ҚККА Хабаршысы № 4 (53), 2008

ҚККА Хабаршысы № 4 (53), 2008 
 
 
 
211
салалар) жылдан жылға төмендеуде. Қазақстан экономикасы импортталатын техника мен 
технологияларға тəуелді болып отыр.       
Мүмкіндіктері: 
1.  Қордың  белгілі  бір  дəрежеде  капитализациялануы  өз  алдына  көптеген 
мүмкіндіктер тууына алып келеді. Өз жарғылық капиталында көп ақша қаражаттарының 
болуы    қаржыландыратын  жобалар  жəне  зерттеу  жұмыстар  санының  көбеюіне  алып 
келеді.  Қордың  қаржылық  жағдайының  тұрақтылығы  өзіндік  капиталының  жоғары 
деңгейін  қамтамасыз  етіп,  жоба  бастаушысына  ақша  қаражаттары  мен  жеңілдіктер  беру 
көлемінің ұлғаюына мүмкіндік береді.  
2.  Шетелдік  серіктестермен  қарым-қатынас  көлемі  арта  түсіп,  олардың  серпінді 
тəжірибелерімен  жəне  серпінді  технологияларымен  алмасу  мүмкіндігі  ұлғаяды.  Шетел 
əріптестерімен  қарым-қатынас  орнату  мүмкіндігі  Қордың  нарықтағы  өз  ұстанымын 
арттыра түседі. 
3.  Қордың 
қуатты 
техникалық 
жабдықталуы 
компаниялар 
мен 
өз 
тұтынушыларының арасындағы жұмыстарды жетілдіре түсуіне көмектеседі. Бүгінде Қор 
өзінің қаржылық технологиялық жəне кадрлық əлеуетін толығымен пайдаланып отырған 
жоқ.  Егер  алдағы  уақытта  осы  мүмкіндіктерін  арттыра  түскен  жағдайда,  Қор  өзінің 
қызмет  көрсетуінің,  басқару  сапасының,  инновациялық  жобаларды  талдаудың  жоғары 
деңгейіне жететіндігі анық.   
4.  Ұлттық  инновациялық  қордың  дамуы  еліміздің  инновациялық  белсенділігін 
арттыруға жəне  инновациялық  инфрақұрылым  элементтерінің  жетілуіне,  жалпы  алғанда 
мемлекетіміздің  тиімділігін  арттыруға  алып  келеді.  Инновациялық  инфрақұрылым 
элементтерінің дамуы қосылған құны жоғары кəсіпорындардың дамуына, инновациялық 
жəне  индустриалды  өндірістер  құрылуына  себепші  болып,  ел  экономикасының  жəне 
халықтың əлеуметтік жағдайының артуына ықпалын тигізеді.        
Қауіп-қатері мен тəуекелдері: 
1.  Ұлттық  инновациялық  қордың  басқа  даму  институттарымен  өзара 
байланыстарының  жоқтығының  нəтижесінде,  алдағы  уақытта  Қордың  даму  тенденция 
белсенділігінің  төмендеуінің  қаупі  бар.  ҚР 2003-2015 ж.ж.  арналған    индустриялық-
инновациялық  даму  стратегиясында  белгіленгендей,  барлық  даму  институттары  ұлттық 
инновациялық  жүйенің  құрылуына  басты  себепкерлері  болуы  тиіс.  Сондықтан  да  даму 
институттары арасындағы байланыстылықты арттыра түсу қажет. 
2.   Қордың  министрліктермен  өзара  əрекеттестігінің  жоқтығы  басқару  жүйесінің 
тиімділігін  төмендеуіне  алып  келу  қаупі  бар.  Өйткені  бюджет  қаражаттарының  дұрыс 
бағытта  жұмсалмау  нəтижесі  қалыптасу  мүмкін.  Мемлекет  тарапынан  ұйымдық-
бақылаулық механизмін қалпына келтіру міндеті тұр.  
3.   Қор  инновациялық  жобаларды  қаржыландыруына  байланысты,  өз  қызметінде 
экономикалық жəне қаржылық тəуекелдер туындауы мүмкін. Бізге белгілі, инновациялық 
жобалар  жоғары  тиімділік  деңгейін  көрсеткенмен,  инвестициялау  капиталының 
жоғалуына  жəне  жобаға  сəйкес  басқа  баламалы  нұсқасын  қолданған  кездегі  жіберілген 
пайдаға байланысты жоғары тəуекелге ие. Салған капиталдарын жоғалту қаупі бюджеттік 
қаражатты тиімді қолданбауы деген тұжырымға алып келеді. 
4.   Ұлттық  инновациялық  қорды  басқарудың  жабық  жүйесін  қолданылады, 
олардың  қызмет  етуін  шын  мəнінде  қадағалауға  мүмкіндік  жоқ.  Сондықтан  да  Қордың 
қызмет  етуінің  жəне  жоғары  дəрежеде  басқару  деңгейін  талдау  мүмкін  емес.  Яғни, 
Қордың басқару жүйесі корпоративті басқарудың ашықтығы принципіне сəйкес келмейді.  
Жоғарыда  келтірілген  мəліметтерге  сүйене  отырып, SWOT талдаудың  қорытынды 
сипаттамасы келесі 1-суретте бейнеленген. 
Ұлттық  инновациялық  қордың  қызметінің  тиімділігін  арттыру  мақсаты  бойынша, 
Қордың  инвестициялық  қызметі 2004 жылдың 3 маусымында  ҚР  Үкіметінің  үкімімен 
«Ұлттық  инновациялық  қор»  АҚ-ның  инвестициялық  саясатының  меморандумы» 

ҚККА Хабаршысы № 4 (53), 2008 
 
 
 
212
анықталған.  Онда  ҰИҚ  қызметінің  негізгі  бағыты  венчурлық  қорларды,  инновациялық 
жобаны  іске  асырушы  компанияларды,  ұлттық  инновациялық  инфрақұрылым 
элементтерін  (технополистер,  технопарктер,  технологиялық  бизнес-инкубаторлар, 
инновациялық орталықтар) құруға инвестицияларды тарту жəне инвестициялау, сонымен 
бірге қолданбалы ҒЗТКЖ-ды қаржыландыру болып көрсетілген. 
 
 
Күшті жақтары: 
 
•  нарықтың басым бағытты сегменттері 
•  капитализациялану деңгейі 
•  мемлекет тарапынан қолдау 
•  жобаларды қаржыландырудың 
жеңілдіктер жағдайы 
 
Əлсіз жақтары: 
 
•  қаржыландырудың бір ғана көзі 
•  перспективалық жобалардың болмауы 
•  маркетингтік жұмыстарының төмен 
деңгейі 
•  импортталатын технологияға тəуелділік
Мүмкіндіктері: 
•  каптализациялау арқылы нарықты 
ұлғайту  
•  шетелдермен қарым-қатынас 
•  басқарудың жетілуі 
•  ел экономикасының жақсаруы 
 
Қауіп қатерлері мен тəуекелдері: 
•  ынтымақтастың жəне белсенділіктің 
төмендеуі 
•  қызметінің бағыттарын жоғалту 
•  жобалардың тəуекелділігі 
•  басқару тəуекелділігі 
         
1-сурет - Ұлттық инновациялық қордың SWOT талдауы 
 
Инновациялық  жобаларды  жүзеге  асыруда  Ұлттық  инновациялық  қор  мен 
серіктестері  арасында  келісім  шарттарды  талдау  барысында  жоба  жемісті  аяқталған 
жағдайда  Ұлттық  инновациялық  қор  жобаға  салған  ивестиция  көлемі  үлесінде  алуға 
құқылы. 
Əлемдік  тəжірибеге  сай  инновациялық  жобаларды  инвестициялау тəуекелді  бизнес 
болып  табылады.  Инновациялық  жоба  жемісті  аяқталса,  барлық  тəуекелдерін  жабатын 
жоғары пайда əкелетіндердің қатарына жатады.    
Бүгінгі  күні  елімізде  венчурлық  кəсіпкерлікті  дамыту  қажеттілігін  ескере  отырып, 
біз  венчурлық  қаржыландыруды  дамыту  үшін  келесі  жағдайлар  жасау  қажет  деп 
санаймыз: 
•  нормативтік-құқықтық базаны қалыптастыру; 
•  инвестициялау үшін қаржылық ресурстарды жинақтау; 
•  венчурлық инвестициялау үшін компаниялар тарту; 
•  сəйкес ынталандыру жүйесін құру; 
Алғашқы қадам ретінде нормативтік-құқықтық базаны жетілдіру жəне оны бірнеше 
негізгі бағыттары бойынша қалыптастыру алынды.  
Біріншіден,  венчурлық  инвестордың  дəрежесін,  венчурлық  қорлардың  тəуекелді 
жəне  қайтарымсыз  негізде  қолданылатын  қаражаттарының  құрылымын  жəне  оның 
көлемін заңды түрде анықтап алу қажет.  
Екіншіден,  венчурлық  кəсіпорынның  жарғылық  капиталын  құру  тəртібін  жəне 
интеллектуалдық  меншіктің  капитализациялану  деңгейін  анықтау  қажет.  Бұл  мəселе 
интеллектуалдық меншікті бағалаудың тиімді əдістерін табумен тығыз байланыста болып 
келеді /1/.  
Үшіншіден,  венчурлық  қорлардың  жəне  олардың  қатысуымен  құрылған 
кəсіпорындардың  ұйымдастырушылық  нысанын  анықтау  қажет.  Қазақстанда  венчурлық 

ҚККА Хабаршысы № 4 (53), 2008 
 
 
 
213
кəсіпкерлік  жүйесі  екі  белгісіне  байланысты  қалыптасты:  аймақтық  жəне  салалық. 
Аймақтық  венчурлық  қорлар  республикамыздың  ғылыми-техникалық  əлеуеті  жоғары 
аймақтарда  құрылады.  Ол  аймақтар:  Алматы,  Қарағанды  обласы,  Атырау  обласы, 
Маңғыстау  жəне  Шығыс  Қазақста  обласы.  Салалық  венчурлық  қорлар  ғылыми-
техникалық қызметтің жекелеген бағыттары бойынша шағын кəсіпкерлікті қолдауға жəне 
дамытуға бағытталған.  
Автордың  пікірінше,  салалық  венчурлық  қорлар  металлургия,  мұнай-химия, 
биотехнологиялар,  ақпараттық  технологиялар,  аграрлық  ғылымдар  саласында  құрылуы 
қажет. 
Венчурлық  компаниялардың  ұйымдастырушылық  нысанын  анықтауда,  автордың 
пікірінше, америкалық тəжірибені пайдалану қажет. АҚШ-та венчурлық инвесторлардың 
бірнеше  түрлері  қызмет  етеді.  Оның  ішінде  Қазақстанға  тиімді  екі  түрін  айта  кетсе 
болады. 
Бірінші  түрі – венчурлық  қорлар  арқылы  инвестициялайтын  тəуелсіз  жеке 
венчурлық компаниялар. Мұндай нысан АҚШ-та кеңінен таралып, венчурлық инвестиция 
нарығында  алдыңғы  қатарлы  орынды  алып  отыр.  Венчурлық  қорлар  көбінесе  шектеулі 
серіктестік (limited partnership) нысанында  құрылады.  Мұндай  серіктестік  өзіне  бас 
серіктесті (general partner) жəне шектеулі серіктесті (limited partner) қосады. Бас серіктес 
ролінде  инвестициялық  шешімдерді  қабылдауда  жəне  басқаруда  билігі  бар  венчурлық 
компанияның  өзі  болып  келеді.  Ал  шектеулі  серіктес  ретінде,  жеке  инвесторлар 
танылады. 
Қорда 
шоғырланған 
қаражаттар 
перспективалы 
компанияларға 
инвестициялауға  жұмсайды.  Яғни,  тəуекелді  төмендету  үшін  диверсификацияланған 
портфель қалыптастырылады. Сонымен бірге, венчурлық компанияға тек бір ғана қорды 
ғана емес, əртүрлі инвестициялық мақсаттағы арнайы қорлар жүйесін құруға болады. 
Серіктестіктің  өмір  сүруі 10 жыл.  Қор  қалыптасқаннан  кейін  оның  капиталы 
келісілген  ойдағы  көлемге  жеткен  кезде,  қор  жаңа  инвесторлар  тарапынан  қосымша 
салымдар  іздеу  мақсатымен  жабылады.  Бұл  жерде  инвесторлар  салған  салымдары  ұзақ 
сипатта  болатындығын  жəне  олардан  түсетін  табыс 7-10 жылдан  кейін  алынатындығын 
түсінуі  қажет.  Венчурлық  қор  өзіне  мақсатының  көлеміне  байланысты  жүзге  жуық 
шектеулі серіктестерді қоса алады. 
Бас  серіктес  инвестициялық  менеджер  қызметін  орындағаны  үшін  сыйақы  алады. 
Сыйақы  көлемі  жəне  оны  төлеу  тəртібі  қор  құрылған  сəттен  бастап  инвесторлармен 
келісіледі.  Сонымен  бірге,  инвесторлар  алғашқы  салған  салымдарын  жəне  келісілген 
пайызды  алғаннан  кейін,  венчурлық  компания  түскен  табыс  бойынша  үлесін (carried 
interest) алуға құқығы бар. 
Шектеулі  серіктестер  венчурлық  қор  құрамына  кірген  уақытта  венчурлық  қор 
портфелінен жұмсалынған инвестициялар əр уақытта жемісті бола бермейтіндігі туралы 
жағдайды  қабылдайды.  Тəжірибе  көрсетіп  отырғандай,  венчурлық  компаниялардың 
инвестициялау  нəтижелерінің  құрылымы  келесідей  болып  келеді:  қаржыландырылатын 
компаниялардың 40%-ы  тек  шығынға  ұшыратып, 30%-ы  өз  шығынын  өзі  өтейді,  ал 
қалған 30%-ы  ғана  табыс  алып  келеді.  Бірақ,  табыс  алып  келетін  əлеуетті  жемісті 
компания болу үшін көп уақыт мерзімі қажет. Сондықтан да венчурлық қорлар алғашқы 
сатысында  салынған  салымдары шығындар  алып  келеді.  Ұзақ  мерзімнен  кейін  шамадан 
тыс табыс əкелуі мүмкін. 
Мұндай  ұйымдастырушылық  нысан  аймақтық  жəне  салалық  венчурлық 
компаниялар  құруда  тиімді  болып  келеді.  Бірақ,  отандық  бағалы  қағаздар  нарығының 
дамымауынан  жəне  экономикамыздың  инновациялық  белсенділігінің  төмендігінен, 
сонымен  бірге  жоғары  технологиялы  кəсіпорындардың  болмауынан  Қазақстанда 
венчурлық компанияларды құру үшін мемлекет тарапынан қолдаулар қажет. Венчурлық 
компаниялар  қызметінің  алғашқы  сатысында  жарғылық  капталын  құру  мемлекеттің 
қатысуымен  болуы  тиіс.  Бұл  жерде  мемлекет  өкілі  ретінде  «Ұлттық  инновациялық 

ҚККА Хабаршысы № 4 (53), 2008 
 
 
 
214
қордың» қатысудағы ролі жоғары екендігін көруге болады. Мұндай қадам инновациялық 
сфераны инвестициялауда жеке инвесторларды тартуды арттырады. 
Екінші  түрі – банктермен  немесе  сақтандыру  компанияларымен  аффириленген 
немесе  ірі  өнеркəсіп  компанияларының  еншілес  құрылымы  болып  табылатын  тəуелді 
венчурлық  компаниялар.  Мұндай  венчурлық  компаниялар  «корпоративті  венчурлық 
қаржыландыру» деп аталды. Тəуелсіз венчурлық компаниялардың инвестициялалауының 
негізгі  мақсаты – салынған  капиталдалдарынан  жоғары  табыс  алу  болып  табылса, 
коорпоративті  венчурлық  инвесторлар  үшін  бас  компанияның  стратегиялық  мақсаттары 
маңызды болып табылады.  
Мұндай  ұйымдастырушылық  нысанды  салалық  венчурлық  қорларды  құруда 
пайдалануға  болады.  Қазақстанда  мұндай  компанияларды  құру  кластерлі  экономиканы 
қалыптастыруда  тиімді  болып  келеді.  Корпоративті  венчрулық  қорлардың  қатысуымен 
бас  компания  қызметіндегі  жекелеген  инновациялық  жобаларды  қаржыландыру  арқылы 
өндірілетін  өнімдердің  ғылыми  сыйымдылығын  жəне  сапасын  арттыруға  мүмкіндік 
береді.  Бүгінгі  күні  осындай  қор  құрушы  компаниялар  ретінде  «ҚазЦинк», «Испат-
Кармет», «Қазмұнайгаз», «Қазақстан темір жолы», «Қазақмыс» ж.т.б. алуға болады. 
Бір айта кететін жайт, 1995 жылдың өзінде-ақ «Венчурлық фирмаларды құру тəртібі 
туралы»  Қазақстан  Республикасының  Заңы  қабылданған.  Бірақ,  мұнымен  елімізде 
венчурлық  қаржыландыру  дұрыс  дами  алмады.  Өйткені,  венчурлық  инвестицияларды 
тарту көздері жəне ұйымдастырушылық құрылымдары жеткіліксіз қарастырылған /2,3/. 
Дамыған  елдерде  венчурлық  қаржыландыру  көздері  ретінде  зейнетақы  қорлары, 
коммерциялық  банктер,  сақтандыру  компаниялары,  шетел  инвестициялары  жəне  ірі 
корпорациялар  алынады.  Бүгінгі  күні  елімізде  венчурлық  кəсіпкерлікті  дамыту  үшін 
қаржы көздері ретінде мыналарды көрсетуге болады: зейнетақы қорлары; екінші деңейлі 
банктер; сақтандыру компаниялары; мемлекет; ұлттық компаниялар. 
Бізге  белгілі  Қазақстан  Республикасының  жинақтаушы  зейнетақы  жүйесі 1998 
жылдың  қаңтар  айынан  бастап  қызмет  етуде.  Сол  уақыттан  бері  зейнетақы  қорларында 
2,0  млрд.  АҚШ  долларынан  астам  қаражат  жинақталған.  Мамандардың  бағалауы 
бойынша  олардың  активтері  күніне  бірнеше  миллион  теңгеге  толықтырылып  отырады. 
Қазіргі заңдық күші бар актілер зейнетақы қорларындағы қаржы ресурстарын венчурлық 
компанияларға беруге тыйым салады /4/. Егер де сол зейнетақы қорларының тек 5%-ын 
ғана  венчурлық  қаржыландыруға  пайдаланған  жағдайда,  инновациялық  сфераға 75 
миллион  АҚШ  доллары  тартылады.  Бұл  қаржылар  отандық  ғалымдар  жетістіктері 
негізінде жасалған 15-20 ірі инновациялық жобаларды жүзеге асыруға жеткілікті болатын 
еді. Ал осы жағдайда зейнетақы жинақтауларының қайтарымдылығы автордың пікірінше, 
төмендеп қалмайды. 
Қазақстан Республикасының экономика жəне бюджеттік жоспарлау Министрлігінің 
мəліметтері  бойынша  екінші  деңгейлі  банк  депозиттерінде 2007 жылдың 1 қаңтарына 
759,1  миллиард  теңге  жинақталған.  Ал  осы  соманың 5%-ын  инновациялық  қызметтің 
дамуына  жұмсасақ,  автордың  пікірінше,  едəуір  дəрежеде  инновациялық  үрдістің 
белсенділігінің артуына оң əсерін тигізер еді. 
Қорыта  келгенде,  еліміздің  инновациялық  белсенділігін  арттыруда  ҚР  Ұлттық 
инновациялық қорының мүмкіндіктерін барынша пайдалануымыз қажет. Əсіресе, əлемдік 
экономикадағы  қарқынды  бəсеке  жағдайында  аталған  қор  отандық  өндірістердің  жаңа 
өнімдер шығарып, венчерлық бизнеске аяқ басуына ықпал ете отырып, тəуекелді бизнесті 
дамытудың қазақстандық үлгісін жасауы жөн деген пікірдеміз. 
 
ƏДЕБИЕТТЕР 
 
1. «Еліміздің 2003-2005 жылдарға арналған Индустриалды-инновациялық даму стратегиясын 
жүзеге  асырудағы  ғылым  мен  интелектуалды  меншіктің  ролі»  атты  Республикалық  ғылыми-
тəжірибелік конференция мəліметтері. Астана, 10 наурыз 2004 жыл, 118 б. 

ҚККА Хабаршысы № 4 (53), 2008 
 
 
 
215
2.  Альжанова  Ф.Г.  Қазақстандағы  «тəуекелді  бизнестің»  дамуы // ҚР  БҒМ,  ҚР  ҰҒА 
хабарлары. Қоғамдық ғылымдар сериясы, 2000, № 3, 58 б. 
3.  Кенжегузин  М.Б.,  Днишев  Ф.М.,  Альжанова  Ф.Г.  Венчурлық  бизнес:  Əлемдік  тəжірибе 
жəне  Қазақстанда  даму  мəселелері  (ғылыми  баяндама).  Алматы:  ҚР  ҒБМ  экономика  институты, 
2004, 38 б. 
4.  Пазылхаирова  Г.  ҚР  қаржылық  капиталы  жүйесіндегі  зейнетақы  қорлары // Транзитті 
экономика, 2003, № 3. 148 б. 
 
 
УДК 658 
 
Омаров Мухит Мурсалиевич – к.э.н., доцент  (Павлодар, ПГУ)               
 
КОНЦЕПЦИЯ АЛЬТЕРНАТИВНОЙ СТОИМОСТИ И ЕЕ РОЛЬ В 
УПРАВЛЕНЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ 
 
Одно из базовых понятий в микроэкономической теории фундаментальное понятие, 
играющее  ключевую  роль  на  протяжении  всей  деятельности  предприятия, - понятие 
альтернативной стоимости, сущность которой изложена ранее рядом зарубежных авторов: 
П.  Хейне,  С.  Фишером,  К.  Макконнеллом, С.  Брю,  Э.  Доланом  и  другими,  а  теперь  уже 
российскими  учеными-экономистами:  Е.  Борисовым,  И.  Липсицем  и  др.  Однако  для 
отечественной  прикладной  экономики                это  концепция  и  связанные  с  ней 
«ограниченность ресурсов» и «выбор» относительно новы… Поэтому прежде необходимо 
рассмотреть концепцию ограниченности и выбора. Вообразим такую ситуацию, когда не 
существует  такого  объекта  или  вида  деятельности,  который,  представляя  ценность  для 
потребителя (производителя), был бы ограниченным. Это означало бы, в частности, что в 
любой  момент  времени  может  быть  удовлетворен  любой  спрос  любых  производителей. 
Практически  это  означает  хозяйствование  без  экономики.  В  реальном  мире  ресурсы 
ограничены.  Игнорирование  ограниченности  позволяет  вести  хозяйство,  но  не  дает 
возможности прибегать к экономическим решениям. 
Как  только  введем  ограниченность,  ситуация  изменяется – теперь  не  любой  спрос 
может  быть  удовлетворен.  Ограниченность  порождает  необходимость  выбора – либо 
прямого,  между  объектами,  например  видами  материалов,  либо  косвенного,  между 
организациями  или  процедурными  соглашениями  о  взаимодействиях,  которые,  в  свою 
очередь,  порождают  выбор  объектов.  Выбор  порождает  как  отобранные,  так  и 
отвергнутые  альтернативы.  Альтернативная  стоимость  есть  оценка  наиболее 
предпочтительной из отвергнутых альтернатив или возможностей.  
Рассмотрим  важные  предпосылки,  которые  неявно  заложены  в  концепцию 
альтернативной  стоимости.  Во-первых,  поскольку  речь  идет  о  выборе,  предполагается 
лицо,  осуществляющее  этот  выбор,  или  лицо,  принимающее  решение.  Далее, 
альтернативная  стоимость,  или  стоимость  отвергнутой  возможности,  должна 
присутствовать  в  сознании  лица,  принимающего  решение.  Это  логика  предполагает 
субъективность  альтернативной  стоимости,  ее  привязанность  к  системе  предпочтений 
лица, принимающего решения. Наконец, альтернативная стоимость важна лишь в самый 
момент  выбора – до  него  ни  одна  из  альтернатив  не  отвергнута,  после  него  выбор 
свершился  и  возможность  превратилась  в  факт  (отсюда,  кстати,  следует,  что 
альтернативная  стоимость  никогда  «не  реализуется»,  имеет  принципиально  знаковую, 
информационную природу). 
Чем  более  ограничен  выбор,  тем  большая  нагрузка  ложится  на  процесс  оценки 
альтернативной  стоимости.  Косвенным  измерителем  неиспользуемого  потенциала 
экономики  может  служить  время,  затрачиваемое  на  оценку  альтернатив  при  принятии 
решений.  В  этом  смысле  разница  между  скрупулезными  и  объемными  проработками 

ҚККА Хабаршысы № 4 (53), 2008 
 
 
 
216
инвестиционных  проектов    в  странах  с  рыночной  экономикой  и  почти  мгновенной 
реакцией  новых  российских  предпринимателей  на  прибыльность  тех  или  иных  сфер 
приложения капитала очевидна. 
Здесь мы подходим к проблеме сопоставления концепции альтернативной стоимости 
и  других  концепций  ценности.  Все  другие  концепции  предполагают,  что  стоимость 
определена  выбором,  в  отличие  от  альтернативной  стоимости,  которая  выбор 
обусловливает.  Рассмотрим,  например,  проблему  получения  образования  работниками 
предприятия, 
Альтернативной 
стоимостью, 
обусловливающей 
выбор 
данного 
направления  расходов  предприятия,  служит  оценка  ценности  альтернатив  (оплата 
образования  сотрудников,  приобретения  других    материалов  ценностей  длительного 
пользования),  измеряемой  суммой  денег,  которую  предприятие  могло  бы  выделить  на 
оплату этих благ.  
В  момент  принятия  решения  альтернативная  стоимость  определяется  суммой 
(потоком)  платежей  за  приобретенное  благо,  на  которое  готово  предприятие,  причем 
выбор основан на соизмерении соотношения этих платежей и соотношения субъективных 
ценностей  выбираемых  альтернатив.  После  того  как  выбор  сделан,  он  материализован  в 
фактическом потоке платежей за приобретаемое образование, которое обычно и называют  
его  стоимостью.  Таким  образом,  стоимость  в  смысле  потерь  для  предприятия, 
осуществляющего  выбор,  противостоит  альтернативной  стоимости,  которая  учитывается 
им в момент принятия решения. 
Свобода  в  принятии  решения  при  таком  подходе  достается  ценой  принятия 
ответственности  за  оценку  альтернативной  стоимости  и  за  результат  выбора.  Чем  менее 
стеснен практик, принимающий решение, и чем  больше информации использовалось при 
оценке альтернатив, тем меньше оснований для обращений к чему-либо, что не зависит от 
того, кто осуществил выбор, тем полнее ответственность за результат выбора. 
Основная  экономическая  проблема,  с  которой  сталкивается  любое  предприятие, 
заключается  в  конфликте  между  фактически  неограниченными  человеческими 
потребностями  в  продукции  и  услугах  и  ограниченными  ресурсами  (труд,  здания, 
машины,  материалы),  которые  могут  быть  использованы  для  удовлетворения  этих 
потребностей.  Из  этого  следует,  что  экономика  предприятия  изучает,  каким  образом 
предприятие  с  ограниченными  ресурсами  решает,  что,  как  и  для  кого  производить. 
Альфред  Маршалл  определил  экономику  как  учение  о  выборе  в  жизнедеятельности 
человека.  Предприятие  ежедневно  осуществляет  экономический  выбор:  сколько 
вкладывать  в  новое  оборудование,  какие  и  сколько  машин  каждого  типа  приобретать, 
вкладывать  ли  в  автоматизацию  производства  или  нанять  больше  рабочих,  печатать  
газету, журнал внутри страны или за рубежом, какова должна быть цена этих услуг и т.д. 
Это  определение  отражает  тот  факт,  что  проблемы  выбора  в  деятельности  предприятия, 
т.е.  принятия  решений  об  использовании  ограниченных  ресурсов  для  удовлетворения 
потребностей  (например,  в  книгах,  газетах,  журналах  и  т.д.),  настолько  обыденны,  что, 
сталкиваясь с ними, полиграфическое предприятие чаще всего не замечает этого. 
Для экономиста альтернативы всегда существуют, всегда есть и потери, и выгоды, и 
ценности.  Невозможно  успешно  управлять,  признавая  только  «затраты»,  не  видя 
«ценности»,  или  наоборот.  Отказ  от  чего-то – это  потери,  приобретение  чего-то – это 
выгода. Нет выгод без потерь – таков смысл, такова суть альтернативного выбора. 
Разрешение альтернативы «выгоды - потери» требует от управленцев (экономистов) 
правильного  сопоставления  затрат,  т.е.  того,  от  чего  предприятие  отказывается,  с 
ценностью  того,  что  оно  приобретает,  т.е.  ответа  на  вопрос: «Стоит  ли  то,  от  чего 
предприятие отказывается, больше или меньше того, что приобретает?» Трудность выбора 
очень  часто  состоит  в  том,  что  если  затраты  видны,  конкретны,  то  выгоды  могут  быть 
субъективны и количественно неизмеримы. 

жүктеу/скачать 5,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: