К іта п та н у негіздері: о ку құралы. А лм аты, «Са нат», 1 9 9 1 7 6 бет

жүйелі-типологиялық  түжырымдамалары  негізінен 
макүлданды. Ескерте кету артықтьщ етпейді —  аталган 
түжырымдамалар бірінің орнына бірі жүрмейді жөне 
бірінің орнын бірі баспайды. Кайта, диалектика заңы оои- 
ынша, бірін бірі толықтырып, дамытады. Енді осылар- 
дың бас-басына тоқталып көрелік.
КГГАП ТАН У Т УР А Л Ы  ҒЫ Л Ы М Н Ы Ң  КЕ Ш Е Н Д ІЛ ІП  
ТҮЖ Ы Р Ы М ДА М А С Ы
Кітаптану дегеніміз  кітап  жөне  кітап ici туралы 
кешенді гылым. Бүл 
р ы л ы м и  
түжырымдаманың төркіні 
осы тараудың б
а
с
 шенінде айтылғанындай, Лисовский, 
Ловягин, Куфаевтардан басталады. Соңғы уақытгарда бүл 
түжырымдаманы дамытуға белгілі кітаптанушы галым­
дар А. А. Сидоров, Н. М. Сикорский, А. И. Барсук, И. Е. 
Баренбаум жэне баскалары катысты. Айтыстың жэне бір 
пайдасы —  кітаптану жѳніндегі ғылымның бәрінің басын 
косу қажеттігін түсінуге қол жеткізді.
Кітаптану ғылымының кешенді ғылым аталу се
б
е
б
і 
оның з
ер
тт
еу
 объектісі —  кітап өндірісінің түтас, күрделі 
жүйеден түратындығына байланысты.  Автор қолынан 
шыққан қолжазба редакциялык-баспагерлік өңдеуден 
өтіп, өндіріске түседі, яки баспаханада теріледі, басыла­
ды, бүктеледі, түптеледі. Дайын кітап тиражы (таралы­
мы) кітап саудасы жөне кітапхана жүйелеріне түседі, биб­
лиографиялык өңдеуден өтеді.  Ақыры кітап оқырман 
қолына тиеді. Бүл процестер бірімен бірі тыгыз байла­
нысты, бөрін жинақтап келгенде кітап ici деп аталады. 
Y  
л кен Кеңес Энциклопедиясында кітап туралы ғылым 
аныктамасы былай деп түжырымдалады:
«Книговедение —  комплексная наука о книге и книж­
ном деле, изучающая процессы создания, распростране­
ния и использования произведений письменности и печа­
ти  в
  обществе»  (БСЭ.  М.,  Т.12.  337-бет).  («Кітаптану 
дегеніміз кітап жэне кітап ici туралы кешенді ғылым. Ол 
когамда жазба жэне б
а
с
па
 шығармаларының жасалуы, 
таратылуы жэне пайдаланылуы процестерін зерттейді».)
Сѳйтіп кітаптану үшбірлік жүйеден тұрады: кітап —  
кітап ici —  оқырман. Кітап өндірісі дамуының осы аталган 
кезеңдерінің  өрқайсысын  арнайы  ғылыми  пөндер 
зерттейді. Солардың бөрінің басын біріктіргенде кітаптану 
гылымы: кітап тарихы, баспагерлік ісінің тарихы, теори-
71

ясы, өдістемесі, полиграфияның тарихы мен теориясы, 
кітап саудасының теориясы мен практикасы жэне бұл екі 
саланың тарихы салаларынан түрады. Бүған тағы д
а
 косы- 
латындары —  кітапхана ісін зерттейтін —  кітапханатану, 
библиографиялык кызметгі зерттейтін библиографията- 
ну, оқырман талап-тілегін, психологиясын тексеретін 
一  
окырмантану гылымдары.
Кітаптану гылымын кешенді дегенімізде ол, міне, осы 
салалардың арасындагы байланысты жѳне ортак белгі- 
лерді ашатындығын, оқырманның рухани керексінулерін, 
практикалык кажеттіліктерін өтеу максатында  кітап 
өндірісі мен кітап таратудың бүкіл жүйесін жетілдіру 
міндеггерін е
с
к
е
 аламыз.
Кешенді сипаттагы  рылымдар  бірқатар 
р ы л ы м и  
пөндерді біріктіре отырып, олардың бөріне ортак теория­
сы  мен методологиясын талдап шешеді. Басқа сөзбен 
айтканда,  кітаптанудың жалпы  теориясы  ғылымның 
объектісі, пөні, қүрамы секілді методологиялык мөселе- 
лерді, кітап пен кітап ісіне төн жалпы заңдылықтарды, 
олардың қоғамға кызмет ету жолдарын саралап шешеді.
Соңғы  уакыттарда  «кітаптану ғылымының кешен- 
ділігі» д
е
г
е
н
 ұғыммен қатар .кітаптану ғылымдарынын 
кешені* д
е
г
е
н
 ұгым қолданылып жүр. Бүл кітаптануға 
қоңсы, оның шетін ала орналасқан гылымдарға байла­
нысты айтылады.  Мысалы,  кітап өнері, яғни кітапты 
көркемдік жагынан  безендіру  мөселелерін зерттейтін 
ғылым өзінің сипаты жағынан кітаптану мен өнертану 
ғылымдарына бірдей қатысты. Бүл топтағы ғылымдарға 
интеграциядан  гөрі дифференциация төн.  Ағайындас 
гылымдардан ауылын бөлек, алшағырақ қондырғысы 
келеді.  Дегенмен  бұлар  да  жалпы  кітаптану заңды- 
лыктарынан тыс түра алмайды.
ГАПТАНУ
ҚЫЗМБ
ҒЫ Л Ы М Ы Н Ы Ң  Ф УН КЦ И О Н А Л Д Ы Қ, 
З М Е Т Ш ІЛ Д ІК ТҮЖ Ы РЫ М ДАМ АСЫ
Кітап туралы гылым тараулары кітапка г
а
на
 емес, 
кітап ісіне катысты мөселелерді д
е
 назарынан тыс кал- 
дырмауы тиіс.  Мұны  ескермеу сол арнайы  пөндердің 
өздеріне зиян. Кітап тарихын жазушылар көбінесе кітап 
такырыбының,  проблематикасының маңайынан  ұзап 
шыға алмай калады. Ондай туындылар кітап тарихынан 
гөрі оның библиографиясына көбірек үқсайды.
Кітап пен кітап ісін з
ер
тт
еу
 соңгы жылдары оқырман-
72

тану  ғылымына  үласқаны  заңды  нөрсе.  Көп  мөселе 
шешімін тапты. Ал бірқатары өлі де дау-дамайда. Алпы- 
сыншы жылдары кітаптану күрамындағы жеке салалар 
үрдіс даму жольша түсті. Бүлардың өрқайсысы өздерінше 
♦кітап» секілді іргелі категорияның аныктамасын табуға 
тырысты. Оның с
е
б
е
б
і түсінікті. Өр са
ла
, сайып келгенде, 
кітап үшін кызмет етеді. Бейнелеп айткднда, оның жеп 
отырған наны д
а
 кітапқа байланысты. Бір кемшілігі 
一
 өр 
с
ала кітап анықтамасын өзіне бейімдейді.
♦Общее книговедение» кітабының авторы Алиса Алек- 
сандровна Беловицкая кітап білімі салаларынан редакци- 
ялық баспагерлік саланы бөліп алып карастырады. Бүлай 
болуы  заңды  да.  Редакция  тезінен өткен  кезде  гана 
шығарма  қолжазбасы  кітапқа  айналады.  Редакция 
процесінде кітап өзінің бет-өлпетін өбден айқындайды, 
нақтылы окушысын табады, ягни өзі болашақта қызмет 
ететін оқырман типін белгілейді.
Осыдан барып басылым типологиясы д
е
г
е
н
 үгым туа­
ды. Кітап белгілі бір оқушылар тобына арналуы  тиіс. 
Мүны  кітаптану гылымында  жогарыдағы  айтылган 
кешенді түжырымдамадан өзгеше кызметшілдік тужы­
рымдама (функционалдык тужырымдама) деп атап жүр. 
Кітаптану проблемаларына арналган 1974 жылгы жэне
1977  жылгы Бүкілодактык конференцияларда жаңағы 
қызметшілдік тужырымдама кеңес ғылымының үлкен 
жетістігі ес
е
п
т
і багаланды.
Кітап оқырманға кызмет етеді. Кітаптану гылымы 
зерттейтін  мөселелер  сол  окырман талап-тілегіне бай­
ланысты  болу керек.  Кітапты  оқырманмен,  ондағы 
ақпаратты тұтынушымен байланыста з
е
р
т
т
е
у
 —  функци­
оналдык,  кызметшілдік  өдіс  осы  тал
ап
та
рг
а  негіз- 
деледі.
Кітаптану ғылымының жалпы теориялык проблема­
ларын шешуде белгілі кітаптанушы А. И. Барсук елеулі 
еңбек етті.
Ол
 кітаптың төмендегідей жалпы анықтамасын береді. 
♦Книга 
一
 э
т
о
 произведение письменности и печати или 
определенная их совокупность, являющаяся продуктом 
общественного сознания, идейно-духовной жизни общест­
ва, одним и
з
 с
р
е
д
с
т
в
 сохранения, распространения и раз­
вития в
с
е
х
 форм идеологии (политических в
зглядов, на­
уки, морали и т
. д.) орудием социальной борьбы, воспита­
ния, организации информирования общественного мне­
ния, орудием научного и технического прогресса* (Бар­
73

сук А. И. К определению понятия «книга».) (изд. дело. 
Книговедение. 1970. №6. 6-бет). («Кітап —  бүл колжазба 
жѳне б
а
с
п
а
 шығармасы, немесе екеуінің жиынтыгы бо­
лып  табылады.  Кітап 
一
  қоғамдық сана  туындысы, 
коғамның идеялық-рухани өмірінің жемісі, идеологияның 
барлық түрлерін, (саяси көзқарас, гылым, мораль, т. б.) 
тарату және  дамыту қүралдарының бірі,  өлеуметтік 
күресті, төрбиені, қогамдық пікірді қалыптастыру құралы, 
ғылыми жөне техникалык прогресс қаруы».)
Кітаптың қызмет е
т
у
 рөлі жағынан алғанда, бүл қағида 
мінсіз сияқты. Вірақ А. Беловицкая аталған окулығында 
оның үш кемістігін табады. Біріншіден, «Кітап —  колжаз­
б
а  жөне  баспа  шығармасы»  деген  қағида  қанағат- 
тандырмайды. «Кітап» үгымының мөнісі «колжазба жөне 
баспа  шығармасына»  теңеледі,  оның үстіне соңғы  екі 
ұрымды калай түсінуіміз керек екендігі ашылмайды. Со­
нымен бірге «кітап» категориясының аукымы тарылған. 
Шын мөнінде, бүл категорияны «кітап басылымы» (кол­
жазба н
е
 баспа) ұгымы толық қамти алмайды.
Екіншіден,  «қолжазба  жөне  баспа  шыгармасы», 
«когамдық сана жемісі» деп аталады.  Осы  дүрыс па? 
Түптеп келгенде адам колымен соғылган семсер д
е
 —— са- 
налының туындысы. Бірак семсер философиялык қүралға 
жатпайды ғой. «Қоғамдық са
н
а
 жемісі» деп біз қогамдық 
с
а
н
а
 нысандарын атаймыз. Қоғамдық с
а
н
а
 нысандары 
一 
с
а
я
с
а
т
, заң, э
с
те
ти
ка
, этика теориялары, философия, мо­
раль, дін т
. б”
 ѳсте кітап емес.
Үшіншіден, кітаптың қоғамдағы кызметі мен кітаптың 
идеялық-рухани мазмүнының арасына тендік белгісін қою 
бүл  мөселелер  жөніндегі  түсінігімізді  қиындатпаса, 
жеңілдетпейді. Екеуі екі басқа нөрсе.
Кітапты Барсук іс жүзінде кітап ісінен бөліп алып 
қарайды. «Шызрарма» оқышу кдлады. Кітап ici өр түрлі 
сатыдан түрады: оқылганға баға беріледі, артық-тыртык 
жерлерінің мүртын  басып редакциялайды,  көркемдік 
жагынан безендіреді,  техникалык жағынан мөнерлеп, 
терімге береді, сонсоң барып басылым процесі жүреді. 
Сөйтіп шығарма кітап басылымына айналады. Басылған 
кітап тіркеуден өтеді, санаққа алынады, библиография- 
ланады, кітап саудасы арқылы сатылады, кітапханалар 
арқылы таратылады,  оқылады.  Тұтас кітап  өр түрлі 
нысанға е
не отырып,  қоғам  ортасына, жүртшылыкка 
кдрай бағыт алады.
Осыдан барып кітаптану ісінін объектісі не екендігі
74

аныкталады. Ол еш қозгалыссыз оқшау тұрган «колжаз­
б
а
 жэне б
а
с
п
а
 шыгармасы» емес. Кітаптану объектісі —  
кітаптың өр түрлі нысанга енуі, өр түрлі процестен өтіп 
барып, қогамға қарай жол тартуы.
Сонымен  қызметшілдік  тұжырымдама  өндірістік 
циклді гана қамтиды. Бүл цикл өндірісте: редакциялык- 
баспагерлік іс —  кітаптың безендірілуі —  библиография­
лык  іс-баспа  статистикасы —  кітапхана ici —  кітап с
а
т
у
 
ici деген төртіп бойынша түзіледі. Мұның о
с
а
л
 тұсы —  
кітаптың шыгу сырын ғана білуің. Кұбылыс мөнін, яғни 
кітаптың өлеуметтік шындықтың  объективтік қүбылы­
сы  екендігін қызметшілдік өдіс арқылы айыра алмай- 
сың.
Осыган байланысты кітаптанушы E. JI. Немировский 
(«В мире книг», 1978. № 11,95-бет) 1960— 1970 жылдарда 
үстем болған бұл өдісті былай деп орынды бағалады:
«Так называемое функциональное книговедение сыг­
рало значительную и полезную роль в
 формировании ме­
тодологических установок комплексной  науки о книге и 
книжном деле.  Но имело оно и узкие места. Постановка 
в
 центре книговедической проблематики социологических 
аспектов, функционального метода, на наш в
з
г
л
яд
, обед­
няет круг вопросов, интересующих книговеда».
♦Кызметшілдік кітаптану дейтін кітап жэне кітап ici 
туралы  кешенді гылымның  методологиялык нүсқа- 
маларын қалыптастыруда елеулі д
е
 пайдалы рөл аткдрды. 
Бірақ оның олқы тұстары да болады. Кітаптану пробле- 
матикасының өзегі етіп мөселенің социологиялык қырын, 
қызметшілдік  өдісті  алу,  біздің  ойымызша,  кітап- 
танушыны қызықтыратын мөселе аясын тым тарылтып 
жібередЬ.)
Немировскийдің кітаптану ғылымы өрісін тарылтып 
алмайык д
е
г
е
н
д
е
 айтатын дөлелі —— бүл гылым кітап пен 
оқырман арақатысын зерттеумен тынбауы тиіс. Кітапка 
автор, редактор, кітап саудасы, кітапханашы библиограф- 
тардың  катысы  жок па  екен? Бұл  қызметкерлердің 
өркдйсысының кітапка байланысты  өз міндеттері бар. 
Оларды да тексеруіміз керек. Алайда қызметшілік адіс 
з
е
рт
те
у аясын тым қушитып жібереді. Кітап пен окырман 
арақатынасына байланысты мөселелермен ғана шектеледі.
Осы ойдың арнасымен, біз информацияның оқьфманға 
карай бет алган жолын  дұрыс қарастыруга тиістіміз. 
Кітаптану информация дегенді толық аумағында зертте- 
мек емес. Өйткені ол аумақты қамту мүмкін емес. Ин-
75

формацияны барлык жаратылыстану жөне гуманитарлық 
гылымдар жаппай зерттейді.  Сол секілді тұтынушыны 
социология  жѳне  психология  гылымдары  тексереді. 
Кітаптану ғылымының объектісі айқын. Ол —  информа- 
тиканың оқушыға қарай б
е
т
т
е
г
е
н
 жолындағы процестер- 
мен шүғылдану.
Кітаптың нактылы окьірманға кьізмет етуі тұрғысынан 
оның жеке қасиеттерін ғана мөлшерлеп а
й
т
уг
а болады. 
Мысалы, белгілібір кітап басылымының немесе шығар- 
маның кімге арналып отырғандығын, өлеуметгік, таптық 
қызметін,  идеологиясын  зерттеуге мүмкіндік ашады. 
Алайда кітаптың кімге қызмет етуін білу аркьиш оның 
қоғамдық құбылыс ретіндегі көп-көп жақтарын тексеру 
қиынға соғады. Сондыктан кітап жөне кітап ісін тұтастай, 
ішкі мән-мағынасын толык ашуға мүмкіндік беретін басқа 
з
ер
тт
еу
 өдістерін іздестіру қолға алынды.
♦ҚИЫ ЛЫ СУШ Ы  ҒЫ Л Ы М Д АР * 
ТҮЖ Ы Р Ы М ДА М А С Ы
Кітапты тұтас күбылыс, тұтас жүйе е
с
е
б
ін
д
е
 карауға 
функциональдық, қызметшілдік өдіс толык мүмкіндік 
бермейтіндігіне  көз  жеткен  соң,  кітаптану  ғылымы 
түйықтан  шығудың  жаңа  жолдарын іздестірді.  Сол 
ізденістер жолында «киылысушы ғылымдар» тұжырым- 
дамасы туды. («Концепция пересекающихся наук».)
Бұл тужырымдама 1974 жылы œyip айында Мөскеу 
каласында ѳткізілген кітаптану проблемалары жөніндегі 
Бүкілодақтык II ғылыми конференцияда үсынылды. Оны 
үсынгандар —  белгілі кітаптанушылар: «Теория и прак­
тика редактирования» (1979) атты еңбектің авторы Нико­
лай Михайлович Сикорский мен славян б
а
с
п
а
 кітаптары 
тарихының маманы, .Начало славянского книгопечата­
ния» (1971), «Возникновение книгопечатания в
 Москве. 
Иван Федоров». (1964) кітаптарын жазған Евгений Льво­
вич Немировскийлер.
Баяндамашылар өздері ұсынган тұжырымдаманың 
кажеттігін былай деп дөлелдеді:
«Распространенная точка зрения о необходимости пол­
ного включения в
 книговедение традиционных, истори­
чески сложившихся научных дисциплин, таких, напри­
мер, как библиотековедение или библиографоведение, с
е
­
годня тр
е
бу
ет
 уточнения. Тенденция бе
зо
го
в
о
р
о
ч
н
о
г
о
 пог­
лощения книговедением научных дисциплин с
 богатыми
76

традициями вызвала, пожалуй, справедливые возражения 
библиотековедов и теор
е
ти
ко
в библиографии. Чтобы с
н
я
т
ь
 
э
т
и
 возражения, необходимо, чтобы взаимоотношения от­
дельных научных дисциплин книговедческого цикла с
 об­
щей наукой, п
ол
ь
зуясь терминологией теории множеств, 
следует  представить не как «включение» или ^объедине­
ние»,  а  как  пересечение»  (указ.  соч.,  стр.  24-25). 
(Кітаптануға  дөстүрлі,  тарихи  қалыптасқан ғылыми 
пәндерді,  мысалы,  кітапханатанушы  немесе библио- 
графиятануды толық қосу қажеттігі туралы кең т
ар
аган 
көзқарас бүгіндер анықтай түсуді талап етеді. Кітапта- 
нудың дөстүрге бай гылыми пөтендерді жүтқышітғынан 
калайда өткізіп жіберуі тенденциясы кітапханатанушылар 
мен библиография теоретиктерінщ орынды карсылығына 
кездесіп отыр. Бұл кдрсылықтың уытын қайтару үшін 
кітаптану циклінің жеке гылыми пөн мен жалпы ғылым 
арасын, көіггік теориясы терминологиясын пайдалана оты­
рып, «қосу» не
месе ♦бірігу» д
е
г
е
н
 сѳздермен емес, ♦киылы­
сушы»  сабақтасушы деген  түсінік  бойынша белгілеу 
қажет». (Кѳрс. шыг”
 24— 25 беттер.)
Б үл
 түжырымдаманың мәніне токталардан бүрын, ба- 
яндамашылардың, «ат айналып казыгын табады» деген- 
дей, кітаптану ғылымы калыптаса бастағанда-ак оның 
курамы туралы дау-дамайға не себепті барғандары тура­
лы бірер сөз айтылуы кажет.
Жоғарыда ескертілгеніндей,  кітаптанудан оның өр 
түрлі салалары бұрын кдлыптасты. Солардың ең ірілері 
一
 кітапханатану мен библиографиятану. Бұл екеуі күні 
бүгінге дейін бір артықшылықтарынан айрылып кала­
тын дай,  өздерінің  зерттейтін  ғылымын  кітаптануга 
коскылары келмейді. Мысалы, 3. П. Оленева мен И. А. 
Скороход: «Попытки книговедов рассматривать библио­
тековедение лишь как ч
а
с
т
ь
 книговедения... совершенно 
необоснованны» деп шорт кеседі. («Кітаптанушылардың 
кітапханатануды кітаптанудың бір бөлегі ғана деп қарауға 
тырысатындығы... ешкандаи қисынға келмейді») (3. П. 
Оленева, И. А. Скороход. К вопросу о взаимоотношений 
книговедения и библиотековедения. Сб. с
т
а
т
е
й
 и материа­
лов Б-ки АН СССР по книговедению», 1970, т
. 2, с
т
р
. 249.)
Осы сипатты айтыс-тартыс шет елдерде д
е
 кезігеді. 
Бұларда тіпті кітаптану дегеніміз кітапхана туралы гылым 
ба, өлде кітап туралы ғылым ба?—  деген са
уал койыла­
тын көрінеді.
Сикорский мен Немировскийлер екі жакты бірдей
77

қанагатгандыратын қағида іздестірген. Ғьшым оны жасау- 
шылардың келіссөз жүргізуі арқылы а
л
г
а
 баспайтыны 
белгілі б
о
л
с
а
 да, баяндамашылардың үсынысында көңілге 
конымды  жагдаятгар кездеседі. Ол —  кітаптанудың диа­
лектикалык табиғаты. Бір жағынан, кітаптану біртүтас 
рылыми  пөн,  екінші жағынан,  кітаптану  жүйесіндегі 
д
ербес  пөндердің  кешенді жиынтығы. Дау тугызатыны 
бұл емес, баяндамашылар  ұсынған  схема. Ягни автор­
лар  жаңағы  қагаданы  нақтылы  диаграммага көшіреді. 
Олар бүл диаграміѵшны былай деп түсіндіреді:
«Иллюстрируя э
т
у
 операцию так называемой диаграм­
мой Венна, можно изобразить наши научные дисциплины 
в
 виде кругов, совпадающие участки которых символизи­
руют результат «пересечения», или же т
о
т
 круг вопросов, 
который подлежит совокупному рассмотрению книгове­
дением и отдельными дисциплинами к
н
и
г
о
ве
дч
ес
ко
го
 цик­
ла» (Проблемы рукописной и печатной книги». «Наука». 
М., 1976, с
т
р
. 18-19).
Эр дөңгелек өз проблемаларымен үлкен дөңгелекке 
жарым-жартылай  кірігеді.  Үлкен  дөңгелекке  яки 
кітаптануға  енген бөлегі кітаптану мен жеке  пөннің 
бірлесіп карауына жатуы тиіс.
Мүндай шешімнің тиімді жагы сол, кітаптану саласы­
на полиграфияны да, кітап сатуды д
а е
н
г
із
у
г
е
 мүмкіндік 
береді. Ал кешенді түрде шешілетін мөселені ғалымдар 
өзара келісіп ал
уга тиіс.
Ғылымды келісім  шарт бойынша жүргізу жөнінде 
бүдан бүрын д
а
 талай үсыныстар болган. Кезінде оның 
ғылыммен  үй  қайнаса  сорпасы  қосылмайтындығы 
дөлелденді. Өйткені ондай келісім тек субъективтілікке 
апарып соғады. Мөселе жалпы мен жалқының байланы­
сы хақында. Кітаптану гылымдарының арасында ішкі бай­
ланыс бар екендігі күмөн келтірмейді. Бұл арада өңгіме 
«қиылысушылық» жөнінде емес, кітаптану пөндерінің ди­
алектикалык бірлігі, бірліктің көп кырлылығы туралы 
болуы тиіс. Кітаптану пөндері —
— кітап туралы көп саты­
лы білімдердің жүйесі.
Осы себепті А. Беловицкая «Жалпы кітаптану» атты 
оқу құралында кітаптану ғылымының пөндері үйлесім 
тапқан бір жүйеге кіретіндіктен, оның з
ерттеуін де сол 
жүйелік сипатына с
а
й
 жүргізу керек д
е
г
е
н
 күнарлы идея 
ұсынады. Жалгыз Беловицкая емес, басқа д
а
 галымдар 
ұсынған жүйелілік теориясы дамытыла келе жүйелі-ти- 
пологиялык ѳдіс боп калыптасты.
78

ЖҮЙЕЛІ-ТИПОЛОГИЯЛЫҚ ТҮЖЫРЫМДАМА
Бүл өдіс объективтік дүние кұбылыстарының өзі жүйе- 
жүйе құбылыстардан тұратындығын е
с
е
п
к
е
 алады. Табигат 
пен қогам дамуының қүбылыстары бір-бірімен тыгыз бай­
ланысты. Олар бірінен бірі туындайды, бірінің орнын бірі 
басады, бірі өшсе, екіншісі жанады. «Жүйе», «жүйелілік» 
ұғымдары осы диалектика заңдарыньщ нақты көрішстерінен 
саналады.  Табигат пен  қогам  дамуы  заңдылықтарын 

жүктеу/скачать 5,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: