Жұлдыз-14-27 Дильяс-28-41 Ерканат-42-55 Данеш-56-69 Ислам-70-83 Рахман-84-95 Темирлан-96-109 Дулат-110-122 Зухра-123-136 Жазира-137-145 Бизнестің құқықтық ортасы және сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнама пәнінен емтихан сұрақтары

1. Сыбайлас жемқорлықтың ұғымы мен негізгі белгілері.

«Коррупция» термині латын тілінің «corrutpere» деген сөзінен шығып, мағынасы жағынан «мемлекет организмін, қоғамдық қарым-қатынастарды бұзу» дегенді білдіреді, «параға сатып алу» терминімен сәйкес, яғни лауазымды тұлғаның өз билігі өкілеттігі мен сеніп тапсырылған құқығын заңға және моральдық нормаларға қайшы келетін өтірік айту, бопсалаушылық, сөзбұйда жасау жолдарымен жеке бас пайдасы үшін пайдалануы. Көбіне бұл термин бюрократиялық аппаратқа және саяси элитаға қатысты жиі қолданылады. Осыған сай термин әдетте бастапқы латын сөзінің бірінші мағынасынан шығатын кең мағынаға ие, әдепсіздік тәртіпті білдіреді.

Жемқорлықты жеңу Қазақстан үшін нақты белгілеген мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарының бірі болып табылады.

Көбіне қоғамда сыбайлас жемқорлыққа екі негізгі кейіпкер қатысады: үкімет және жеке меншік секторы. Қағида бойынша азаматтар жемқорлықтың бас құрбанына айналады.

Қоғамның қабілеттілігі, оның ішінде біздің жастарды бақылау, мемлекеттік шенеуніктердің жемқорлық әрекеттерін анықтау және болдырмау жергілікті мәселелерді зерттеудің арқасында артады. Сыбайлас жемқорлықпен күресу үшін қоғамның барлық жігінің жүйелі түрдегі күш-жігері қажет.

Сыбайлас жемқорлық бұл жеке адамның немесе бір топ адамдардың қызмет жағдайын өз басының мүддесіне қарай пайдалануы және мемлекеттік қызметкерлердің қызмет бабын заңсыз пайда алуға бағыттауы.

Сыбайлас жемқорлыққа: парақорлық, непотизм (жеке байланыстар, немесе «өз адамдары» негізінде туысқандарын пайдалы орындарға немесе лауазымдарға орналастыру) және жеке бас мүддесі үшін мемлекет қаржысын иемдену кіреді.

Сыбайлас жемқорлық түсінігіне анықтама беруде әртүрлі көзқарастардың болуы осы құбылыстың өте күрделі мәселе екенін білдіреді және оны жан-жақты зерттеуді талап етеді.
2. Сыбайлас жемқорлықтың дамуының тарихи аспектілері.

Ежелгі дереккөздерді талдау сыбайлас жемқорлық мемлекеттік аппараттың туындауымен қатар пайда болған және әртүрлі тарихи даму кезеңінде барлық елдерге сол немесе өзге дәрежеде тән болды. Сыбайлас жемқорлықтың пайда болуы алғашқы деректерінің бірі – Ежелгі Вавилон мұрағаттары (біздің эрамызға дейінгі XXIV екінші жартысы), кейіннен вавилон патшасы Хаммурапидің атақты заңдары (біздің эрамызға дейінгі XIX ғасыр). Ежелгі құқық көздерінде сыбайлас жемқорлық іс-әрекеттер жасағаны үшін нақты жазалануы тиіс екені көрсетіледі.

Егер судья істі талқылап, шешім шығарып, мөрі бар құжатты дайындаса, сосын өз шешімін өзгертсе, онда бұл судьяны шешімін өзгерткенін әшкерелеген жөн және осы істегі талап сомасын жиырма есе етіп төлеуі тиіс, одан бөлек жиналыста оны судьялар орынтағынан қуылуы тиіс және ол орнына қайтып келіп, сотта судьялармен бірлесіп отырмауы тиіс.

Егер адам құдайдың затын ұрлап алса, ол адам өлтірілуі керек, сонымен қатар оның қолынан ұрланған затты қабылдаған адам да өлтірілуі тиіс».

Ежелгі Үндістанда біздің эрамызға дейінгі ІІ ғасыр мен біздің эрамыздағы ІІ ғасыр арасында брахман мектептерінің бірі құрастырған Ману Заңдары ежелгі үнді құқығының ескерткішін, брахманизмнің діни және этикалық догматтарына сәйкес үндістердің жеке және қоғамдық өміріндегі мінез-құлқын реттейтін нұсқаулар мен ережелердің жинағы білдіреді, сонымен қатар мемлекетті басқару және сот өндірісі бойынша өсиеттерді қамтиды. Заңдар судья шенеуніктерін «сот өндірісінің қағидаларын басшылыққа алуға» шақырды және «әділетсіз шешім шығарып, аспанға қол жеткізуді білдіретін мәңгілік рахаттан айырылуға болатынын» есте сақтауды ескертеді.
3. Сыбайлас жемқорлық ұғымы мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты қалыптастырудың тарихи кезеңдері.

Сыбайлас жемқорлық туралы кең ауқымды мәліметтер антик дәуірінің мұрасында кездеседі. Ежелгі грек ойшылдары Платон мен Аристотель өз жұмыстарында бірнеше рет билікті асыра пайдалану мен парақорлық- тың қоғамның экономикалық, саяси және рухани өміріне күйретуші және бұзушы ықпалы туралы ескерткен, пайдакүнемдік – мемлекеттік басқаруда жол берілмейтін, сыбайлас жемқорлықтың себептері деп атаған. Аристотель «Саясат» деген еңбегінде сыбайлас жемқорлықты мемлекетті күйретуге әкелмесе де, азғындауына әкелетін маңызды фактор деп атап көрсеткен.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті Аристотель мемлекеттік тұрақтылықты қамтамасыз етудің негізі деп санаған: «Кез келген мемлекеттік құрылыста ең бастысы – бұл заңдар және қалған тәртіп арқылы істі лауазымды адамның пайда таба алмайтындай етіп құру керек».

Кейіннен Гегель былай деп атап көрсетті: «Афинада әрбір азаматтың қандай қаражатқа өмір сүретіні жөнінде есеп беруге міндеттейтін заң болған, ал қазіргі кезде бұнда ешкімнің шаруасы болмауы тиіс дейді».

Орта ғасыр кезеңінде «сыбайлас жемқорлық» ұғымы шіркеулік, канондық мәнді иеленіп, «азғыру», «шайтанның азғыруы» және «күнә» ретінде теологиялық бағытта болды. Латын сөзі «corruptibilitas» адамның баянсыздығын, бұзылуға бейімделуін білдіреді. Католицизм дін оқуындағы сыбайлас жемқорлық күнәһарлықтың көрінісіне айналды. Италия ойшылы мен саясаткері Н. Макиавелли (1469-1527 жж.) еңбектерінде сыбайлас жемқорлықты пайымдауға маңызды серпін берілген. Өзінің «Билеуші» атты еңбегінде (1513 ж.) ол сыбайлас жемқорлықты «жария мүмкіндіктерді жеке басының мүддесіне қарай пайдалану» ретінде анықтады, сыбайлас жемқорлықты алдын ала қиын анықталатын, бірақ жеңіл емделетін, ал ол асқынып кеткенде, анықталуы оңай, бірақ емделуі қиын аурумен салыстырған.

Ағылшын мемлекеттік қайраткері және философы Т. Гоббс (1588– 1679 жж.) «Левиафан» атты еңбегінде (1651 ж.) былай деп жазады: «Өз байлығына былыққан адамдар қылмыстарды батыл жасай береді, себебі олар мемлекеттік әділетпен сыбайласу арқылы жазадан қашып құтыламын немесе ақшаға не басқа да сыйақы түрімен кешірім аламын деп үміттенеді». Гоббс бойынша сыбайлас жемқорлық «барлық уақытта да және кез келген қызықтырып азғындау кезінде барлық заңдарға деген жек көрушілік туындайтын тамыр».

XVII ғасырдың ортасында жасалған осы тұжырым ХХІ ғасырда да өзекті болмақ. Неміс философы М. Вебер (1864-1920 жж.) сыбайлас жемқорлық туралы ұғымның дамуына өз үлесін қосты. «Саясат міндет және кәсіп ретінде» (1919 ж.) еңбегінде ғалым саясаттан өзінің кәсібін және міндетін жасаудың екі тәсілін бөліп көрсетті: «не саясат «үшін» өмір сүру, не саясат «есебінен» өмір сүру... Саясат «есебінен» кәсіп ретінде оны тұрақты табыс көзіне айналдыру тырысатындар, ал саясат «үшін» өзге мақсатты көздейтіндер өмір сүреді».

4. Қазіргі әлемдегі сыбайлас жемқорлықтың себептері мен шарттары.

Бұл – ежелгі дәуірдің өзінде көрнекті ойшылдардың өзі саламатты дамушы қоғам құруға мүмкіндік беретін ашық және адал қатынастарға шақырған, сыбайлас жемқорлықтың қоғам өмірінің әлеуметтік феномені ретінде нақты және сыйымды анықтамасын табуға тырысқан және ғылымда танымал үлгілерден сыбайлас жемқорлық дендеген қоғам үлмемлекеттік және халықаралық институттарының беделін түсіреді. Ол заң үстемдігіне, демократия мен адам құқықтарына қатер төндіріп, билікке, мемлекеттік басқару, теңдік пен әлеуметтік әділдік қағидаттарына нұқсан келтіреді, бәсекелестікке кедергі келтіреді, экономикалық дамуды қиындатып және демократиялық институттардың тұрақтылығы мен қоғамдық моральдық ұстанымға қауіп төндіреді. Осындай жағымсыз үрдістерді жою үшін мемлекет сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты жүргізіп, сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманы қалыптастыруға кірісті. Тірек сөздер: сыбайлас жемқорлықтың тарихи аспектілері, сыбайлас жемқорлық, әлеуметке қарсы құбылыс.
5. «Сыбайлас жемқорлық», «парақорлық», «қызметтік жағдайын асыра пайдалану» ұғымдары: олардың айырмашылықтары мен ұқсастығы.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананың феномені болып табылады. Сондықтан бұл параграфта сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананың феноменін қарастырамыз. Қоғамдық сананың әртүрлі нысандары бар, олардың көмегімен адамдар оларды қоршаған табиғатты, қоғам мен өздерін сезінеді. Моральдық (адамгершілік) саяси, құқықтық, эстетикалық, діни сана болып бөлінеді. «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана» ұғымы қоғамдық сананың барлық нысандарын қамтиды. Бұл интегративті ұғым, себебі ол өзіне әртүрлі ғылым саласынан ақпаратты сіңіреді, әртүрлі оқу пәндерінде зерделенеді және ол туралы білімді тұжырымдауда зерттелетін құбылысты түсінудің жаңа деңгейіне шығады. Осылайша, сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана қоғамдық сананың өзге де нысандарымен тікелей өзара байланыста болады және қоғамдық санаға тән барлық қасиеттер және сипаттамаларды меңгереді.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана – бұл адамдардың сыбайлас жемқорлыққа әлеуметтік зұлымдық ретіндегі қатынасын білдіретін ұғымдар, теориялар, түсініктер мен сезімдердің, көзқарастар мен эмоциялардың жиынтығы. Қазақстан Республикасының «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Заңында мүдделер қақтығысы «жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдардың, оларға теңестірілген адамдардың, лауазымды адамдардың жеке мүдделері мен олардың лауазымдық өкілеттіктері арасындағы қайшылық, мұндай жағдайда осы аталған адамдардың жеке мүдделері олардың өздерінің лауазымдық өкілеттіктерін тиісінше орындамауына әкеп соғуы мүмкін» деп айқындалады.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананың ерекшелігі оның барлық көрінісінде мүдделер қақтығысына жағымсыз, төзбеушілік қатынастың призмасы арқылы өмірлік болмысты көрсетеді, содан кейін жаңғыртады. Ол жалпыға міндетті мінез-құлық нормаларын белгілеуді талап етеді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана адамгершілік және адамгершілікке жат қылықты, құқықтық және құқықтық емес, заңды және заңсыздықтың шегін көрсетіп береді. Ол сыбайлас жемқорлыққа қарсы мінезқұлықты қамтамасыз ету үшін моральдық-адамгершілік, идеологиялық, құқықтық шараларды талап етеді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы санаға нысандандыру, белгілілік пен кесімділік тән. Сондай-ақ моральдық және құқықтық міндеттерді орындауға қатаң бақылау талабы тән. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананың рөлі оның танымдық, реттеуші, бағалаушылық, болжамдық функцияларында көрінеді.

6. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мінез-құлық уәждемесі.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеттің ерекшелігі мәдениеттердің барлық түрлерімен өзара байланыста ғана емес. Оның мазмұны бірінші кезекте құқық пен адамгершілікті қамтиды. Мәдениеттердің барлық түрлері арасындағы диалог олардың арасындағы тығыз байланыстың барын белгілейді, олардың өзара толықтырушы рөлін атап өтіп, күшейтеді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет – бұл адамның саналы және адамгершілікпен сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұра білу қабілеті. Осындай адамның мазмұны құқықтық мәдениет болып табылатыны маңызды. Қазіргі әдебиетте сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеттің мазмұны негізінен құқықтық құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті толықтай құқықтық мәдениетке апару дұрыс емес. Құқықтық мәдениет мысалы, адамгершілік, саяси мәдениетпен қатар сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеттің тек бөлігі ғана.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет – бұл жаппай сана және оның жекелеген элементтері емес. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет – сыбайлас жемқорлықты қабылдамау негізінде жататын осы жүйемен тіпті сәйкес келмейтін құндылықтар жүйесі. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет – адамгершілік пен азғындық (орынды және орынсыз, мейірімділік пен зұлымдық, пайдалы және пайдасыз), құқықтық және құқықтық емес, ақылды және ақымақтық, тамаша және бейберекет призмасы арқылы адами қатынастар әлеміне көзқарас. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет адамның жоғары моральдық, құқықтық, саяси және басқа мәдениеттер негізінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұра білу қабілетін білдіреді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет қазіргі уақытта шынайы қажетті құбылыс мәртебесін иеленеді, оны әлеуметтендіру процесінде қоғамның барлық әрекетке қабілетті мүшелері игеруі тиіс.
7. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана және оның қазіргі жағдайлардағы ерекшеліктері.
«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасының Заңында «сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру» ұғымы «сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілерінің қоғамда сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілікті көрсететін құндылықтар жүйесін сақтау және нығайту бойынша өз құзыреті шегінде жүзеге асыратын қызметі» деп түсініледі. Сондай-ақ ол білім беру, ақпараттық және ұйымдастырушылық сипаттағы шаралар кешені арқылы жүзеге асырылады. «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы білім – тұлғаның адамгершілік, зияткерлік, мәдени тұрғыдан дамуы және сыбайлас жемқорлықты қабылдамаудағы белсенді азаматтық ұстанымын қалыптастыру мақсатында жүзеге асырылатын, тәрбиелеу мен оқытудың үздіксіз процесі». «Ақпараттық және ұйымдастырушылық қызмет бұқаралық ақпарат құралдарында түсіндіру жұмыстарын жүргізу, әлеуметтік маңызды іс-шараларды, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты және Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де шараларды ұйымдастыру арқылы іске асырылады».

Тұлғаның сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетін қалыптастыру мынаны көздейді: – сыбайлас жемқорлықтың мәні, оның мазмұны, мақсаттары, субъектілері, нысандары мен түрлері, іске асыру салалары, қоғам өмірінің барлық саласында көріну ерекшеліктері туралы түсінік; – моральдық-адамгершілік, этикалық мәдениетті тәрбиелеу; – құқықтық сауаттылық негіздерін қалыптастыру; – қоғам мүшелерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы мінез-құлық уәжін ынталандыру; – мүдделер қақтығысының барлық көріністеріне төзбеушілікті қалыптастыру. Осыған байланысты мыналар қажет: – сыбайлас жемқорлыққа саналы қатынасты, сыбайлас жемқорлыққа қарсы құқық бұзушылықтарға моральдық «иммунитетті» қалыптастыру және осының негізінде сыбайлас жемқорлықты еңсеру бойынша құзыреттерді дамыту; – Қазақстан азаматтарының мінез-құлқы моделін қалыптастыру, бұл ретте «сыбайлас жемқорлық» сөзінің өзін қабылдамау, адамгершілік тойтарыс, төзбеушілікті туындатуы тиіс; – құқықтық құндылықтарды жоққа шығару, заң мен тәртіпті құрметтемеуді білдіретін құқықтық нигилизмді жою (латынша nihil – ештеңе); – құқықтық жаппай оқу арқылы құқықтық білім мен тәрбиені қамтамасыз ету. «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасының Заңында «сыбайлас жемқорлыққа қарсы ісқимыл» ұғымының мазмұны «сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілерінің өз өкілеттіктері шегіндегі сыбайлас жемқорлықтың алдын алу, оның ішінде қоғамда сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау және жою жөніндегі, сондай-ақ сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды анықтау, жолын кесу, ашу және тергеп-тексеру және олардың салдарларын жою жөніндегі қызметі» ретінде ашылады. Ал «сыбайлас жемқорлықтың алдын алу» – «сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілерінің алдын алу шаралары жүйесін әзірлеу және енгізу арқылы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды зерделеу, анықтау, шектеу және жою жөніндегі қызметі».

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет нақты әлеуметтік жүйенің тыныс-тіршілігін қамтамасыз етуге бағдарланған, сондықтан оның түбегейлі қасиеті сыбайлас жемқорлықты тұтас, жүйелі – оның барлық адамгершілік, заңдық, экономикалық, саяси, ресурстық, технологиялық, экологиялық, әлеуметтік-психологиялық аспектілерінде, байланыстары мен көріністерінде болжай білу болып табылады. Әлеуметтілік, әлеуметтендіру сияқты адамгершілікті қолдау мемлекеттің қызметіндегі институттардың, құқықтың, тетіктердің, тәртіптің, рәсімдердің белгілі бір жай-күйін қажет етеді. Бұл мәселеде өркениеттік біртектіліктің ерекше мәні бар. Біздің еліміз үшін бұл көптеген басқа да мемлекеттер үшін де маңызды. Жаңа қазақстандық мемлекетті құру жағдайында тәуелсіз Қазақстанның өзіндік табыс коды, әлеуеті мен құндылықтары бар екенін ұмытпау қажет, оны сыбайлас жемқорлықтың шығу себебін жоя отырып, оған қарсы күресте жандандырған жөн. Қоғам мүшелерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеті социумды тұрақтандырудың басты факторларының бірі болып табылады, қоғамның кез келген құрылымдық деңгейінде сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылыққа қарсы күрестің табыстылығын айқындайды. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәрбиелеуде заңнаманың сапасы, құқық қолдану нысандары, шарттық міндеттемелерді сақтау, азаматтың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделерін сотта қорғау да маңызды. Моральдық-құқықтық қағидаттарды білу мен ұтымды конформистік сенімдерді үйлестіру – қоғам өміріндегі тәртіптіліктің қуатты факторы. Қорытындыда сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананың, тіпті сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеттің деңгейі тұлға мен қоғамның сыбайлас жемқорлықтың тұрақсыздандыру күшін сезіну дәрежесіне байланысты екенін белгілеуге болады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеттің міндеті – сыбайлас жемқорлыққа нөлдік төзімділікті білім алушы жастардың азаматтық позициясы ретінде бекіту, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарға берік иммунитетті нықтау, оларды жария түрде жоққа шығару болып табылады.

Қоғамдық өмірдің жағымсыз құбылысы ретінде сыбайлас жемқорлық қоғамдық айыптауды туындатады, алайда әртүрлі әлеуметтік топтарда оларға төзімділік дәрежесі бірдей емес. Өмірінде сыбайлас жемқорлық фактілерімен ұшырасқан әрбір адам оны азамат пен мемлекет өкілі арасындағы өзара қарым-қатынаста, азаматтардың өз арасында және бизнес саласында орын алмауы тиіс қоғамдық зұлымдық ретінде бағалайды. Моральдық нормалар мен олардың сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұрудағы рөлі. Адамзат өркениеті тарихында діни ілімге негізделген мораль нормалары тұлғаның қалыптасуында маңызды рөл атқарады.

10. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл ісінде реттеуші рөл атқара алатын діни және өзге моральдық нормалар.

Адамның моральдық қағидаттарды саналы түрде сақтауы оның сыбайлас жемқорлыққа деген қатынасы бойынша ұстанымына байланысты.

Ол оны кез келген мемлекеттік құрылыстың мәңгі жолсерігі немесе нақты қарсы тұра алатын және қарсы тұру қажет жағымсыз қоғамдық құбылыс ретінде қабылдайды. Сыбайлас жемқорлық қоғамдық зұлымдық ретінде қоғамға ыдыратушы ықпал етеді. Әсіресе бұл адамдардың қылмыстық мінезқұлқын, сыбайлас жемқорлық фактілерін Интернет желісіне қол жеткізетін тіпті оқушылардан жасыра алмайтын қазіргі ақпараттық технологиялар ғасырында қауіпті. Жастарды тәрбиелеудегі кемшіліктер мен қателіктер, мемлекеттік қызметшілердің сыбайлас жемқорлық ықпал үшін әлсіз санаттарына тиісті көңіл бөлмеу аса жағымсыз салдарға әкеледі.

11. Өнегелік және сыбайлас жемқорлық антипод ретінде.

Сыбайлас жемқорлық дендеген адамдардың адуындығы мен арсыздығы, олардың қылмыстық қызметінің нәтижелері адамгершілік құндылықтарының құнын жояды және қоғамның адамгершілік ұстанымдарын әлсіретуі мүмкін. Адамгершілік, әділдікке сену, этикалық мінез-құлық нормаларын сақтау қажетті жағдайлар кешенін білдіреді. Осы құрамдас бөліктерсіз сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет қалыптаса алмайды және мемлекеттік жазалау саясаты пәрменді бола алмайды. Мінез-құлық актілеріндегі моральдық қағидаттардың басымдығының құқықтық тыйымдар немесе қылмыстық аңду қаупіне қарағанда әсері көп. Мораль, оның жазылған және жазылмаған заңдары болмауы тиіс салаларға «ақша» ережелерін енгізуге қарсы тұра алады, анықталуы бойынша сатып алуға болмайтын нәрсе ақылы алу үшін қолжетімді бола алмайды: құрмет, лауазым, дәреже және көптеген басқалар, олардың қоғам алдындағы құндылығын түсіруі мүмкін. Сыбайлас жемқорлықты елдегі адамдар әділетсіздік деп негізді түрде қабылдайды. Бұл жерде әрбір адам өздері байқайтын болмысты оның санасында қалыптасқан тәрбие мен идеологиялық ұстаным негізінде адамгершілік тұрғысынан бағалайтынын тағы да атап өткен жөн. Егер адамгершілік ережелердің кешені жұмыс істемесе, қоғам азғындаған, ал мемлекет – әлсіз болады, егер социум өмірінде мораль тиісті орын алмаса, азғынданған қоғамның болашағы жоқ. Адамгершілік және қылмыстық идеология қақтығысы. Сыбайлас жемқорлықтың жағымсыз қоғамдық құбылыс ретіндегі ерекшелігі қоғамдық процестер өзгерісінде өте жылдам қозғалғыш келеді, оның қауіптілігін елемеу әртүрлі тәртіптің шығындарына әкеледі.

Экономикалық шығындардан және халықаралық аренадағы беделін жоғалтудан бөлек (индекс CPI), кез келген мемлекет қылмыстық идеологияны тарату проблемасына ұшырасады. Ең қауіптісі белгілі бір топтардың бай тап өкілдерінің санасында тоғышарлық элементтерінің тамыр жаюымен сән-салтанатта өмір сүретін, шамадан артық тұтынуға ұмтылуын жете бағаламау болып табылады. Бұл кемістік зиянсыз емес, ол адамдардың санасында өзіндік мінез-құлық стандарттарын қалыптастырады, кейіннен құқықтық түзетуге келмейді. Н. Бердяев тоғышарлықты ауыздықталмаған рахатқа батудың кері жағы, ал тоғышарлық нормалар, оның пікірінше, адамның қайырымды өзін-өзі шектеуіне сенбеушіліктің жемісі деп атаған.

Адамдар бұны жақсы түсінеді, демек, сыбайлас жемқорлық және оның көріністері дегеніміз не, олардың болашағына және жас ұрпақтың болашағына қандай қауіп төндіреді жөнінде ойланады. Осылайша, адамдардың түсінігінде қазіргі сыбайлас жемқорлық: – қоғамдық санаға, тұрмыс пен қызметтік жұмысқа терең тамыр жайған зұлымдық; – билік басындағы адамдардың жүзеге асыратын қылмыстық әрекеті; – адамгершілік мінез-құлық шектеулері жоқ, бірақ қоғамдық процестерге кері ықпал ете алатын арам адамдардың өмір сүру қалпы сияқты көрінеді. Адамдардың позитивті адамгершілік бағдары болатын мінез-құлық ережелері бір мезгілде пайда болмайды, олар – олардың қайда пайда болғанына, қандай формацияда тамыр жайғанына және әлеуметтік норма белгілерін қашан иеленгеніне қарамастан тарихи тәжірибенің нәтижесі болып табылады.

Мысал ретінде әрбір совет оқушысы жаттап алған екі цитатаны келтірейік:

1. «Ғылымда даңғыл жол жоқ, шаршағаннан қорықпай оның тастақ жерлеріне өрмелейтіндер ғана оның шырқау шыңына жетеді» (К. Маркс);

2. «Адамзат жасаған барлық байлықты білу арқылы өз біліміңді байытқанда ғана коммунист бола аласың» (В. И. Ленин).

Бұл сөздердің өнегелік құндылығы бұқара санасында айқындаушы орын алады, яғни бұрындары олар қарапайым ұран ғана болған. Оларды адамдар ұстанып, жастар тәлім-тәрбие алатын, ал еңбектік, партия, өндірістік тәртіпті бұзу ауыр моральдық шығындарға әкелетін. Адамгершілік бастаулары тамыр жайған қоғамда заңдар сақталады, жемқор өзін қолайсыз сезінеді, оның іс-әрекеті шектелген және өзінің қылмыстық мүмкіндіктерін жүзеге асыра алмайды. Басқаша айтқанда, мораль (қолданыстағы мінез-құлық ережелерінің жиынтығы ретінде) және жоғары өнегелі орта жемқордың қылмыстық іс-әрекетін аса қиындатады.

12. Сыбайлас жемқорлықтың және оның көріну нысандарының себептері.

Адамгершілік ұстанымы мықты адам сыбайлас жемқорлықты былайша сипаттайды: – өзі үшін, өз елі және оның болашағы үшін төнетін нақты қауіп; – азаматтың өзін азаматты болып табылатын елмен байланыстыруын тоқтатуының бір себебі; – ұлттық байлықты тонау және қоғамдық сананы бұзу арқылы параға сатып алу және заңсыз баюдың қылмыстық сызбасы; – мемлекеттің құрылысына, өнегелік құндылықтарына қол сұғатын және бұқара санасына жалған құндылықтарды енгізу үшін жағдайлар жасайтын қылмыстық идеологияны заңсыз енгізу; – заңдар жұмыс істемейтін және әділдікке орын жоқ әділетсіз өмір. Сыбайлас жемқорлықты жағымсыз құбылыс ретінде қабылдай отырып, оның әртүрлі көріністерін зерттей, сыбайлас жемқорлықтың алдын алу бойынша әдістерді әзірлей отырып, мемлекет жүргізетін сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың нәтижелерін көрсеткен жөн. Оң нәтижелер бар екеніне құқық қорғау статистикасы мен сот практикасы дәлел бола алады. Оң өзгерістер туралы ауыз ашпау адамдардың құқықтық саясаттың тиімділігіне сенбеушілігін туғызады және сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеттің қалыптасуына көмектеспейді.
13. Сыбайлас жемқорлық жеке және қоғамдық сананың бұзылу нәтижесі ретінде.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет сыбайлас жемқорлыққа

қарсы сананың феномені болып табылады. Сондықтан бұл параграфта

сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананың феноменін қарастырамыз.

Қоғамдық сананың әртүрлі нысандары бар, олардың көмегімен

адамдар оларды қоршаған табиғатты, қоғам мен өздерін сезінеді.

Моральдық (адамгершілік) саяси, құқықтық, эстетикалық, діни сана болып бөлінеді.

«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана» ұғымы қоғамдық сананың

барлық нысандарын қамтиды. Бұл интегративті ұғым, себебі ол өзіне

әртүрлі ғылым саласынан ақпаратты сіңіреді, әртүрлі оқу пәндерінде

зерделенеді және ол туралы білімді тұжырымдауда зерттелетін

құбылысты түсінудің жаңа деңгейіне шығады.

Осылайша, сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана қоғамдық сананың

өзге де нысандарымен тікелей өзара байланыста болады және қоғамдық

санаға тән барлық қасиеттер және сипаттамаларды меңгереді.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана – бұл адамдардың сыбайлас

жемқорлыққа әлеуметтік зұлымдық ретіндегі қатынасын білдіретін

ұғымдар, теориялар, түсініктер мен сезімдердің, көзқарастар мен

эмоциялардың жиынтығы.

Қазақстан Республикасының «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл

туралы» Заңында мүдделер қақтығысы «жауапты мемлекеттік лауазымды

атқаратын адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік

берілген адамдардың, оларға теңестірілген адамдардың, лауазымды

адамдардың жеке мүдделері мен олардың лауазымдық өкілеттіктері

арасындағы қайшылық, мұндай жағдайда осы аталған адамдардың

жеке мүдделері олардың өздерінің лауазымдық өкілеттіктерін тиісінше

орындамауына әкеп соғуы мүмкін» деп айқындалады [1].

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананың ерекшелігі оның барлық

көрінісінде мүдделер қақтығысына жағымсыз, төзбеушілік қатынастың

призмасы арқылы өмірлік болмысты көрсетеді, содан кейін жаңғыртады.

Ол жалпыға міндетті мінез-құлық нормаларын белгілеуді талап етеді.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана адамгершілік және адамгершілікке

жат қылықты, құқықтық және құқықтық емес, заңды және заңсыздықтың

шегін көрсетіп береді. Ол сыбайлас жемқорлыққа қарсы мінез-

құлықты қамтамасыз ету үшін моральдық-адамгершілік, идеологиялық,

құқықтық шараларды талап етеді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы

санаға нысандандыру, белгілілік пен кесімділік тән. Сондай-ақ моральдық

және құқықтық міндеттерді орындауға қатаң бақылау талабы тән.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананың рөлі оның танымдық, реттеуші,

бағалаушылық, болжамдық функцияларында көрінеді.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананың танымдық функциясы

(гносеологиялық) әлеуметтік зұлымдық ретінде сыбайлас жемқорлық

туралы білімді жинақтау және оның негізінде адами өзара қарым-

қатынастар әлемін одан әрі пайымдау мүмкіндігінен тұрады. Реттеуші

функциясы.

14. Өзгермелі қоғамдық жағдайларда сыбайлас жемқорлықтың бейімділігі.

Көптеген саяси және қоғам қайраткерлерінің әділ пікірі бойынша сыбайлас жемқорлық қазіргі үкіметті оның барлық деңгейінде қамтыды. Мұндай жіті назар аудару, ең алдымен, бұл құбылыстың әлеуметтік қауіптілігіне байланысты. Сыбайлас жемқорлық қоғамның демократиялық институттарын бұзады және олардың өмір сүруіне қауіп төндіреді. Бұл мәселе өз топырағына демократиялық дәстүрлерді енгізуге нәтиже бермей отырған қазіргі Қазақстан үшін өзекті. Сыбайлас жемқорлық адамдардың материалдық және қоғамдық игіліктерге тең емес қол жеткізуін тудырады, бұл өз алдына қалыптасқан жүйенің демократиялық емес сипатының белгісі. Әрине, жемқорлық тек демократияның жоқтығы емес. Ол қоғамның моральдық негіздерін де бүлдіреді: саясаттан алшақ адамдар биліктің ең жоғарғы эшелоны жемқор, арамдық сияқты әсер қалдырады. Сыбайлас жемқорлықтың ең қысқа, бірақ өте ауқымды анықтамаларының бірі «Шетелдік сөздер сөздігінде» берілген: «пара, шенеуніктердің, саясаткерлердің арам пиғылы».
Неміс криминологы В.Гетцер «көптеген елдерде ақымақтық қазірдің өзінде қоғамдық құрылымның негізгі принципіне айналды», «саяси билік үшін күрестің маңызды элементі» деп есептейді. Осының негізінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың мемлекеттік стратегиясын әзірлеу мүмкіндігінің өзі туралы түсінікті күмәндер айтылады. Құқық қорғау органдары шын мәнінде айналмалы сыбайлас жемқорлықпен байланысты саяси және экономикалық жүйелердің аясында дәрменсіз болып барады.

Көшедегі қарапайым адамның түсінігінде жемқорлық – парақорлық. Пара — лауазымды тұлғаға берушiнiң мүддесi үшiн қызметтiк қызметте қандай да бiр әрекет жасау үшiн заңсыз берiлген ақша немесе басқа да құндылықтар.

Бірдей жазаланатын, бірақ моральдық санада әртүрлі қабылданатын параның екі түрін ажырату әдетке айналған: пара-пара және пара-шүкіршілік. Кейде параны қызмет үшін төлем ретінде, төмен жалақының өтемақысы ретінде қабылдайды. Пара психологиялық талдау үшін қызықты тақырып болып табылады. Белгілі бір мағынада ол З.Фрейдтің «бейсанасына» ұқсайды, ол да осыған ұқсас себептермен тікелей зерттеу үшін қолжетімсіз. Бұл ұқсастық, оның таңқаларлықтығына қарамастан, өте жақын болып шықты. Санасыз адамдар сияқты, параның да айналасында алыпсатарлық пен қауесеттер орасан зор. Шындығында, бәрі сатылып, бәрі сатып алынатын әлеуметтік әлемнің тұтас мифологиясы бар, онда пара мен тарту әрекеттер жасаудың, даулы мәселелерді шешудің, белгілі бір адамның әрекетін мақұлдаудың немесе жазалаудың негізгі тұтқасы болып шығады. адам. Қорқынышпен, агрессиямен, сексуалдылықпен араласқан бейсаналық мазмұн сияқты, пара өте қарқынды эмоционалдық қатынасты тудырады және ол, керісінше, теріс коннотацияға ие. Өйткені, ел алдында және жария түрде парақорлық пен жақындық (қызмет айырбастау) жан-жақты айыпталады. Бұл құбылыстарды «тізгіндеу», «ұятсыз әрекеттерді тоқтату», «сыбайлас жемқорлықты жою», т.б. Тіпті, ара-тұра «қолдан» ұсталған пара алушылардың үстінен сот болғаны да бар. Осылайша, декларациялар деңгейінде (олармен бұқаралық ақпарат құралдары мен ірі мемлекеттік шенеуніктердің және саясаткерлердің сөйлеген сөздері толы) пара айыптау, тыйым салу және әлеуметтік өмірдің шетіне ығыстыру тұрғысынан сипатталады. Мұның бәрі, әрине, осы пәнге деген қызығушылықты арттырады.
«Сыбайлас жемқорлық» терминінің негізі латынның «corruptio» сөзінен шыққаны белгілі, ол сөзбе-сөз «жемқорлық, парақорлық» дегенді білдіреді («коррозия» сөзі де осы мағынада бір түбір). Жалпы алғанда, бұл аударма сыбайлас жемқорлықтың мәні туралы жалпы түсінік береді - сыбайлас жемқорлық немесе оны пара беру арқылы биліктің коррозиясы - оны әлеуметтік құбылыс ретінде қарастыру тұрғысынан, бұл сөзсіз.
15. Сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік ортасы мен сыбайлас жемқорлық дендеген қоғамдастықта жазылмаған мінез-құлық ережелері.

16. Өмір сүру салтын қылмыстандыру – сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік серіктесі.

17. Сыбайлас жемқорлық туралы әлеуметтік түсінік және оны қабылдау стереотиптері.

18. Сыбайлас жемқорлық мінез-құлықты бағалаудағы қосарлы стандарттар.

Бүгінде Грузия сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте аймақтағы көшбасшы болып табылады. Бұл халықаралық зерттеулердің нәтижелерімен расталады. Мәселен, 2016 жылғы Дүниежүзілік заң үстемдігі индексі бойынша Шығыс Еуропа мен Орталық Азия елдері арасында Грузия сыбайлас жемқорлықтың болмауы бойынша бірінші орында тұр.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегия және іс-шаралар жоспары

Грузия сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат туралы алғашқы құжатты 2010 жылы қабылдады. Келесі осындай құжат 5 жылдан кейін қабылданды. Екінші басылымның қоғам өкілдерінің белсенді қатысуымен жасалғандығымен ерекшеленеді. Ондағы стратегия мен іс-шаралар жоспары сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат мәселелеріне көбірек бағытталған. Іс-шаралар жоспары, оның орындалу барысы мерзімді түрде баяндалады, мониторинг және бағалау әдістемесі қоса беріледі.

• 
  2017 жылғы 1 қаңтардан бастап мемлекеттiк қызметшiлердiң мүлкi туралы декларацияларды мониторингiлеу жүйесi қолданысқа енгiзiлдi;
  
• 
  Мемлекеттік қызметшілер қызметтен кеткеннен кейін бір жылдан кейін де мүлік туралы декларацияны толтыруға міндетті болды.
  

Ашық үкімет

Ашық үкімет серіктестігі (OGP) үкіметтердің ашық басқару, азаматтардың қатысуы, ашықтық, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес және технологиялық инновациялар бойынша нақты міндеттемелерін орындауын қамтамасыз етуге бағытталған анықтамасы бойынша ауқымды бастама болып табылады. Бастама сонымен қатар мемлекеттік ресурстарды жақсырақ басқару және инклюзивті даму үшін үкіметті ашық, тиімді және есепті ету үшін жаңа технологияларды пайдалануды көздейді. Бастаманың негізін АҚШ пен Ұлыбританияны қоса алғанда, сегіз құрылтайшы үкімет құрды.

2017 жылы Грузия бұл бастамаға төрағалық етуші ел болып сайланды, бұл құрметті де, үлкен жауапкершілікті де жүктейді. Грузия үкіметінің серіктестікке жаңа елдерді тартуға ұмтылуы өте маңызды. Посткеңестік кеңістіктегі елдерге және бөлек Орталық Азияға ерекше назар аудару керек.

Сингапур сыбайлас жемқорлық деңгейі бойынша ең таза елдердің бірі – Дания, Финляндия, Швеция, Нидерланды, Израиль, Канада, Люксембург, Жаңа Зеландия, Норвегия, Австралия. Оның органдары шынымен жұмыс істейтін және нәтиже беретін сыбайлас жемқорлыққа қарсы тиімді механизмді құра алды.

Сингапурдағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-әрекетті ұйымдастырудың кейбір ерекшеліктерін қарастырайық. Біріншіден, сыбайлас жемқорлықты үкімет ұлттық қауіпсіздіктің маңызды проблемасы ретінде қабылдайды. Сонымен бірге сыбайлас жемқорлық сыртқы және ішкі қауіп ретінде қарастырылады. Сыбайлас жемқорлықтың екі аспектісі анық бөлінген: саяси және экономикалық. Саяси сыбайлас жемқорлықтың дамуы елдегі саяси жағдайдың бақыланбауына әкеліп соғуы мүмкін және демократиялық институттар мен биліктің әртүрлі тармақтарының тепе-теңдігіне қауіп төндіреді. Экономикалық сыбайлас жемқорлық нарықтық институттар мен мемлекеттік реттеу қызметінің тиімділігін төмендетеді. Сыбайлас жемқорлықты ауыздықтау жөніндегі күш-жігердің институционалды және әсерлі масштабта болатынын атап өткен жөн.

Билік – жемқорлық – ақша, әбден түсінікті логикалық тізбек. Сондықтан 1973 жылдың шілдесінен бастап Сингапурдың Қаржы министрлігінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы арнайы бағдарлама іске қосылды.

21.Швециядағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің тәжірибесі.

Швецияда сыбайлас жемқорлықпен күресу шараларының кешені 19 ғасырда қабылданған. Шенеуніктердің қызмет тәжірибесінен меркантильдік ой-пікірлерді алып тастайтын моральдық-этикалық көзқарастарды қалыптастыруға басты назар аударылды. Онда тәуелсіз сот жүйесі құрылды, мемлекеттің айрықша құқықтарын көздейтін мемлекеттік басқаруды ұйымдастырудың рұқсат етуші және тыйым салу принципі жойылды, мемлекеттік билік органдары қызметінің ашықтығы қолға алынды.

Шенеуніктердің жоғары этикалық нормаларын қалыптастыруға шіркеу мен азаматтық қоғам институттары қатысты. Сыбайлас жемқорлыққа жол берген кез келген адамды қатаң айыптайтын қоғамдық пікір, тіпті сыбайлас жемқорлыққа күдік тудыратын адамдарды да отставкаға кетуге мәжбүр етеді.

Швецияның мемлекеттік басқару жүйесінде сыбайлас жемқорлықпен күресте табысқа жетудің іргелі факторы швед қоғамының білімі болып табылады. Ол негізінен бала тәрбиесіне қатысты. Тәрбиеде баланың дүниетанымында адалдыққа, үлкенді сыйлауға, оның ішінде ата-анаға деген сүйіспеншілікке қатысты тұрақты құндылықтарды қалыптастыруға басты назар аударылады. Табыс пен табысқа жетудегі қажырлы еңбек пен адалдық, кәсіби өсуге ұдайы ұмтылу, үнемділік пен байсалдылық, жауапкершілік пен бастамашылық, жеке меншікке қасиеттілік пен қол сұғылмаушылық – швед қоғамында қалыптасқан швед еңбек этикасының негізгі қағидалары. ерте жастан. Швецияда мамандық шеңберіндегі міндетті орындау адамның адамгершілік өмірінің ең жоғары міндеті ретінде қарастырылады. Адамдарға әрқашан келісім-шарттарды орындау, есеп-шоттарын төлеу, пара беруден толығымен аулақ болу үшін әрқашан барлық жағынан адал болуы керек, ең бастысы, қарапайым қоғамда параның болмауы керек деп үйретеді. Швеция қазір сыбайлас жемқорлық деңгейі ең төмен ел ретінде лайықты беделге ие.
22. Ұлыбританиядағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет.

Ұлыбританияда қабылданған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегия

сыбайлас жемқорлықтан қорғау – мемлекеттік және жеке сектор ұйымдарында ашық және икемді мәдениетті қалыптастыру;

сыбайлас жемқорлықтың алдын алу – азаматтардың заңсыз әрекеттерге қатысуын болдырмау, оның ішінде кәсіби адалдықты арттыру арқылы;

сыбайлас жемқорлықты қудалау және жазалау – құқық бұзушыларды тергеуде, қылмыстық қудалауда және қылмыстық жауапкершілікке тартуда құқық қорғау, қылмыстық сот төрелігі және қадағалау органдарының рөлін күшейту;

сыбайлас жемқорлықтың зардаптарын барынша азайту, оның ішінде заңсыз әрекеттерге байланысты келтірілген залалдарды өтеу.

Қабылданған стратегия алдағы бес жылда сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл күш-жігерін шоғырландыратын 6 басым бағытты айқындайды:

• 
  тәуекелі жоғары салаларда мемлекет ішінде туындайтын сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін төмендету;
  
• 
  халықаралық қаржы орталығы ретінде елдің тұтастық саясатын нығайту;
  
• 
  мемлекеттік және жеке секторларда адалдық қағидаттарын енгізу;
  
• 
  мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру және субсидияларды бөлу кезінде сыбайлас жемқорлықты азайту;
  
• 
  жалпы кәсіпкерлік ортаны жақсарту;
  
• 
  сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес шеңберіндегі халықаралық өзара іс-қимыл.
  

Сонымен, бірінші бағыт бойынша мемлекет шекаралық бақылау, түрмеде ұстау және тұтқындарды шартты түрде босату, құқық қорғау және қорғаныс сияқты салалардағы сыбайлас жемқорлықтың ықтималдығын азайтуды көздеп отыр. Бұл бағыттағы іс-шараларға, мысалы, құқық қорғау органдарында хабар таратушыларды қорғау тетіктерін құру кіреді. Қазіргі уақытта Ұлыбританияда қызметкерлердің бұл санаты (кейбір басқа адамдар санаттарымен бірге) ресми ақпаратты ашуға байланысты қуғын-сүргіннен қорғалмаған.

• 
  заңды тұлғалардың бенефициарлары туралы ақпараттың ашықтығын арттыру, оның ішінде шетелдік компаниялар туралы осындай ақпаратты қамтитын ашық тізілімді құру (британдық компаниялар үшін мұндай тізілім бұрыннан бар);
  
• 
  құқық қорғау органдарының, прокурорлардың және қылмыстық сот төрелігі органдарының экономикалық қылмыстарды тергеп-тексерудегі қызметін күшейту, оның ішінде, соның ішінде, Қылмыстық қаржы туралы заңның қабылдануы нәтижесінде оларға берілген өкілеттіктерді пайдалану, сондай-ақ «ірі» сыбайлас жемқорлық істерін тергеп-тексеру және активтерді өндіріп алу жөніндегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі халықаралық үйлестіру орталығының қызметін дамыту;
  
• 
  қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл бойынша қосымша күш-жігер;
  
• 
  мемлекеттік-жекеменшік әріптестік тетіктерін дамыту және құқық қорғау органдары мен журналистер арасында ақпарат алмасуды қамтамасыз ету.
  

Еуропаның дамыған демократиялық елдерінде кәсіби этика адам ресурстарын басқарудың негізгі мақсаты ретінде қарастырылады. Егер этикалық қағидалар жарияланса, онда олар күнделікті тәжірибенің нормасы болуы керек.

Кәсіби этика прагматикалық құрал болып табылады, оның мақсаты мойынсұну этикасынан бас тарту және азаматтардың алдында сендіру мен жауапкершіліктің кәсіби этикасына басымдық беру болып табылады. Мұндай мақсатқа жету үшін жаңа жауапкершіліктерді дамыту немесе әкімшілік-құқықтық құралдарды пайдалана отырып ұйымды қайта құрылымдау емес, мемлекеттік қызметшілерге тиісті еңбек жағдайларын жасау қажет.

Еуропа Кеңесінің Министрлер Комитеті Мемлекеттік қызметшілердің мінез-құлық кодексі сияқты Еуропа Кеңесіне мүше мемлекеттердің қабылдауын мақұлдады және ұсынды. Осы Кодексте мемлекеттік қызметшілердің кәсібилігі туралы қағидалар жоқ, өйткені білікті жұмысты тек кәсіби даярлығы бар адамдар ғана атқаруы тиіс.

Әдеп кодексінің қабылдануын бюрократия мен сыбайлас жемқорлықты жеңу жолдарының бірі ретінде қарастыруға болады. Кодекс мемлекеттік қызметшілер ұстануға тиіс адалдық пен мінез-құлық стандарттарын, лауазымдық қызметтің этикалық шекараларын айқындайтын жалпы принциптерді, осы қағидаттарды іске асырудың нормалары мен ережелерін анықтайды.

Комитет ұсынған мемлекеттік қызметшілердің Әдеп кодексінің үлгісі ұлттық кодекстерді қабылдауға, әдеп мәселелері бойынша арнайы мемлекеттік институттарды құруға, кадрларды даярлауды енгізуге және т.б.

Еуропадағы этикалық басқарудың орталық идеясы E&PA-да жүзеге асырылып жатқан тәсілге әбден сәйкес келеді. Дегенмен, бұл іске асыру әдістері бірдей дегенді білдірмейді. АҚШ жүйесіне ең жақыны Ұлыбританияның этикалық жүйесі.

Британдық мемлекеттік қызмет зерттеушілері оның жоғары корпоративтік этикамен, әкімшілік мораль кодексін қатаң сақтауымен сипатталатынын атап өтті. Мемлекеттік қызметшілердің жоғары моральдық қасиеттері британдықтар үшін әрқашан ерекше мақтаныш болды деп саналады. Британдық мемлекеттік қызметші жоғары өзін-өзі тәртіппен, адалдықпен, адамгершілікпен, «қоғамдық әмиянға» қамқорлықпен, кәсіби абыроймен және әрқашан ең жақсы шешім табуға ұмтылуымен ерекшеленеді.

Мемлекеттік қызмет бүгінде Ұлыбританияда «асыл адамдардың абыройлы борышы», «тәжі» тарапынан оларға деген сенімнің белгісі ретінде қарастырылады.

Ұлыбританияда 1991 жылдан бастап «Жаңа» мемлекеттік қызметтің ашықтығы мен жауапкершілігінің қағидалары «Азаматтық хартия» он жылдық мемлекеттік бағдарламасы арқылы бекітіле бастады. Бағдарламаның мақсаты – Ұлы елдегі мемлекеттік қызметтерді пайдаланатындардың игілігі үшін жұмыс істеудің ең жоғары стандарттарына қол жеткізу
Ұлыбритания. Жарғыда 40 сала бойынша (соның ішінде салық салу) мемлекеттік қызмет көрсету стандарттары белгіленген.

Мемлекеттік қызмет көрсетудің озық тәжірибесін анықтау және алу, сондай-ақ тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін мемлекеттік мекемелердің жауапкершілігін арттыру 1992 ж. Министрлер кабинеті «Жарғы белгісі» ұлттық наградасын енгізді.

Жалпы, «Азаматтық хартияның» қызметі халықтың мемлекеттік қызметтерді алу кезіндегі өз құқықтарын жақсырақ түсінуіне ықпал етті, сонымен қатар мемлекеттік қызметшілердің өздерінің психологиясы мен мәдениетін өзгертуге алғышарттар жасады.

Этика сыртқы мәжбүрлеу құралы ретінде заңмен толықтырылады. Мемлекеттік қызметшінің этикасы – бұл қызметкерлер қол жеткізуі тиіс мемлекет емес, өзін-өзі моральдық жетілдірудің үздіксіз процесі.

Этиканы рецепттер жиынтығы ретінде емес, мемлекеттік басқарудың мақсаттары мен оларға мемлекеттік қызметте қалай жетуге болатынын анықтауға көмекші ретінде қарастыру керек.

1994 жылы Ұлыбритания Премьер-Министрінің бұйрығымен Қоғамдық өмірдегі стандарттар комитеті тұрақты жұмыс істейтін мекеме ретінде құрылды, оның міндеті барлық мемлекеттік қызметшілердің мінез-құлқы мен жұмысының стандарттарын, соның ішінде олардың қаржылық және қаржылық стандарттарын зерттеу болды. коммерциялық қызмет.

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның ұлттық рухын – салт-дәстүр, отансүйгіштік, жаңару мен жеңіс рухын нығайтуға шақырады. Өскелең ұрпақты бейбітшілік, келісім, жасампаздық деген үш ұстаныммен тәрбиелеу керектігін айтады.

Ересек адам балаларды қоршаған табиғаттың сұлулығын, еңбек адамдарының сұлулығын көруге үйретеді. Орманға, саябаққа, көлге серуендеу бірқатар міндеттерді шешуді қамтиды: танымдық, эстетикалық және, сайып келгенде, адамгершілік.

Айналадағы өмір балаларға әрбір қазақстандықтың негізгі құқықтары мен міндеттерін: еңбек, демалу, білім алу құқығын, адал еңбек ету, достықта өмір сүру, өз елін жаулардан қорғау міндетін көрсетуге нақты мүмкіндік береді. Тікелей бақылау балаларға туған өлкенің табиғатын білуге ​​және сүюге көмектеседі.

25. Отбасының тұлғаның сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәртібін тәрбиелеудегі рөлі

Қазіргі заманда бүкіл әлемді қамтып отырған жаһандық мәселелердің бірі – сыбайлас жемқорлық – қоғамға оның қалыпты дамуына мүмкіндік бермей интеграцияланатын зиянды құбылыс.

Қазақстан Республикасының 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясын білім беру және тәрбиелеу арқылы қоғамда сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру мақсатында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігімен бірлесіп білім берудің барлық деңгейінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы тақырыптарды қамтыды.

Қазақстан Республикасының дамуы, дамыған мемлекеттер қатарына қосылуы, халықаралық аренаға шығуы жас ұрпақтың заманауи тұлғасымен байланысты. Осы орайда өсіп келе жатқан жастар жан-жақты дамыған, бәсекеге қабілетті, білімді, бірнеше тілді меңгерген, сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұруы керек. Әрине, ар-намыс, ар-намыс, әділдік, инабаттылық, адалдық сияқты адамгершілік-адамгершілік қасиеттері жоғары адам ешқашан заң бұзбайды, сондықтан сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылыққа бармайды, халқына абыроймен қызмет етеді.

Бұл қасиеттердің бәрі баланың бойына алғашында, әрине, отбасында сіңеді. Сондықтан ата-ана баласын есейгенше тек материалдық жағынан ғана емес, адамгершілік қасиеттерді бойына сіңіріп, рухани тәрбиелеуі керек. Жас ұрпақтың бойына сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру және рухани құндылықтарды сіңіру – отбасының басты міндеті. Көптеген ғалымдар атап өткендей, бала ата-ананың айнасы, олар өз мінез-құлқымен балаларына үлгі болуы керек. Отбасындағы қарым-қатынас неғұрлым жоғары және таза болса, соғұрлым ол тәрбиеге жақсы әсер етеді, яғни жеке тұлғаның дене, адамгершілік, еңбек тәрбиесінің нәтижесі де жоғары болады.
26. Отбасының қазақстандық патриотизмді тәрбиелеудегі әлеуметтік жауапкершілігі.

27. Тұлғаны сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет аясында тәрбиелеу.

28. Мемлекеттік қызметте сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәртіпті ынталандыру тетіктері.

29. Қазақстан қоғамының ұлттық мәдениетінде сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік.

30. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруда ұлттық менталитеттің рөлі.

31. Қоғамдық бақылау сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл құралы ретінде.

32. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы қоғамдық бақылау жүйесінің қалыптасуы: шетелдік тәжірибе және Қазақстан.

33. Қазақстандағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы қоғамдық бақылаудың негізгі қағидаттары, кезеңдері мен тетіктері.

34. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдағы ҮЕҰ, саяси партиялар мен БАҚ рөлі және сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру.

35. Саяси партиялар мен қоғамдық ұйымдар сыбайлас жемқорлыққа қарсы ісқимыл институты ретінде.

36. Қазақстанның саяси партияларының сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру саласындағы қызметі.

37. БАҚ-тың сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастырудағы рөлі.

38. Сыбайлас жемқорлық адамның құқықтарын бұзу факторы ретінде.

39. Сыбайлас жемқорлықтың қоғамның әртүрлі өмір тіршілігі саласындағы (әлеуметтік, саяси, экономикалық, сондай-ақ адамның күнделікті өмірінде) келеңсіз салдары.

40. Тұлғаны сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәрбиелеу мәні мен мазмұны.

41. Қазіргі заманғы қазақстандық қоғамдағы құқықтық сана-сезім проблемасы.

42. Тұлғаның сыбайлас жемқорлыққа қарсы құқықтық сана-сезімін қалыптастыру.

43. Сыбайлас жемқорлық бала құқықтарының бұзылу факторы ретінде.

44. Сыбайлас жемқорлық ұғымы, оның зияны, оған қарсы күрестің негізгі әдістері.

45. Сыбайлас жемқорлықтың қоғамның өмір-тіршілігінің әртүрлі салаларындағы (әлеуметтік, саяси, экономикалық, сондай-ақ адамның күнделікті өмірінде) келеңсіз салдары.

46. Жасөспірім ортадағы сыбайлас жемқорлықтың келеңсіз салдары.

47. Мектеп оқушыларының сыбайлас жемқорлыққа қарсы дүниетанымын қалыптастыру.

48. Мектепте сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәрбиенің мазмұны мен негізгі бағыттары.

49. Мектеп оқушыларының сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетін қалыптастыру жөніндегі тәрбие жұмысының ерекшеліктері.

50. Оқушылардың белсенді азаматтық ұстанымын қалыптастыру және сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілігін жоғарлату жолдары

51. Әлемдегі және Қазақстандағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы жастар қозғалысы.

52. Жастар ықтимал сыбайлас жемқорлық әрекеттерінің объектісі немесе субъектісі ретінде.

53. Қоғамның әртүрлі өмір тіршілігі салаларында (әлеуметтік, саяси, экономикалық, сондай-ақ адамның күнделікті өмірінде) сыбайлас жемқорлықтың теріс салдары.

54. Қазақстан Республикасының ұлттық сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаты: ұғымы мен мазмұны (болмысы).

55. Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнамасы: ұғымы, мазмұны, құрылымы.

56. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы халықаралық ынтымақтастық: ұғымы, түрлері және нәтижелері.

57. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі қоғамдық ұйымдар: құқықтық жағдайлар мен қызмет тиімділігі.

58. Мемлекеттік қызметшінің сыбайлас жемқорлық мінез-құлқының психологиясы.

59. Қазақстандағы жоғары оқу орындарындағы сыбайлас жемқорлық жүйесі - бұл біздің заманымыздың өте маңызды проблемасы. Сыбайлас жемқорлықтың бірінші көзі - ҰБТ аясындағы оқу жетістіктері немесе магистратура мен докторантураға түсу процесі, ал білім деңгейі 3 деңгейге көтеріледі. Жасыратыны жоқ, бүгінде көптеген болашақ студенттер жоғары оқу орнына түспес бұрын, олардың ертең университетке түсуін жеңілдету үшін жалған құжаттар мен сертификаттар алып, ауыл мектептеріне ауысады.

Қазіргі заманғы қазақстандық білім берудегі сыбайлас жемқорлық проблемалары.

Білім беру саласындағы сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыс түрлері:
1) жоғары оқу орнына түсу үшін пара алу. Бұл қиянаттың ең көп таралған түрі. Кейбір болжамдар бойынша, қылмыстың 80% -ы жоғары оқу орнына түсу үшін пара алу арқылы жабылады;

2) университет оқытушылары мен емтихан комиссияларының мүшелерінің сабақ беруі;

3) орта және жоғары кәсіптік білім беру ұйымдарында емтихандар мен сынақтарды тапсырғаны үшін пара алу

4) білім беру ұйымындағы үй-жайларды жалдау шартын жасасқаны және мемлекеттік мүлікті заңсыз жалға беру арқылы қызметтік өкілеттіктерін асырғаны үшін пара алу;

5) білім беру ұйымында оқуды аяқтамаған адамдарға дипломдар мен сертификаттарды сату;

6) балаларды балабақшаларға және жалпы білім беретін мектептерге орналастырғаны үшін пара алу.

60. Сыбайлас жемқорлық мінез-құлықты диагностикалау және алдын алу әдістер

Сыбайлас жемқорлықпен күресу еліміздің бүгінгі күнгі күрделі мәселелерінің бірі болып отыр. Үлкен әлеуметтік қасірет болып табылатын ол саяси даму тұрғысынан бір-біріне ұқсамайтын әлемдегі барлық елдердің қайсын болмасын да қатты алаңдататыны айқын.

Сыбайлас жемқорлықтың мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігін едәуір төмендететіні, қоғамда демократиялық қайта құруларды жүзеге асыруды тежейтіні, елдің халықаралық беделіне көлеңке түсіретіні белгілі. Ең бастысы - адамдардың қоғамның демократиялық негізіне деген сеніміне, заң мен әділдікке деген сеніміне, түптеп келгенде, билікке деген сеніміне кері әсер ететіні хақ.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стретегияның негізгі басымдықтарының бірі – сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет деңгейін қалыптастыру болып табылады.

«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасының Заңында «сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру – сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілерінің қоғамда сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілікті көрсететін құндылықтар жүйесін сақтау және нығайту бойынша өз құзыреті шегінде жүзеге асыратын қызметі» деп түсіндіріледі..

Яғни, сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет – бұл адамның саналы және адамгершілікпен сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұру қабілеті. Тұлғаның сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеті дегеніміз, ол сол тұлғаның қоғам қауіпсіздігіне және игілігіне сыбайлас жемқорлықтың зияны туралы білімін қамтитын қасиеті. Ол индивидтің жай ғана сыбайлас жемқорлықты төзбеуі ғана емес, сонымен қатар оны жоюға, онымен күресуге талпынуы болып табылады.

Қазақстан Республикасының әр азаматы сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыра білсе еліміздің дамуы бұданда биік дәрежеге көтерілетіні хақ. Жалпы, кез-келген қызметкер өз отбасында, әріптетерінің арасында осы бір қағидаларды ұран қыла білсе, бұл індеттің түбімен жойылатыны анық.

Әрбір қоғам дамуының жақсы жағымен қатар көлеңкелі тұсы да қатар жүретіндіктен, елдің әлеуметтік хал-ахуалының жақсарып, экономикалық жоғары даму деңгейіне жетуді, халқымыздың демографиялық өсіп-өнуін көздеген шаралар жасалынып жатқан кезде, алға басқан қадамды кейін тартып, дамуымызға тежеу болып отырған сыбайлас жемқорлықпен күресті күшейту - әрқайсымыздың азаматтық борышымыз болып табылады.

62. Сыбайлас жемқорлықтың туындау себептері мен жағдайлары.

63. Сыбайлас жемқорлық қылмыстарға әсер етудің заңнамалық шаралары

64. Сыбайлас жемқорлықтың алдын алуда азаматтық қоғам құрылымдарымен өзара іс-қимыл.

65. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласында Қазақстанның жақын және алыс шет елдермен халықаралық ынтымақтастығы.

66. Әдеп жөніндегі уәкіл.

67. Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасау кезінде қызметтік жағдайын пайдалану.

68. Әкімшілік сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық құрамы.

69. Айыппұл негізгі әкімшілік жазалау шарасы ретінде.

70. Әкімшілік сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды қарауға уәкілетті мемлекеттік органдар.

71. Қылмыстық заңнамадағы пара және алаяқтықты ажырату ерекшеліктері (ҚР ҚК 190-бабы).

72. Кінәні мойындау туралы келісім немесе ынтымақтастық туралы келісім.

73. Соттың үкіміне дейін мүлікті тәркілеу.

74. Әкімшілік реформа Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметін жаңғырту негізі ретінде

75. Қазақстан Республикасының ресми құжаттары және мемлекеттік қызмет.

76. Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу және қоғам.

77. Мемлекеттік қызметші және Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілеттілігі.

78. Нәтижеге бағдарланған басқару сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл шарасы ретінде.

79. Мемлекеттік жоспарлауда сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру бағыттары.

80. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жоспарлау жүйесі.

81. Бағдарламалық-мақсаттық әдістің мәні.

82. Реинжиниринг және оңтайландыру мемлекеттік қызметтер көрсету

саласындағы сыбайлас жемқорлықты барынша азайтудың маңызды шарты ретінде

83. Мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді стандарттау: шет елдердің және

84. Қазақстан Республикасының тәжірибесі.

85. «Электрондық үкіметті» қолдану арқылы сыбайлас жемқорлыққа қарсы ісқимыл мен оның алдын алудың негізгі алғышарттары.

86. Бизнес-ортадағы сыбайлас жемқорлық мінез-құлқының себептері

87. Қазақстанда бизнес-ортада сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана мен мәдениеттің қалыптастырудың негізгі бағыттары

88. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі бизнес-ортадағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл құралы ретінде.

89. Сыбайлас жемқорлық ұғымы.

90. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана мен сыбайлас.

91. жемқорлыққа қарсы мәдениет: мазмұны, рөлі мен функциялары.

92. Сыбайлас жемқорлық қазіргі заманның құбылысы ретінде.

93. Шет елдерде сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру.

94. Қазақстандағы сыбайлас жемқорлықтың жалпы ахуалы.

95. Сыбайлас жемқорлықтың қоғамдық қауіптілігі .

96. Әлеуметтік-экономикалық себептер.
97. Сыбайлайлас жемқорлыққа қарсы күрестің құқықтық негіздері.