманда сүйген, қыз – Муза.
Аралап бірге бақтарды,
Тауларға шығып ақ қарлы. 
Күлімдеп күтіп ақшамды, 
Еске алып тәтті шақтарды 
Жарқырап күлген, Күн – Муза.

191
Қайдасың, Муза, сол Музам, 
Жолаушы едік жол қуған. 
Махаббат, қызық, мол думан
Кеудеме қайта қон, Музам.
Кел маған қайтып, ақ Муза,
Бұлттар болып ақ шуда.
Ақ бұлақ болып атқу да,
Үн қосу дағы аққуға,
Құдіретің сенің, ақ Муза! 
Ақ Муза!..
* * *
Жанарынан жылы шуақ шашырап,  
Күңіренткен күрсінісін қасына ап,  
Жүргендер бар жүк көтеріп ап-ауыр, 
Бір сезіммен өзін-өзі асырап. 
Ол біреуге бұлдамайды тірлігін, 
Өзіне айтар күйінішін, кірбіңін.
Біреулердей бітпес мұңын зар етпес,
Болашақты болжамайды күн бүрын. 
Мият тұтып мына әлемді, Күн, Айды, 
Түннен – тыныс, күннен – жұмыс сұрайды. 
Оның осы тірлігінің сұлбасын – 
Саулық, достық, бейбітшілік құрайды.
Ол да пенде – күйініші жетерлік,
Бір тулағым болса дейді төсерлік. 

192
Санасында оқ өтпейтін сауыт жоқ, 
Сан тиіседі сайқалдық ден мекерлік,
Ол келеді оқтың бірін дарытпай, 
Адамдардың мінез-құлқын әлі ұқпай. 
Ұғып түрып, ұқпағансып, көмеді,
Қара ойларды суық қара табыттай.
От пен оқтың ортасымен бораған,
Келе жатыр әлі тірі сол адам. 
Ақбөкендей аз ғана осы жандарды, 
Аулақ қылсын топырақтан, моладан.
* * *
Түн болғым келмейді түнерген, 
Күн болғым келмейді тағы да. 
Түндердің соңына сұм ерген,
Ешкімде бармайды 
Ал, күннің маңына.
Жыр болғым келеді мөп-мөлдір,
Жүретін жүректің ішінде.
Жыр деген – жып-жылы көктем бір
Көңілдің жыртығын 
кететін бүтіндеп. ..

193
СҮЙІП ӨСЕР ӨЗ ЕЛІН
“Кәкәй” етіп қойған бала – қадірсіз,
Болмақ қайда бүл сәтте
абыр-сабырсыз.
Мама үйде жоқ... 
Бес жастағы ағасы 
Інішегін жуып жатыр сабынсыз.
Сабын қайда? Сабын түрмақ су дағы аз, 
Бірақ мұндай шомылдырғыш қу бала аз.
Қасықпенен кырып жатса “кәкәйін”, 
Қытықтанып інішегі бұл да мәз.
Қырып алды тізесін де, санын да, 
Жарты құман су тұр еді жанында.
Орамалды соған малып ала сап,
Тап-таза етті, сүртіп алған шағында.
Әппақ болды “кәкәй” бала, “кәк” бала, 
Бір шалбарды кигізді “аға” жап-жаңа. 
Бөтен иіс сезілгені болмаса, 
Екеуі де тіл жеткісіз жақсы-ақ, ә!
Бірдеңе ғып жуындырған бөбегін, 
Бөбегінен аямаған көмегін. 
Балдырғандар бауырсақтай бауырмал,
Дәл осылай сүйіп өсер өз елін.

194
* * *
Анамды ойлап, сағына бастағанда, 
Мігір таппай мен жүрем астанамда. 
Самай шашы селдіреп селеудей боп, 
Саусақтары қисая бастаған ба?
Анам менің – ардағым, аяулы әнім, 
Аяулы әнге керек қой аялдауым.         
Түртінектеп іздеумен жүрген шығар,
Тірлігінің жоғалған бояуларын.
Алға сүйреп ұрпақтың арман жүгін, 
Отын жаққан тұрып ап таңнан бұрын 
Қайыспайтын жан еді қайран анам, 
Мойындапты қартайып қалғандығын.
Ойлантады анамның армандары, 
Арланғаны, немесе алданғаны.
Бұл өмірден не көрді баяны жоқ,
Бала өсірді, мал бақты – бар болғаны.
Мен анамның түрінен шаршау көрем,
Өмірі өтіп барады аңсауменен.
Қара шалдың ниеті дұрыс екен, 
“Кемпірімнің алдында алса-ау!” – деген.

195
Анам бар деп алшаңдап жүріп келем,
Жүріп келем, мәз болып күліп келем. 
Немересі жігіт боп қалды емес пе,
Шөбересін көрер деп үміттенем.
* * *
Түнгі жолдай таусылмайтын, бітпейтін, 
Бір мүңым бар иығымнан түспейтін. 
Кейде өзімді хатшы қыздай сезінем, 
Бір мықтының есігінде істейтін.
Өмір деген өте бермес тойменен, 
Қызынады, бұзылады ой деген. 
Тағдыр мықты тәкәппарсып қалғанда, 
Хатшы қыздай қылымсимын кейде мен.
Барлық гүлге бірдей түспес күн нұры,
Самайымнан сан көлеңке сырғыды. 
Талағымды тарс айырса қайтемін,
Тағдыр мықты тарпа бас сап бір күні?
Күн әзірше тұрған сынды нұр сеуіп, 
Көңілімнің көйлегі де тұр кеуіп. 
Жүре тұрам мен осылай, 
Тағдырым 
Есігінен шығарғанша бір теуіп.

196
СЕНДЕРГЕ ИЕ БОЛАЙЫН
Жүрегім неге тулады,
Құлағым неге шулады?
Қос үрей болып көрмеп ем, 
Анамнан жылап туғалы.
Тұратын күнге еркелеп, 
Құлады ма екен бәйтерек? 
Бәйтерек біткен шуласа, 
Адам боп біздер қайтер ек?!
Жатыр ма гүлдер қуарып, 
Бара ма көлдер суалып? 
Өзеннің алып аңғарын 
Кетті ме екен у алып?
Қасірет – мүңын өңгеріп,   
Туды ма сәби кем болып? 
Сүйді ме екен анасы, 
Сүйкімді ұлмен тең көріп?
Көңілі мөлдір ақ тұма
Бір жігіт жастай қайтты ма? 
Нәр сызбай жатып,
Ақыры
Аманат сөзін айтты ма!..
Жаманат ойды қояйын,

197
Қанағат, саған тояйын.
Жүрегім, тілім, құлағым, 
Сендерге ие болайын. 
 
* * *
Ақсуаттан аттанғанда мен алғаш, 
Алды-артымды орап еді қарлығаш. 
Қарлығаш та, қарындас та жоқ бүгін, 
Іздесем де сол бір күндер табылмас.
Ақсуаттан аттанғанда үмітпен,
Қарлығаштың азаярын біліп пе ем? 
Біліп пе едім қарындастың кетерін, 
Қайдағы бір қайманалау жігітпен.
Ақсуаттан аттанғанда арман ем, 
Жыр еді ғой, нұр еді ғой бар денем. 
Қарай берем, қарай берем қайырылып,
Осы арада жоғалғандай әлденем.
Шыкпай тұрып шыбын ғұрлы атағым, 
Санын алдым үлкендерден батаның. 
Есейгенде еңсем түсіп енді мен,
Еп-елеусіз кетіп бара жатамын.
 

198
ТАУСЫЛМАЙТЫН ӨЛЕҢ 
О, менің сәбидей пәк таза күнім, 
Алдыңда бүгін сенің жазалымын. 
Өлтіріп алғам сені қай уақытта, 
Өзіме өле-өлгенше наразымын.
Жан болдым жасыл сағым қуып кеткен,   
Кеудемді дәл осындай қуыс деп пе ем!?
Әрленген ән – бояумен әлемімді 
Уақыттың ақ жаңбыры жуып кеткен.
Уақыттың ақ жаңбыры сілбіреген, 
Жемеген жері бар ма, үңгімеген?! 
Адамның айтса болды көңілі босар, 
Мәңгілік таусылмайтын бұл бір өлең.

199
* * *
Шегірткелі, шеңгелді, шұбар шилі
Жерімді аңсап жүрегім сыңарсиды. 
Өзегімді өртесе өткен күндер, 
Өн бойымнан өлең мен мұң аңқиды. 
Жататұғын жартасын жасын ұрып,
Тұр ма таулар аспанға атырылып. 
Күлімсіреп күміс күн бата ма екен,
Асқақ таудың артына жасырынып.
Көптен бері көз алдым мұнартулы,
Ауыл жаққа аңсарым шын артулы.
Сол ауылда маздаған махаббатым, 
Сол ауылда бастағам құмартуды.
Қолаң шашты, бота көз, аққұбалау 
Ару сүйдім кеудемнен атқып алау...    
Ойлап тұрсам, сол бір қыз, сол бір ауыл, 
Бәрінен де бәрінен жақсырақ-ау.

200
ҚАНЫШ - ЖҮРЕК
Санасы – салқар, 
Сезімі – от,
Ойлары – дастан, 
Керілген кербез кеудеден бой, бағы да асқан.
Еңсесі – тауға,
Маңдайы далаға тартқан – 
Еріне Жері құпия қойнауын ашқан.
Байтағын сүйіп,
Бақытын егіле тілеп, 
Еңіреп жұрты жыласа
Езіле жүдеп.
Заманның сызы тоңдырып,
Адамның мұңы, 
Мұздады бірде, 
Сыздады Едіге - Жүрек.
Бабалар сөзін түлпардың ізіндей көрген,
Жадына жаттап,
Санаға тізімдей берген.
Тектіден туып,
Тел емген Аспан мен Жерді, 
Түбінен тартып Қаракөк үзілмей келген.
Көргенде керік кеудені,
Арыстан басты – 
Шері мен бөрі шендеспей,

201
Алыстан қашты. 
Адамның ұлын аялап, 
Анадай сүйіп,
Айтыңдар, бүгін қай қазақ Қаныштан асты!?
Қан-ағамды айтсам –
Қомданам, 
Балаша бөсем, 
Шат болман қалай,   
Шартарап санаса көсем.
Әспенсу болмас –
Әлемдік шындардың көбі
Имантайүлы Қаныштан аласа десем.
Ұмытпас оны жат– жақын, 
Ұлы Елі болып, 
Тұтқасы көріп,
Тұлғасы, тірегі көріп. 
Қалады, білем, 
Қасиет қазаққа біткен 
Қаныштың мәңгі өлмейтін жүрегі болып!

202
ҚОС САҢЛАҚ
Сұлтанмахмұт!  
Сұлтанмахмұт! –
Найзағайын сан атқан бұлт, 
Көкжиектен ары асқан бұлт.
Нөсерлерін төгіп өтіп,
Шер-жүрегін еңіретіп,
Қараңғыға кектенумен,
Қан түкіріп өтті өмірден,
Сол жап-жас бұлт – 
Сұлтанмахмұт.
Кетті Сұлтан...
Қалды Қаныш.
Өмір – дүлей, арман – алыс.
Бейнет ауыр – зіл қара тұз, 
Халық – бейбақ, шын панасыз.
Мінді Қаныш Заман атын.
Ақын аға аманатын
Алға сүйреп самғады көп,
Ұзақ ұшты...
Шарлады көк...
Сол Қанышқа аға болған, 
Сұлтанның да арманы жоқ.

203
КҮЗ ДЕ КЕЛДІ-АУ!

жүктеу/скачать 1,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: