- тапсырма. Кґп нїктеніѕ орнына салыстырмалы  шырайдыѕ

Ќазаќ  тілі
123
383 - тапсырма. Шыєыс  септігініѕ  жалєауын  кґрсетіп, ќызметін
тїсіндіріѕіз.
1.  Осы  ўннан  бауырсаќ  пісір.  2.  Кешегі  сїттен  айран  ашыт.
3. Мына  алмадан  сусын  дайында.  4. Мына  тауыќтан  сорпа  пісір.
5. Жылќы етінен дайындаєан ќазаќша ет дəмді.
384 - тапсырма. Кестедегі сґздермен сґйлем ќўрастырыѕыздар.
    1
    2
3
Ет
турау
їйрек
кесу
тауыќ
пісіру
ўн
ќуыру
айран
илеу
болады
ќаймаќ
ішу
май
ќосу
ќант
ќўю
ќарбыз
бўќтыру
балыќ
ќосу
385 - тапсырма.  Тґмендегі сґздермен сґйлем ќўрастырыѕыздар.
Надя,
Надежда
Яковлевна,
Лариса,
Александр
мен Алексей,
ќазаќша ет, манты, ќуырдаќ,
палау, ќўс сорпасы, капуста
салаты, помидор мен ќияр
салаты, ет салаты, капуста, екі
кесек ет, бір їйрек, ішіне алма
салєан їйрек, жўмыртќа,
шырын, шай, сїт, кефир, кофе,
торт, печенье
пісіру, ќуыру,
бўќтыру, жеу,
ішу, сатып алу,
кесу, ќўю, жасау,
ќўлыќсыз жеу,
тəбетпен  ішу.
386 - тапсырма. Тґмендегі жаєдаяттар бойынша сўхбат ќўрастырыѕдар.
 а)  аспаздар арасындаєы əѕгіме.
 б) аспаз бен тамаќтанушы адам.
 в) асханадаєы студенттер арасындаєы əѕгіме.
 г) отбасы мїшелері кешкі ас їстінде.
387 - тапсырма. «Аспазшылыќ ґнер», «Ас адамныѕ арќауы»
таќырыптарыныѕ біріне шаєын эссе жазыѕыз.

Жаќсылыќова К.
124
Лингвоелтанулыќ тїсініктеме
388 - тапсырма.  Мəтінді мўќият оќып, мазмўнын
тїсінуге тырысыѕыздар.
Ашыєан кґже
       
Кґжені  дайындау  їшін  ыдысќа  су  ќўйып  кайнатады, тўз  салады.
Су  ќайнап  жатќан  кезде  басќа  бір  ыдыстаєы  суыќ  суєа  ўнды  сеуіп
араластырып, ќазандаєы  суєа  ќосып  ќайта  ќайнатады. Мўныѕ  ґлшемі
мен  мґлшерін  дайындаушылар  жаќсы  біледі.  Əлгі  ўн  себілген  су
ќайнап  болєан  соѕ  оны  сəл  лебін  басып, жылыдай  кїбіге  не  ќыш
ыдысќа кўйып алады. Темір, алюминий ыдыс ќолданылмайды. Ыдысќа
ќўйылєан кґжені ашыту їшін кымыз, айран  сиякты  аќ кўяды. Мўныѕ
їстіне ащы каймаќ  ќосады. Бір-екі кїннен кейін "ашыєан кґже" дайын
болады.
«Парасат» журналы, №11., ќараша  2005, 38 бет.
32 -сабаќ.                                                                                        6-модуль
Ќазаќстан  географиясы
389-тапсырма. Cґздерді  мўќият  тыѕдап, дəптерлеріѕізге  жазып
алыѕыздар.
1   Кіндік
2. Шекаралас
3. Ойпат
4. Жазыќ
5. Каспий маѕы
6. Шґл, шґлейт
7. Теѕіз деѕгейі
8. Шыѕ
9. Созылєан
10. Кен орындары
11. Пайдалы ќазбалар
12. Тас кґмір
13. Ќоѕыр кґмір
14. Таќта тас
390-тапсырма. Мəтінді мўќият оќып, мазмўнын айтып
беріѕіздер. Мəтінді ґзіѕіз білетін мəліметтермен
толыќтырыѕыздар.
Ќазаќстан  территориясыныѕ  їлкен  бґлігін  ойпат  жəне  жазыќ
жерлер  алып  жатыр. Республиканыѕ  батысында  Каспий  маѕы  жəне
Тўран  ойпаттары  созылєан. Маѕєышлаќ  тїбегінде  Еуропаныѕ  еѕ
тґменгі  ойпаты  Ќараша  жатыр. Ол  теѕіз  деѕгейінен 132 метр  тґмен.
Ќазаќстан Республикасы

Ќазаќ  тілі
125
Республиканыѕ  орталыќ  бґлігінде  ќазаќтыѕ  Сарыарќасы  Бетпаќ  дала
шґлімен  ўласады. Солтїстігінде  Батыс-Сібір  жазыєыныѕ  оѕтїстік
шеті, Республиканыѕ  шыєысы  мен  оѕтїстік-шыєыс  бґлігінде  Алтай,
Тарбаєатай, Жоѕєар Алатауы, одан əрі Тянь-Шань тауыныѕ солтїстік
жəне оѕтїстік  тізбектері  орналасќан.
Ќазаќстанныѕ  еѕ  биік  нїктесі  Хан  Тəѕірі  шыѕы.  Ол  оѕтїстік
шыєыс шетінде.    Республика əр тїрлі кен орындарына бай ґлке.
Ќазаќстан жерінде жїз елудей кен орны, жїзден астам тас кґмір
мен  ќоѕыр  кґмір, онєа  жуыќ  таќта  тас  кен  орны, вольфрам, кїміс,
алтын жəне таєы басќалар бар.
391- тапсырма.  Мына ребусты дўрыс шешкенде туєан жер, туєан
ел туралы айтылєан халыќ маќалы шыєады.
                             …………………………………………………
…………………………………………………
………………………………………………….
392-тапсырма. Мына  маќалдарды  мəнерлеп  оќып, орыс
тіліндегі  баламасын  тауып  жазыѕыздар. Екі  тілдегі
нўсќаларын естеріѕізде саќтаѕыздар.
1. Жері байдыѕ - елі бай.  2.Туєан жер - алтын бесік.
393-тапсырма: Мына “Ґзендер  мен  кґлдер” деп  аталатын
сґзтізбекті екі топќа бґлініп, шешіѕіздер.
1. Австриядаєы  кґл.  2. Германиядаєы  ґзен. 3. Ладога  кґліне
ќўятын  ґзен.    4.Африкадаєы  кґл.  5.  Оѕтїстік  Батыс  Азиядаєы  ґзен.
6.Танганикадаєы  кґл.  7.  Дїние  жїзіндегі  суы  мол  ґзен.    8.  Солтїстік
Америкадаєы  кґл. 9.Енисей  ґзенініѕ  саласы. 10. Испаниядаєы  ґзен.
11. Египеттегі  ґзен. 12. Ресейдегі  кґл. 13. Жапониядаєы  ґзен.
14. Їндістандаєы  ґзен. 15. Еуропадаєы  ґзен. 16. Кавказдаєы  ґзен. 17.
Армениядаєы кґл. 18. Балтыќ теѕізіне ќўятын ґзен. 19. Африкадаєы ґзен.

Жаќсылыќова К.
126
20.Ирандаєы  кґл. 21. Семей  ґѕіріндегі  ґзен. 22. Ќытайдаєы  ґзен.  23.
Орталыќ  Америкадаєы  кґл. 24. Ќиыр  Шыєыстаєы  ґзен. 25. Батыс
Еуропадаєы ґзен. 26. Шыєыс Ќазаќстандаєы кґл.    27.  Франциядаєы ґзен.
394-тапсырма. Мына сўхбатты рґлге бґліп оќыѕыздар.
- Динара, Сіз ќай жаќтан келдіѕіз?
- Ќостанайдан.
- Ол республиканыѕ ќай жаєында орналасќан? Жері ќандай?
- Солтїстігінде  орналасќан. Жері, негізінен, жазыќ, ќыратты. Бўл
астыќќа бай ґлке.
- Иə, естуім бар. Пайдалы ќазбаларєа да бай болар?
- Əрине. Темір  рудасы, боксит, алтын, ќоѕыр  кґмір, асбест, цемент
таєы басќалары ґндіріледі.
- Ол жаќта ґзен, кґлдер кґп пе? Ќалай аталады?
-  Ќостанай  жерінен  Тобыл, Обаєан, Аят, Есіл  ґзендері  аєып  ґтеді.
Мўєалім  кґлі, Ќараєайлы, Ќарасу, Дəмді  сияќты  ірілі-ўсаќты  кґлдері
кґп. Кґлдерініѕ кґбініѕ суы тўщы.
- Табиєаты туралы не айтасыз?
- Тамаша. Сґзбен жеткізу ќиын. “Жїз рет тыѕдаєанша, бір рет кґрген
дўрыс”. Ќонаќќа келіѕіз. Ґз кґзіѕізбен кґресіз.
- Ыќыласпен.
395 - тапсырма. Туєан  ґлкеѕіздіѕ (ќалаѕыздыѕ) географиялыќ
жаєдайы, ќазба байлыќтары, климаты жайында...
а) ќонаєыѕызбен;  ə) алыс  шет  елде  тўратын  досыѕызбен;
б) курстасыѕызбен əѕгімелесіѕіз.
33-34-сабаќ
396 -тапсырма. Мына  сґздерді  мўќият  тыѕдап, сґздікке  жазып
алыѕыздар.
1. Ерекшелік
2. Ќуаѕ
3. Ќор
4. Аєу
5. Тау сілемі
6. Ўласу
7. Мейлінше бай.
8. Кґп-кґбі
9. Ґсу
10.Сїтќоректілер
11.Бауырмен жорєалаушылар
12.Ќос мекенділер
13. Жерўйыќ (жер)
14. Ўйымдастырылєан
Ќазаќстанныѕ табиєат ерекшелігі

Ќазаќ  тілі
127
397 -тапсырма. Сґз тіркестерімен сґйлем
ќўрастырыѕыздар.
а) 1. Ќазаќстанныѕ  территориясы. 2. Каспий  маѕы  ойпаты.
3. Маѕєышлаќ тїбегі. 4. Теѕіз деѕгейі. 5. Орталыќ бґлігі. 6. Ќазаќтыѕ
Сарыарќасы. 7. Бетпаќ дала шґлі. 8. Батыс-Сібір жазыєы.  9. Оѕтїстік
шеті. 10. Республиканыѕ шыєысы. 11. Оѕтїстік тізбектері. 12. Еѕ биік
нїктесі. 13. Кен орны.
ə) 1. Ќазаќстанныѕ климаты. 2. Ауа райыныѕ  ерекшелігі. 3. Негізгі
бґлігі. 4. Кґлдіѕ суы. 5.Тобыл ґзені. 6. Жануарлар мен ґсімдіктер əлемі.
7.  Мемлекеттік  ќорыќтар.  8.  Табиєаты  тамылжыєан.      9.  Жерўйыќ  жер.
10. Сирек  кездесетін жануарлар мен ќўстарєа арналєан. 12. Ќызыл кітап
ашылєан. 13. Мемлекет ќорєауында.
398- тапсырма. Мəтінді  мəнерлеп оќып, мазмўнын айтып
беріѕіздер.
Ќазаќстан климаты негізінен континенттік, ауа райыныѕ
ерекшелігіне  байланысты 4 климаттыќ  зона, 15 климаттыќ  ауданєа
бґлінген. Территорияныѕ  негізгі  бґлігі  ќуаѕ, шґлейт  жəне  шґлді
аймаќта  орналасќан, біраќ  республикада  су  ќоры  мол. Еліміздіѕ
Балќаш, Алакґл, Зайсан, Теѕіз, Марќакґл, Шалќар сияќты ірі  кґлдері
бар. Кґлдерініѕ  суы  кґбіне  ащы  келеді. Республика  жерінен  Тобыл,
Есіл, Жайыќ, Сырдария, Іле, Шу ґзендері аєады.
Ќазаќстандаєы жануарлар мен ґсімдіктер əлемі де мейлінше бай.
Бес мыѕдай ґсімдіктіѕ кґбі далада, шґл жəне шґлейт жерлерде ґседі.
Солтїстігінде, батысында  ормандар  кездеседі. Сїтќоректілердіѕ 158,
ќўстардыѕ 485, балыќтардыѕ 150, бауырмен  жорєалаушылардыѕ 52,
ќос  мекенділердіѕ 12 тїрі  бар. Республикада  табиєаты  тамылжыєан
жерўйыќ жерлер аз емес. Жануарлары мен ґсімдіктерін келер ўрпаќќа
жеткізу  маќсатында  мемлекеттік  ќорыќтар  ўйымдастырылєан.
Мəселен, Наурзым, Аќсу - Жабаєылы, Алматы, Ќорєалжын,
Барсакелмес, Марќакґл  ќорыќтары  ўйымдастырылєан. Республикада
сирек  кездесетін  жануарлар  мен  ќўстарєа  арналєан  Ќызыл  кітап
ашылєан. Жабайы  тїйе, бабыр, бўлан, аќбґкен, ќўлан  таєы  басќа
жануарлар  мен  ќоќиќаз, ќырєауыл, їкі  сияќты  ќўстар  мемлекет
ќорєауында.
399 -тапсырма. Мəтін  бойынша сўраќтарєа жауап
беріѕіздер.
1. Ќазаќстан территориясыныѕ їлкен бґлігін не алып жатыр?
2. Каспий маѕы, Тўран, Ќараша ойпаттары ќай жерде?
3. Республикада ќандай кен орындары бар?

Жаќсылыќова К.
128
4. Ќазаќстанныѕ климаты ќандай?
5. Елімізде ќандай кґлдер, ґзендер бар?
6. Елімізде жанурлардыѕ, ґсімдіктердіѕ ќандай тїрлері бар?
7. Ќазаќстан ќорыќтары ќалай аталады?
8. Республикада ќандай жануарлар мен ќўстар мемлекет ќорєауында?
400 -тапсырма. Тірек сґздерді ќолданып, сґйлем
ќўрастырыѕыздар.
1. Ќостанай, Рудный, Аќтау, Аќтґбе, Ќараєанды, Жезќазєан
ќаласында (кґмір, мўнай, жез, металл, алтын, кїміс  таєы  басќалар)
ґндіріледі.
2. Бўл  маѕныѕ  ґзіне  тəн  бедері (жазыќ, таулы, шґл, шґлейт)
болып келеді.
3. Бўл (бўлєын, ќарсаќ, аќ тиын, тїлкі, сілеусін) деп аталатын аѕ.
4. Ол  республиканыѕ (оѕтїстік, солтїстік, шыєыс, батыс)
кездеседі.
5. Ол (ќўс, аѕ, ќўрт-ќўмырсќа, балыќ, шґп, ґлімтік) ќоректенеді.
6. Бўл (ќырєауыл, ќоѕыр ќаз, бірќазан, шаєала, дуадаќ, тоќылдаќ)
деп аталатын ќўс.
7. Ол (їйдіѕ  шатыры, орман, ќўз, жартас, їйілген  шґп, ќамыс)
мекен етеді.
8. Ќазаќстанда (жолбарыс, сілеусін, барыс, тїлкі, ќасќыр, ќоян,
арыстан, аю) сияќты жыртќыш аѕдар бар.
9. Республикада (Ертіс, Жайыќ, Балхаш, Алакґл, Зайсан, Теѕіз)
кґлдері бар.
10.Ќазаќстан жерінен (Марќакґл, Шалќар, Сырдария, Тобыл, Іле,
Шу, Есіл) ґзендері аєады.
401 -тапсырма. Сґйлемдерді толыќтырыѕыздар.
1.Ќазаќстан  территориясыныѕ  їлкен  бґлігін  жазыќ ... алып
жатыр. 2. Республиканыѕ  батысында ... орналасќан. 3. Маѕєышлаќ
тїбегінде ... ойпаты  жатыр. 4. Республиканыѕ  орталыќ  бґлігінде
ќазаќтыѕ  Сарыарќасы ... шетінен  ўласады. 5. Ќазаќстанныѕ  еѕ  биік
нїктесі. ... .  6. Ќазаќстан  климаты ... . 7. Елімізде ... кґлдер  бар.
8.  Республика  жерінен  ...  ґзендері  аєады.  9.  ...  Мемлекеттік  ќорыќ
ўйымдастырылєан.
402- тапсырма. Мəтіннен  жалќы  есім  мен  тəуелдік  формадан
ќўралєан сґз тіркестерін кґшіріп жазыѕыздар.
Їлгі: Тўран ойпаты - Туранская низменность.

Ќазаќ  тілі
129
403- тапсырма. Сґз тўлєасына талдау жасаѕыздар.
Їлгі: батысында:  -  батыс  -  основа  слова,  -  ы  -  притяжательное
окончание ІІІ л.; - нда - окончание местного падежа.
1. Территориясыныѕ. 2. Тїбегінде. 3. Бґлігінде. 4. Жазыєыныѕ.
5. Тауыныѕ. 6. Шетінде. 7. Республикада. 8. Кґлдерініѕ. 9. Мемлекеттік.
404- тапсырма. Сўраќтарєа болымсыз тїрде жауап беріѕіздер.
Їлгі: - Маѕєышлаќ тїбегінде Тўран ойпаты орналасќан ба?
- Жоќ, Маѕєышлаќ  тїбегінде  Еуразияныѕ  еѕ  тґменгі  ойпаты
Ќараша орналасќан.
1. Ќазаќстан территориясыныѕ їлкен бґлігі шґл дала ма?
2. Ќараша ойпаты теѕіз деѕгейінен 132 метр жоєары ма?
3. Орталыќ  Ќазаќстанда  Бетпаќ  Дала  шґлі  тау  сілемдерімен
ўласа ма?
4. Республиканыѕ шыєысында Батыс-Сібір жазыєы жатыр ма?
5. Тарбаєатай, Жоѕєар  Алатауы  республиканыѕ  солтїстігінде
орналасќан ба?
6. Ќазаќстанныѕ климаты субтропикалыќ па?
7. Республика жерінен Печора, Лена, Волга, Дон ґзендері аєа ма?
8. Ќазаќстанда Байкал, Онега, Ладога кґлдері бар ма?
405 - тапсырма. Сіз  тўратын  ќаланыѕ  географиялыќ
ерекшелігі туралы айтыѕыздар.
406 - тапсырма. Республиканыѕ  Ќызыл  кітабына  жазылєан
ґсімдіктер мен жануарларды атаѕыздар.
407- тапсырма. Мына маќалдарды мəнерлеп оќып, орыс тіліндегі
баламасын табыѕыздар.
1.Жері байдыѕ - елі бай.  2. Туєан жер - алтын бесік.
408- тапсырма. Сіздер тўрєан жерде ќорыќ бар ма? Сол  жайында
əѕгімелеп беріѕіздер.
409- тапсырма. Мəтінді  мўќият  оќып, мазмўнын  тїсінуге
тырысыѕыздар.
                            “Теѕіздіѕ суы неге ащы?”
- Теѕіздіѕ суы неге ащы болады? - деп сўрапты біреу Ќожанасырдан.
-  Теѕіздіѕ  суы  барлыќ  уаќыт  ќозєалыссыз  бір  жерде  тўрады,
сондыќтан  ішіндегі  балыќтары  шіріп  кетпесін  деп  ата-бабаларымыз
оны тўздап ќойєан, - депті Ќожанасыр.

Жаќсылыќова К.
130
410-тапсырма. 1.“Кіндігімніѕ жас ќаны тамєан жерім ...”. 2.“Əжемніѕ
(атамныѕ, наєашымныѕ, жеѕгемніѕ, досымныѕ ...) туєан  ґлкесі”.
3.“Елімніѕ  əрбір  тасы  сыр  шертеді ...”таќырыптарына  шаєын  эссе
жазыѕыздар.
411 -тапсырма. Мəтін-сўхбатты  мўќият  тыѕдап, рґлге  бґліп
оќыѕыздар.
Мəтінді таєы бір рет  оќып, мазмўнын 3-жаќта айтып беріѕіздер.
-Диляра, ќолшатырыѕды алмап па
едіѕ? Жаѕбыр ќатты жауып тўр?
Їстіѕ əбден су болыпты.
- Иə,  əбден су болдым. Ќолшатырды
ўмытып кетіппін.
Жаѕбыр нґсерлеп жауєанда  есіме
тїсті.
- Тездетіп киіміѕді ауыстыр. Мен шай
дайындап ќояйын.
