Жастардың саяси мәдениеті Қазақстандағы азаматтық қоғамды
жүктеу/скачать 484,48 Kb.
|
Диссертационная работа Рыстиной И.
Қазақстандағы азаматтық қоғамның қалыптасу мәселелері және қазіргі қазақстандық жастардың саяси мәдениеті
Қазақстандық қоғамның трансформациясы шарттары және жастар ортасында болып жқаатн процесті талдау жас ұрпақтың дүниетанымын қалыптастырудың бұрынғы тоталитарлық жүйесі бүгінде табиғи жолмен социумның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы орын алған қайта бағдарлау ықпалымен ыдырағанын көрсетті. Даму баламаларынңы үлкен саны ір түрлі деңгейдегі әлеуметтік субъектілердің мінез-құлқының нақты жазылған бағдарының жоғалуын шарттастырады. Қазіргі қазақстандық социумның сипаттамасы кең кейде полярлық, қоғамдық идеалдар спектрі болып табылады. Бұл ретте қазақстандық азаматтық қоғамның қалыптасуы бүгінде жастардың саяси және әлеуметтік белсенділігін дамытуүшін негізгі бағдарларды анықтау қажеттілігімен айтарлықтай күрделенді. Әлеуметтік кеңістіктің ыдырауын жеңу әдетте әлеуметтік ширығумен байланысты, жастар ортасындағы азаматтық бейімделу процестерін қарқындату жағдайында ғана мүмкін болып көрінеді. Бұл біздің көзқарасымызша, шешуді талап ететін жастар мен азаматтық қоғамның арақатынасының өзекті мәселелерінің бірі. Аталған мәселе бойынша соңғы жылдардағы ғылыми жұмыстарды салғастыру, диссертация қорытындылары және тұжырымдары азаматтық қоғамның дамуы мен қалыптасуындағы жастардың кеңінен қатысуы әлі орын алған жоқ. Дегенмен мемлекет және жастардың мүдделері құрудың, қызмет етудің және жастар және балалар қоғамдық бірлестігін қолдау сәйкес келеді, жастардың әлеуметтік мүдделері мен қажеттіліктіктерін қамтамасыз ететін, қоғам мен мемлекеттің өміріне әлеуметтік маңызды қатысуға мүмкіндік беретін ұйымдасқан жаңа нысандар керек. Осылайша ғаржыода айтылған жағдайлардың практикалық маңыздылығы қазіргі қазақстандық жастардың санасында болып жатқан процесстердің ғылыми рефлексиясының қажеттілігін, сондай-ақ ондағы қоғамдық бірлестіктердің, саяси және азаматтық институттардың рөлінің сөзсіз қажеттілігін туындатады. Бұл жерде қоғам және мемлекет өміріне оң көзқарасты әкелетін жастар жақын болашақта қандай роль атқару керектігін ұғынуы керек. Қоғамның озық және отандық трансформация учаскелерінде жастар болуы тиіс, ұоллғарланту к аналдары ақрылы тұрғындардың басқа жас ерекшелік топтарына қарағанда инновациялық процестерге белсендірекқатысады. Оның қызметін аға ұрпақ жібереді, қалыптастырады және ұйымдастырады, оның жаңаға деген ұмтылысын және жастардың белсенділігін тығыз байланыста үйлестіреді, бұрыннан бар мәденилермен жастардың болып жатқан тұлғалануын белгілі бір үлгілерге, эталонға бағдарлайды, өмірлік баспалдақ, іскерлік мансап баспалдақтары бойынша оның көтерілу ережелері мен нормаларын, әлеуметтік қауіпсіздік процесінің тетіктерін көрсете отырып, оның өміршеңдігі және шарттарын ұйымдастырады. Есею үдерісіне ықпал ете отырып, олар біруақытта «қатаң» болады, оләлеуметтену қоғамдық заң тәртібі аясында өтуі үшін және жеке дербестіктің барынша толық көрінісі үшін қажетті барабар шарттар, барынша «жұмсақ» ауыспалы белгілермен өтуі үшін қажет. Бұған ұқсас дұрыс теңгерім жастар қауіпсіздігі үшін де маңызды. Мысалы, білім және экономикалық, әлеуметтік және мәдени шындықтар және қоғам қажеттіліктерімен тығыз байланысты жүзеге асыру, жұмысты алудың тең мүмкіндіктерін қамтамасыз ету, сондай-ақ жастар арасындағы жұмыссыздықты жою және толық жұмыспен қамтуға бағытталған жастарды азаматтық қоғамға тиімді қатыстыру мәселесін өзектілендіреді. Сол себепті жастардың қоғамдық-саяси әжне әлеумет тік өмірге енуінің, оның институализациясына белсенді қатысуының негізгі шарттары ішінде мысалы, жастарға қатысты қолданыстағы заңнаманы реформалау да бар: саясат өміріне жастарды барынша белсендқіатыстыруды өткізу және әзірлеу үшін; ол дамудың ұзақ процесіне қажетті тұрақты саяси қолдау беретін саяси тұрақтылық және реттілік. Қалыптасқан жоғары әлеуметтік мәдение анық еместік жағдайында, әлеуметтік өзара байланыстың бұрынғы нормалары және олардың символикалық, яғни мәдени конвенциалды белгіленген стандарттары өзінің маңыздылығын жойғанда, ал сыртқы стереотиптік пайдалану жағдайларында оң нәтижелерге әкелмегенде, аға ұрпақ өскелең ұрпақты әлеуметтік бақылау және нақты бағдарлауды жоғалтады. Жастардың өзі жоғары анық еместік жағдайында бола отырып, әдетте дәстүрліден ерекшеленетін, өзінің әлеуметтік- мәдени құралын құра отырып жаңа нормалар мен символдарды қолданады. Осыған байланысты жастар бұрынғы мәдени нормаларға және символдарға қатынасы бойынша аз бейімделген болып табылады. Алайда жастардың тұлғалану мәселесі жастардың онда бар мәдени әлеуеті негізіндегі белсенді мінез-құлқы қаншалықты жетістікті іске асырылатынында жатыр. Басқаша айтқанда, жастардың қазіргі рольдік мінез-құлқы олардың анық емес жағдайға әлеуметтік мәдени қатынастарды бақылау және реттеу дағдыларын игеруге жағдай жасайды. Жастардың азаматтық қоғамға белсенді қосылуын «тежейтін» негізгі мәселелердің қатарына мыналарды жатқызуға болады: Олардың біріншісі білім сапасын қамтиды. Ақпараттық қоғамға ауысу бүгінле орын алған білім беру деңгейіндегі ажырауды тіпті ұбіррпақ шекарасында айтарлықтай ұлғайта алады. Ақпараттық технологияларды енгізу тек қаржылық қамтамасыз етуді емес, сонымен қатар белгілі бір білімдердің жоғары зияткерлік әлеуетін талап етеді. Екінші әсмеле әлеуметтік тұрлаусыздық ж ағдайында көптеген мамандықтардың сұранымсыздығымен қорытындыланады. Жоғары технологиялық өндіріс пен ғылыми нарықтың сыйымдылығы ақпараттық қоғамның бүгінгі деңгейімен де сәйкес келмейді, бірақ артылумен де «көнбіс» экономиканың қажеттіліктеріне жабады. Бір жғаынан демократия мен бостандық жағдайында өмір сүруге және еңбек етуге қабілетті адам және нарықтық экономиканың қатаң жағдайында – тәрбилелеу керек. Осылайша, бақса құндылықтар мен норма жағдайында өмір сүруге үйренген қоғамның діл қарсыласуын декларативті уәделермен жеңіп шығу мүмкін емес. Бір әлеуметтік жүйеден екіншісіне ауысу тек уақытты ғана емес, ең алдымен тәрбиелеу мен білім беру жататын стратегиялық артықшылықтарды таңдау қажет етіледі. Білім деңгейін жоғарылату мен жастардың білімділігі арқ ылы азаматтық қоғамның білім беру әлеуетін дамыту мәселелердің толық қатарын шешумен байланысты. Білім жүйесінің кейбір консерватизмін есекере отырып, әлеует мазмұны қоғамның даму келешегі есебімен есептелуі қажет. Бұл ретте келесі сәттерге назар аудару қажет. Біріншіден, адамәлеуетінің мазмұны оның әлеуметік дамуының міндеттерімен, қоғам қажеттіліктерімен сәйкес жетілдіріледі. Жеке әлеуеттің тең құқылы векторлары экономикалық уәждемелік механизмді қалыптастыру жолымен қоғамдық әлеуетте интегралданады, нем есе белгілі дңегейі мен сапасын құру кезінде тепе-теңдіктің бұзылуы, оның ұйымдастыру жағдайының, еңбегінің мазмұнына талаптарды төмендету арқылы еңбек процесін бұзуға қабілетті. Екіншіден, оның толық орындалу жолдарын ұсына отырып, жастардың білім беруә леуетін пайдаланудың тиімділігін үнемі бағалау қажет. Бұл білім беру саласындағы қоғамның тұрақтылығын әлеуметтік өлшеудің маңызды бөлігі. Азаматтық қоғам мен жастар арақатынасының мәселелері қатарына білім алудың қол жетімділігі жатады. Екінші Азаматтық форумда мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаев әлеуметтік саладағы ҒӨБ өзара әрекет мәселелері бойынша өз сөзінде: «Мен біз бірге тиімді жұмыс істей алатын 9 стратегиялық түзелулерді көріп тұрмын. Біріншіден, біз білім беру сапасы мен қол жетімділігін жоғарылатуға және мамандарды оқыту және дайындауды халықаралық стандартқа барынша жақындатуға ниеттіміз. Біздің оқу орындарының оқытудың ең заманауи технологияларына, халықаралық стандарттармен сәйкес оқу бағдарламаларының қалыптасуына, білім алу кезінде тең мәрелік жағдайлармен қамтамасыз етуге өтуде үкіметтік емес ұйымдар жағынан көмек қажет. Мүмкіндіктері шектеулі, жетім, оралмандар мен мүгедек балаларға арналған мамандандырылған білім беру жүйесіне көмектесуде ҒӨБ үлкен рөл ойнайды [103]. Реалия көрсетіп отырғандай жастарды өз бетімен құрылуына байланысты мәселелерді шешуде мемлекеттің күші келмейді. Оған қатынасы болатын барлығының осы процеске тартылу механизмдері, тәсілдері қажет. Бұл басқадайынан басқасы, азаматтық қоғамның басты міндеті болып табылады, өйткені білім оның шоғырландырушы факторы және интелектуалды негізі болып табылатыны мәлім. Мұнда жанұя мен ата-ана мүмкіндіктерінің, сонымен қатар оның басқа институттарының ең ірі элементтерін тартуы мүмкін. Жас адамды білім берүуйежсіне қосу процесі көптеген факторлар әрекетінен тәуелді, ал оның әлеуеті шығу тегі, ата-ана білімі, олардңы байланысы мен қашасы сияқты ресурстарды сипаттайды. Олар бүгінде әсер етеді, бұл сәйкес экономикалық мәртебе мен кәсіби қы змет алу (бекіту) ықтималдығы. Жастар үшін мәрелік жағдайлардың айырмашылығы жастар ортасындағы туындаған шиеленістің алғышарты болып табылады. Келесілер қатарына шешімі онда сәйкес қатысуын, сонымен қатар өз болашағын қалыптастыруғаоның тікелей қатысуын қамтамасыз ететін, азаматтық қоғам қызметтеріне оны тарту жолымен жастар үшін қол жетімді қалыптасу мәселелерін атауға болады. Тәжірибе көрсеткендей, жастар саяси қатынастарға қатысатын белгілі топтарын өзіне теңдестіретін және сәйкес нормалар мен құндылы қтарды қабылдай отырып, саяси институттар арқылы қоғамның саяси жүйесіне интегралданудың ең жақсы мүмкіндігін алады. Жастар бүгінде әлеуетті және шынайы электорат және партиялық кадр көзін ұсынады. Сондықтан азаматтық қоғамның әр түрлі институттарына жастарды белсендіқосуда саяси жастар бірлестігі менүкіметтік емес жастар ұйымдарының рөлі біршама өсуде. Алайда, әтжірибе көрсеткендей, жаңа институттар жағдай мен уақыт ұсынатындай, қарқынды және тиімді дамымайды. Жастар ҒӨБ мен мемлекеттік құрылым арасында ғы ынтымақтастық негізінен жастар саясаты ғбда рламасын қалыптастыру, азаматтық бастама жобаларының мәдени іс-шараларын ұйымдастыру мен өткізу шеңберінде жүзеге асырылады. Алайда бүгінде аймақтық әлеуметтік жобаларды әзірлеуде жастар ҒӨБ қатысу механизмдері жоқ. Жастар ұйымдары көбінесе кедейлікпен күресу, кәсіпкерлікті дамыту, жұмыспен қамту және т.б. бойынша бағдарламаларды әзірлеуде нашар көрсетілген. Сәйкесінше, осы бағдарламадағы жастар мүддесі жеткіліксіз көрсетілген. Өзгертудің қазіргі шарттары барлық жетілген қазақстандық қоғамның көбісімен қақтығысатын мәселелерді жастар үшін өзектендірілді. Үнемі ауысатын қоғамдағы көп немесе аз үйлесімді интеграция үшін өзгертуге үнемі бейімделу қажеттігі туындады. Ерекшелігі жаңа тәсілдер мен сәйкес нысандары жастарды ересек қоғамға қосу көмегімен қосады, бұрынға жастар толығымен қоғам мүлкіне айналдырылғанда шамамен бірнеше жылдан кейін ғана басым болатын болады. Сондықтан әр түрлі қоғамдық құрылымға оны қосудың жаңа жолдарын талдау өте маңызды. Кезеңдік шешімді талап ететін міндеттерге жас буынның азаматтығын қалыптастыруды да жатқызу қажет. 2003 -2005 жж. кеңзеінде жүргізілген Қазақстандағы қоғамдық-саяси ғждай мониторингінің нәтижелері қатысушылардың абсолюттік санының сауалы (92,9%) өз азаматтығын Қазақстан Республикасымен байланыстыратынын көрсетті. Патриоттық сезімге негізделген Қазақстан Республикасындағы азаматтық сәйкестендіру еліміздің тіршілігіне саналы қатысудың белсенді азаматтық ұстанымының негізі болып табылады [104]. Алайдақазіргі жағдайда оны қалыптасуы артықшылығы бойынша жағдайдық сипат алады. Бұл процестің тиімділігінің артуы бізге көрсетілгендей, жастардың азаматтық плантациясының толық жүйесінің туындауы үшін қажетті алғышарттардың теоретикалық мәнін түсіну өзектілігімен негізделетін саналы рационалды компонентін келтіру талап етіледі. Бұл байланыста басқа ұлттармен қазақ халқының төтеуші өзара қатынастарының арта түсуі мен дамуына бағытталған жастарды патриоттық тәрбиелеу мәселесі өзектендіріледі, осының арқасында республикамызда тыныштық пен тұрақтылық сақталады. Қазақстандағы азаматтық қатынастарындағы жетістіктердің бірі ұлтаралық алауыздықтың болмауы болып саналады. Патриоттқы дүниетанымның қалыптасуындағы маңызды факторға мемлекет істерін басқаруда мемлекеттік институттармен құрылатын шарттар мен ұмтылыстар және қабылданған шешімдерге жастардың қатысуы жатады. Осы мақсатты Қазақстан Ресспубликасының Президентінің 10.10.2006 жылғы Жарлығымен бекітілген 2006-2008 жжҚ. азақстан Республикасы азаматтарын патриоттық тәрбиелеу Мелекеттік бағдарламасында әлеуметтік серіктестің дамуына бағытталған адам құқығы мен бостандығын сыйлау, төзімділік, қазақстандық патриоттыққа тәрбиелеу бойынша іс-шаралар кешенін өткізу кезінде көбінесе мемлекет пен азамат, толығымен мемлекет пен қоғамның өзара әрекетіне ерекше назар бөлінді. Бағдарлама шеңберінде балалар және жастар ұжымдары қоғамның негізгі институты ретінде мемлекет мағынасын түсінуде балалар мен жастарды тәрбиелеуге шақырылған. Азамат пен мемлекңеттіөзара жауапкершіл ігін қалыптастыруда Бағдарламамен ҒӨБ, білім беру мекемелері бар орталық және жергілікті орындаушы органдарда әрекет жасайтын сабағаттық -кеңес органдары (жастар істері бойынша кеңестер, ҒӨБ өзара әрекеттері бойынша кеңестер, отбасы және гендерлік саясат істері бойынша кеңес және т.б.) ынтымақтастығының дамуы, сонымен қатар отбасы институтын нығайту бойынша шаралар жүйесін әзірлеу қарастырылған жұртшылыққа қарсы нақты қадамдар анықталған [105]. Сонымен қатар қолданыстағы Азаматтарды патриоттық тәрбиелеу мемлекеттік бғадарламасын талдау, онда мемлекеттік институттар мен азаматтық қоғам институттарының қатысуы, бағдарламаны жүзеге асыру процестерінде жастар ұйымдары, кеңес секторы, азаматтық қоғам институттары нашар тартылғанын көрсетті. Жастардың патриоттық тә рбиеленуіне оң әсер ететін әлеуметтік қызметтерді анықтау мақсаты әлеуметтік тапсырыс шеңберінде Бағдарламаны жүзеге асыру бойынша жобалар іс жүзінде жоқ. Алайда бұл мүдде жастар арасында үстіртің, жастардың өзімен нақты өмірлік мәселелерді жүзеге асыруға байланыстырылмайды және қандай да бір саяси білімге сүйенбейді. Саясатта мұндай мүдденің болмауы жастар санасына қажеттілігінше іс-әрекеттер жасауға мүмкіндік береді. Сондықтан аталған факторды азаматтық қоғамға жастарды белсенді тартуға кедергі жасайтын мәселелердің қатарында қарастыру қажет. Мемлекеттік және қоғамдық иснтитуттармен жастарда жалпы және әлеуметтік, әсіресе билікке сенімді қалыптастыру тұлғалардың олардың әрқайсысына қаншалықты сенуге болатынына тәуелді ерекшелейтінін болжамдайды, аәл еумет тік сенім ғждаайдың құрылымының өзі жеке ерекшеліктерден айтарлықтай маңызды екенін болжамдайды. Әлеуметтік тарих азататтық еліктіргендіктің ғасырлық дәстүрі эгалитарлық әлеуметтік қатынастармен, «жұртшылық дүние тануымен», «ашық саясатпен» және басқадай жергілікті басқару әсерімен сипатталады. Азаматтық мәдениетке тарихи әдстүрдің әсер етуінің болмауы патронажды саясат, әлеуметтік баспалдақтар, персонализм, биліктің бытыраңдылығы мен тиімсіздігі нормаларымен байланысты. Бұл байланыспен азаматтық әрекеттің өспелі рөлі жеке бейімделушілік емесә,леуметтік нормаларда берік тамырын жаяды. Жастар ұйымдары мен бірлестіктері жұмыстарын талдау әлеуметтік -маңызды қызметке жастарды тарту ісіне маңызды кедергі бірлестікте сенімге тұрарлықтың болмауы болып табылатынын растайды. Сондықтан дәсүрлі формамен қатар әсіресе жергілікті деңгейдегі қоғамдық өмірдің мәселелерін шешуге жастардықосудың жаңа жолдарын іздеу өзекті бола түседі. Осы жағдайда азаматтық қоғамдағы жастарды институализациялау тәжірибесімен бекітілген ондағы жастарды белшсенді тартудың қазіргі нысанан ұсынды. Қоғамдық шарт шеңберінде оны бекіту (келісу) және бірлескен өмірдің негізгі мәселелері бойынша барлық тұлға арасындағы қоғамдық келісімге қол жеткізу - сонымен қатар оның құрылымына жастарды тиімді тартуға арналған жаңа жолдарды ашуда институт пен азаматтық қоғам арасындағы париттеті қатынастарды қалыптастыруға әсер етеді. Қоғамдық шарт жасау нәтижесінің бірі мемлекеттік білім легитимділігі болатын фактті мойындауқажет. Әсіресе мемлекетке дау әмселеле рінің туындау кезінде атбитрдің барлық мүдделі тараптарымен келісім шарттары сақтау кепілінінің рөлін айнап жүр. «Келісім жалпы әлемдік императив болды, ол жеке және этникалық шығу тегінің ерекшеліктерін ажырату арқылы және арқасында жүзеге асырылуы қажет және сондықтан да сыртқы сипаты болмайды, ал терең диалог пен мәдениетаралық коммуникация салдары болып табылады, - деп отандқы ғалым А.И.Нысапбаевмен әділ белгіленген. Себебі республиканың барлық халқының мәдениеті мен тілін сақтау механизмдерін институализация, мәдени-өркениетті ортақтастықты қалыптастыруға бағытталған барлық онда тұратын халықтардыңтең құқылығын заңды бекіту өзіне ұлтаралық келісімдердің барлық позитивтерінен тұрады[106]. Мемлекеттік институттар мен азаматтқы қоғам институттары жағынан ұйымдастырушы ағлышарт пен ұлтраралық және тұлғааралық өзара қатынастың, ойдағы азаматтық ынтымақтастық пен ортақтастық сезімін азаматтардың мақсатты топтарында қалыптастыруға көмектесетін шаралар жүйесі – жастардың дамуын құрайтын маңызды компоненті. Азаматтық қоғамға жастарды белсенді тарту процестеріне әсер ететін проблемаларды талдау бойынша баяндғалндарды қорыта отырып, жастар құрамының призмасы арқылы шешімдерді қабылдауда қоғамдық ықпалдың қалыптасу ерекшеліктерін қосымша зерттеу талап ететін тұжырым жасауға болады. Мұнда қоғам өміріне жас адамдарды тарту мен азаматтық қоғамға қатысу оған жастарды «механикалық қосуды» ғана білдірмейтінін атап өту керек. Ол жастар мен ересекқоғамның белсенді өзара байланысы; тең негізде қоғамның саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени өміріне жігіттер мен қыздардың белсенді қатысуы; шынайы демократия мен даму арқасында жастардың жасампаз қабілеттерін ең жоғары пайдалану сияқты аспектілерді құрайтын қоғам өміріне жас адамдарды жан-жақты тарту процесін көрсетеді. Ересек қоғам міндеті жастардың әр түрлі санаты үшін бірдей мүмкіндіктерді қамтамасыз етеді. Қазақстан халқының және де әлемдік қоғамдастықтың жалпы санында жастардың үлесін қысқарту жағдайында қалыптасу процестері мен қазіргі заманғы саяси және әлеуметтік-мәдени реалияға сәйкестігі олар қазіргі жағдай мен шақыруларға дәлме-дәл болғанда ғана жас буында оң көрсетіледі. Мысалы Астанада ресми статистикалық органдар мәліметтері бойынша жалпы халық санындағы жастар үлесі 2003 жылы 30,5%, 2004 - 29,7%. 2005 - 29,7%, 2006 - 28,3%, 2007 -27,7% құрады [107]. Жастаөрсуіне адамның өмірлік мансабындағы ең басты әлеуметтік және демографиялық оқиғалар келеді: жалпы білімді ақятау, мамандықты таңдау және кәсіби білім алу, еңбек қызметінің басы, әлеуметтік институттармен жаңа қатынастарды қалыптастыру. Жастардың едәуір бөлігі жұмыс күші және интелектуалды көздер, тауарлар және қызметті тұтынушылар, халық топтарының жаңа жағдайға анағұрлым бейімделушілігі ретінде халықтың басқа топтарын одан тиімді ерекшелейтін денсаулық, интелектуалды белсенділік я мобильділік деңгейіне ие болады. Мемлекет пенқоғам дамуының болжамы егер жастар бірдей серіктес ретінде терең қабылдамасы сәтсіздікке ұшырауы мүмкін. Қоғам тіршілігіне жастардың нақты қатысуынан, біршама дәрежені құрайтын оның деңгейі азаматтық қоғамның одан әрі дамуына тәуелді. Бүгін 17-25 жастағылардың мүдделері, интелектуалды, термальды, рухани сауалдары он он бес жылдан кейін мемлекет дамуынқдұаралатын жастардың саяси, экономикалық, әлеуметтік, адамгершілік ұстанымын анықтайтын болады. Алайда, жастар саясатында шешімдерқабылдауға және жаңа тәсілдерді әзірлеуге жастардың қатысуынан түсетін бар пайдаға қарамастан, жастар бастамасы әтжірибеде үнемі тиімді қолданылмайды. Жастардың тиімді қатысуын қамтамасыз ету үшін жас адамдардың түйсіктерін өзгертуге назар аудару қажет. Бұл өзгерістер ақпаратты таратудың жаңа тәсілдерінде тиісті қаржыландырудың бейнесін табуы қажет. Әлемдік қоғамдастықтармен өткен онжылдықта шешімдер қабылдау процесінде және жастардың қатысу маңыздылығын мойындаудың өскені көрсетіледі. Орындалатын қызметтерге жастарды қосу бойынша үкіметтің жемісті жағдайы саясатты әзірлеудің, жүзеге асырудың және бағалаудың жетілдірілуіне әкелді. «Жастар – біздің болашағымыз» дәстүрлі ұранында жас адамдардың бүгінде өз еліміздің қоғамдық өміріне өте белсенді үлесі болатын дәйек нашар ескеріледі [108]. Осыған байланысты қоғам өмірінде адам құқығы мен демократияға жастардың жолын қуушылық артуда. Осы қарым -қатынаста өткізілетін саясатқа жастардың қатынасы, олардың қоғамдық-саяси өміріне қосылу дәрежесі нақты әлеуметтік проблемаларды кез келген деңгейде шешетін билік жүргізуші құрылымдардың дайындығымен және қабілеттілігімен тікелей арақатынаста болады. Бізгеөрскетіліп отырғандай, билік жүргізуші органдардың ең бірінші міндеті әсіресе оның бөлігімен ең аз қорғалатын халықты әлеуметтік қорғау болады. Алайда жастарды бұл санаттан шығарудың сәті келді деп санаймыз. Сонымен қатар қоғамдық өмірге жастар ды тартғуа бағытталған іс - шараларды әзірлеу және жүзеге асыру кезіндегілерден басқа, ауылдық жерде тұратын жас ұрпақ әлеуеттерін белсенді қолдану қажет. Ауылдық жердегі халықтың әлеуметтік топтарының түрлі қажеттіліктерін ғана ескермеу қажет, сонымен бірге жастар мен басқа қоғамдық ұйымдарға қаржылық және басқадай қолдау көрсету керек.Мұндай бірлестіктер ауылдық жердегі қоғамдық және мәдени өмірді ынталандыруы және барлық қоғам мүддесіндегі жас ұрпақ әлеуетін қолдануы мүмкін. Ал бұл ауылдық жердегі жастар мұқтаждықты көрмеуі қажет және қалаға қарағанда олардың әлеуметтік қызметі мен олардың мекендеу жерлерін жабдықтау деңгейі төмен екеніне тап боламыз. Халықтың саяси сауаттылығы мен жоғары саяси мәдениеті сөзсіз ішкі саяси тұрақтылық пен ұлтаралық келісім к өздері болып табылады. Қазіргі заманғы қоғамның сипатты әлпеті саяси әрекеттердің түрлі модельдерінің басқа аспеттілігі, оның ішінде еліміздің саяси өміріне қатысу мүмкіндігі болды. Бұл ретте еліміздңі тағдырына, болашағына қызығушылықты азаматтардың азаматтық қызметте қатысуының маңызды факторы ретінде атауға болады. Жастар құраушы маңызды компонент жас адамдарды деформациялау процестеріне қосу, оны институтталуын кеңейтуде олардың белсенді рөлдері. Өз мақсатын жүзеге асыру дәрежесіне байланысты жастар қоғамдық дамудың жеделдеуі сияқты және тежелуі сияқты фактор болып табылады. Бұл жастардың қаншалықты: мемлекеттік және қоғамдық даму мақсаттары мен міндеттерін біліп, жіктеп және қабылдайтынынан, оларды өздерінің өмірлік жетістіктерімен байланыстыратынына; алдағы міндеттерді шешуге арналған (нақты, тұлғалық, білімдік, кәсіби) қажетті сапаларына ие болатынына; еліміздің бәсекелестік қабілетін арттыру міндеттерін шешуге белсенді қосуға арналған қажетті қорлар мен мүмкіндіктерді қамтамасыз етуіне байланысты. Қоғамды реформалау егер ол жастар ие болатын инновациялық әлеуетті ең жоғары қолданумен жас ұрпақты дамытумен қамтамасыз етілмесе, жемісті болуы мүмкін. Ол өз бетімен де қоғамдық даму индикаторы бола алады және проблемалардың туындау себептерін тек жастардан ғана іздеуге болмайды, себебі жастар азаматтық қоғам бөлігі, және егер сәйкес шараларды уақытылы елемеу, ескерілмеу және қабылдау болмаса, онда ұлтты баяу дегдарацияға ұшыратуы мүмкін. Қазақстанда тұрғылықты жеріне қарамастан, тұлғаның жан-жақты дамуы үшін қажетті жағдай жасалады. Алайда келесі себептердің болуы азаматтық қоғам институтының дамуына жастарды ауқымды қосылуын тежеуді ескертеді. Біріншіден, жастар қоғам мен мемлекет дамуының қол жеткізген деңгейін иеленеді, келешектңі жарқын бейнесін қалы птасырады және мемлекет пен қоғам дамыту сабақтастығының әлеуметтік ұдайы өндірісі қызметін өзіне артады. Екіншіден, объективті себептерүшкімен жастар жауапты шешімдер қабылдау кезінде белгілі қиындықтарды арттыратын базалық, құнды, рухани - адамгершілік бағдар мен өмірлік тәжірибе кемшіліктерінің қалыптаспаушылығын, тұрақсыздығын ерекшелейді. Еңбек және қоғамдық өмірге кіре отырып, жастар білім беру, әлеуметтену, тәрбиелеу мен бейімдеудің басты объектісі мен субъектісі болып табылады. Үшіншіден, жастар саяси, әлеуметтік мобильділік пен экономикалық қызығушылықтың басты қатысушысы болып табылады, оған әлеуметтік- экономикалық және саяси қатынастарда болатын толық емес қосылу тән. Төртіншіден, басқа әлеуметтік топтар сияқты жастардың жергілікті өзін- өзі басқару органдары мен мемлекеттүікімет органдарының қызметтері ескерілетін жеке мақсаттары мен мүдделері болады. Жоғарыда аталған аспектілер мемлекеттік жастар саясатын реформалау және одан әрі жетілдіру, жастарды азаматтық қоғамға белсенді тарту, оның шешімдерді қабылдауға тиімді қатысу маңызы неге екпіндеп өсетінін түсіндіреді.Көбінесе жастардың қатысуына және қоғамдық қатысуына тарту мен жылжуы бойынша әтсілдердің алуан түрлілігіне қарамастан, бұл ретте азаматтық қоғамды күшейте отырып, үкімет қызметінің тиімділігін арттыруды, қабылданатын саяси шешімдердңі қамтамасыз ету қажет. заңдылығын айтарлықтай арттыруды Қазіргі социологтар «жастар» деген түсінікті жас ерекшеліктер және олармен байланыстықызмет түрлерінің негізінде пайда болатын топтасқан көпшіліктің жалпылама жиынтығы ретінде айқындайды. Қысқа мағынада алғанда, жастар –жас адамдардың әлеуметтік жағдайының ерекшелiктерi, олардың қоғамның әлеуметтік құрылымындағы орны мен қызметі, ерекше мүдделері және құндылықтары негізінде бөлінетін әлеуметтік-демографиялық топ. Қазiргi әлемде, БҰҰ-ның мәліметі бойынша, 15-пен 24 жас аралығындағы жас азаматтар 1,3 миллиард шамасындҚаа. зақстанда «Мемлекеттік жастар саясаты туралы» Заңға сәйкес 14 жастан 29 жасқа дейінгі адамдарды жастар деп атау қабылданған. Бұл жас тағы адамдар тобы еліміздегі тұрғындар санының 27%-ын құрайды және өте маңызды болып табылады, тіпті оларды қоғамдағы ең шешуші звено деп айтуға болады. Қазақстан, ұтрғындары қартаюшы елдердің қатарына жатады. Жас тұрғындары бар елдердегі (Оңтүстік Шығыс Азия, Африка) жастардың үлесі кемiнде 40%-ды құрайды, мұндай жастардың еншiсi Ауғанстан мен Бангладеш сияқты елдерде жастардың үлесі елдегі тұрғындар құрамының 60%-нан асады. Бұл 90-шы жылдың басы мен 2000 жылдардың басындағы Қазақстандағы бала туудың күрт төмендеуімен баланысты. Қазақстанда 2010 жылдың аяғында жастардың үлесінің артуы болжануда. Жастар кез келген мемлекеттңi кешендi дамуы үшiн стратегиялық ресурс болып табылады. Украинадғаы 2004 жылғы, Қырғызстандағы 2010 жылғы, сондай-ақ Ресейдегі оқиғалар жастардың қоғамдағы теріс әрекеттерді өткір әрі тез қабылдайтынын, жастармен жасалатын жұмыстардағы жіберілген қателіктер қолайсыз салдарға әкеп соқтыратындығын көрсетті. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк жастар саясаты жеткiлiктi нормативтік–құқықтық базамен қамтамасыз етілген. Қазақстан Республикасында мемлекеттік жастар саясатының тұжырымдамасы бар. 2004 жылы «Мемлекеттiк жастар саясаты туралы» ңЗақабылданды. Білім беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі мемлекеттік бағдарламасында, Қазақстан Республикасын дамытудың 2020 жылға дейінгі даму стратегиясында, басқа да маңызды стратегиялық құжаттарда жастар саясатына арнайы бөлім арналған. Бiлiм және ғылым министрлігінің құрылымында, аталған саладағы бейіндік мемлекеттік орган болып табылатын Жастар саясаты департаменті iстейдi. ұжмыс ТМД және Еуропа елдерінде жастармен жұмыс жөніндегі жеке арнайы мемлекеттiк органдар бар. Мысағла, РФ – Федеральдық спорт, туризм және жастар саясаты министрлігі, Германияда жастар өiсніінждегі Федералды министрлiк бар. Сонымен қатар, дамыған елдердегі жастар ісі жөніндегі мемлекеттiк органдар жастарды дамытәур,биет жұмыстары әлеуметтiк аспектілеріне ерекше көңіл бөледі. Қазақстанда негізгі күш қоғамдық-саяси іс- шараларға, жас азаматтардың азаматтық ұстанымдарын қалыптастыруға жұмсалынады. Қазақстандағы мемлекеттік жастар саясатын іске асыру жөніндегі бейіндік орталық мемлекеттік органды құру жастармен жұмысты орталықтандыруға, құрылымдауға және оны жаңа, сапалы деңгейге шығаруға мүмкіндік береді. Жастардың пiкiрлерiн зерттеу, жастар саясатының үрдісіне және қазiргi жай-күйiне уақытылы мониторинг жүргізу мемлекет үшiн өте маңызды. Бұл мақсатта жыл сайын нәтижелерi осы есепке енгізілген Қазақстан Республикасындағы жастар саясатының iске асырылуын зерделеу жөніндегі бірқатар социологиялық және талдамалы зерттеулер жүргiзiлуде. «2010 Қазақстан жастары» ұлттық есебінің негізі - Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк жастар саясатын iске асыру туралы: Қазақстандық жастардың әлеуметтiк-экономикалық жағдайының, азаматтық белсендiлiгінің және рухани-адамгершiлiк бғадарының, сонымен қатар кәсiпкерлiк және инновациялық әлеуетінің даму деңгейінің динамикасын зерделеу»; «Жастар арасындғыа этносаралық қатынастарды, қазақстандық жастардың этнос аралық және конфессияаралық толеранттылығының деңгейiн зерделеу»; «Қазақстандық жастардың электронды әлеуетінің, саяси тұжырым және наразылық жасау әлеуетінің деңгейiн диагностикалау»; «Жастардың көзқарасымен Қазақстан Республикасындағы жоғары бiлiм саласының бәсекеге қабілеттілігінің деңгейін зерделеу»; Қ«азақстандық жастардың патриоттық деңгейiн және азаматтық жауапкершілiгін анықтау» социологиялық зерттеулері болды 2009 жылғы халық санағының қорытындысы бойынша 14 -пен 29 жас аралығындағы жастардың саны 4510435 адамды, яғни жалпы халық санынан алғанда 27, 4%-ды құрады. 1999 жылғы санақ қорытындысы бойынша, жастардың саны 3872566 адамды құрағандығын атап өту керек, яғни 10 жыл бойы, жастардың абсолюттi санының өсуi 600 мың адамды құрады. Еркектердiң саны (еркектер - 2256228, әйелдер - 2254207) әйелдердiң санынан аздап қана асады [109]. Сурет 1 - Жастардың жынысы бойынша бөлінуі Тұрғылықты мекен-жайы бойынша қалалық жастар - 55,1%, ауыл жастары - 44, 8%[109, 16 б.]. Сурет 2 - Орналасу типі бойынша бөлінуі Кесте 1 - Жастардың жынысы және жасы бойынша бөлінуі.
Кесте 2 - Жастардың некеге тұру жағдайы мен жеке жас топтары бойынша
Кесте 3 - Өңірлер бөлінісіндегі жастардың саны
Қазақ мемлекеттілігінің орнауы мен эволюциясы, өркениеттің отандық үлгісінің қалыптасуы кезінде жалпы қазақстандықтардың саяси мәдениетінің нығаюы, дамуы, тоқырауы, және жаңа негіздерде қалыптасуы кезеңдерінің тұтас тобынан өтті. Дәл осы себепті аталған концепті талдауға, қазіргі отандық саяси ғылымда үнемі орын ала бермейтін тарихилық тұрғыдан талдау керек. Сөйтіп, ресейлік саясаттанушы Е.В. Белокурова, өзі жасаған соңғы жылдардағы азаматтық қоғамның басты мәселелеріне байланысты ақпарат құралдарында жарияланған мақалаларды шолуды негізге ала отырып және авторлардың басым бөлігінің қазіргі азаматтық қоғамның даму келешектеріне қатысты скептицизімін белгілей отырып, азаматтардың саяси мәдениеті басты кедергі болып табылатынын және азаматтық қоғамның батыс үл гілерінің жалаң енуі жас мемлекет үшін мүмкінсіз және қажет емес деген тұжырымға келді [110]. Негізінен автордың екінші тұжырымымен келісе отырып, біз біріншісімен келісе алмаймыз. Ғасырлар бойғы халқымыздың саяси мәдениетінің өзгеру құбылыстары мен үдерістерін талдау, оның біздің елдегі тарихи жағдайлар мен шарттардан туындайтынын көрсетеді. «Мәнісі жағынан, саяси мәдениет, бұл әлеуметтік психология мен тарихиқоғамдық тәжірибенің кристалданған нысаны », -деп болжайды К.Г.Холодковский [111]. Соңғысы бізге не туралы айтады? Отандық ғылым, бәрінен бұрын философиялық және тарихи салалар, бір жарым ғасырдан астам уақыт ішінде ел дамуының тарихи жолының ерекше сипаттары менәлеуметтік мәдени даму ерекшеліктері мәселесін шешумен терең айналысуда. Мәнісін беруге ерекшүелесті XIX ғасырдың тарихнамасындағы мемлекеттік мектептің негізін салушылар жатады. Олар Қазақстан халқының ерекше сипатын, сәйкесінше отандық ділділікке негізделетін саяси әмдениеттің ерекше белгілерін географиялық, табиғи - климаттық, тарихи, экономикалық, әлеуметтік және саяси тәртіп факторларының жиынтығынан шығарады. Қазақ даласы кеңістіктерінің таулар мен теңіздер түріндегі табиғи шекараларының жоқтығы, көшпенді -жаулап алушылар үшін аумақтың ашықтығы, баспана құрылысына арналған ұзақ мерзімді материалдардың жоқтығы және осыған ұқсас факторлар тобы тұрғындардың көшпенділігін, оның жекелеген бөліктері арасындағы әлеуметтік байланыстар тұрақсыздығын тудырды. Бұл шындықтар мемлекетті қорғау қажеттіліктері және оның тұтастығын сақтау бұрыннан бері көпұлтты қоғам ретіндегі қазақ социумның нығаюы міндеттерін шешуде мемлекеттік бастамалардңы ерекше орнын айқындады. «Оқиғалар барысы үнемі табиғи шарттарға бағынады» [112] деген тезистен ауытқи отырып, зерттеушілер сондай-ақ мемлекеттің табиғи-климаттық ерекшеліктеріне назар аударады.Қатаң ауа -райы, егіншілікқоғамдары үшін әдеттен тыс қысқа жұмыс маусымы, топырақтың құнарсыздығы және төмен түсімділік – бұлардың барлығы жиынтықта біздің мемлекеттегі «ортақ өнімнің төменгі көлемімен қоғамның өзіндік ұйымдастырылу механизмдерін» қосты. Ал бұл оның өмірдің барлық қырларында орын алды, себебі «қоғаммен бұрын құрылған кезеңдерінде қосымша өнімнің көлемі қаншалықты аз болса, осы өнімді шоғырландыру және алу үдерісіндегі зорлықтың да ролі күштірек көрінеді» [113] Бұл жерден – әлеуметтік саладағы басыбайлы құқық нысандарының ұзақтығы және авторитарлық мемлекеттің қатаңдығы мен әскери, күзеттік-жазалау, соныменқатар діни (идеологиялық) қызметтердің басым түсуі туындайды. Басқарудың басты қызметтеріне келер болса қ, олар қалалар және ауылдардың қауымдық өзін өзі басқару құрылымдарының астында қалды. Қауымдастықтың басқарушылық рөлі оны үстемдік факторы ретінде, жерді пайдалануғдыа қоғамдық дәстүрлердің үстемдігі факторы ретінде күшейтті, нәтижесінде феодалдық жер и еленудегі жеке меншіктік үдерістердің дамуын әдеттен тыс тежеді [114] Қазақ жеріндегі қауым ғасырлар бойы шаруалар үшін өмір сүру механизмі ретінде де, мемлекеттік қарсыласу және байлардың пайдалану діңгегі ретінде де қызмет етті. Нәтижесінде жиынтықта алынған өмір сүру механизмдері, белгілі бір түрде қазақ мемлекеттілігінің сипатына әсер етіп, алдымен бай билігінің құдыреттілігі мен қатаңдығын және оған қоса қоғамның ішкі басылуының қатаң тәртібін тудырды» [115]. Сөйтіп, Қазақ тарихының айтарлықтай уақытында - ХІХ ғасырдың екінші жартысына дейін – бұрыннан бар және өзара әрекеттесуші екі күрделі: мемлекеттік-авторитарлық және қауымдық өзіндік басқарылатын бастамалар байқалады. Олардың ішінде біріншісі айқын көрінген антидемократиялық мазмұнды қамтыды және социум өкілдерінде авторитарлық тұлға белгілерінің қалыптасуына жағдай жасады. Екіншісі ұжымдастыру бастамасын және өзін өзі ұйымдастыру дағдыларын қамтыды. Аталған екі бастаманың диалектикалық бірігуі мен шиеленісуі жылдар бойы қалыптасқан және құрылымы с ан ғасырды бастан өткізген қазақ халқының саяси мәдениетінің осы түрінің негізінде жатыр. Біздің мемлекет жүріп өткен тарихи жолдың үлкен бөлігіне тән қоғам және мемлекеттің өзара қарым-қатынастарындағы мемлекеттік-авторитарлық бастаманың басымдылықтары отандық ділділік құрылымдарында әлеуметтік мінез-құлықтың авторитарлық сипаты мен авторитарлық стилінің қалыптасуына жағдай жасады. Мінез-құлық пен тәртіптің осындай түрдегі қосарлылығына неміс әлеуметтік философы және әлеуметтанушысы, неомарксизмнің франкфурт мектебінің көрнекті өкілі Теодор Адорно (1903 - 1969) назар аударды. «Бұл екі жақтылық барлық жерден өтеді – деп атап өтті ол, - және беделге деген көзсіз сеніммен, әлсіздік көрсеткендер мен әлеуметтік тұрғыдағы «құрбандарға» шабуылдаумен жалғасатыны айқын түрде көрінеді [115]. Көптеген зерттеушілерді адастырған авторитарлық сипаттағы ерекшелікті талдай отырып, Адорнонңы әріптесі Эрих Фромм (1900 -1980) аталған екі жақтылықтың астарында нақты не жатқанын көрсетеді. Бір жағынан, авторитарлық тұлғаның күші «шартты түрде оның махаббатын және соны кім көрсеткеніне қарамастан бағынуға дайындығын тудырады». Екінші жағынан оны «билікке қарсыласу үрдісі және «үстінен» болатын кез келген ықпалды қабылдамау» толғандырады. Нәтижесінде, Фромм авторитарлық сипаттағы тұлға «ешқашан революционер емес», мен оны «бүлікші» атар едім деп қорытындылайды. «Адамдар мен саяси қозғалыстардың көпшілігі – аса мұқият емес бақылаушыны сырт көзге түсініксіз болып көрінетін «радикализмнен» авторитаризмге ауысумен ңтдаандырады. Психология лық тұрғыда бұл адамдар – қалыпты бүлікшілер» - деп жалғастырады. Бұл жерде Фроммның пікірі бойынша авторитарлық сипаттың басты белгісі «өмір адамнан, оның мүдделері мен тілектерінен тыс күштермен анықталатындығы» туралы пайымдауында жатыр [116]. Жоғарыда келтірілген авторитарлық мінез құлық ерекшеліктерінің және әлеуметтік тұрғыдағы стильдің белгілері жалпыға ортақ, ұлттықтан жоғары сипатқа ие. Бұл ретте «Әлеуметтік қырынан бұл белгі әсіресе Европаның орта сыныптарына ерекше тән, - деп атап өтті Адорно. Сонымен қатар АҚШ -да деп қосады ол, « біз оны мәртебесі тиісетіннен шынымен де жоғары адамдар арасынан күте аламыз » [117]. Елімізге келер болсақ, шарттардың өздері онда елдің ғасырлар бойы тарихи дамуының шарттары аталған белгісі бар тұрғындардың әр түрлі таптары және әлеуметтік топтардағы тұрғындардың пайда болуына жағдай жасайды. Біздің өткеніміздің қайшылықтар ретін еске алу жеткілікті: ол С.Датұлының басшылығмен болған шаруалар соғысы, 1916 жылғы немесе 1986 тамыздағы толқынды оғиғалар. Соңғы уақытта кейбір отандық зерттеушілер арасында ділділікті авторитарлыққа жатқызу үрдісі пайда болды. Алайда, бұнымен келісу қиындау. Өйткені барлық мемлекет арқылы ұлттық сипаттың пайда болуының екінші желісі өтеді және ұлттық сипаттың пайда болуының ж әне оның әлеуметтік әрекетінің тиісті бейнесінің басқа желісі өтеді: желі негізінен демократияшыл, қауымдық өзін өзі басқару негіздеріндегі ұжымдастыру, өзін өзі ұйымдастыру әдістерімен және нысандарымен социум алдында тұрған міндеттерді шешуге бағытталған. Салыстырмалы ұтрақтылық уақытында билік әлеуметтік өзін өзі ұйымдастыру институттарын екінші кезекке жылжытуға немесе басуға ұмтылады. «Аласапыран уақыттарда, күрделі әлеуметтік өзгерістерде әлсіз және әлсіреуші атқарушы билік өзін өзі сақтау мақсаттарында «жер және бейбітшілік» көмегіне жүгінуге мәжбүр болды. Отандық мемлекеттіліктің қалыптасуының шешуші сәттерінде, ортақ орталықтандырылған мемлекеттің нығаю уақытында, ХVI ғасырдың аяғы және ХVII ғасырлардың басында, кеңес билігінің нығаю кезінде, 1986 жылғы төңкерістік оқиғалар кезінде, Н.Ә.Назарбаевтың егемендік үшін жұмысы кезеңінде осылай болды [118]. Бізбен реттеліп отығарн салада маңызды мәселелер болып ұлттық ділділікің төмендегі ерекшеліктеріне қатысты жоғарыда аталған еңбекке авторлардың шолулары ұсынылады: олар бұрын да қазір де белгілі бір дәрежеде «мемлекетке жалпы төніп тұрған қауіптілік жағдайынан тыс мемлекеттік іске араласпауды»өнж көреді. Және бұл өзінің әлеуметтік белсенділігінде және өзіндік қызметінде өзін барынша тыныш уақыттарда басқарушы, ұйымдастырушы, жұмылдырушы, өзін өзі кепілдендіруші мемлекеттік бастамалардың өзіндік өмір сүруін кепілдендіретін социумның өзін өзі сақтау инстинктін іске асыратын саяси үдерістегі қоса қатысу құралы ғана емес, іске асырудың әрекетті тәсілі ретінде көруге үйренгендігінен болады [119]. Сөйтіп, тарихи тәжірибені талдау өзін өзі ұйымдастыру практикасы оның қоғамда қолдануда «дәстүрге сай еместігін, ал азаматтық сана дамымағандығын» растайды[120]. Сонымен қатар, дәл сол тәжірибе құнды мемлекеттік бастама және тұрақты шарттарға бағдарланған отандық социум, бірінші кезекте өзінің азаматтылығын және өзін өзі ұйымдастыруды ел тағдыры үшін дағдарысты жағдайларда көрсетуге қабілетті екеніне дәлел болады. Бұл жерде қоғамға қатысты отандық, ұлттық мемлекеттің перманентті диктатының күшін және әлсіздігін ескеру заңды, «төменнен» келе жатқан бастамалардың қатаң регламентациясы азаматтық өзін өзі ұйымдастыру және өзіндік қызмет институттарының елдегі әлсіздігі мен дамымағандығын шарттастырды. Ұқсас жағдай кеңес саяси жүйесінің тарихи тағдырын да анықтады. Сонымен қатар, тарих айғақтары өзін өзі ұйымдастыру мен ұжымдастыру бастамаларын көрсеут үшін шарттардың кеңестік шынайылығының реалияларында жоқтығы туралы үбгінгі танымал, сәйкесінше азаматтылық белгілерінің ке ңестік адамдардың саяси мәдентиетіндегі көріністеріне арналған пікірді растамайды. Тіпті хрущевтік «жылымқтыа» КОКП 1961 жылғы қабылданған жаңа бағдарламасында стратегиялық белгілеу ретінде идея, оған сәйкес кеңестік қоғамнан коммунизмге жылжу шегі бойынша «жұртшылық» ролі тұжырымдалған. Өзін өзі басқарудың ХІІ съездінде сөз сөйлей отырып сәйкесінше нығая және кеңейе бастады. Бұл доктрина партиялық бағдарламада тек маркстік ілімдердің негіздеріне оның сәйкестігіне ғана емес, сонымен қатар «жұртшылық» дәстүрлі бағдарламаларын қалпына келтіру және ел өмірін постсталиндік либерализациялау саласындағы бөлінген әлеуметтік практиканың нәтижесі ретінде де пайда болды». 1958 жылы әсуірде комсомолдың ХIII съездінде сөз сөйлей отырып Н.С.Хрущев былай деп атап өтті: «Біз коммунизмде мемлекет өледі деп айтамыз. Қандай органдар сақталады? Қоғамдықтар комсомол деп, кәсподақтар немесе басқаша атала ма, бұл қоғамдық ұйымдар болады, олар арқылы – қоғам өзінің қатынастарын реттейтін қоғам болады. Қазір оларда осындай әрекеттер қалыптасу үшін адамдарды осыған үйрету жолдарын тазалау керек» [121]. 1959 жылы орын ағлан жұртшылықтың бүкіл елдегі өзін өзі ұйымдастыру қозғалысы «жылымықтың» байқалатын белгілерінің біріне, қоғамның десталинделуінің маңызды тұтқасына айналды. Бұл жұмыстың басты бағыты құқық бұзушылықпен күрес міндеттерін шешудегі жұртшылықтың үлкен қабаттарын тарту болды. «Қоғамдық тәртіпті қорғауға еңбек ететіндердің қатысуы туралы» 1959 жылғы 2 наурыздағы қаулының құқықтық негізінде ұлттық жасақтар және жолдастық соттар сияқты кеңестік адамдардың өзін өзі ұйымдастыру нысандары алды. 1960 жылға қарай елде 2,5 млн. Адамдөыз топтарына біріктірген 80 мыңнан астам ұлттық жасақтар әрекет етті [122]. Қылмыстық жауапкершілік белгілерін құрамайтын құқық бұзушылықтар үшін санкциялар туралы мәселенің шешімі жолдастық соттарға берілді. Кадрлардың қоғамдық бөлімдерінің толыққанды қыры, үнемі әрекет ететін жиналыстар, өнертапқыштар жәнее рационализаторлардың қоғамы ретінде қоғамдық қорғаушылар институты құрылды. Жергілікті кеңестердегі басқарудың штаттан тыс органдары құрылды. Үй комитеттерінің құқықтары мен өкілеттігі кеңейді. «Жылымық» шарттарындағы жұртшылықтың өзін өзі басқаруы көріністерін жалпылай отырып, кеңес жүйесінің басқарушы топтарының саяси мүдделеріне жауап береді. «Мемлекет емесқоғам тәртіпті сақтайтын жүйені құру идеясын көптеген тәрбиелік, қадағалау және сот қызметтері қолдады, - деп атап өтеді саясаттанушы В.В. Волков. Екінші жағынан, бұндай саясат өзін өзі ұйымдастыруға және барынша тиімді әлеуметтік бақылауға қабілетті автономдық моральдық күш сияқты қоғамның жаңа түсінігін болжады» [123]. Брежневтік қы«ртаоу» кезінде мемлекеттік құрылымдарды бюрократтандыруды үкшейту аталған бастамаларды қысқарту, олардың демократиялық әлеуетін кішірейтуге әкелді. Соған қарамастан келтірілген фактілер жиынтықта өзін өзі ұйымдастыру, ұжымдастыру, қоғамдық өзін өзі басқару желісі кеңестік дәуірде де, саяси мәдениеттің отандық дәстүрлерінің мәртебесін сақтай отырып үзілмегендігіне дәлел болады. Дегенмен, әрине елдегі үстемдік ететін қоғамдық қатынастардың ерекшелігін көрсететін өзіндік ерешеліктерге ие. Аталған тарихи тәжірибені есепке алу және талдау біздің пікіріміз бойынша,қазіргі қоғамдық реалиялардағы азаматтық қоғамды қалыптастыру бойынша қажетті құрамды шарттарды құрайды. Азаматтық қоғамның демократиялық, құқықтық мемлекет орнату жолына түскен елдердің саяси жүйесінің құрылымында ерекше орын алатыны белгілі. Ал еліміздің саяси жүйесі, азаматтық қоғам құрылысы, қалыптасу мен даму үрдісі Қазақстан үшін айрықша маңызды мәселе. Демократия жолына түскен барлық елдерде дәл осы үрдіске жетудің ең пәрменді құралы – азаматтық қоғамды құру екендігі адамзат өркениетінің жолымен дамуының басты қорытындыларының бірі. Осы тұста, Қазақстан тәрізді саяси даму жолына түскеніне көп уақыт болмаған елдерде азаматтық қоғамның қалыптасуы, сұрыпталуы және дамуы процесс екендігін еске алатын болқс,а азаматтық қоғам құрылысы тәуелсіз елдегі саясат практикасы мен тарихын зерттеушілер үшін әлі де талай қызықты деректерді берері өсзсіз. Өкілетті демокра тияға заңдылық пен қоғамдық келісімге негізделген кез келген билік азаматқтықоғам қызметіне сүйенбей өмір сүре алмайды. Тәуелсіз елде саяси мәдениет жаңа әлеуметтік демократиялық идеологиялық ахуалда қызмет етуде. Азаматтық қоғам қызметіне заман, уақыт, қоғамдық қатынастар өз әсерін тигізуде. Осы орайда, Н.Ә. Назарбаевтың 2008 жылғы Қазақстан халқына жолдауында: «Азаматтық қоғам механизмін нығайту қазіргі заманғы азаматтық қоғамның қалыптасуына, халықты қоғамдық үрдістерге кеңінен тартуға жағдай жасайтын болады» [1] дегені өзектілігін арттыра түседі. қтыарып Жастар мемлекеттің және қоғамның әлеуметтік құрылымындағы маңызды топ болып табылады. Ресми әмліметтерге қарасақ, республика халқының 28 пайызына жуығын жастар құрайды. Олардың саны 4,5 миллионнан асқа н. Қазақстан халқының үштен бірін құрап отырған жастардың қазіргі білімі, кәсіптік, рухани және мәдени дайындығы мемлекеттің келешегін айқындайды. Тәуелсіз Қазақстанның қалыптасуындағы алғашқы атқарылуы тиіс мәселе жастар саясатының қалыптасуы, жүзеге асырылуы болып табылады. Қазақстанда саяси модернизациялау үрдісінде азаматтық қоғамның алатын орны ерекше. Себебі, демократиялқы қоғамның басты аспектілерінің бірі – азаматтық қоғамның белсенді қызметі. Осы арқылы қоғамда көзқарастар плюрализмі; әлеуметтік т оптар мүдделерінің билік назарында болуы немесе іске асуы үжреді. Азаматтық қоғам Қазақстан келешегін жастар тобымен байланыстырады және әлеуметтік-саяси күш ретінде жастарға үлкен мән береді. Жастар саяси әмдениетін әлеуметтік күш ретінде Қазақстан қоғамы ндағы жастар рөлін сарапқа салып анықтауға болады. Осындай ғылыми ізденіс тиімді жастар саясиәдениметін қалыптастыруға көмектеседі. Қазақстан Республикасындағы жастармен жұмыс жүргізу мемлекеттік саясаттың ең маңызды әрі жауапты істерінің бірі болып табылады. Қазіргі кезеңдегі ел дамуындағы ең өзекті мәселе - мемлекеттің жастарға деген жаңаша қарым -қатынасын қалыптастыру болып табылады. Бұл жөнінде Н.Ә.Назарбаев былай деген болатын: «Біз бұл ретте жаңа құндылықтар жүйесіне тезірек бейімделіп кеткен, болашаққа жаңаша көзқарасы бар жас ұрпаққа сүйене отырып, бұқаралық сананы төзімділікпен жаңғыртуға тиіспіз» [2]. Жастар - мемлекеттің ең басты стратегиялық, әлеуметтік, электоральды ресурстарының бірі. Кез келген қоғамның жаңару мен даму болашағы жастарға байланысты. Жастар ңжаа ойлардың желісін жақсартуға бағытталумен үйлесетін болса айрықша әлеуметтік топ ретінде жігерлілік, белсенділік танытады. Ғылыми тұрғыдан бүгінгі күні жас азаматтардың мәдениеті мен саяси құндылықтарын, жастар арасындағы саяси үрдістерді, оның саяси дамуындағы ерекше қалпын қамтамасыз ететін саяси партиялардың орнын анықтау міндеті тұр. Мұның бәрі ғылыми зерттеу үшін маңызды тапсырма болып саналады. Бұл сұрақтарды зерттеу республикадағы қоғамдық қатынастардың ары қарай демократизациялануы және мемлекеттің дамуы үшін де негізгі мағынаға ие[124]. Жастар субмәдениеті біраз ерекшеленеді. Жастарға ерекше әлеуметтік топ ретінде эмоционалдыұратқсыздық, максимализм мен жете түсініксіз психологиялық реакцияларға шалдыққыштық, өзін-өзі бағалау мен бақылау функция үжйесінің аяқталмағандығы тән. Кімнің мінез -құлқы немесе партиялық-саяси ұқсастығы төтенше ширақтықпен болжай алмайтын қабілеті болса, сондай психологиялық ерекшеліктер оны ең «қиын» саяси субъектіге айналдырады. Жастар жеңіл сендіру ық палына түседі, саяси саудагерлік пен манипуляциялықтың құрбаны болады. Жастар субмәдениетіне нонконформизм, радикализм, күштің, діннің басымшылық болуы, өмірдің сапасы мен қатысу мүмкіндігі ретінде құндылықтардың басым болуы тән қасиет. Аға буынға ең үлкен құндылық тұрақтылық, дәстүр, тәжірибе, материалдық молшылық пен ауқаттылық болып табылады [125]. Жастар проблемаларын болашқа тұрғысында карап шешу қажет. Біраз уақыт өте келе олардың өкілдері де мемлекетті басқарып, коғамдық қатынастарды қалыптастырады, сөйтіп өмірдің барлық салаларында біздің ізбасарларымыз болады. Коғам жас ұрпакқ арқылы өзін биологиялық тұрғыдан ғана емес, әлеуметтік тұрғыдан да ұдайы өсіп-өрбітеді. Бұл үдеріс өздігінен жүрмейді, ол жастар ұрпақтан ұрпаққа неғұрлым білімді, белсенді, денсаулығы мықты, рухани жағынан дамыған жағдайда ғана он бағытта ілгерілейді. Алайда бұлай болуы үшін оған қам жасап отыру кажет болады. Қазіргі жағдайда Қазақстан халқы этникалық, аймақтық немесе қандай да басқа тұрғыда біз оны қарастырсақ та, жалпы посткеңестік патриархалды – бодандық саяси мәдениеті өзіне тән бейсаясаттық және халықтың саяси хабардарлығының төмендігіне толықтай қосылады. Жастар елдің болашағы ғана емес. Олар оның бүгіні де. Сондықтан жастар проблемаларын ертең емес, бүрсігүні емес, бүгіннің өзінде шешу керек. Алайда қоғамның орнықсыздығы, жеткілікті ресурстардың болмауы, жастарды дамыту мәселелерін шешудің басымдылығы жөніндегі қоғамдық пікірдің кемелденбегендігі жағдайында өскелең ұрпақтың корланған проблема ларын қысқа мерзім ішінде еңсеру мүмкін емес. Осыған байланысты мемлекеттік жастар саясаты ағлашқы кезеңдерде жастардың басты мақсатының жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін, жастардың дамуы үшін қазіргі уақытта және таяудағы болашақта шешуші мәні бар және елдің дамуының ерекшеліктерін ескеретін, көлемді қаржылық және материалдық ресурстарды талап етпейтін, кадрлық тұрғыдан қамтамасыз етілген немесе ең таяудағы уақытта қамтамасыз етіле алатын түйінді бағыттарды қамтуға тиіс[126]. Сондықтан да мемлекеттік жастар саясаты белгілі бір уқаыт аралығы өткеннен кейін түзетуді, одан әрі дамудың практикаға және ғылыми зерттеулердің нәтижелеріне негізделген жаңа тиімді жолдарын іздестіруді талап етеді. Формальды тұрғыдан қарау, іргелі ғылыми зерттемелердің болмауы жастар проблемаларының оң шешуге кедергі болады. Жастардың саяси мәдениеті жастардың саяси қатысуына тәуелді болатыны анық, сондықтан да жастардың саяси мәдениетінің зерттеу мен оны көтеруге бағытталған шараларды сараптаудан бұрын Қазақстандағы жастардың саяси қатысуына тоқтала кетейік. Жастардың саяси қатысуын зерделейтін көптеген теориялар мен көзқарастар бар. Солардың ішіндегі аса танымалдарын атап өтсек. Рационалды таңдау теориясы. Бұл теорияға сәйкес жастардың саяси қатысуының басты субъектісі болып, өзінің қажеттіліктерін максималды түрде өтеуге талпынған және өз мақсаттарына жетуге бар күшін салатын еркін индивид табылады. Осы тұста индивидтің қажеттіліктері ретінде өзінің өмірін толыққанды мол қылуға бағытталған шараларды айтады. Осыны сараптай келе индивидтің саясатқа араласуы оның осы қатысудан алатын пайдасы жұмсалатын шығындарынан көп болғанында ғана мүмкін. Бұл принцип «табысты максимизациялау» деген атпен белгілі болды. Амеқриканды политолог Э. Даунс жастарңдырацилоналды саяси қатысу формуласын ұсынды. Бұл жерде: R – сайлауға қатысудан түскен таза табыс; B – осы жас сайлаушының дауысы шешуші болады деген мүмкіндіктің сандық көрсеткіші; C – сайлауға қатысудан түскен саяси табыс; D – дауыс беруге қатысқаннан түскен тікелей табыс. Осы теорияның сыншылары жастардың әп сәттегі табысты ойлап отырып, болашақта шешімдерінің салдарын есептей алмай, өзінің саяси сана сезімінің төмендігін көрстететіндігін атап өтті. Жастардың саяси қатысуының мотивациялық теориялары. Жастардың саяси қатысуының жапы ынталарына көбінесе идеологиялық, нормативті және ролдік ынталарды жатқызады. Егер идеологиялық ынта жоғары болса, онда тұлғаның саяси өмірге белсенді қатысып, қоғамның ресми идеологиясын толыққанды қолдайтынын білдіреді. Мұндай ынта жеке саяси құндылықтардың мемлекеттің саяси құндылықтарымен тең екенің идентификациялайды. Бірақ идеологиялық ұстанымдары кері болса, бұл тұлғаның мемлекетке деген негативті көз қарастарын қалыптастыруы мүмкін. Нормативті ынта жастардың саяси қатысуын саяси жүйенің талаптарына сай келетін белгілі бқіұржаттар мен қағ аздардың көмегімен бағдарлап отырады, олар әдетте жеке қажеттіліктер мен ұстанымдарды ескермейді. Жас индивидттің әрекеттері саяси әлеуметтену үдерісі кезінде қалыптасқан биліктің күшін мойындауына негізделеді. Саяси жүйеге бағыну ғана дұрыс және құнды бағыт деп қарастырылады. Ролдік ынталар сол кездегі саяси жүйедегі индивидің ролімен байланысты. Үстем ролдік ынтасы бар жас адамның әрекеттері оның әлеуметтік жағдайы мен өзіндік бағалай алуына тікелей байланысты. Адамның әлеуметтік жағдайының төмен болғаны сайын оның сол кездегі саяси режимге деген көз қарасының негативті болады. Жастардың саяси қатысуының әлеуметтік факторлар теориялары. Бұл теориялар шңеберінде келесі факторлардың саяси қатысуға ықпалы қарастырылған: институционализация, әлеуметтік-экономикалық теңдік деңгейі, әлеуметтік мобильділік мүмкіндіктері, тұрақтылық және т.б. Осы факторларды зерттей келе С.Липсет пен Д.Лернер сқааятсыисудың өзге факторлармен арақатынасының екі үлгісін – либералды және популистік үлгілерді ұсынды. Бірінші үлгі әдетте либералды демократиясы бар елдерді сипаттаса, екіншісі дамушы елдердегі саяси үдерістер мен қатысуға тоқталады. Либералды үлгі бойынша динамикалық түрде келе жатқан әлеуметтік - экономикалық даму теңсіздіктерді өшіріп тастап, нәтижесінде саяси тұрақтылықты нығайтады. Осы екі фактор да саяси қатысудың демократиялық мінезіне әсер етеді (демократиялық саяси жүйенің дамуы мен орнығуына, саяси іс-әрекеттердің институт ретінде қалыптасуына және т.б.). Популистік модел көбінесе жеке меншігі мен құндылықтарын қайта бөлуге бағытталған жастардың тікелей (институционалданбаған) қатысу түрлерінен шығады. Ондай қатысудың көбейюі экономикалық модернизацияға бөгет болады, экономикалық дамудың әлеуметтік шарттарын бұзады және саяси тұрақтылықтың шайқалуына әкеледі. Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігінің мәліметтері бойынша, 2009 жылдың 1 қаңтарында 14 пен 29 жас аралығындағы жастардың саны 4 358 925 адамды болды, ол жалпы халықтың 29,2 % құрайды. [7] Яғни қазақстандықтардың үштен бір бөлігі − жас буын өкілдері. Олардың білімі, денсаулығы, әлеуметтік қамсыздандырылуы мен өнегелілігі мемлекет болашағының құрамдас бөлігі. Жоғарыда айтқандарымызды ескере отырып, қоғамның жастар сегменті дамуының негізгі үрдістерін қарастырып, мәселе туғызатын сәттерді анықтап алайық. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің мәліметтері бойынша жастар ұйымдарының саны екі есеге дейін өскен және қазір бұл көрсеткіш жетіжүз қырық үшті құрайды, оның ішінде ұйымдардың басым көпшілігін құқықтық мәдениетті қалыптастыру, жастардың құқықтары, бостандықтары мен мүдделерін қамтамасыз ету мәселелері бойынша оларға ақпараттық-кеңес берушілік, әлеуметтік көмек көрсету бойынша қызмет ететін бірлестіктер құрайды. Барлық қоғамдық бірлестіктердің жұмыс атқару формалары мәдени- көпшілік және патриоттық акциялар, қайырымдылық іс-шаралары, концерттер, пікір-сайыстар, интеллектуқалды ойындар, ғылыми -тәжірибелік конференциялар, семинарлар, «өдңгелек үстелдер» және басқалары болып табылады. Қазақстан үшін өткір проблема — жастармен жұмыс істейтін кадрларды даярлау және қайта даярлау. Әңгіме мақсатты бөлімшелердін қызметкерлері туралы ғана емес, сонымен қатар өздерінің негізгі бағыттары тұрғысында мемлекеттік жастар саясатын үжзеге асыратын министрліктер мен ведомстволардың қызметкерлері болып табылатын мемлекеттікқызметшілер туралы, сондай-ақ әлеуметтік қызметтердің қызметшілері туралы болып отыр. Жастар көшбасшыларын да, белсенділерін де оңыту талап етіледі. Бұл орайда шетелдік тәжірибені, әсіресе Ресей мен Еуропа мемлекеттерінің тәжірибесін пайдалану қажет болады. Әлеуметтік зерттеулердің нәтижесіне сүйенер болсақ, мемлекеттік органдарға жастардың сенім артуы жоғарғы деңгейде емес. Білім алуға мұқтаж және қайта даярлаудан өтуді қажетсінетін респонденттердің 70,6 % мемлекеттік органдарға өтініш жасамағандығын, тек 21,3% ғана өтініш білдіретіндігін, 8,2% жауап беруге қиналатындығын көрсеткен [128] Сауалнаманы талдау бойынша жастардың қоғамдық -саяси өмірге, жастар ұйымдарының қызметіне 51,5% қатыспайтындықтары, 40% жуығы қатысатындықтары (16,2% ғана белсенді), 7,4% жауап беругқеиналғандығы анықталған. Жастар ЖІК, студенттік өзін-өзі басқару ұйымдары, дебат клубтары, «Жас Отан» сиқяты саяси ұйымдар және т. б. оқу орындарының жанындағы жастардың көптеген бірлестіктері арқылы қоғамдық-саяси өмірге қатысады. Табысты жастарұйымдарының қатарына «Жас Отан» ЖҚ (40,6%) және «Жасыл ел» (27,8%) енген. Бұл бірінші кезекте аталған ұйымдардың қаржылану көлемімен, олардың жұмысының форматымен және қызметтерінің БАҚ-та кеңінен насихатталуымен байланысты. Бүгінгі күні елімізде жастардңы саяси қатысуы жастардың сайлауға қатысуымен де анықталады. Осыған орай жастардың арасында өткен сайлауға қатысқанын анықтау мақсатында әлеуметтік сауалнама жүргізілген болатын. Осы сауалнаманың нәтижесінде келесі көрсеткіштерге тоқталып кетсек болады. Сурет 3 – Жастардың 2011 жылы өткен Президент сайлауына қатысуы Көріп тұрғанымыздай Қазақстан Республикасының Президентін сайлау кезінде 2011 жылы жастардың 64,9 % саяси белсенділігін танытып, сайлауға қатысқан болатын, ал 35,1 % сайлаудан тыс қалды. [128, 15 б.] Егер осы көрсеткіштерді 2005 жылы өткен сайлаудың нәтижелерімен салыстыратын болсақ: Сурет 4 – Жастардың 2005 жылы өткен Президент сайлауына қатысуы Жоғарыда көрсетілген диаграммадан көріп отырғанымыздай 2005 жылы өткен Президент сайлауы кезінде жастардың 78,6 % сайлауға қатысқан. Бұл көрсеткіш 2011 жылғыдан жоғары болып тұр. Осыдан көріп отырғанымыздай жастардың саяси қатысуы осы жылдары көтерілмей, бірқатар түсіп қалғаны көрініп тұр. [128, 16б.] Сондықтан да жастардың саяси мәдениетін көтеру мен жастардың саяси қатысуына әсерін бағалау мемлекеттің алдында тұрған басым бағыттардың біріне айналу керектігі сөзсіз анық. Жас ұрпақтың орны, оның мүдделері мен оларды жүзег е асыру жолдары Біріккен Ұлттар Ұйымының 1995 жылы қабылдаған жастарға қатысты 2000 жылға дейінгі және одан кейінгі кезеңге арналған Бүкіләлемдік іс-қимыл бағдарламасында ерекше анық көрсетілген. Бұл үдерістің аса маңызды құрамдасы деп жастар саясаты анықталған. Мемлекеттік жастар саясатын үжзеге асыру үшін сындарлы органдар қажет. Ұлттық жалпымемлекеттік деңгейдегі жастар саясатымен қатар аймақтық жастар саясаты тетіктерінің икемді де барынша тиімді жүйесін өрістету қажет. Республикалық деңгейде жетілдірілгеннен кейін жастар саясаты біртіндеп аймақтарға таралуы тиіс. Жекелеген аймақтар мен облыстардың дамуының ерекшеліктері, олардың дербестігінің, соның ішінде қаржы дербестігінің артуы осындай көзқарасты талап етеді. Жастар ортасындағы өзгерістерді, осыған сәйкес жігіттер мен қыздарға қатысты жұмысқа әртүрлі мүдделі құрылымдардың жаңа көзқарастарын жедел аңғарып отыру, олардың қызметіне ықпал жасау, әрбір жас адамның өз даму жолын дербес таңдауы үшін жағдай жасай отырып, жастармен тікелей байланыстарды жүзеге асыру мүмкіндіктері нақ осы жергілікті жерлерде болады [129]. Жеке адамның саяси мәдениеті жоғары болу үшін мемлекет ел ішіндегі және басқа елдердегі болып жатқан өзгерістер, жаңалықтар жөнінде жан – жақты хабардар етіп отырғаны орынды. Сондағана елдің азаматтары бұл мәселелер жөнінде жетік біліп, дұрыс баға бере алады. Көлемді және сенімді мәлімет алып тұру дамыған хабарламалық жүйенің болуы қоғамның саяси мәдениетінің, саяси қатынастарының қаншалықты дамығандығын көрсетеді. ЖАСТАРДЫҢ САЯСИ ҚАТЫСУЫ АРҚЫЛЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМНЫҢ ДАМУЫ Жастардың саяси мәдениеті азаматтық қоғам дамуының тиімді компоненті ретінде Дүние жүзілік қауымдастық ұсынған контексте және туындаған оң ықпалдың дамуы және оң ықпалын жас азаматтардың ұғынуы өзінің қоғамда болып жатқан саяси және әлеуметтік өзгерістерге қатыстылығын ұғынуы, жастарды азаматтық қоғамның институттарын қалыптастыру процестеріне қатыстыру уақыт өте келе әр түрлі ғылыи зерттеулердің пәні болып отыр. Қазіргі жастардың таңдалған саяси және әлеуметтік-саяси даму бағытына қалай қарайтындығы, оның азаматтық қоғамның қалыптасу процесіне қаншалықты терең қосылғаны, оның модернизациясына жастарды қатыстырудың туындаған себептері туралы мәселеге жауапты ғылыми іздеу өзекті болып отыр. Жастар бұлардың барлығынан басқа әлеуметтік қорды да құрайды. «Ұрпақ» терминінің өзін К Мангейм енгізген, себебі неміс әлеуметтанушысы негізгі назарды тиісті тарихи-әлеуметтік кеңістіктегі (немесе тарихи-мәдени) социумның белгілі бір бөлігінің өір сүруіне аударған. Бұл сияқты тұтастық әлеуметтік-тарихи әтжірибедегі аталмыш топ үшін ұқсастықта көрінеді. Қоғамдағы жастарға қызметтерге, К Мангейм аталған топ үшін өмірлік ресурстарды ерекше атапөтеді. Жас ұрпақ үшін тым жаңа, үлкендер үшін әдеттегі және өздігінен болатын ретінде қабылданады. Қоғамға бұл сияқты өту жастарды динамикалық әлеуметтік қозғалыстарды ұнатуға мәжбүрлейді, ол заттардың орын алған жағдайына деген көңіл толмаушылықты мүлде басқа себептер бойынша көрсетеді. Жастарда әлі заңмен бекітілген мүдделер жоқ, ол экономикалық болсын, құндылықтық болсын, десек те ол ересек адамдардың басым бөлігінде бар, жас болу қоғамның шетінде болуды, көп қатынастарда аутсайдер болуды білдіреді» [81, р. 20-21]. Осылайша, К. Мангеймнің пікірі бойынша, барынша маңызды әлеуметтік жастар қоры оның «аутсайдер көзқарасы» болып табылады, ол қалған топтармен салыстығранда тұлғаланудың төмен деңгейіне ие. Қоғамдағы резервте болып, жастарәлеуметтік өзара байланыстарға жоғары динамика береді, әлеуметтік өзгерістерді ынталандырады. Алайда жастар белгілі бір әлеуметтік жүйеге қосылған, ол «қордың» қандай мүмкіндіктерінен жұмылдырылғаны және біріктірілгені анықталады. Ғалымдар тобы атапөткендей, жастар әлеуметтік топ ретінде қоғамдық қатынастардың құрылымын мұраға қалдырады және қайта тудырады, сондай-ақ оны қайта құруда қатысады. Сонымен қатар, жас ұрпақтың толығуының қалыптасуы қоғам құрылымына бірігу кезінде өзіндік әлеуметік мәртебенің өзгеруінде және ие болуында көрінеді, сондай-ақ әр түрлі әлеуметтік топтармен идентификациялану сипатында көрінеді. Жастар ортасында орын алған өзгерістерді және қазақстандық қоғамның өзгеруін талдау дүниетаныды қалыптастырудың бұрынғы тоталитарлық жүйесі социумның қоғамдық-экономикалық және әлеуметтік-экономикалық дамуындағы орын алған қайта бағдарлау ықпалымен табиғи жолмен ыдырағанын көрсетті. .Оның барлық мүшелері үшін дамудың біртұтас бағытын көздейтін қоғамнан, онда әр тұлғаның тәртібі қоғамдық артықшылықтарға бағынышты, мақсатқа жетудің барлық мүмкіндіктері мен тәсілдері алдын-ала жазылған, Қазақстан объективті және субъективті қиындықтар тобын жеңе отырып, біртінде шектелмеген мүмкіндіктердің қоғамына түрленеді. Дамудың әр түрлі баламаларының үлкен саны әр түрлі деңгейдегі әлеуметтік субъектілердің мінез-құлқының нақты жазылған бағдарының жоғалуын шарттастырады. Қазіргі қазақстандық социумның сипаттамасы кең, кейде тіпті кереғар, қоғамдық идеалдар спектірі болып табылады. Бұл ретте қазақстандық азаматтық қоғамның қалыптасу процестері жастардың саяси және әлеуметтік белсенділігін дамытуүшін негізгі бағдарларды анықтау қажеттілігімен айтарлықтай күрделенген. Әлеуметтік кеңістіктің ыдырауын болдырмау әдетте әлеуметтік ширығумен байланысты, жастар ортасында азаматтқы бейімделу процесстерін қарқындатқан жағдайда ғана мүмкін болады. Бұл біздің пікірімізше шешуді талап ететін азаматқтықоғам мен жастар арасындағы арақатынастар мәселелерінің бірі . Жастар қоғамдық ұйыдарының рөлі және осының нәтижесінде туындайтын билік органдары әнже жастар қоғамдық ұйымдарының шын мәнісіндегі тең әріптестігі және серіктестігі олардың дамуының жаңа кезеңінде ғана және ұйыдардың көпшілігінің сапалы өзгеруін талап етеді. Азаматтық қоғам қоғамдық және ықпал ететін институт ретінде қызет етуі үшін бірінші кезекте осы институттың тасымалдағышы ретінде – азаматтардың өздерінің шығуы қажет. Азамат тұлғасы азаматтық қоғамның дамуы және ықпал ету объектісі, сондай-ақ оның қалыптасуы мен даму субъектісі ретінде шығады. Мысалы. Жастар арасында бейбітшілік идеалдарынұ,лттар арасындағы өзара құрмет және өзара түсіністікті тарату туралы декларация үкіметті, үкіметтік емес ұйымдарды және жастар қозғалысын аталған құжатта баяндалатын алтықағидатты мойындауға және ола рды тиісті іс-шараларды өткізу жолымен сақтауды қамтамасыз етуге шақырады. Атап айтқанда, бірінші қағида жастар бейбітшілік, әділдік, бостандық, өзара құрет және өзара түсіністік рухында тәрбиеленуі тиіс екендігін айтады. Бұл барлық адамдар және ұлттар үшін, экономикалық және әлеуметтік прогресте тңедікті анықтауға, сондай -ақ халықаралық бейбітшілік және қауіпсіздікті қарусыздандыруға және қолдауға жағдай жасайды. Екінші және үшінші қағидаларда идеал, бейбітшілік, адамгершілік, халықаралық ынтымақтастықты және адамның негізгі құқықтарына құрмет және өзіндік анықтауға ұлттар құқықтарына бейбітішілік идеалын тарату жарияланады. Басқа үш қағидаларда білім және мәдениет, спорт саласында Декларацияға сәйкес жастарды жақындату мақсатында өзара алмасуларды, сапарларды, туризм, кездесулер, шет тілдерін мңегеру, қалаларды және университеттерді туыс ету, сондай-ақ халықаралық және ұлттық жастар бірлестіктерін марапаттау және кеңейту қажет. Декларацияда сондай-ақ маңызды роль отбасыға тиісті, онда «жастар өз болашағына сенімді болғысы келеді және бейбітшілік, бостандық және әділдік бақытты өмірді жүзеге асырудың негізгі кепілдіктерінің бірі болып табылады». Сонымен қатар, жастар әлемдегі өзінің жауапкршілігін сезіну керек, ол ұмтылуға шақырады және оны адамзаттың жарқын болашағына ынтықтыруы тиіс. [130]. Зерттелетін мәселенің контекстінде сондай -ақ 2000 жылға дейінгі және одан кейінгі кезңеге арналған жастарға қатысты әрекеттердің бүкіләлемдік бағдарламасын есте сақтау қажет, ол ұлттық деңгейде және халықаралық қолдаудағы қызмет үшін іс жүзінде басқару қағидаларын және саясат негіздерін қамтамасыз ету мақсатымен қабылданған. Бұл жерде бағдарлама атап айтқанда жастар саласындағы ұлттық әлеуетті нығайту және қоғам өміріне жастардың толыққанды, тиімді және құрылымды қатысуына арналған сандық және сапалық мүмкіндіктерді кеңейтуге бағытталған. Әрекеттер бағдарламасы зерттеу үшін маңызды және сол себепті ол саясатты әзірлеу үшін де, бағдарламаларды әзірлеу және жүзеге асыру үшін де сектораралық стандартты қамтамасыз етеді, сондай-ақ бағдарламаларды әзірлеу және жүзеге асыру үшін мәселелерді тиімді барынша шешу мақсатында кешендік іс-шаралар үшін үлгі болып табылады. Бүкіләлемдік бағдарлама іске асырудың үш кезеңінен тұрады. Бірінші кезең Іс -әрекеттер бағдарламасын талдау және әзірлеуге және Бас Ассамблеяда онықабылдауға арналған. Екінші кезең 2000ж. Дейінгі Бағдарламаны жаһандық жүзеге асырудыкөздейді. Үшінші кезең 2001-2010 жж. қамтиды, сол қоғамда, онда тұратын жастарға жағдайды жақсарту бойынша нақты шаралар және ұзақ мерзімді мақсаттарға түзетулерді әрі қарай жүзеге асыруға арналған. Халықаралық қауымдастықпен анықталған Бағдарлама қызметінің негізгі бағыттарына мыналар жатады: білім беру, жұмыспен қамту, ашаршылық және қайыршылық, денсаулық сақтау, қоршаған орта, есірткі заттарын шамадан тыс қолдану, кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыскерлік, бос уақытты ұйымдастыру, қыздар және бозбалалар, сондай-ақ жастардың қоғам өміріне және шешімдерді қабылдау процесіне толық және тиімді қатысуы. Бұл жерде мәселелердің үш негізгі тобын атап көрсетуге болады, олар жас адамдарды олардың қоғам мүшелері ретінде даму және қалыптасу кезеңінде қамтиды: әлемдік эконоикадағы жастар: кедейшілік, білім және жұыспен қамтылу; жүктеу/скачать 484,48 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||