ЖАЌсылыќова к. ЌАзаќ тілі (жалєастырушы деѕгей)

ЖАЌСЫЛЫЌОВА К.
ЌАЗАЌ  ТІЛІ
 (жалєастырушы деѕгей)

Ќазаќ  тілі
1
Ќазаќстан Республикасы Білім жəне єылым министрлігі
Ќ. И. Сəтбаев атындаєы Ќазаќ ўлттыќ техникалыќ университеті
ЖАЌСЫЛЫЌОВА К.
ЌАЗАЌ  ТІЛІ
 (жалєастырушы деѕгей)
Ќазаќстан Республикасы Білім жəне єылым
министрлігі оќулыќ ретінде ўсынєан
Алматы 2008

Жаќсылыќова К.
2
ЖОК 809.434/075/
ББК 81.2Каз.
Ж21
Ж21        Жаќсылыќова  К.  Ќазаќ  тілі  (жалєастырушы  деѕгей)  Жоєары  оќу
орындарына арналєан оќулыќ. - Алматы: ЌазЎТУ, 2008.- 262 б.
ISBN 9965-843-52-X
Ўсынып отырєан «Ќазаќ тілі» оќулыєы жоєары оќу орындарыныѕ
орыс тілінде оќитын бірінші курс студенттеріне арналєан.
Оќулыќтыѕ басты маќсаты - мемлекеттік тілді жалєастырушы
деѕгейде оќитын студенттерге елтанымдыќ баєытта, ќатысымдыќ
ќырынан мамандыќтарыныѕ ерекшелігін ескере отырып меѕгерту.
Сонымен ќатар, олардыѕ жалпы дїниетанымын, рухани əлемініѕ
ауќымын кеѕейту, мемлекеттік тіл бойынша базалыќ білімін одан əрі
тереѕдетіп  жетілдіру, ќалыптан  тыс  ойлау  логикасы  мен
шыєармашылыќ іс-əрекет жасау ќабілетін дамыту кґзделеді.
ББК 81.2Каз.
         Пікір жазєандар: Абай атындаєы ЌазЎПУ. Ќазіргі ќазаќ тілі
                                       теориясы мен əдістемесі кафедрасыныѕ
                                        меѕгерушісі, п.є.д., профессор Ф.Ш.Оразбаева
                                        Абылайхан атындаєы Ќазаќ ХЌжƏТУ.
                                        Ќазаќ тілі кафедрасыныѕ меѕгерушісі,
                                        ф.є.д.,  профессор З.Ш. Ерназарова
                                        Ќ.И. Сəтбаев атындаєы ЌазЎТУ.
                                        Ќазаќ тілі кафедрасыныѕ доценті,
                                        п.є.к., доцент Р.Ш.Əбдісїлейменова
Ќазаќстан Республикасы Білім жəне єылым министрлігініѕ
2008 жылєы жоспары бойынша басылды
ISBN 9965-843-52-X                                       © ЌазЎТУ, 2008
© К.Жаќсылыќова, 2008

Ќазаќ  тілі
3
Алєы сґз
Ќазаќ тілі оќулыєы студенттерге кїнделікті ќоєамдыќ-əлеуметтік
жəне тўрмыс-тіршілік ќатынаста ќолдануєа ќажет білім, білік  даєдыны
меѕгертуге баєытталєан.
Оќулыќтыѕ  мазмўнында  студенттер  кїнделікті  ќатынаста
пайдалануєа 
ќажетті 
ќазаќ 
тілініѕ 
лексика-грамматикалыќ
заѕдылыќтарын  ќамтитын  тілдік  тўлєалар  берілді. Сонымен  ќатар
ќатысымдыќ  тўлєалар  жекелей  жəне  танымдыќ-тəрбиелік  мəтіндер
ќўрамында əр тїрлі жаттыєулар мен тапсырмалар тїрінде ўсынылды.
Оќулыќтыѕ  мазмўны  студенттерді  жазєы  демалыс, серуен,
саяхат,  оны  жаќсы,  ўтымды  ўйымдастыру  мəдениеті;  əлемдік  білім
беру  жїйесі, еліміздіѕ  оќу  орындары, ґзі  оќитын  техникалыќ  жоєары
оќу  орны, тарихы, даму  жолдары, оныѕ  білім  беру  жїйесіндегі  орны
мен  мəні,  оќу  еѕбегі,  студент  ќўќы,  оќу  ќўралдары;  туєан  жері,  елі,
халќы,  тілі,  діні,  рухани  ќўндылыќтары,  елініѕ  географиясы,  əсем
табиєаты,  жер  асты  жəне  жер  їсті  байлыќтары  жəне  таєы  басќа
мəселелермен таныстырады.
Ќазаќ тілі пəні екі оќу семестрі, яєни бір жыл бойы  оќытылады.
Ќазаќ  тілі  пəніне  оќу  жоспары  бойынша 6 кредит  бґлінген. Пəнніѕ
елтанымдыќ  баєыттаєы курсына  осы
6 кредиттіѕ 3 кредиті, яєни 135 саєат бґлінеді. Оныѕ 45 саєаты-
практикалыќ курсќа, 45 саєаты (оныѕ 15 саєаты- аудиториялыќ СОҐЖ,
30  саєаты-  офистік  СОҐЖ)  -  оќытушы  мен  студенттіѕ  бірлескен
шыєармашылыќ  жўмысына, 45 саєаты-студенттіѕ  ґз  бетінше
ізденушілік жўмысына арналєан. Елтанымдыќ курс бірінші семестрде
оќытылады.
Ќазаќ  тілін  елтанымдыќ  баєытта  оќытудыѕ  маќсаты –жоєары
оќу  орныныѕ  орыс  тілінде  оќитын  студенттеріне  мемлекеттік  тілді
ќатысымдыќ 
ќырынан 
меѕгертумен 
ќатар 
олардыѕ 
жалпы
дїниетанымын, рухани  əлемініѕ  ауќымын  кеѕейту, тілді  саналы
меѕгеру  уəжін  ќалыптастыру. Тілді  ќатысымдыќ  тўрєыда  меѕгеру
олардыѕ  ґздерініѕ  сґздік  ќорын  тўрмыс-тіршілікте, ќоєамдыќ -
əлеуметтік салада жəне оќу їрдісінде еркін пайдаланып, сауатты жаза
білуінде кґрініс береді.
  Осы маќсаттарды жїзеге асыруда ќойылатын міндеттер:
- жеке  тўрмыста, ґндіріс  орындарында, əлеуметтік  ортада
ќазаќша ќарым-ќатынас жасауєа їйрету;
- ќазаќша  дўрыс  сґйлеу  əуезділігіне, кəсіби  баєытта  сауатты
жазуєа даєдыландыру;

Жаќсылыќова К.
4
- берілген  ќатынас  саласындаєы  когнитивті-коммуникативті
міндетті шешуге керекті аќпаратты есту ќабілеті арќылы тїсіне білуге
даєдыландыру;
- тїсіндірмелі  сипаттаєы  монолог  тїрінде  берілген  ойды,
таќырыпты, негізгі  мазмўнды, мəтінніѕ  жеке  маєыналыќ  бґліктері
бойынша негізгі аќпаратты есту ќабілеті арќылы тїсіне білу даєдысын
дамыту;
- студенттердіѕ  полилог, диалог  мазмўнын  тїсініп, ќатысымєа
тїсу ниетін ќалыптастыру;
- оќылєан мəтінді жоспар арќылы мазмўндау, оныѕ мазмўнында
берілген  ойды  ауызша  ќайта  жаѕєырту,  ойды  жазбаша  ќўра  білу
даєдысын ќалыптастыру.
  Оќулыќта келесідей шартты белгілер ўсынылды:
  Тыѕдалым
Жазылым
                       Айтылым
 Оќылым
Сґздікті есте саќтаѕыздар
Сўраќќа жауап еріѕіздер
Сўхбат
ќўрастырыѕыздар
Лингвоелтанулыќ
тїсініктеме
Кґѕіл кґтерейік
Гт - грамматикалыќ  тїсініктеме
1-модуль Жазєы демалыстан алєан əсерім
1-2-сабаќ   Меніѕ жазєы демалысым
1-тапсырма. Мəтін-сўхбатты мўќият тыѕдап, рґлге бґліп
оќыѕыздар.
!
!

Ќазаќ  тілі
5
1-
Сəлем, Алексей. Хал-жаєдайыѕ ќалай?
- Привет, Алексей. Как дела?
2-
Рахмет,тамаша. Лариса, жазда
ќайда демалдыѕ?
- Спасибо, хорошо. Лариса, где
летом отдыхалà?
1-
Мен  Анталияда  болдым. Демалуєа
керемет  жер! Теѕізде  шомылдым,
кїнге кїйдім.
 Я была в Анталии.
Прекрасное место для отдыха.
Купалась на море, загорала.
2-
Иə, демалысты жаман ґткізбепсіѕ?
- Да, неплохо провела каникулы.
3-
Ал мен Францияда болдым.
Демалысты пайдалы іспен
байланыстырдым.
 - А я была во Франции.
Совмещала отдых с полезным
трудом.
4-
Ќалай? Тəжірибеѕмен бґліссеѕші.
- Как? Поделись  с опытом.
3-
Əкемніѕ аудармашысы болдым.
- Была  переводчицей   отца.
5-
Иə, сеніѕ əкеѕ фирманыѕ
президенті єой. Оныѕ ґзініѕ
хатшысы жоќ па?
- Да, ведь твой отец президент
фирмы. У него разве нет
своего референта?
3-
Ол ауырып ќалыпты. Əкем ўсыныс
жасаєанда, мен ќуана келістім.
- Она, оказывается, заболела.
Когда отец предложил мне
заменить ее, я с удовольствием
согласилась.
2-
Дўрыс істегенсіѕ.
- Правильно сделала.
3-
Иə, еш ґкінбеймін. Себебі он кїн
ішінде əрі демалдым, əрі кґп
нəрсеге їйрендім.
- Да, ничуть не жалею. Потому
что за десять дней и отдохнула,
и многому научилась.
4-
Мен саєан ќызыєамын. Мўндай
ўсыныстан мен де бас тартпас едім.
- Я тебе завидую. От такого
предложения я тоже не
отказалась бы.
5-
Алена, Олеся сендер ќайда
демалдыѕдар?
- Алена, Олеся,  где вы
отдыхали?
6-
Біз ” Берендейде” турбазасында
демалдыќ.
-Мы отдыхали на турбазе
“У Берендея”.
1-
Ол ќайда орналасќан?
-А где она расположена?
7-
Їлкен Алматы шатќалыныѕ
табиєаты тамылжыєан жерінде.
-В живописном месте
Большого Алматинского
ущелья.
6-
Ґте жаќсы демалдыќ.
-Прекрасный был отдых.
8-
Тауєа шыќтыѕдар ма?
-Поднимались в горы?
4-
Əрине, тауєа да шыќтыќ, ґзенге де
шомылдыќ.
- Конечно, и поднимались в
горы, и на реке  купались.
6-
Айтпаќшы, демалушылар арасында
əр тїрлі жарыстар болды. Оєан да
ќатыстыќ.
-Кстати, среди отдыхающих
были состязания. Мы тоже
участвовали.

Жаќсылыќова К.
6
4-
Міне, Таня да келе жатыр.
- Вот, и Таня идет.
1-
Сəлем Таня.
- Привет, Таня.
2-
Халыѕ ќалай?
- Как дела?
9-
Сəлем, бəріѕе сəлем! Сендерді
кґргеніме ќуаныштымын.  Ќалай
демалдыѕдар?
-Привет, всем привет! Я рада
вас видеть. Как отдохнули?
3-
Рахмет, жаќсы.
-Спасибо, хорошо.
4-
Біз жазєы демалыстан алєан
əсерімізбен бґлісіп жатырмыз.
-Мы здесь делились своими
впечатлениями, полученных
от летних каникул.
2-
Жазда ќайда болдыѕ?
-Где ты была летом?
9-
Ќызыєатын ештеме жоќ. Əжеммен
бірге саяжайда еѕбектендім. Бос
уаќытымда ґзенде шомылдым,
кїнге кїйдім.
-Ничего удивительного.
Вместе с бабушкой работала
на даче. В свободное время
купалась на реке, загорала.
3-
Дегенмен, бўл да пайдалы іс.
-Все таки, это тоже полезное
дело.
2-
“Əшекейлер симфониясы” кґрме-
жəрмеѕкеге барєандарыѕ бар ма?
-Кто-нибудь был на выставке-
ярмарке “Симфония
украшений ”?
1-
Жоќ.
-Нет.
3-
Сен болдыѕ ба?
-Ты был?
1-
Иə, “Атына заты сай” кґрме.
Əшекейлер керемет.
-Да, прекрасная выставка.
Изумительные украшения.
5-
Əшекейлер неден жасалєан ?
-Из чего изготовлены
украшения?
1-
Кїмістен, табиєи тастардан. Барып
кґріѕдер, ґкінбейсіѕдер. “Жїз рет
тыѕдаєаннан, бір рет кґрген
дўрыс”.
-Из серебра, из натуральных
камней. Сходите, посмотрите,
не пожалеете. “Чем сто раз
слышать, лучше один раз
посмотреть”.
2-тапсырма. Мына сґздер мен сґз тіркестерін сґздікке  жазып
алыѕыздар.
1.Керемет жер
2.Шомылу
11. Бас тартпау
12 .Шатќал
!
!

Ќазаќ  тілі
7
3.Кїнге кїю
4.Пайдалы
5.Байланыстыру
6.Ўсыныс
7.Ўсыныс жасау
8.Келісу
9.Ґкінбеу
10.Ќызыєу
13. Табиєаты тамылжыєан жер
14. Жарыс
15. Ќатысу
16.Əсермен бґлісу
17.Саяжай
18.Кґрме-жəрмеѕке
19.Əшекей
20.Табиєи
3-тапсырма. Мына  тўраќты  тіркестерді  ќолдана  отырып,
сґйлем ќўрастырыѕыздар.
1. Атына - заты сай.  2. Жїз рет тыѕдаєаннан, бір рет кґрген дўрыс.
4-тапсырма. Мəтін  сўхбаттан  септік  жалєаулы  сґздерді  теріп
жазыѕыздар. Жасалу жолын тїсіндіріѕіздер (Гт.  165 бет, № 12кесте).
Їлгі:  саяжайда -саяжай+да (-да- жатыс  септік  жалєауы, сґздіѕ
негізі їнді й дыбысына аяќталєандыќтан, -да жалєауы жалєанады).
5-тапсырма. Мына  сґз  тіркестерін  аударып, маєынасын  тїсінуге
тырысыѕыздар. Олармен сґйлем ќўрастырыѕыздар.
а) 1.Мой отец. 2. Президент фирмы. 3. Подножье горы. 4. Труды
мастеров. 5.Фруктовые деревья.  6. Лона природы.
ə) 1. Ароматный  воздух. 2.Летний  сорт. 3. Чудесная  природа.
4. Большая дача. 5.Изумительные браслеты. 6. Бесценные шедевры.
6-тапсырма. Мына  сґйлемдерді  бўрынєы  ґткен  шаќтыѕ  ІІІ-жа-єына
ќойып, дəптерлеріѕізге жазыѕыздар ( Гт. 187 бет, № 48-49 кесте ).
Їлгі:  Мен  Анталияда  болдым  (жедел  ґткен  шаќтыѕ  І-жаєы).  Ол
Анталияда  болыпты (бўрынєы  ґткен  шаќтыѕ  ІІІ-жаєы, 1-тїрі). Ол
Анталияда болєан ( бўрынєы ґткен шаќтыѕ ІІІ-жаєы, 2-тїрі).
1.  Мен  Їндістанда  болдым.  2.  Демалысты  пайдалы  іспен
байланыстырдым. 3. Танысым  маєан  ўсыныс  жасады. 4. Анар  ќуана
келісті. 5. Біз  Ыстыќкґлде  демалдыќ. 6. Таудыѕ  етегіндегі  ґзенде
кїнде шомылдыќ. 7. Əсет досымен ”Сырлы шаћар” кґрмесіне барды.
7-тапсырма. Екі  жай  сґйлемнен  бір  ќимыл-сын  баєыныѕќылы
ќўрмалас сґйлем ќўрастырыѕыздар (Гт. 191-192 бет, № 55 кесте).
Їлгі:  Мен  Америкада  болдым.  Аєылшын  тілінен  білімімді
жетілдірдім. – Мен  Америкада  болып, аєылшын  тілінен  білімімді
жетілдірдім.

Жаќсылыќова К.
8
1.Атырауда 
болдым. Демалысты 
пайдалы 
іспен
байланыстырдым. 2. Израильге  бардым. Туысќандарымда  ќонаќта
болдым.  3.  Меніѕ  хатшым  кезекті  еѕбек  демалысына  шыќты.  Іс-
сапарєа оныѕ орнына Əсел барды. 4. Ол жазда Карлово Варыєа барды.
Онда  екі  апта  демалды. 5.Біз  концертке  бардыќ. Сїйікті  əншілерді
тыѕдадыќ. 6. Сендер  кїнде  жаєажайєа  барыѕдар. Суєа  шомылыѕдар,
кїнге  ќыздырыныѕдар. 7. Əлия  досымен  орманєа  барды.  Жидек,
саѕырауќўлаќ  терді, таза ауада жаќсы демалды.
8-тапсырма. Мəтінді  мəнерлеп  оќып,  мазмўнын  бўрынєы  ґткен
шаќтыѕ  ІІІ-жаєымен айтып беріѕіздер.
Бїгін  бірінші  оќу  кїні.  Жаѕа  оќу  жылы  басталды.  Институттыѕ
ауласында  арлы-берлі  студенттер  жїр. Барлыєы  кґѕілді. Бірін- бірі
ќўшаќтап, ќўттыќтап  жатыр. Жазєы  демалыстан  алєан  əсерлерімен
ґзара бґлісуде.
Анау  шетте  тўрєан  жігіт  -  Алексей.  Ол  екінші  курста  оќиды.
Алексейдіѕ  жанына  курстасы  Лариса  келді. Лариса  жазда  Анталияда
болды. Анталия демалуєа керемет жер. Жаќсы демалєаны кґрініп тўр.
Оларєа  достары  келіп  ќосылды. Надя  жазда  əкесімен  Францияєа
барды. Əкесініѕ  аудармашысы  болды. Сґйтіп  демалысты  пайдалы
іспен байланыстырды.
Алена мен Олеся “Берендейде” турбазасында демалды. Бўл турбаза
Їлкен Алматы шатќалыныѕ табиєаты кґркем жерінде орналасќан.  Олар
тауєа шыќты, ґзенде шомылды, жарыстарєа ќатысты.
Міне,  Таня  да  келді.  Ол  əжесімен  саяжайда  еѕбектенді.    Бос
уаќытында жаєажайєа барып, кґлде шомылды, кїнге кїйді.
Максим “Əшекейлер  симфониясы”атты  кґрме-жəрмеѕкеге
барып, шеберлердіѕ еѕбектерін тамашалады.  Бір сґзбен айтќанда, бəрі
жаќсы демалды. Енді олар жаѕа кїшпен оќу жылын бастайды.   Ал Сіз
ќайда болдыѕыз? Бізбен жазєы демалыстан алєан əсеріѕізбен бґлісіѕіз.
9-тапсырма. Тґмендегі сўраќтарєа мəтін мазмўны бойынша жауап
беріѕіздер.
1. Бїгін  ќандай  кїн? 2. Институт  ауласында  кімдер  жїр?
3. Студенттер  не  істеп  жатыр? 4. Кім  ќайда  демалыпты? (Əрќайсысы
туралы жеке айтып беріѕіздер).
10-тапсырма. Мəтінді  таєы  бір  рет оќып, етістіктердіѕ  ќай шаќта
тўрєанын  жəне ќалай жасалєанын тїсіндіріѕіздер ( Гт. 186-188 бет,
№ 47-50-кесте ).

Ќазаќ  тілі
9
11-тапсырма. Жаќшаныѕ ішіндегі етістіктерді  ІІІ-жаќ, жедел ґткен
шаќ формасына ќойып, кґшіріѕіздер.
1. Олар  жазда  орманда  жидек (теру). 2. Сенбі  кїні  біз  тауєа
(шыєу), кґлде (шомылу). 3. Демалыс  кїні  Сəкен  достарымен  ќол
теннисі жарысына (ќатысу). 4. Динара жаз бойы саяжайда (еѕбектену).
5. Кеше  Əлия  сіѕілісімен  театрєа (бару).  6. Максим  мен  Алексей
кґрмеде табиєи тастан жасалєан əшекейлерді (тамашалау).
12-тапсырма. Берілген  сґйлемдерді  тірек  сґздерді  ќолданып,
толыќтырыѕыздар.
1.... алдында  арлы-берлі  кґп  студенттер  жїр. 2. Əділдіѕ  анасы
“Ќазаќойл”  ...  бас  экономисі.  3.  Əсел    жазда  “Тўран  Əлем”...    бас
бухгалтері  ќызметін  атќарды.  4.“Тау  Самалы”  демалыс  їйі  ...  ...
табиєаты  тамаша  жерінде  орналасќан. 5.Алматыда  жыл  сайын  ґтетін
“Ќарќара” ... ел  экономикасы  їшін  маѕызы  зор. 6. “Сырлы  шаћар”
кґрмесі ежелгі ... ... 1500 жылдыєына арналєан.
Тірек  сґздер:  1.  Компания.  2.Институт.  3.  Тїркістан  ќаласы.  4.
Банк. 5.Талєар ауданы. 6.Жəрмеѕке.
13-тапсырма. Тґмендегі  етістіктерді  бўрынєы  ґткен  жаќтыѕ  екі
тəсілі бойынша жіктеѕіздер.
Їлгі:
1-тəсіл
2-тəсіл
Мен барыппын, кґріппін.
Сен барыпсыѕ, кґріпсіѕ.
Сіз барыпсыз, кґріпсіз
Ол барыпты, кґріпті.
Мен барєанмын, кґргенмін.
Сен барєансыѕ, кґргенсіѕ.
Сіз барєансыз,кґргенсіз.
Ол барєан, кґрген.
1. Оќу. 2. Орналасу. 3. Теру. 4. Ойнау.  5. Байланыстыру. 6. Кґру.
7. Жинау.
14-тапсырма. Берілген сґздерге ќарама-ќарсы маєыналы сґздерді
жазыѕыздар.
1.Кґѕілді.  2.Жаѕа.  3.Басталу.  4. Пайдалы.  5. Тамаша.  6. Бару.
15-тапсырма. Мына  сґздердіѕ  синонимдерін  жазып, олармен
сґйлем ќўрастырыѕыздар.
1.Тамаша
Керемет. Алматыныѕ табиєаты керемет.

Жаќсылыќова К.
10
2.Білім алу
3.Жинау
4.Ќажетті
5. Бўрынєы
6. Демалу
7.Ќызыќтау
16-тапсырма. Мына  суреттерге  ќарап, кім  ќайда  демалєанын
айтып беріѕіздер.
 Жазда Айжан ...                Ал Санат ...                        Саят досымен ...
17-тапсырма. Сіздер  жазда  ќайда  демалдыѕыздар? Əѕгімелеп
айтып беріѕіздер.
18-тапсырма. Мына сўхбаттарды рґлдерге бґліп ойнаѕыздар.
А) - Аня, демалыс кїні не істейсіѕ?
- Саяжайєа барамын, ќысќа дайындыќ жасаймын.
- Саяжайда їй бар ма? Онда не ґсіресіѕдер?
- Иə,  бар.  Шаєын  їй.  Біздіѕ  саяжайда  тек  жеміс  аєаштары  мен
жидектер ґседі.
- Апорт бар ма?
- Əлбетте. Əр тїрлі гїлдер де бар.
- Онда саяжайларыѕ демалуєа ќолайлы жўмаќ жер єой.
- Иə, табиєат аясында демалу керемет! Ќонаќќа кел!
- Рахмет. Сəті тїскен кїні барамын.
Ə) - Сіз демалысыѕызды ќайда ґткіздіѕіз?
- Мен  жыл  сайын  демалысымды  курортта, теѕіз  жаєасында
ґткіземін. Ал Сіз ше?

Ќазаќ  тілі
11
- Əр тїрлі. Біраќ кґбіне Кґкшетауда, Бурабай кґлінде ґткізгенді
ўнатамын. Айнала  биік  таулар, ќараєайлы  орман,  таза  ауа, мґлдір
сулы кґлдер. Кґкшетау - табиєи сўлулыќ пен əсемдік мекені єой.  Ол
жерде демалу рахат!
- Теѕіз  жаєасында  демалу  да  жаќсы. Теѕіз  суы  ќандай  тамаша,
ќандай  жўмсаќ!  Ал  жаєажайда  жатып, кїнге  ќыздырынсаѕ, керемет
лəззат аласыѕ.
- Əрине, теѕіздіѕ  аты - теѕіз.  Жаєалауда  демалу  тамаша
екендігінде сґз жоќ. Дегенмен кімге не ўнайтынына байланысты єой. Мен
кісі  тым  кґп  болєанын  ўнатпаймын,  жолы  да  алыс.  Біздіѕ  Бурабайда
ќандай тыныштыќ  десеѕші! Жидектер, саѕырауќўлаќтар, дəрілік шґптер
мен жемістер ґте кґп.  Маєан Бурабайда демалу ўнайды.
- Маєан Кґкшетау  туралы айтып беріѕізші.
- Жарайды, білгенімді айтайын.
- Ќўлаєым Сізде.
19-тапсырма. “Меніѕ  жазєы  демалысым ” таќырыбына  диалог
ќўрастырып, ойнаѕыздар.
20-тапсырма. Екі  топќа  бґлініп, мына “Астаналар” сґзтізбегін
шешіѕіздер.
1.Таиландтыѕ астанасы. 2.Египеттіѕ астанасы.
3.Исландияныѕ  астанасы. 4.Венесуэланыѕ
астанасы. 5.Швецияныѕ астанасы.
6.Уругвайдыѕ астанасы. 7.Норвегияныѕ
астанасы. 8. Канаданыѕ астанасы.
9. Тїркияныѕ астанасы. 10.Нидерлан-
дыныѕ астанасы. 11.Испанияныѕ
астанасы. 12.Ирландияныѕ астанасы.
13.Мавританияныѕ астанасы. 14.Албанияныѕ
астанасы. 15.Гана Республикасыныѕ
астанасы. 16. Йорданияныѕ астанасы.
17.Кипрдіѕ астанасы. 18.Камерунныѕ астанасы.
21-тапсырма. “Есімде  ќалєан  сол  бір  сəт...”таќырыбына  эссе
жазыѕыздар.
Жазєы демалыста сізге ерекше əсер ќалдырєан бір сəтті (кезеѕді)
баяндаѕыздар.
Лингвоелтанулыќ тїсініктеме

Жаќсылыќова К.
12
3- сабаќ
22-тапсырма. Мəтінді мўќият оќып, мазмўндаѕыздар.
Туристерді  ќызыќтырар
Ќазаќстанныѕ  єажайып  жерлері
кґп.  Ўлы  Жібек  жолыныѕ  осы
ґлкемен  ґткендігі  бəрімізге
белгілі. Ерте  кездегі  Ќазаќстан
туралы  Шыєыс  саяхатшылары
ќўнды  мəліметтер  ќалдырєан.
ХІІІ-
єасырда 
итальян
саяхатшылары  Плано  Карпини
мен Гильом (кей ќўжаттарда Виллем) Рубрук те біздіѕ елімізде болєан.
Олар  жеріміздіѕ  ќайталанбас  əсем  табиєаты  мен  халќыныѕ  тўрмыс-
тіршілігі, ќонаќжайлыєы  туралы  тамсана  баяндаєан. Ќазаќстанда
болєан  кґрнекті  орыс  єалымдары  мен  саяхатшылары  П.С.Паллас,
Н.П.Рычков, П.П.Семенов-Тян-Шанский, А.Северцев, И.В.Мушкетов,
Л.С.Берг ќазаќ халќыныѕ ґмірі мен мəдениеті, ґлкеміздіѕ бай табиєаты
туралы  ќўнды  еѕбектер  жазєан. Ќазаќстанда  алєашќы  туристік
ўйымдар 20-жылдардыѕ  аяєында  пайда  болєан. Бїгінде  туристік
маршруттар  бїкіл    елімізді  ќамтиды.  Біздіѕ  елімізде  мəдениет  пен
ґнердіѕ  таѕєажайып  ескерткіштері  шоєырланєан. Болашаќта  елімізде
халыќаралыќ деѕгейдегі туризм орталыќтарын ашу жоспарланєан.
Ќазаќстанды аралай жїріп, сіз танымыѕызды кеѕейтетін кґптеген
дїниелермен танысасыз. Сəт сапар тілейміз, жолыѕыз болсын!
/1-12 жол. М.С.Муканов. Казахская  юрта.А,1981- стр.198-217.
ауд.К.Ж./
23-тапсырма. Тґмендегі сґздермен ќимыл-сын баєыныѕќылы
сабаќтас ќўрмалас   сґйлем  ќўрастырыѕыздар.
Саяхат, оныѕ адамєа пайдасы

Ќазаќ  тілі
13
Їлгі: Биыл  туристік  сапармен  Еуропаны  аралап,  пайдалы
саяхаттан  кґп əсер алдым.
1.Саяхат
2.Жетекші
3.Кїту залы
4.Тіркелу
5.Жїк бґлімі
6.Темір жол
7.Жолсерік
8.Жїрдек поез
9.Жаєалау
10.Аныќтама бґлімі
11. Ќол жїгі
12. Ќўжат
13. Ќырат
14.Тамсандыру
15.Мəлімет
16.Тўныќ, мґлдір
178.Шипалы
18.Əуежай
19.Ќараєай
20.Ќайыѕ
21.Балыќ аулау
22.Бўлаќ
23.Хош иісті
24.Таѕдандыру
25.Мекендеу
26.Ўя салу
27.Емделу
28 Тамашалау
24-тапсырма. Мына  сґз  тіркестерініѕ  маєынасына  назар
аударыѕыздар, олармен сґйлем ќўрастырыѕыздар.
1.Кґздіѕ жауын алу. 2. Тал шыбыќтай бўралєан. 3.Кґз тойдырєан.
4.Кїміс кїлкі. 5. Бўлаќтыѕ кґзі. 6. Кербез ару. 7.Жасыл желек жамылу.
25-тапсырма. Мына сґздер мен сґз тіркестеріне ќарсы маєыналы
сґздерді жазыѕыздар.
1.Пайдалы-           ........................... .  4.Шыєу залы-          ........................
2.Тўныќ-               ........................... .  5.Ќалыѕ орман-       .................. .
3.Мəлімет алу-     .......................... .  6.Кїту  залы-            
....................  .
26-тапсырма. Мына  сґздер  мен  сґз  тіркестерін  ќолданып, шаєын
мəтін ќўрастырыѕыздар.
1.Əсер  алу. 2.Кґлдіѕ  жаєасы. 3.Əсем  табиєат. 4.Кербез  сўлу.
5.Бўлаќтыѕ  кґзі. 6.Таѕєы  шыќ. 7.Ќараєайлы  орман. 8.Жасыл  кґрпе
жамылєан. 9.Ќырдыѕ  ќызыл  ќызєалдаќтары. 10.Тал  шыбыќтай
бўралєан. 11.Тамашалау. 12.Кґз тойдырар. 13. Жўту.