- Рахмет, апа.
-Диляра, ты не взяла зонтик? Идет
сильный дождь. Ты вся промокла.
- Да, промокла насквозь. Забыла
взять зонтик.
-Вспомнила о нем тогда, когда
начался дождь.
-Быстро переоденься. Я тебе
приготовлю чай.
- Спасибо, мама.
412-тапсырма.  Мына сґздерді сґздікке жазып, жаттап
алыѕыздар.
1.Їсті су
2. Əбден су болу
3.Жаѕбыр нґсерлеп жауып тўр
4. Ўмыту,  ўмытып кету
413-тапсырма. Мына  сґйлемдерді  ќазаќ  тіліне  аударып
жазыѕыздар.
1.Сегодня идет проливной дождь. 2. Таня вся промокла, но очень
веселая. 3. Диляра забыла свой зонт в библиотеке.  4.Вспомнила тогда,
когда полил дождь.
414 -тапсырма. Мəтіннен  мезгіл  баєыныѕќылы  сґйлемдерді
кґшіріп  жазыѕыздар. (Ќараѕыз. Гт. 191  бет, №55 кесте). Жасалу
жолын тїсіндіріѕіздер.
Їлгі: Басќа топтардан бір ерекшелігі, олар жаз аяќталєанєа дейін
оќитын.
Аяќталєанєа  дейін  оќитын: аяќтал+єан+єа  дейін. -єан - суффикс  придат.
вр., -єа - окончание барыс септік, дейін - вспомогательная частица.
!
!

Ќазаќ  тілі
131
415 -тапсырма. Мына сґздерді їлгі бойынша жіктеѕіздер.
Їлгі: Меніѕ кітабым           Сіздіѕ кітабыѕыз
           Сеніѕ кітабыѕ             Оныѕ кітабы
1.Ќолшатыр. 2. Апа. 3. Їй. 4. Бала кез. 5. Ќуаныш.
416 -тапсырма. а) Мəтіннен  ґткен  шаќ  формадаєы  етістіктерді
теріп жазыѕыз, жасалу жолын тїсіндіріѕіздер.
   ə) Сол етістіктермен сґйлем ќўрастырыѕыздар.
Їлгі: жазыпты - жаз+ып+ты
- ып - суфф. деепр., образующий прош. вр.
- ты - окончание ІІІ лица
Хат жазыпты. Ол апасына хат жазыпты.
417 -тапсырма. Асты сызылєан сґздерді ќайталап сўраѕыздар.
Їлгі: Диляра сабаќтан келді. Сабаќтан ба?
1. Диляра  суєа  əбден  малшыныпты. 2. Кеше  жаѕбыр  нґсерлеп
жауды. 3. Олар їш кїн демалды. 4. Ол ќолшатырын автобуста ўмытып
кетіпті. 5. Таня  жазєы   демалыста  ауылєа  баратын. 6. Ауылда  əжесі
тўрады. 7. Ол жаѕбырдыѕ астында жїгіруді ўнататын.
418 -тапсырма. Сіз (досыѕыз, əкеѕіз, шешеѕіз) їйіѕізге  кірдіѕіз.
Анаѕыз (досыѕыз, жўбайыѕыз т.б.) таѕырќай ќарайды.
Їлгі: - Алексей, їстіѕ су єой. Ќолшатырыѕды алмап па едіѕ?
- Асыєыста ўмытып кетіппін.
419- жаттыєу. Мына сґздерді мўќият оќып, сґйлем ќўрастырыѕыздар.
1.Боран (буран).  2.Шаѕ  боран (буря  пыльная).  3.Жел (ветер).
4.Гололед (кґк  тайєаќ). 5.Шуаќты (солнечный).  6.Бўршаќ (град).
7.Найзаєай (гроза). 8.Ќысым (давление). 9.Ылєалдылыќ (осадки,
влажность). 10.Жаѕбыр (дождь). 11.Ќуаѕшылыќ (засуха). 12.Ызєар
(изморось). 13.Жер  сілкіну (землятресение). 14.Ќырау (иней).
15.Ќоѕыржай (умеренный). 16.Нґсер (ливень). 17.Кїн  тўтылу
(затмение). 18.Бўрќасын (метель). 19.Аяз (мороз). 20.Бўлт (облако (-а).
21.Ќўйын (смерчь). 22.Дауыл (ураган). 23.Кґшкін (лавина). 24.Сел
(поток). 25.Кґктемгі  жайылма  су (паводок). 26.Су  тасќыны
(наводнение). 27.Табиєат  апаты (стихийное  бедствие). 28.Ќар  жауу
(снегопад). 29. Ауа-райын болжайтындар (синоптики).

Жаќсылыќова К.
132
420-тапсырма. Жаќшаныѕ  ішіндегі  сґздерді  ќолдана  отырып,
сґйлем ќўраcтырыѕыздар.
1. Бїгін ауа райы . . . (жылы, суыќ, ыстыќ, тамаша, ќўбылмалы,
жаќсы). 2. Бїгін . . .(жаѕбыр, ќар, бўршаќ) жауып тўр. 3. Ертеѕ . . . (жел
соєады, тўман тїседі, боран болу, жаѕбыр жауу). 4. Кеше . . . (сіркіреп,
ќатты, нґсерлеп) жауды.  5. Ќазір . . . (жер тайєаќ, найзаєай шатырлап
тўр; кїн ысып кету; кїн суып кету). Бїгін . . . (кїн кїркіреу, найзаєай
жарќылдау). 6. Ертеѕ ауаныѕ . . . (дымќылдыєы 20%,10%) . . . (ќысымы
сынап баєанасынан жоєары, тґмен), . . . (температура 15%, 20%). Əсел
. . . (суєа əбден малшыну).
421-тапсырма. Мына  сґздер  мен  сґз  тіркестерін  ќолданып,
тґмендегі суреттер бойынша сґйлем ќўрастырыѕыздар.
Тірек  сґздер:  1.Жаѕбыр.  2.Кїн  ашыќ.  3.  Шаѕєы  тебу.  4.Жел
соєады. 5.Дауыл  тўрады.  6.Тўман  тїседі. 7.Боран  болады. 8.Ауа
дымќыл. 9.Жер тайєаќ. 10.Таза ауа. 11.Жылы. 12.Ќалыѕ ќар.
422 -тапсырма. Мына сўраќтарєа болымды тїрде жауап беріѕіздер.
1. Бїгін ауа райы ыстыќ па? 2. Жаѕбыр сіркіреп жауып тўр ма?
3. Далада жел бар ма?  4. Ауа-райын болжайтындар ертеѕ ќар жауады
дей  ме?  5.  Кеше  Ќостанайда  боран  болды  ма?    6.  Кїзде  жер  тайєаќ
болды  ма? 7. Бїгін  ауаныѕ  ќысымы  сынап  баєанасынан  тґмен  бе?
8.  Таяудаєы  тəулікте  кїн  бўлыѕєыр  ма?  9.  Ертеѕгі  ауа  райы  туралы
мəліметті Арман біле ме? 10. Кеше найзаєай шатырлап, жаѕбыр жауды
ма? 11. Ќаланыѕ їстіне нґсер бўлты жаќындап келе ме?

Ќазаќ  тілі
133
423 -тапсырма.    Сіз кґшеден келдіѕіз. Анаѕыз (əжеѕіз, атаѕыз) ауа
райы туралы сўрайды. Сіздіѕ жауабыѕыз.
Їлгі: - Далада, аяз ба? - Иə, ќатты аяз.
Тірек  сґздер: 1.Ќатты  жел. 2.Нґсер  жаѕбыр. 3. Жер  тайєаќ.
4.Ыстыќ, ќоѕыр жел. 5.Бўршаќ жаѕбыр.
424 - тапсырма. Сґйлемдерді аяќтаѕыздар.
1.Бїгін ауа райы тамаша болєан соѕ, . . .. 2. Кеше аздап жел соєып
тўрєан  соѕ,  .  .  ..  3.  Бїгін  жаѕбыр  нґсерлеп  жауєан  соѕ,  .  .  ..  4.  Болат
кеше суєа əбден малшынєандыќтан, . . .. 5. Ертеѕ бўршаќ жауып, кїн
суыса, . . .. 6. Аќмолада ќыста боран жиі болатындыќтан, . . .. 7. Кїзде
ќалада жер тайєаќ болєандыќтан, . . .. 8. Ертеѕ ќар жауса, . . .. 9. Кїн
кїркіреп, найзаєай жарќылдаса . . .. 10. Таѕертеѕ ауа райы ашыќ болса,
.  .  ..  11.  Егер  тїнде  далада  салќын  болса,  .  .  ..  12.  Егер  аспанды  бўлт
ќаптаса, . . .. 13. Биыл ќар кґп болса, . . ..
425 -тапсырма. Мына  сґз  тіркестерін  ќазаќ  тіліне  аударыѕыздар
жəне олармен сґйлем ќўрастырыѕыздар.
А. 1.Морозный день. 2. Сильный ураган. 3. Стихийные бедствия.
4. Затмение  солнца. 5.Дождливая погода. 6. Ясный  день. 7. Холодная
ночь. 8. Жаркий день. 9.  Тихий вечер.
В. 1.Грозовые тучи. 2. Гром гремит. 3. Гроза разразится. 4. Идет
дождь. 5. Дует ветер. 6. Часто бывает пурга. 7. Южный теплый ветер.
8. Гулять по парку. 9.Кататься на саньках и лыжах.
426 -тапсырма. Ауа  райы  туралы  мəліметті  оќып,
хабарлама жасаѕыздар.
Ќазаќстан 
Республикасы 
гидрометеорологиялыќ
орталыєы  хабарлайды.   Ауа-райын  болжайтындардыѕ  айтуынша,
ертеѕ ауа райы мынадай болады:
1. Ел  Ордасы  Астанада  ертеѕ  ауа  райы  суыќ, кїн  аяз  болады.
Кїндіз  аздап  бўрќасын, солтїстіктен  жел  соєады. Ауаныѕ
ылєалдылыєы - 20%, температурасы  -20.0, -25.0; атмосфералыќ
ќысымы сынап баєанасынан тґмен болады.
Кешке  бўрќасын  кїшейеді. Ауаныѕ  температурасы  тїнде -20.0-
30.0 болады.
2. Бас ќаламыз Алматыда ертеѕ кїн ашыќ, жылы болады. Кїндіз
жауын-шашынсыз.  Оѕтїстіктен  баяу  жылы  жел  еседі.  Ауаныѕ
ылєалдылыєы - 20%, температурасы - +16.0 - +18.0; атмосфералыќ
ќысымы сынап баєанасынан жоєары болады.

Жаќсылыќова К.
134
Кешке  кїн  бўлттанып, сирек  ґткінші  жаѕбыр  жауады. Ауаныѕ
температурасы 10.0. -12.0 жылы болады.
Сіздердіѕ  тыѕдаєандарыѕыз  ертеѕгі  ауа  райы  туралы  мəлімет.
Хош-сау болыѕыздар.
427-тапсырма. 425- тапсырмадаєы їлгі бойынша келесі ќалаларда
кїтілетін ауа- райы болжамын айтыѕыздар.
1.Кґкшетау. 2.Шымкент. 3.Кызылорда. 4.Тараз  жəне  т.б.
428- тапсырма.  Ертеѕгі  ауа  райы  туралы  досыѕызбен
(шешеѕізбен, əкеѕізбен, əжеѕізбен) сґйлесіѕіздер.
429 -тапсырма. Кґп нїктеніѕ орнына ќажетті сґйлемді
ќойыѕыздар.
Їлгі: Егер кїн жылы болса, біз тауєа барамыз.
1. . . ., театрєа  барамыз. 2. . . ., біз  тауєа  барамыз. 3. . . ., інім
коньки тебеді. 4. . . ., терезеніѕ желдеткішін жап. 5. . . ., сен  тоныѕды
ки.  6.  .  .  .,  əжем  мен  атам  баќта  серуендейді.  7.  .  .  .,  ўшаќ  Аќмолаєа
ўшады. 8. . . ., ќолшатыр ќажет болады. 9. . . ., Аяжан далада жїруге
ќорќады.    10.  .  .  .,  паркке  барып  ќыдырамыз.  11.  .  .  .,  орманда  жидек
тереміз.  12.  .  .  .,  біз  суєа  шомыламыз.    13.  .  .  .,  біздіѕ  топ  музейге
барады.

жүктеу/скачать 3,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: