К іта п та н у негіздері: о ку құралы. А лм аты, «Са нат», 1 9 9 1 7 6 бет

териалдар ж эн е   репертуар  ү ш ін   ж а у а п к е р ш іл ігін  а р тгы - 
р у  туралы » қаул ы сы ны ң  м ү л т ік с із  оры нда луы н ка м та м а­
сы з е ту талап е тіл сін .
Ѳ тке н  та рихты  түзете алм айсы ң.  Б ізге   қы м баты  
一
 та ­
р и х   т а ғы л ы м ы .  Ж а м а н ы н а н   ж и р е н іп ,  ж а қ с ы с ы н а н  
ү й р е н у ім із   ке р е к.  Б ү р ы н ғы   бойға  с ің ге н   өд етім із  бой ы н­
ш а, ш ы н д ы кты  көлегейлеп, ж а у ы р д ы   жаба то ки ты н  өдет- 
тен ары л уы м ы з кд ж е т.
1991  ж ы л д ы ң   28  м а усы м ы   —  респуб л ика м ы зд а ғы  
к ү л л і  зиялы   ка уы м ,  барш а  х а л ы қ   есінде  м ө ң гі  ка л а ты н  
ал ты ннан ко ң ы р а у та ғы л ға н  к ү н .  Б ұ л  к ү н і Қ а за қ К е ң е с тік 
С о ц и а л и с т ік  Р е сп у б л и ка с ы н ы ң   «Баспасөз  ж ө н е   басқа 
б ұ қа р а л ы қ  а кпар а т  қүр а л д а р ы   тур а л ы   Заңы»  кабы лда- 
н ы п ,  баспасөз  бостанды гы   ж а р и я л а н д ы .  Заңны ң  сол  б ір  
сал танатгы  ж олд ары  бы лай деп түж ы ры м д а л д ы :
♦Баспасөз  ж ө не  басқа  б ү кд р а л ы к  а қпар а т  күра л д ар ы  
е р к ін .
Сөз  бостанды гы   ж ө не  баспасөз  бостанды гы на  Қ а за к 
К С Р   К о н сти туц и я сы   к е п іл д ік   береді.  О ны ң  м ө н іс і 
一
  ой- 
п ік ір д і б іл д ір уге ,  іздеьгіп,  та п қа н   а қп а р ,  идеяларды  к а н ­
дай  ны санда  болсы н,  баспасѳз  ж а н е   баска  б ү ка р а л ы к 
а кп а р а т құрал д ары   а р кы л ы   та р а туга  к ү кы л ы   деген  сѳз.
1 4 7

Б ү қ а р а л ы қ   а қ п а р а т қ а   ц е н з у р а   ж ү р г із у г е   ж о л  
берілмейді».
Баспасөз  е р к ін д іг і  қ а з ір д ің   өзінд е-ақ  и г і  н ө ти ж е л е р ін  
б е р уд е .  Ж а р и я л ы л ы к   б ү р ы н   ж а с ы р ы л ы п   қо й м а д а  
үста лған  небір к ү п и я н ы  а қта р ы п ,  соны  та кы р ы п та р ға  ба­
р ы п ,  е л ім ізд ің   қа б ы р га л ы ,  к ө к е й к е с т і  проблем алары н 
саралауға  м ү м к ін д ік   ту ғы зд ы .  Б аска  сөзбен ай тканд а,  га - 
зет-ж урналдарды ң, баспа, теледидар, радионы ң таңы ры бы  
м ен проблем атикасы на ке ң  ө р іс  аш ы лды . Т арихы м ы зд ы ң , 
өдебиетім із  бен  м ө д е ни е тім ізд ің   а қта ң д а қ  беттері  к ү н   са­
нап ж о й ы л ы п  ке л е д і. Б ұ л  — б ір .
Е кін ш ід е н ,  ой  е р к ін д ігін е   ж о л   аш ы лды .  П лю рализм  
гы лы м д ы , ж а л п ы  ш ы ға р м а ш ы л ы қты  д огм атты қ бүғаудан 
б о саіты .
Ү ш ін ш ід е н ,  баспасөз  е р к ін д іг і  е л ім із д ің   е р к ін д ік , 
тө уе л сізд ік  алуы м ен  ү ш та суы   аркасы нда  б үры н  им перия 
түса у салып ке л ге н  ұ л т іы қ  идеяларды ең зөру, ең қа с и е тгі 
м індеттер дөреж есіне кө те р у ге  қол айл ы  ж а ғд а й  ж асады .
Н а р ы к  кы сп а ғы н а   ү ш ы р а п ,  қа р ж ы   ж а гы н а н   қи ы н - 
ш ы л ы қ кө р ге н  баспаларга,  к ө п -к ө п  а қпа р а т қүр ал д а ры на 
ү к ім е т   тарапы нан  кө м е к  көр се тіл уд е.  Қ а за қстан  Р еспуб- 
л и ка сы   П р е зи д е н тін ің   ж а н ы н д а ғы   М е м л е ке ттік  саясат 
ж ө н ін д е гі ү л т т ы қ  кеңес  б е к іт к е н   «Қазақстан Р е сп уб л ика - 
сы   ө л е у м е т т ік -м ө д е н и   д а м у ы н ы ң   тұ ж ы р ы м д а м а с ы »  
с е кіл д і  маңы зды   қ ү ж а т т а   канд ай   ш аралар  қол д а ны л ы п  
ж а тқа н ы   ж а қс ы   а й ты л ға н .  Е р к ін   ш ы ға р м а ш ы л ы қ  еңбек 
ү ш ін  эко н о м и ка л ы к, заңд ы қ, қа р ж ы л ы қ, өл е ум е ттік ж ө не  
басқа  ж а ғд а й л а р   ж а са у,  қа л а м ге р л е р д ін ,  ж а л п ы   өнер 
а д а м д а р ы н ы ң   ш ы ға р м а л а р ы   м ен  а в т о р л ы қ   қ ү к ы қ -  
тар ы ны ң   қо р ға л у ы н   кам там асы з  ету,  олар  ү ш ін   са л ы қ 
ж е ң іл д ікте р ін  б е л гіл е у кө зд е л іп  оты р.
Б а сп а   о р ы н д а р ы н а ,  га з е т -ж у р н а л д а р га ,  ө з ге   де 
б ұ ка р а л ы қ а қп а р а т құр ал д а р ы на  көм ектесуд ің  ж а қс ы л ы қ  
ж а қ т а р ы м е н   қ а т а р ,  б а сп а сө з  б о с та н д ы ғы н а   н ұ к с а н  
т и гіз е т ін   тұста ры   бар  е к е н д ігін   ж а сы рм ауы м ы з  ке р е к. 
А қ ш а   қа п ш ы ғы   д е й тінге   тә у е л д іл ік  баспа  оры нда ры ны ң 
б үры и ғы ш а   ж о га р ғы   ө кім е т  оры ндары на  ж а л та қта уы н а , 
к ө п   жагдайларда  ресми  п ік ір м е н   м ін д е тгі  түрде  санасуға 
м ө ж б үр  етеді.  К е й  ж е ке   редакторларды ң ж а л та қ,  табаны  
бүрсіз, газетгері азусы з ке л е тін і осы ны ң зардабы ма дерсің.
Е р к ін д ік   п р и н ц и п т е р ін   ж е т е   т ү с ін б е й   б е та л д ы  
к е т у ш іл ік  
一
  баспасөздің  ж ө н е   б ір   осал  тұсы .  Баспасөз 
т у р а л ы   ж о ға р ы д а   а у ы з ға   а л ы н га н   З аңда  б а спа сөз 
е р к ін д іл ігін   те р іс  пайд ал ануға  ж о л   ж о қ   д елінген.  А та п
1 4 8

а йтқанд а, б ү ка р а л ы к баспасөз күр а л д ар ы нд а  м е м л е ке ттік 
ж ө н е   басқадай  қ ұ п и я   м ө л ім е тте р д і  ж а р и я л а у га ,  ө м ір  
с ү р у ш і  ко н с ти ту ц и я л ы қ  қү р ы л ы с ты   кү ш те п   к ү л а т у   не 
ө зге р ту  м ақсаты н  көздеп  үн д е уге ,  м е м л екеттін е ге м е н д ігі 
мен  а у м а қ т ы к   тұта сты ғы н   б ү зу ға   ш а кы р ы п ,  соғы с,  зор- 
л ы қ-зо м б ы л ы қ,  қ д ты ге з д ікт і  на си ха тта уға ,  ү л тт ы қ,  этн и- 
к а л ы к,  н ө с іл д ік,  өл е ум е ттік,  д ін и  ө ш п е н д іл ік т і қо зд ы р уға  
ұ л т т ы қ   ж ө н е   сословиелік  а р т ы қ ш ы л ы к   пен  т ө з ім с ізд ікті 
д ө р іп т е у г е ,  п о р н о гр а ф и я н ы ң ,  б а с қ а   да  к ы л м ы с қ а  
и те р м е л е й тін   ж о л с ы зд ы қта р д ы ң   к е з   ке л ге н   т ү р л е р ін  
та р а туга  ж о л  берілм ейді.
А л а й д а   бұл  талап  ка та ң   е ске р іл е   бермейді.  К е й б ір  
б ұ қа р а л ы к  а қпар ат  күр а л д а р ы ,  баспалар  ү л т т ы қ  мүдде 
мен  ұ л тш ы л д ы к  арасы н  айы ра  берм ейді,  өзге  ж ү р т т ы ң  
нам ы сы на  ти е тін ,  е л д ік  ка с и е тін   қо р л а й ты н   у гіт-н а с и х а т 
ж ү р гіз е д і.
Б аспасөз  е р к ін д ігін   п а йд а л ан ы п,  не  т ү р л і  өсек-аяң  
қо қс ы қ т а р ға   бой  ү р у ,  сенсацияны ң  ж ө н і  сол  екен  деп, 
ж а л а қ о р л ы қ қа   салы ну,  өз  ө ш ін   ал ам ы н  деп  ж ү р іп   ел 
к ө ш ін  ұ м ы ту , б ір л ік , б е р е ке л ігін   ойлам ау ф а ктіл е р і оры н 
тебуде.  Ү л ке н   о л қы л ы қ  —  баспасөздің  бір қа та р   буы нда- 
р ы н ы ң   ү к ім е т   қа р ж ы сы н а   ұста л ы п ,  б и л ік   басындағы  чи- 
н овни кте рд ен б е л гіл і дөрежеде тө уе л д і болуында.
Баспасөздің  табысы  м ол айы п,  өз  қа р ж ы сы м е н   т ү т ін  
түте тке н ін е  не ж е тсін.  Қазақстанда б ұ қа р а л ы қ а қпа р атгы ң  
а л ға ш қы   корпо р ац и ял а ры   пайда  бола  бастады.  Өз  к ү н  
к ө р іс ін   кам та м а сы з  е тке н   қ а й с ы б ір   га зе т  («Караван») 
тө у е л с із  телестансаларға  ие  б о л у ға   та лпы нуд а.  Қ а з а қ  
б а сп асөзі  м үн д а й   к ү й г е   қ а ш а н   ж е т п е к?   К ө п   ж а ғд а й  
м е м л е ке ттік  тіл д ін   ш ы н   м өнісін д е   өз  к ү к ы гы н   іс   ж ү з ін е  
асы ра  а л уы на  байланы сты .  О ндай  ж а гд айд а  қ а з а қ   т іл ін  
б іл у ге   деген  талпы ны с  к ү ш е й іп ,  к д з а к   га зе тте р ін ің   тара­
л ы м ы   көбейер еді.
Б аспасөз  е р к ін д ігі  —  ел  п р о гр е с ін ің   ш е ш у ш і  ш артта- 
р ы н ы ң  б ір ін е  ж атады .
Баспасөз  бостанды гы   ж а р и я л а н д ы ,  е нд і бөрі  ор ы н  о р ­
ны н а   ке л е д і,  ж ү р тты ң   ойы на  б ө ге сін   жасалм айды   деу 
асы гы с айты л ған, и г і ш ы н д ы кта н  г ө р і ің к ө р  тіл е кке  үқсас 
қо р ы ты н д ы   болы п  ш ы ға р   еді.  К о м м у н и с т ік   партия  өзі 
б ір   п ік ір д е г і,  б ір   ойдағы   п а рти я   бола  түр а ,  б ү к іл   зиялы  
қа у ы м д ы ,  бұқара  х а л ы кты   ш ы л -ш ы б ы р ы н   калды рм ай 
тү ге л   м а р кс тік-л е н и н д ік  идеология  күрсауы нд а  төрбие- 
л е д і.  П а р т и я н ы н   и д е я л ы қ   ж а у ы н г е р л е р і  а т а л ға н  
ж үзд е ге н ,  м ы ңдаған идеология қы зм е тке р л е р і, ү гіт ш іл е р ,
1 4 9

н а с и х а тш ы л а р ,  ж а з у ш ы ,  га л ы м д а р ,  п а р ти я н ы н   қол> 
қа на тта р ы  
一
  ж ур н а л и сте р ,  ред актор лар  кад рл ары н  бау- 
л ы п  ш ыңдады. Б ізд ің  ө ркд йсы м ы зд ы ң  ой-санамы з үстін е н  
қа р а й ты н   р е д актор д ы   б ы л ай   қ о й ы п ,  ө р қа й сы м ы зд ы ң  
к ө кір е гім із д е  іш к і  ре д а кто р  д е й тін   қо н ж и ы п  ал ы п,  «олай 
ж азба, былай жаз» деп бұл тартпад ы .
М ін е ,  осы  р е д а кто р л ы к  б а қы л а у,  басш ы лы қтан  дөл 
қ а з ір  қү ты л д ы қ, а р ы л ы п  б о л д ы қ деп айта алам ы з ба?
К іт а п  ж өне к іт а п  іс ін ің  бас тұл гасы  — редактор. К е ш е гі 
то та л и т а р и з м   за м а н ы н д а   к іт а п   р е д а кто р ы   а в т о р га  
к е ң е с ш і-к ө м е к ш і  б о л у д а н   г ө р і,  у а гы з ш ы -м е н т о р , 
б а қы л а уш ы -цензор  р ө л ін   к ө б ір е к   атқарды .  Б ү гін д е р   де 
қа р а п   оты рсаң,  қд й сы б ір  ре д акто р лар   «пөледен  м а ш а й ы қ 
қаш ы п ты » ,  «мына  п ік ір д і  сы л ы п   тастайы қ,  өне  ойы вды  
қы р ы п  тастайы к» деп оты рады .  Д ем ек, кеңес зам аны ндағы  
«олай  ойламайсы ң,  бы лай ойлайсы ң» дейтін м а ш ы ғы н   ө л і 
тастам аған.
Б ір   қа л ы п та н   ш ы ғы п   к е т к е н ге  
пөле  із д е н г іш т ік , 
ж о ға р ы  басш ы ны ң кө ке й ін е н  ш ы гуд ы   ойлау деген си я қты  
кү н б а ға р л ы қ  п и ғы л   б ізд і  ө л і  м үрны м ы зд ы   те сіп  ө т кіз ге н  
ж е л  бұйдадай соза ж етелеум ен келеді. К ө п -кө п  ағай ы нны ң 
баспасөз е р к ін д ігін  т ү с ін у  д ө р е ж е сін Қ азақста н Р еспубли- 
ка сы   А қп а р а т  ж ө н е   ко га м д ы қ   ке л іс ім   м и н и стр і  А л ты н - 
бек  Сөрсенбаев бы лай деп сы патга й д ы :
♦ Б іздің  П р е зи д е н т  сан  а л у а н   т ү р л і  кө зқа р а ста р д ы  
кдбы лдауда  ш ы н а йы   т ө з ш д іл ік   ка л п ы н   кө р се тіп   кел е д і. 
Ж асы ра ты ны   ж о қ ,  га зе т беттерінде  т іп т і ө т к ір   м атериал- 
дар  ж а р и я л а ны п   ж а та д ы .  Р еспубл ика П резид е нті осы ган 
байланы сты   ө зін ің   р е н іш ін   а й ту   ү ш ін   м аған б ірд е-б ір  рет 
телеф он  со қкд н   емес  ж ә н е   өлдеқандай  ш ара  колда нуд ы  
талап еткен к е з і ж о к .
А л   кы зм е т  л ауазы м ы   одан  әлдеқайда  тѳм ен  ту р га н  
ө р т ү р л і  аппара ттагы   ке й б ір   ш е н е у н ікте р   сол  за м а тга -а қ 
тіке л е й   телефон  бойы нш а ко ң ы р а у  ш алы п,  ѳздеріне  «азу 
к ѳ р с е тке н і  ү ш ін »   б е л гіл і  б ір   га зе тке   ш ара  қо л д а нуд ы  
сүрап, 
і і ш г ы м
 
а й та ты ны   бар».  («Егемен Қазақстан»  га зе ті, 
29  ш ілд е,  1997 ж ы л ).
К ә ң іл і  ж а қп а ға н   м атериалды   ж ариялады   деп  баспа 
орны на  кы сы м   ж а сау,  тіл ш іл е р д і  куд алау,  редакторды  
о р н ы н а н   т а й д ы р у   —
— іл г е р і  б а с қа н   а я ғы н д ы   к е й ін  
ке тір ге н н е н   өзге,  пайда  ке л тір м е й д і,  те к  зиянга  ш ы ға д ы , 
ө з  к ө л е ң к е с ін е н   қ о р қ а т ы н   р е д а к т о р л а р д ы ң   с а н ы н  
кө б е й тіп ,  ой  түм ш алайд ы ,  қ о ға м   дам уы на  тұса у  болады. 
Б ір е у д ің   п ік ір ін е   қа р сы   е ке н сің ,  дау  айты п  айты скд   түс,
1 5 0

ш ы н д ы гы н   дөлелде.  А за м а тты қ  ары ңа  ти д і  е ке н  —  сотқа 
бер.  Б ір а қ   б и тке   өкпелеп  тоны ңды   о тка   салма,  баспасөз 
е р к ін д іл ігін е  зи яны ң д ы  ти гізб е , д е м е кпіз.
Б а сп а сө з  б о с та н д ы гы   —  б ү к іл   ел  р и з ы ғы ,  к ү т ы , 
ж а р қ ы н   болаш ағы м ы зд ы ң  к е п іл і.  О ған  баспа  редакторы , 
барш ам ы з солай кд ра уы м ы з ке р е к.
А д ам   ойы   е р ік т і.  Е р ік т і  ой  к іт а п   сөзіне  айналса  —  ел 
и г іл іг і.  С аяси  п л ю р а л и зм ге   б о й ы м ы з  ү й р е н іп   ке л е д і. 
Б ү г ін г і  қо га м ы м ы зд а   алуан  т ү р л і,  б ір -б ір ін е   ке р е ға р , 
б ір ін -б ір і  ж о қ қ а   ш ы ға р а ты н  сан  ки л ы   п ік ір л е р   айты лы п 
ж а тад ы .  О ган  ж ұ р т ш ы л ы қ  т ік с ін е   қарам ай д ы .  Е л  п ік ір ін  
ести,  о к и   ж ү р е ,  өз  п ік ір ін   ка л ы пта сты р а д ы .  Сөз  ж өне 
баспасөз ту р а л ы   қ ү к ы қ т ы ң  заң  ж ү з ін д е  б е к іт іл у і осындай 
и г і  н ө ти ж е л е р ге   ж е ткізу д е .  Б ір   адам ны ң  не  партияны ң 
аузы на  ка р а п ,  соны ң  айтқанд ары н  сағы здай  ш айнайты н 
заман ө тті.
Ө ри не,  е р ік т іл ік   ж ө н ін д е гі  к ү қ ы к т ы ң   м ө н -ж а й ы н  
д үры с  тү с ін е   б іл у   ке р е к.  Өр  нөр сенің   ш е гі,  ш е т і  болаты ­
ны   с е кіл д і  е р ік т іл ік   үғы м ы   ш етсіз,  ш еңберсіз  емес.  Б ос­
та н д ы к  ауасы н  ж ү т у   б ір   баска,  ауа  ж а й ы л у   б ір   басқа. 
Ж а л п ы  а д а м за тты қ ережелермен санаспайты н,  санаскысы 
ке л м е й тін   б е й п іл   ауы з  өзіне  де,  ө зге л е р ге   де  зиянды . 
Е р ік т іл ік  к ұ к ы р ы  тур а лы  занщы ке р е гін е  ж а р а та   оты ры п, 
елдің б ы л ай ғы   зандары н а я қ асты  е туге  ж о л  ж о қ .
2. КГГАП ЖӨНЕ КГГАП ІСІНІҢ
МАТЕРИАЛДЫК, ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕПЗІН НЫҒАЙТЫП, 
БАЙЫТЫП ОТЫРУ.
ҒЫЛЫМИ-ТЕХНИКАЛЫҚ РЕВОЛЮЦИЯ ЖЕТІСТІКТЕРІН 
ӨНДІРІСКЕ ЕНПЗУ
Г уте нб е р г  зам аны нан  бері  к іт а п   басу  ic i  зо р  кд р кы н  
алды .  Қ о л  т е р ім і  м а ш и на л ы қ те р ім ге   а уы сты .  Б е р тін ір е к 
ф ототерім ,  ко м пью те рм ен  те р у  кол д а ны л а  бастады.  Бас­
па  те хн и ка сы н ы ң   ж е т іс т ік т е р і  ү ш а н -те ң із.  М ін е ,  осы ны ң 
бөрін к іт а п   ө н д ір ісін д е  бары нш а т о л ы к  пайд ал ану ке р е к.
К іт а п   іс ін ің   м а те р и а л д ы к,  э к о н о м и к а л ы к   н е г із ін  
н ы га й ту   дегенде  б ұга н   дейін  қо л д а н ы л ы п ,  іс   ж ү зін д е , 
п р акти ка д а  ө зін  а қта ға н  ш араларды естен ш ы гарм а уы м ы з 
ке р е к.
Кеңес ө к ім е т і ө м ір ге  к е л у ін ің  а л ға ш кы  күн д е р ін д е -а қ, 
я ғн и   1 9 1 7   ж ы л ы   27  қа за н д а   (е с к і  с ти л ь   б о й ы н ш а ) 
Б е й б іт ш іл ік   ту р а л ы ,  Ж е р   тур ал ы   Д екр етте р м ен  катар, 
б ір   м е згіл д е   Б аспасѳз  тур а л ы   Д е кр е т  ка б ы л д а н га н ы н  
білем із.
1 5 1

С оңғы   қ ұ ж а т т ь щ  ел  баспасөзінің  б ы л а й ғы   тағды ры на 
п а й д а -з и я н ы н   б е зб е н д е й тін   у а к ы т   т у д ы .  З и я н ы   —
— 
ж о га р ы д а   а й ты л д ы .  П ай д а сы   —  к іт а п   ic i  ж о сп а р л ы , 
ж ү й е л і тур д е  ке ш е н д і ш е ш іл іп  о ты р д ы .  О р та л ы к А т кд р у  
К о м и те т і  «М е м л е ке ттік  баспа  туралы »  (11  қаңта р  1918 
ж ы л ),  Х а л ы к  Ком иссарлары   К е ң е сі  ^П ол и гр аф и я л ы к іс й  
ұ й ы м д а с ты р у   тур ал ы »   (1 2   ш іл д е   1 9 1 8   ж ы л ),  «Баспа 
ка ға зд а р ы н   б вл у туралы »  (19  кд раш а  1 91 8  ж ы л )  ка у л ы - 
ка р а р л а р  кабы лдады .  1919 ж ы л ы   20  м а м ы р к ү н і Р К Ф С Р  
М е м л е ке тгік  баспасы  кұ р ы л д ы .  О ньщ   алды нан  біраз к ү н  
б ұр ы н   Б ү к іл о д а қ т ы қ   О р та л ы к  А т к а р у   К о м и те т і  П рези- 
д и ум ы н ы ң   қаул ы сы м е н  к іт а п   саудасы н  ж ү р гіз е т ін   Ц ен­
тропечать м екем есі ж ү м ы с  істе й  бастады.
Баспа  ic i  бұратана  а та н ға н   ш е т  айм ақтарда  қа у ы р т 
ко л ға   ал ы нд ы .  Қ азақстанда  Б ү к іл о д а қ т ы қ   м е м л е ке ттік 
б а с п а н ы ң   ф и л и а л ы   к ұ р ы л д ы .  (К и р го с и з д а т ).  О н ы ң  
Е р е ж е с ін   1 9 2 0   ж ы л ы   3  қараш ад а  Қ а за тко м   төрағасы  
С ейткали М еңдеш ев б е кітке н  еді.
К а за қс та н   е р к ін  ел болы п,  өз  қо л ы   өз аузы на  ж е тке н - 
нен б е р гі ж е р д е  баспа оры ндары  кѳб е й д і, сѳз бостанды гы н 
қдм там асы з  етуде  а й та р л ы қта й   іл ге р іл е д і.  Б ү га н   қуа н а  
о ты ры п, р е н іш   туғы за ты н  ж ө й тте р д ің  де аз емес е ке н д ігін  
м о й ы н д а уы м ы з  ке р е к.  Н а р ы қ к а   ө т у   к е з е н ін ің   а уы р т- 
п а л ы ғы н   өсіресе  м эдениет  саласы  кө те р е  алм ай,  акса уға  
үш ы ра д ы .  М ы салы ,  к іт а п   ө н д ір іс і  т іп т і  кұл д ы р а п   к е т гі. 
Б үд ан  он  ж ы л   б ұр ы н  елде  е к і  ж а р ы м   м ы ң   аталы м  к іт а п  
ө нд іріл се,  1 9 9 5   ж ы л ы   600  аталы м нан  сөл  а р ты қ  қа на  
к іт а п  ж а р ы қ  кө р д і.  О ның басым б ө л е гі — о қ у л ы к , педаго- 
г и к а л ы қ   әдебиет.  С оңғы   ү ш -т ө р т   ж ы л д ы ң   көл е м інд е 
Ка за кстанд а 6 м ы ң  кіта п х а н а   ж а бы лд ы .
К іт а п х а н а   ж ү й е с ін ің   қы с қа р у ы ,  х а л ы кты ң   сатып  ал у 
қа б іл е тін ің  к е м у і к іт а п  таралы м ы на а у ы р  с о қкы   боп ти д і. 
1970  ж ы л д а р ы   ң а за к  прозасы ны ң  б астапкы   ти р а ж ы ,  та ­
ралы м ы   прозада  35  м ы ң,  поэзияда  12  м ы ң   болса,  1996 
ж ы л ы   ол ти іс ін ш е   7 ж ө не  2  м ы ң ға  д е й ін  азайды .
Б ұ л   өрине  өтпел і  кезеңге  төн  к ө р ін іс .  Э коном ика  мен 
м ө д ени е тім із  іл г е р і  басаты н  к ү н   де  туа д ы .  О ған  сенім  
б е р ік.  О лай  д е й тін ім із соңгы   ж ы л д а р ы   н а р ы қ  қы спағы на 
қарам астан м е м л е ке тгік баспалардың саны  е к і есеге ж у ы қ  
көбейд і.  Ж ө н е  ең бастысы 
一
 сол баспаларды ң бөрі ү к ім е т  
тарапы нан ж ө р д е м -кд р а ж а т ал ы п о ты р .
К іт а п  ж а н е  к іт а п  ісін е  ғьш ы м и  б асш ы лы қты ң  маңызды 
ш а р тта р ы н ы ң   б ір і  баспа,  полиграф ия  ж ө н е   к іт а п   сауда­
сы,  кіта п х а н а л а р   мен  библиограф ия  о ры нда ры ны ң  мате-
1 5 2

р и а л д ы к-те х н и ка л ы к базасы н ү н е м і н ы га й ту  м әселелерін 
дер  кезінде  ш е ш у д і  кѳ зд е й д і.  Баспа  ө н ім ін ің   кд й   т ү р ін ің  
болсы н  (к іт а п т а н   бастап  д аста р кан  м ө з ір е т і  басы л га н 
қд ғазға дейін) п о л и ір а ф и я л ы қ һөм  кө р к е м д ік  б е зе н д ір іл у і 
ө зінш е б ір  дизайн.  Б аспа  ө н ім д е р і ж о га р ы   сапалы , б ү г ін г і 
заман  талап-т ія е гін е   сай  басы лы п  ш ы гу ы   ти іс .  ♦ К и ім іне  
кар ап   карсы   алады ...»  деген  с е кіл д і,  б ұл  
一
  м е м л е ке ттің  
б ү г ін г і  х а л -а х у а л ы н   б іл д ір е т ін   ^ д ү ш п а н   кө з»   к ө р - 
с е ткіш те р д ің   б ір ь   Е нд еш е,  к іт а п   ж ө н е   к іт а п   іс ін   осы  
зам ангы  р ы л ы м и -те х н и ка л ы қ ж е тіс тікте р д щ  дәреж есінде 
ұста уға  ты р ы су кд ж е т ,
К іт а п  ө не рі  еж елден  ел  м өд ениетінің өресіне  сы н.  А в - 
торды ң  әз  ш ы ғарм асы нд а  о қы р м а н ға   а й та й ы н   д е ге н ін  
дұры стап,  т о л ы к   м вн інд е   адем ілеп  ж е т к із іп   беру  сонау 
қад ы м нан  б е р і  кө н е р м е й ,  та усы лм ай  ке л е   ж а т к а н   и г і 
дөстүр.  Қ о л ж а зб а   к іт а п т ы   к ө ш ір у ш ін ің   ка л л и гр а ф и ясы , 
ж а з у   м ә н е р ін ің   а д е м іл ігі,  сур е т,  о ю ,  н а к ы ш т а р ы н ы ң  
к е л іс т і  салы нуы   өмөнда  х а л ы к   р у х ы н ы ң   б и ік   табы сы , 
ш ы ға р м а ш ы л ы к еңбек  ө р к е н ін ің  ө с ке н д ігі саналган.  Ж а ­
за ты н   қа ға з ы   ж а р а с ы м д ы ,  сапалы ,  қа л а м ы н ы ң   ұ ш ы  
ш ы ң д а ул ы   болм аса  —
— б ү л   ш ебер  ко л д ы   о л а к   е те д і, 
м ін іс ке р д ің  м ү м к ін д ік т е р ін  тары лтады .
Баспа  к іт а п   д үни е ге   ке л ге н н е н   бері  елд ің  э ко н о м и ка - 
сы н, те хникасы  мен м өд ени етінің  ж а й ы  ш е б е рл ік ш ы ңьш а 
ш ы ғуд ы ң ш е ш у ш і ш а р тш р ы н ы ң  б іріне айналды .  С уретш і, 
баспахана  м ам андары на  ке л с е к,  бұлар  бар  м ү м к ін д ік т і 
с а р ка   пайдалана  о т ы р ы п ,  к іт а п   ке л б е тін е ,  тұ л ға с ы н а  
кө ркем  бейне ж а н ы н  дары таты ндай, ө м ір ін  беретіндей е тіп  
еңбектенулері м інд ет.
П олиграф ия
 
сөзінің 
м ө н і с і   ж а з у ,   б а с к а   д а   с у р е т ,  
б е д е р л е р д і 
көбейту 
д е г е н г е   с а я д ы . 
«Поли» 
—  
*көп»,  гр а - 
фо
丨一
сы зу,  сурет  салу,  ^ж а зу
參
  м ағы насы н  б іл д ір е д і.  П о - 
лиграф ш ы   ө не рі  те р ім не н  басталады.  Е уропада,  А м е р и - 
ка д а   X IX   расы рд ы ң  е к ін ш і  ж а р ты с ы н а   д е й ін ，б із д ің  
Қ а з а қ с т а н д а   Е к і н ш і   д ү н и е ж ү з і л і к   с о ғ ы с т ы ң   а я қ   ш е н ін е  
дейін кіт а п , газе т көбінесе  қо л м е н  те р іл д і.  К е й ін  м о но ти п, 
линотиптер  пайда  болганда  м а ш и н а л ы к  те р ім ге   к ө ш т і. 
Қ а з ір   п о л и гр а ф и я   ө н е р к ө с іб і,  ж а л п ы   б а с п а ге р л ік   іс  
ко м п ь ю те р л ік,  са н д ы к  те р ім ге   бет  алды .  Т е р ім д і  беттеу, 
ж а л п ы   к іт а п   м а к е т т е у   i c i   ж а ң а   т е х н и к а   м е н   т е х н о л о г и я  
не гізінд е  ж е тіл д ір іл е   түсуд е.  К іт а п   б е тте р ін ің   баспахана­
да  дұры с  б ү кт е л у і  (ф альцовка),  ту п те л у і  т.  т.  —  б ө р і  де 
кітап басылымының  сапалы  шығуының  бүлжымас  шар­
ты.  Суретшілер,  баспахана  мамандары  —  нағыз  кітап
1 5 3

и н ж е н е р л е р і.  О лар  к іт а п   м а зм үн ы н  о кы р м а н га   то л ы қ  
м өнінде  ж е т к із у ге   а т  салы сы п,  ө нім ы ің   өнер  ш ы ғарм а сы  
д ө р е ж е с ін е   к ө т е р іл у ін е   к ү ш - ж іг е р л е р ін   б а р ы н ш а  
ж үм саул ар ы  ти іс .
Баспа  ө н д ір іс і,  соны ң  іш ін д е   к іт а п   ө н е р і  эко н о м и ка  
айнасы   б о л уы м е н  қа т а р ,  сол  а й н а н ы ң   е л ге   қ ы з м е т ін  
ж а қс а р ту ға   өз  та р апы н ан  м ы қта п   үлес  коса  алады .  Рес­
п у б л и к а   п о л и гр а ф и с т е р і  ү к ім е т   т а р а п ы н а н   қ о л д а у  
көрсетілген ж а гд айд а та у қо п а р а р л ы қ ж ұм ы ста р  а тқа р уға  
қа б іл е тті е к е н д ігін   Қ а за қста н  Ү л т гы к  б а н кі Б а н кн о т фаб- 
рика сы ны ң е л ім із тө у е л с ізд ік алганнан  к е й ін г і қы сы л та я ң  
кезеңде  ш апш аң   іс к е   қосы л уы на н  кө з  ж е т к із у ге   болады. 
М ұндай ф абриканы ң қүр ы л ы сы н  салы п б іт ір у ге  ж ө не оны 
іс ке   қо с у га   ж ү м ы с   қ а у ы р т   ж ү р гіз іл ге н   к ү н н ің   өзінде  ең 
ке м і  е к і ж ы л   у а қ ы т  ке р е к.  А л  б ізд ің   ж іг іт т е р  баспа  іс ін ің  
б іл г ір і,  б е л г іл і  п о л и гр а ф и с т  Е се т  Қ о ж а м ұ р а т о в т ы ң  
басқаруы м ен Б а н кн о т  ф абрикасы н, 
一
 кұ р ы л ы с ы   бар,  м а­
ш ина -ж аб д ы қта р д ы   қ о й ы п   іс ке   ж а р а ту ы   бар,  —  не  бары 
то гы з  айды ң  іш ін д е   салы п  б іт ір іп   қа та р ға   қо с ты .  Б а сы н­
да  те ң ге м ізд і  б із  А н гл и я д а   басты ры п,  ү ш а қп е н   тасы м ал- 
дады қ.  Ү л т т ы к   валю таны   өзім ізде басу б ю д ж е тім ізд і қа н - 
ш ама  көлденең  ш ы гы нд ард ан құ тқа р д ы .  Б а н кн о т фабри- 
касы   енді  Қ а за қста н   Р еспубликасы   азам аты ны ң   паспор- 
ты н басып ш ы га р ы п ,  та ғы  да қу а н ты п  оты р.
Б ү г ін г і  азат  Қ а за қс та н   ж о га р ы   сапалы   баспа  ө н ім ін е  
сусап  о ты р  десек,  б үл   асы ры п  а й тқа н д ы кка   ж а тпа са   к е ­
ре к.  Өз  алды ңа  ү й   т ік к е н   екенсің  к а ж е т ің   көбейеді.  Ең 
аягы   ө т кіз е т ін   то йы ң а  д ейін  ж а б д ы қ  қа ж е т .  С оңғы   ж ы л ­
дары  сондай  к а ж е т т іл ік т е р ге   арналы п  ♦Қазақстан»  атты  
к ө п   б о я ул ы   а л ьб о м ,  б а ска   да  ж о ға р ы   са п а л ы   баспа 
ѳнім д ер і  ш ы га р ы л д ы .  Б ір а қ   олар  ш е т  елдерде  басылды, 
кы р уа р   к а р ж ы   ж үм са л д ы .  Б ұға н   ке тке н   ж ү зд е ге н   м ы ң 
долларға  ф л е ксо гр а ф и ял ы к немесе  о й ы к  баспа  (гл уб о ка я  
печать)  ф абрикасы н  не  цехы н  салы п  ал ганы м ы зд а  кѳ п  
тіл е кте р ім ізд і ѳ зім ізд е  ѳтеп, онш ама ш ы іы н га  батпас е д ік. 
Ф л ексо гр а ф ия л ы к баспа ж абд ы ғы  кы м б а тка  түсп е й д і, м а­
териалды к ө п  ке р е ксін б е й д і ж өне ө н д ір іс т ік  алаңы   ш ағы н . 
Ф о р м а л а р ы   тез  ж а са л а д ы ,  ө н ім і  б аска   ж а б д ы қт а р ға  
Караганда арзанга түседі. 
О й ы к 
баспа көлемі үлкен жане 
қайтал анаты н заказдарды  оры ндауга ко л а й л ы .
Баспа  іс ін   ғы л ы м и   басқаруды ң  м ө н іс і  —
— н е ғұр л ы м  
ти ім д і,  аз  қа р а ж а т  ж ү м с а п ,  кө п   пайда  ке л т ір е т ін   амал- 
дарды  ойлап  та бу  деген  соз.  М ам андарды ң  есебі  бо й ы н­
ш а,  кө п   бояулы   п л а ка т,  о ткр ы тка ,  б у кл е т  ж а са й ты н   бас-
1 5 4

пахана  саты п  ал у  ү ш ін   м и л л и о н ға   ж у ы к   альбом,  р е кл а- 
м а л ы к  п р оспе ктіл ер   басы п  ш ы ға р а ты н   кѳ сіп о р ы н   ү ш ін  
е к і  ж а р ы м ,  ү ш   м иллиондай  а м ер и ка н  доллары  ка ж е т. 
Т и ім д іл іг і  ж а ғы н а   ке л с е к,  м унд а й   ф абрика  ж үм са л ға н  
ш ы гы н д ы   айналасы  б ір   ж а р ы м ,  е к і  ж ы л д ы ң   іш ін д е   өтеп 
ш ы га д ы .  (Караңы з:  В .  Ж анд а улетов.  «От р уч н о го   набора 
до циф ровой печати». Ж у р н а л   «Мысль».  1996,  74— 75-бет­
тер).
Н а р ы к   э ко н о м и ка сы н а   к ѳ ш у   бары сы нда  та лай  ір і 
кѳ с іп о р ы н   б а н кр от боп түр а л а п   ка л д ы   десек, ал  п о л и гр а ­
ф и я л ы к  ө н е р кө с іп   ө з ін ің   т и ім д і  сала  е к е н ін   осы нд ай 
қи ы н ш ы л ы қта р д а   а й қы н   дөлелдеп  ш ы қты .  Ол ж ұ м ы с ы н  
то қта тп а ға н ы  бы лай тұр сы н ,  пайда  та уы п, өз к ү н ін  өздері 
кө р д і.
Әне б ір   өзірде Г е р м а н и я ны ң  б ір   ка п и та л и сі Қ а за кста н  
байланы с оры ндары на: б із  сізд ер ге  2  м иллион  почта  м ар- 
ка с ы н   ел  іш ін д е   пайдалану  ү ш ін   т е гін   ж асап  б ер е йік,  ал 
о н ы ң   есесіне  кд за қ  та кы р ы б ы н а   арналган  800  м ы ң  м ар- 
к а н ы   б ізге   д үн и е   ж ү з і  е л д е р ін е   ө з ім із  са туға   р ү х с а т 
е тің ізд е р ,  деген  үсы ны с  ж а са п ты .  Қ азакстан 
一
  ж а с  м ем ­
л е ке т.  О ны ң  м а р ка л а р ы н   ж а һ а н   ф илателистері  саты п 
а л уға  кү ш та р  кө р ін е д і. С онд ы кта н нем істер 800 м ы ң м ар- 
ка д а н  бар  ш ы ғы н ы н   өтеу  ү с тін е ,  ш аш   етектен  пайда  та ­
бады  екен.  А л   почта  м а р ка сы н ,  ко н в е р тін   ж а са й ты н  н е ­
месе  ка га з  ѳ нд ір е тін  ф абрикаларды   ѳзім ізде  салуға  ка л та  
қа ғы л а ты н д а й  қ д р ж ы  ж ұм са л м а й ты н  си якты .
Ғ ы л ы м и  басш ы л ы қты ң   та гы   б ір  талабы  — к іт а п  ж э н е  
к іт а п   іс ін ін   э ко н о м и ка л ы к  т и ім д іл іг ін   кам там асы з  өтуде. 
Н а р ы қ   заңы  ката л .  К іта п х а н а л а р   мен  библиограф ияны  
ж ү р гіз е т ін  оры ндар н е гізін е н  б ю д ж е т ем ш егін тартқы ласа, 
баспа, полиграф ия, к іт а п  саудасы өз беттерімен к ү н  кө р у ге  
ж е т у і  ти іс.  Қ а з ір д ің   ө зін д е -а қ  ж е ке   м е н ш ік  баспалар  өз 
м ү кта ж д ы кт а р ы н  өздері өтеп, к іт а п   ш ы ғара бастады.
Б аспа  ісін е   м ем лекет  та р а пы н а н  ж асалаты н  гы л ы м и  
б а сш ы л ы қты ң   ү л ке н   м ін д е ті  к іт а п   ж ө не   к іт а п   ісш е  т и іс т і 
ж а гд а й   ж а са у  болы п  табы лады .  М үн ы ң   м ө н іс і  —  баспа 
ө н ім д е р ін   ұ л ға й ту ға ,  ѳ з ш д ік  қ ұ н ы н   ке м іту ге   ко л   байлау 
болы п  о ты р га н  ке д е р гіл е р д і  ж о ю   ам алы н  ізд е стір у  деген 
сөз.  Б ір   ға н а   м ы са л .  Р е с п у б л и ка д а   к а га з   ө н д ір е т ін  
кө с іп о р ы н  ж о қ .  О сы ны  пайд ал анга н Ресей м онополистері 
өз  кѳсіпо р ы нд а ры на  қараганд а  б ізге  кағазды   б ір  ж а р ы м - 
е к і есе қы м б а т бағага сатады.
Қ ы сқа сы ,  к іт а п  іс ін е  ғы л ы м и  басш ы лы қ ке ш е н д і болу 
ке р е к.  М е м л е ке ттік ж ѳ н е   ж е ке   м е н ш ік  көсіпоры нд ард ы ң
1 5 5

м ү м к ін ш іл ік т е р ін   есепке  ала  оты ры п,  прогресс  к іл т і  — 
к іт а п  ѳ н д ір ісін щ  кѳ р ке ю ін е  бары нш а ж а гд ай  ж а са у ка ж е т.
Б е л гіл і  демограф   М а қа ш   Т өтім овты ң  есебі  бойы нш а, 
ка за қ  ха л қы н ы ң   д ем о гр аф и ялы қ  қүр а м ы   ө л і  ж а с.  О ны ң 
орташ а ариф м етикалы қ ж а сы   22—23-терден аспайды екен. 
Қ а за қта  «ж иы рм а  бес  е н д і  вйнальш   келм ес  саған»  деген 
өн  бар.  М ү н ы ң   ж е ке   адам  ү ш ін   ғана  емес,  х а л ы кка   да 
кд ты сы   бар  деп  ж азад ы   ға л ы м .  Ж а с ты қ  ш а к  х а л ы қ ү ш ін  
ж е ке  пенде  ө м ір ін д е гі  қа й та   айналмас  дөурендей  енд і а й ­
налы п оралм айды  е кен.  Е ндеш е,  ха л қы м ы з  осы ндай  ж а с- 
т ы қ  ш агы нда ко л га  ал м аган кіта б ы н  ка ш а н  о қы м а к?
М өдени  са л а ға   ғы л ы м и   б а с ш ы л ы қ  р е с п у б л и ка д а  
кіта пха нал а рд а н соң  іп е -ш а л а   талай  р уха н и   о ш а қта р  ж а ­
бы лы п ж а тқа н ы н а , соңғы  е к і-ү ш   ж ы л д ы ң  қарасы нда  гана 
600  м ектеп  ж а б ы л ға н ы н а   нем қүрай д ы   қа р а п   оты ра  а л ­
майды.  Б үй те  берсек,  ке л е сі  X X I  гасы рды ң бас ке зін д е -а қ 
баягы ндай  та ғы   да  б ір е у д ін   ш ы лауы на  т ү с іп ,  «Ж асы мда 
гы л ы м   бар  деп  ескерм едім »  деген  с и я қты   е с к і  ө н ім ізге  
басуы мы з,  «Оян,  қа за қ!»   деп  ка йта  ж а р  салуы м ы з  ға ж а п  
емес.
Қ ор ы та   айткд нд а,  к іт а п   ж ө н е   к іт а п   іс ін е   ғы л ы м и   бас­
ш ы л ы к  р е сп уб л и ка н ы ң   ж а л п ы   мөдени,  э ко н о м и ка л ы к 
ахуалы н,  елд ің  б іл ім   д ә р е ж е сін  есепке  а л у  
ж о л ы м е н , 
ғы л ы м и -те х н и ка л ы қ  револю ция  қо й ы п   о ты р ға н   б и ік   та ­
лаптар дөреж есінде ж ү р г із іл у і м індет.
3.  КГГАП ЖӨНЕ КГГАП ІСІНІҢ МАМАН 
КАДРЛАРЫН ДАЯРЛАУ
К іт а п т ы ң   ел  ө р ке н д е уін д е   а тқа р а ты н   баға  ж е т к іс із  
р ө л ін  кү ш е й ту ,  өр адам га  т и гізе р  ш арапаты н м о л ы қты р у  
к а ж е т ііл іг і бұл саланы ж е тіл д ір у д ің  сан алуан м інд еттерін 
алга  тартады .  С оларды ң  ең  бастысы  —  к іт а п   ж ө н е   к іт а п  
іс ін   ж ү р гіз е т ін   м ам ан  ка д р л а р   даярлау.  Б ұ р ы н ғы   Кеңес 
Одағында  ред актор ,  с у р е тш і  граф иктер,  полиграф истер 
мен  к іт а п   саудасы,  баска  да  ж үй е л е р д і  алга  басты раты н 
мамандар ө зірл е й тін сы ндарлы  о қ у  ж ү й е с і болды. Ж о ға р ы  
б іл ім д і  м ам андар  Ресейде,  іш ін а р а   У кр аи над а   даярлан- 
ды.  Қазақстанда  л и н о ти п и ст,  басқа  да  баспахана  ж ү м ы с - 
ш ы лары н даярлайты н проф техучилищ е, М ө скеу п о л и гр а ­
ф и ял ы к  и н сти туты н ы ң   сы р тта н  о қы та ты н   б ө л ім і  ж ұ м ы с  
істеді.
Кеңес  О д а гы ны ң   ы д ы р а уы н а   байланы сты   б ір ка та р  
м ам анд ы қтар  бойы нш а  ка д р   даярлау  ic i  е л е ул і  к и ы н -
1 5 6

д ы кта р га   кездесіп  оты р.  М ѳ ске у 
一
  басқа  м ем лекет  аста- 
насы .  Ол  енд і  Қ аза кстан  ү ш ін   м ам ан  кадрлар  о қы ты п  
ж іб е р у ге   м ін д е тті емес.  О сы ны   е с ке р іп ,  А л м аты   п о л и те х- 
н и к а л ы к   и н с т и т у т ы н д а   м е х а н и к т е р   м е н   т е х н о л о г т а р   б а у - 
л ы п  ш ы г а р а т ы н  ф а к у л ь т е т  ж а с а қ т а л д ы .  Б ұ л  —  ү л к е н  іс т ің  
б а с т а м а с ы   ғ а н а .  К а д р   п р о б л е м а с ы   м ү н ы м е н   т о л ы қ  
ш е ш іл м е й д і.  Әсіресе  баспагер  д аярлау  ic i  ке н ж е   ка л ы п  
оты р.  М ү н ы ң   зардабы  қ а з ір д ің   өзінд е  сезіле  бастады.  А л ­
м а ты ,  К а р а га н д ы   у н и в е р с и т е тт е р ін д е гі  ж у р н а л и с т и ка  
ф а к у л ь т е т і  га з е т ,  р а д и о ,  т е л е д и д а р   ү ш і н   м а м а н д ы қ т а р  
ѳ з ір л е й д і.  О лар  к іт а п   ш ы ға р у д ы ң   қ ы р -с ы р ы н   б іл е  
бермейді.  Қазіргі  жарық  көріп  жатқан  көп  кітаптардың 
с а п а с ы н ы ң   т ө м е н д іг ін   е ң  
алдымен 
б а с п а г е р   м а м а н д а р ы - 
н ы ң   ж о қ т ы ғы н а н   деп  т ү с ін д ір у   к е р е к .  Y  ста  с о қп а га н  
п ы ш а қ т ы ң  
к е д ір - б ұ д ы р ы  
к ө п  
б о л а т ы н ы  
е ж е л д е н  
б е л гіл і.
Іс те л е тін  іс тің  багдары  айтпаса  да  т ү с ін ік т і. Баспа,  п о ­
л игра ф ия,  к іт а п   саудасы  ж ө н е   баска  сала  мам андары н 
даярла у  м е м л е ке ттік  іс к е   а й н а л уға   ти іс .  М ы салы ,  Ресей­
де  199 3  ж ы л д а н  бері Баспа  академ иясы   кү р ы л ы п   ж ұ м ы с  
істеуде.  Б ү р ы н ғы   М ө скеу  п о л и гр а ф и я л ы к  и н сти туты н ы ң  
н е гізін д е  үйы сты р ы л ған бүл  А ка д е м и я   кадрларды   кө п  са- 
л алы ,  өр  дөреж елі  ж ү й е   бойы нш а  ө зірл е й д і.  Б ір ін ш і  са- 
ты да  тө р т  ж ы л   о қы ға н   студ ент  бакалавр  м ам анды ғы н 
ал ы п  ш ы га д ы .  Е к ін ш і  саты  да  о к у ы н   ѳ р і  карай  ж а л ға с - 
ты р га н   студ енттер  о қи д ы   да,  ж о га р ы   д ѳ р е ж е л і  б іл ім  
а л га н д ы гы   ж ѳ нінд е  д иплом ға  ие  болады .  Я гн и   м а ги стр 
аталады .
Б о л а ш а к   б ака л а вр л а р   б ір ін ш і  ж ы л ы   к іт а п т а н у ға  
к ір іс п е , е к ін ш і ж эн е  ү ш ін ш і кур ста р д а   к іт а п  та р ихы , биб­
лиограф иятану ж эне  кіта п х а н а та н у  н е гізд е р і туралы  дѳріс 
ты ңдайды .
А ка д ем ияд а   кіта п та н у   каф едрасы   істе йд і.  Ол  сабағы н 
он  е к і  пөн  бойы ниш   ж ү р гіз е д і.  А т а л ға н   пөндер  ү стін е , 
а с с о р т и м е н тт ік  ку р с   д е й тін   ө т к із іл е д і.  Б ұ л   ку р с та р д а  
к ө р к е м   өдебиет,  г ы л ы м и -т е х н и к а л ы к ,  а у ы л   ш а р у а ­
ш ы л ы гы ,  балалар  өдебиеті  с и я қты   өдебиет  тү р л е р ін е н  
к іт а п  ш ы ға р у ға  төселеді.
С туденттер  ү ш ін   о қ у л ы қт а р   м ен  к ө м е кш і  құ р а л   ж а ­
сау  ic i  ж о л ға   қо й ы л ға н .  «Общее  книговедение»  я к и   ж а л ­
пы   к іт а п т а н у   кур сы н   аттас  о қ у л ы қ т ы ң   авторы   А .  Б е л о ­
в и ц ка я  ж ү р гіз е д і.  Ф . В . К у з и н н ің  «Ж араты лы стану-ғь ш ы - 
м и ж ѳ н е  те х н и ка л ы к кіта п »  а т гы  о к у л ы ғы  үш  д ү р к ін  бас- 
ты р ы л д ы .  К .  Т.  Я м ч у к,  «А уы л   ш а р уа ш ы л ы ғы   кітабы » ,
1 5 7

A .  A .  Говоров  к іт а п   та р и хы   ж э н е   к іт а п   саудасы  та р ихы  
о қу л ы қта р ы н ы ң  авторлары .
А ка д е м и я   баспа  іс ін е н   га н а   емес,  к іт а п   сауд асы  
м ам анды қтары нан  да  кад р л а р  ш ы ңдайды .  А ка д е м и я н ы  
б іт ір у ш іл е р ге   ка й   ж е рд ен  де  кы зм е т  табы лады .  О лар 
ко м пью те р   т іл ін   білед і.  Б иблиограф ,  ѳдеби  ж ү м ы с ,  ж у р ­
нал и сти ка,  баспа  ic i  э ко н о м и ка сы   мен  к іт а п   саудасы нан 
эко ном ист,  б у х га л те р л ік  есеп,  к іт а п   тарихы ,  ѳдебиет  та ­
р и х ы ,  редактор,  реклам а,  к іт а п   насихаттау,  м енедж м ент, 
м а р ке ти н г м ам анды ктары  бойы нш а істей алады.
Б аспа  а ка д е м и ясы   ж а н ы н д а   О ку -м е то д о л о ги я л ы қ 
б ір л е с тік  (У М О )  қү р ы л га н .  Ол  салалас  о к у   оры нда ры н 
о к у  бағдарламасымен, о қу-м е то д и ка л ы қ қүралдарм ен ка м ­
там асы з  етеді.  Қ а з ір г і  кезде  Б аспа  академ иясы   о қ у л ы қ - 
тарды ң ж а ң а р ты л га н  н ұсқа л а р ы н  өзірлеу үстінд е.
А ка д е м ияны ң   ж о га р ы д а   аталган  К іт а п т а н у   каф едра- 
сы нан баспа  ж э н е   полиграф ия  м ам анд ы қтары н үш та сты - 
р аты н  «инф орм ациялы қ  те хн о л о г*  дейтін  ж а н а   м ам ан- 
д ы қ   е н гізіл д і.  Ол  ком пью терд е  м ө тін   мен  сур еттерд і  о р ­
наласты ры п,  баспа  ф орм асы н,  п іш ін ін   ж а сайты н  м ам ан- 
д ы қ  иесін баулиды .
Баспа  академ иясы   А л м а н и я н ы ң   Б ер г  уни ве р оите ті- 
мен  ты гы з  байланыс  о р н а тқа н .  Е к і  ж о га р ы   о к у  орны   о к у  
ж ө н е  өд істем елік қүр ал д а рм е н алм асы п түрады .  Ж у ы қ т а  
ғана нем іс ғалы м дары   м ө с ке у л ік өріптестеріне н а р ы к э ко ­
ном икасы , т ү р л і б а сп а ге р л ік өдебиеттен е к і ж ү зд е н  астам 
к іт а п   сы йлады .  М ө ске уд ің   аспира нттары ,  о қы туш ы л а р ы , 
студ е н тте р і  Б е р г  уни ве р си те тін д е   с та ж и р о в ка дан  ө т іп  
түр ад ы .
М ам ан  кад рлар  даярлауда  М ө ске у,  С анкт-П етер б ур г, 
С аратов,  Н овосибирск  қал алар ы нд ағы   к іт а п   саудасы  те х ­
н и ку м  дары а й та р л ы қта й  ж ү м ы с  атқаруда.  М өске у те х н и ­
к у м ы   ж у ы қ т а   ко л л е д ж   статусы на  кө те р іл д і.  М ұнд а  э ко ­
н о м и ка л ы к  ж ө не   б у х га л те р л ік  пөндердің  сагаты   көбей- 
т іл д і.  М ақсат  —
— товаровед-бухгалтер  мам андары н  даяр­
лау.  Е н д і м енедж м ент, ө н д ір іс  басш ы лары н өзірлем е к.
К іт а п   ісін е   гы л ы м и   б а сш ы л ы қ  ж а са у д е ге н ім із  маман 
кад рлар  даярлау  ж ө н ін д е гі  ал д ы нгы   ка та р л ы   елдердің 
тө ж ір и б е с ін   іс ке   асы р у  ж о л д а р ы н   ізд е с тір у   деген  сөз. 
Р есейдегідей  көлем де  болмаса  да,  Қ а за қста н н ы ң   к іт а п  
ж ө н е   к іт а п   іс ін   болаш ақта  гы л ы м и   негізде,  б и ік   проф ес- 
сионалд ы к  дәрежеде  ж ү р гіз е т ін   б іл гір л е р   даярлау  «өлі 
кө р е р м із»   деген  с и я кты   а р ка н ы   ке ң ге   с а л у ш ы л ы кты  
көтерм ейд і.  Т и іс т і  о қ у   оры ндары   аш ы лмаса,  арнайы   о к у
1 5 8

қүралдары   да  ж а са қта л  м ай д ы .  Бейгам   оты рм ай,  бул   іс т і 
тезінен қам д ауға  к ір іс у ім із  ке р е к. Неден бастаймы з?
Ө л -Ф а р а б и   а ты н д а ғы   Қ а з а қ   м е м л е к е т т ік   ү л т т ы қ  
униве рситетінд е  ж у р н а л и с т и к а   ф а ку л ь те ті  іс т е й т ін д іг і 
м өлім .  Д өл  сондай  ф а кул ьте т Караганды   ж ө н е   Т ү р к іс т а н  
университеттерінде  де  бар.  Оларда  бол аш ақ  ж у р н а л и с - 
терге  арнайы   баспа  каф едрасы   құ р ы л га н п ш   (ең  ж о қ   де­
генде) ка ра п  о ты рм ау ү ш ін  « К іта пта н у негізд ерінен» к у р с  
бастау  үсы ны л ға н  еді,  б ұл   ұсы ны с  униве рситет  басш ы - 
л ы ғы  тарапы нан кдбы лданды . Е нд і осы іс т і д ам ы ту ж а ғы н  
ойласты ру қа ж е т.
4. КГГАП ЖӨНЕ КГГАП ІСІН ҒЫЛЫМИ БАСҚАРУДА 
ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ ЖҮМЫСТАРЫН ЖҮРПЗУДІҢ МАҢЫЗЫ
К іт а п   ж ө н е   к іт а п   ic i  өркендеген  сайы н  оны ң   заңды - 
л ы қта р ы н , тө ж ір и б е с ін , қо ға м  дамуында а тқа р а ты н  р ө л ін  
зерттеу қ а ж е т т іг і кү ш е й е  түсе ді.
Б астапкы   кезде  ж а ң а   ш ы к к а н   кіта ггга р   т із ім і  б е р іл іп  
ж ү р д і.  Одан  соң  қа й   к іт а п   н е н і  ж а зга н ы   хабарланаты н 
болды.  Б иблиограф ия деген сала туы п , кіта п та р га  т ү с ін ік , 
сипаттама  ж асала  бастады.  Сипаттама  зе рттеуге  а уы сты . 
Бара-бара  к іт а п т ы ң   осу,  өркенд еу  за ңд ы лы қтары   а ш ы - 
л ы п  айқы ндалды .  О сы ны ң нөтиж есінде б іл ім  гы л ы м га  а й ­
налды.
К іт а п т а н у  
一
  ж а с   г ы л ы м .   К а л ы п т а с а   б а с т а ғ а н ы н а   а р ы  
к е т с е  
екі-үш гасыр 
г а н а .  Р е с е й д е  
X V II 
一
 
X V III 
ғ а с ы р л а р -  
д а н   б е р і  бас  қ ұ р а й   б а с т а д ы .  А л   қ а з а қ т а   б ү л   ғ ы л ы м н ы ң  
ір г е т а с ы   е н д і-е н д і к а л а н а  б а с т а ға н д а й .  Із д е н іс  ж ү м ы с т а р ы  
ж а ң а-ж а ң а   қо л га   алы нуда.  Сол  ізденістерім ізд е  б із  де  а л ­
ды мен  Ресей  кіт а п т а н у   ғы л ы м ы н ы ң   дам у  та рихы н а  зер 
с а л а м ы з .  О н ы ң   с е б е п т е р і  т ү с і н і к т і.   Б ір ін ш ід е н ,   қ а й   е л м е н  
де  т ө ж ір и б е   а л м а с у   а р т ы қ т ы к   е т п е й д і.  Е к ін ш ід е н ,   Р е с е й  
м е н   Қ а з а қ с т а н   т а ғ д ы р л а с .  Ө с ір е с е   с о ң г ы   ү ш   г а с ы р   б о й ы  
е к і   е л   т а р и х ы н ы ң   б ір - б ір ін е н   ж і г і   а й р ы л м а й д ы .  М е й л і 
бод анд ы қта  ө м ір   ө к с іт с е к   те ,  Ресеймен  б ір   м е м л е ке т 
ш а ң ы р а ғ ы н ы ң   а с т ы н д а   т ұ р ы п ,   ж е р ін   ж е р л е п ,  с у ы н   с у - 
л а с т ы қ ,  т і п т і   н а м ы с ы н   б ір г е   ж ы р т ы с т ы қ .   Р е с е й -Е в р а з и я  
к е ң іс г іг ін  к ү н і б ү гін ге  д е й ін  б ір ге  қорғасуд ам ы з. Р есейдің 
с о ң г ы   ү ш   г а с ы р д а ғ ы   т а р и х ы   —   б із д ің   о р т а қ   т а р и х ы м ы з  
д е с е к ,  ш ы н д ы к  а у ы л ы н а н   о н ш а м а  к а ш ы қ т а м а й м ы з .
1913  ж ы л ы   Ресейде  өр  кіта п ты ң   орташ а  та рал ы м ы
3,3 м ы ң дана болды.  Х а л ы қты ң  ж а н  басына  62 дана  к іт а п  
ш ы гары лды .  Ж а л п ы   Ресейде  револю цияга  д ейін  ж а р ты
1 5 9

м иллион аталы м  к іт а п  ж а р ы қ  кө р ге н . Кеңес ө к ім е т і ж ы л ­
дары  2,8  м и лл и о н  к іт а п   ж өне  кіта п ш а   аталы м ы   4 5   м и л ­
лиард  данадан  аса  таралы м м ен  басы лы п  ш ы к к а н .  1976 
ж ы л ы   ж а н  басына  6 72   кіта п та н   ке л д і.  Б ү л   1913  ж ы л  мен 
салы сты рғанда  10 есе кѳ п .
М іне ,  осы  қа зы н а н ы ң   бөріне  қ а з а қ   б із  де  о р т а қ   бол- 
д ы қ .  И г іл іг ім із г е   б ір г е   ү с т а с т ы қ .  Б ү л   к а з ы н а н ы ң  
ө ж е п тө уір   б ө л ігін   қ а з а қ   кіта б ы   қүр а й д ы .  К еңес  ө к ім е т і 
ж ы лд ары  Қ а за кстанд а  8 3,937 аталы м  к іт а п  ж а р ы қ  кө р д і. 
Таралы м ы  
一
  103  2 3 5 1 ,2   м ы ң дана.
Отандас, замандас авторларды ң кіта п та р ы  м азм үн, пр о ­
блема ж а гы н а н  орайлас, п ікір л е с  к е л е т ін д ігі завды   нөрсе. 
С онды ктан  Ресей  к іт а б ы   мен  к іт а п   іс ін ін   теориясы   ж эн е  
п р а кти ка сы ,  та рихы   ка за к кітабы на тіке л е й  кд ты сты .  Оны 
б іл у ,  зе р тте у   қ а з а қ   кіта б ы н ь щ   ѳ р ке н   ж а ю ы н а   с е п т ік  
е те тін д ігі сѳзсіз.
К андай  ж а гд а й   болсы н  Ресейде  к іт а п   іс ін е   ү н е м і  зер 
салы ны п  оты рады .  1 924  ж эн е   1926  ж ы л д а р ы   кіта п х а н а  
қы зм е тке р л е р ін ің   б ір ін ің   соңы нан  б ір і  е к і  с ъ е зін ің   ө тіп  
ү л гір ге н   ф а к т іс ін ің   ө з і  неге  тұ р а р л ы қ.  К іт а п   ж ө н е   к іт а п  
іс ін   зе рттеу  құ л а ш   ж а й д ы .  1920  ж ы л ы   М ө ске у ка л а сы н ­
да  к іт а п х а н а т а н у   и н с т и т у т ы   а ш ы л д ы .  1 9 2 4   ж ы л д а н  
Л енинград та  к іт а п т а н у   и нсти туты   істе й   бастады.  1927 
ж ы л ы   М о ске уд е   к іт а п   саудасы   т е х н и к у м ы   а л ға ш қ ы  
о қуш ы л а р ы н  ка б ы л д а уга  к ір іс т і.
К іт а п  гы л ы м ы н ы ң  ү л ке н  ор та л ы қта р ы н ы ң  б ір ін е н  са­
налаты н М ө ске у к іт а п  палатасы  1920 ж ы л д а н  бері істе йд і. 
1930  ж ы л ы   К іт а п ,  қ ү ж а т   ж ө не   ж азбанам а  м ұ р а ж а й ы  
қүр ы л д ы . К е й ін  ол аттас и нститутка айналды .  193 5 ж ы л ы  
КСРО  Ғ А  Т а р и х и н сти туты н а  қосы лды .
С огы с  ж э н е   со гы ста н  к е й ін гі  ж ы л д а р ы   к іт а п   ж ѳ не 
кіт а п   іс ін   ғы л ы м и -зе р тте у  ж ұм ы ста р ы   то ластаған  ж о қ . 
М өскеу  уни ве рситетінд е  ж өне  М өскеу,  У к р а и н   п о л и гр а ­
ф иял ы к  и н сти тутта р ы нд а арнаулы   к іт а п т а н у  каф едрала- 
ры қ ү р ы л ы п  ж ү м ы с  істе й  бастады.
К іт а п қ а   ка ты с т ы   б а р л ы қ  о к у   оры ндары нд а  « К іта п  
б іл ім ін е   кір іс п е »   (немесе  ♦ Кітаптану  н е гізд е р Ь ,  ♦Ж алпы 
кітаптану») пөндері о қ у  жоспарлары на е н гіз іл д і. К іт а п т а н у  
гы л ы м ы   б о й ы н ш а   а сп ира нтур ал а р  а ш ы л ы п ,  0 5 .2 5 .0 4  
ш иф рлы   м ам анд ы гы   бойы нш а  гы л ы м   канд и д аттары   мен 
докторлары н д аярлау ж о л га  койы лды .
Б ү к іл о д а қ т ы к   к іт а п   палатасы  ж а н ы н а н   гы л ы м и -те х - 
н и к а л ы к   а кп а р а т  о р ы н ы   (♦И нф ормпечать»)  құ р ы л д ы . 
К іт а п т а н у   ж ѳ н ін д е гі  зерттеулер  қа ул а п   ѳ сті,  баспа  оры н-
1 6 0

дары   рана  емес,  б ү к іл   елге  та ны м а л   галы м дар  қү р а м ы  
ѳ сіп  ж е т іл д і.
К еңе с  Одағында  1959   ж ы л д а н   бе рі  ♦Книга.  И сследо­
вания и  материалы» атты  он том нан аса тұтас серия ж а р ы к  
к ѳ р д і. Оларда к іта п та н у  
р ы л ы м ы н ы ң
 
то л ға қты  проблем а­
л а р ы   та л қы л а н д ы .  К іт а п   ж ө н ін д е г і  гы л ы м и -з е р т т е у  
ж ұ м ы с т а р ы н ы ң   ж а н д а н у ы н а   з о р   ө сер   е т т і.  К іт а п  
м ер еке л ер і ж и і ө т к із іл іп  тұр д ы .
Б ұ л  айты лрандарды  ө тке н д і  ж о қ т а п  к ү р с ін у   (носталь­
ги я )  деп  түсін б еуге   ке р е к.  Іс те л ге н   ж үм ы ста р   б ол а ш а к 
істе р ге  ө зінш е б ір  сілтем е.
К іт а п т а н у   гы л ы м ы   е р те ң гі  м ам ан  кадрлар  д аярла уга 
рана  к а ж е т   деп  кд р а м а уы м ы з  ке р е к.  Ол  к іт а п   ж ѳ н е  
к іт а п   іс ін ің   т ө у е л с із д ік   ж а гд а й ы н д а   д ам у  ж о л д а р ы н  
б е л гіл е у і  ти іс .  К іт а п т а н у  
гы л ы м ы   ж а л п ы   баспа  іс ін  
н ы ға й ту ға   байланы сты   б ір қа та р   к ө ке й ке с т і  маселелерді 
б а сш ы л ы қ оры ндарды ң  ж ө н е   ж ү р т ш ы л ы қ т ы ң   қд пер ін д е  
ж ү р е тін д е й   е тіп  кө те р у ге   м ін д е тті.  Ә дебиеттің кд й  т ү р ін е  
қа н д а й  
сұраны с  бар,  ка д р   д ая рл а у  ж а й ы   мен  сапасы , 
инф орм атика  мѳселелері,  баспа  іс ін д е гі  те х н и ка л ы к  п р о ­
гресс  тур а л ы   е л -ж ү р тты   ү н е м і  хабардар  е тіп   о ты р у   к е ­
р е к.
Қ а з ір г і  н а р ы қ  ж а гд а й ы нд а   б ѳ р і  ѳ зіне н-ѳ зі  істелед і  де­
ге н   п ік ір   үстем .  Ө зге  сала  өз  алды на,  ал  к іт а п   іс ін д е  
кө зж ү м б а й л ы ққа  сал ы ну қа те ,  М ы са л ға, н а р ы ққд  салсаң, 
э ко н о м и ка л ы к  ж а гы н а н   т и ім с із д ігін е   байланы сты   гы л ы ­
м и -те х н и ка л ы к  өдебиет  м үлде  ш ы ға р ы л м а уы   ке р е к.  Б ір  
қы зы ғы  — дал осындай ж а ғд а й  кеңес дөуірінде де ке зікке н . 
Ө р  баспа  өз  к ү н ін   ө з і  к ө р с ін   деген  үр а н   ш ы ғы п ,  а қы р ы  
м ү н ы ң   к е с ір і  ғы л ы м и -те х н и ка л ы қ  өдебиетке  ти ге н.  Е н д і 
б ір   а й нал ы п  кар ағанш а ,  к а п и т а л и с т ік   елдер  өдебиеттің 
б ұ л   т ү р ін   ө н д ір у   ж а гы н а н   К е ң е с   О д агы н  к ө ш   к е й ін  
қа л д ы р ға н ы  а ны қталд ы .  Ә сіресе гы л ы м и  ж у р н а л  ш ы ға р у  
ж а ғы н а н  т ііг г і ш о ң қи ы п  кд л ы п п ы з.
М ы н а   б ір   за ң д ы л ы қ  назар  аударды .  Ж е р   ж ү з ін д е   өр 
е л у  ж ы л   сайы н  гы л ы м и   ж у р н а л д а р   саны  он  есе  а р ты п  
тұр а д ы   екен.  Д үн и е   ж ү з ін д е   1 80 0   ж ы л ы   100;  1850  ж ѳ н е  
1000;  1900   ж ы л ы   10000 ;  1 95 0   ж ы л ы   1 0000 0-ға  ж у ы к  
рылыми журнал шығып тұрган.
К е ң е с  О дағы нда  гы л ы м и   ж у р н а л д а р   орны на  т ү р л і 
.Е ң бектөр»,  «Гы лы м и  ж азбалар»  ш ы ға р ы л ға н .  М ұн д а й  
а р іт а   қа л у ш ы л ы қты   ж о ю   ү ш ін   сол  ке зд ің   р ө сім і  бойы н­
ш а  д абы л   с о ғы л д ы .  Ж а ң а ғы   « Е ң б е кте р *  саны   к ү р т  
К ы сқа р ты л ы п ,  ж аңадан  неш ем е  ондаған  гы л ы м   салала-
1 6 1

ры   ооиы нш а  арнайы   ж у р н а л д а р  аш ы лды .  О лар  н е гіз ін е н  
ортал ы қтан  ш ы гы п   түр д ы .  Қ азақстанд а  б ү р ы н гы   ж а ғд а й  
таз  қалпы нда  қа л ы п   қо й д ы .  Е н д і  сол  ғы л ы м и   ж а збалар- 
ды ң,  ♦хабарлардың»  ө зін   дер  ке зін д е   ш ы га р у   м ү ң   болы п 
оты р.
Ш е ш іл уге  т и іс т і мөселе бастан асады. Т ө уе л сізд ік ал ган 
ж ағдайда  к іт а п   ж ө н е   к іт а п   ic i  ж ө н ін д е гі  саясат  сипаты  
кандай  болу  ке р е к?   К іт а п   бізде  ѳлденеше  тіл д е   ш ы гад ы . 
Б ү р ы н ғы   О дак  ке зін д е   оларды ң  аракаты сы   б ір   деңгейде 
болы п  кел ді.  Е н д і  ка л а й   ѳ зге р тіл м е к?   К іт а п т а н у  
р ы л ы м ы
 
ѳ м ір ,  п р а к т и к а   а л га   т а р т ы п   о т ы р га н   о сы   с е к іл д і 
мөселелерді дер кезінде ш е ш іп , к іт а п  ж өне к іт а п  іс ін  гы л ы ­
м и басқдруга т и іс т і үлес қосад ы .
Кеңес ө к ім е т ін ің  
с о ң р ы
 
ж ы л д а р ы   кіта п та н у  теориясы , 
к іт а п  іс ін ің  ж е ке  салалары, к іт а п  тарихы  ж ө н ін д е  б ір қа та р  
м аңы зды   гы л ы м и   е ңбе ктер  ж а р ы қ   кө р д і.  1983  ж ы л ы  
оры сты ң тұ ң ғы ш  баспа ка й р а тке р і, ұл ы  аға ртуш ы сы  И ван 
Ф едоровты ң  4 0 0   ж ы л д ы ғы   атап  ө тіл д і.  КС Р О   кіта б ы   та ­
р и хы н  зерттеу ж ү м ы с та р ы  қ о л ға  алы нды .  К іт а п т а н у  к у р ­
сы  бойы нш а  ж о га р ы   о қ у   оры ндары на  арналған  б ір қд та р  
о қу л ы қта р   ж а р ы қ   кө р д і.  Б ү к іл о д а қ т ы қ   к іт а п   палатасы - 
н ы ң   ғы л ы м и -зе р тте у  о р та л ы ғы   «И нф ормпечать»  к іт а п  
ш ы га р у   ж өне  та р а ту  саласында  ж и н а қта л га н   тө ж ір и б е н і 
ке ң ін е н  та р а ть т оты рды .  1982 ж ы л ы   ♦Книговедение» атты  
э н ц и к л о п е д и я л ы к   с ө з д ік   ж а р ы к   к ө р д і.  В .  И .  Л е н и н  
аты ндағы  КС РО  М е м л е ке ттік кіта пхана сы  ж а н ы н а н  К іт а п  
м узе й і  аш ы лды .  О сы ны ң  алды нда  к іт а п   м узе йл ері  К и е в  
ж ө н е  А л м аты   қалалар ы нд а а ш ы л ға н  болаты н.
Р еспубликам ы зда ғы л ы м и -зе р тте у ж ұм ы ста р ы  өсіресе 
к іт а п   саласында  ке н ж е   қа л ы п   оты р.  Н а р ы қ   қы с п а ғы  
салдарынан  к іт а п   ө н д ір іс ін ің   ө з і  к ү р т   төмендеп  барады. 
К іт а п т а н у   гы л ы м ы   қ а л ы п т а с қ а н   ж а ғд а й д ы ң ,  а т а п  
айтканда,  к іт а п   д агд ары сы ны ң   себептерін  а ш ы п ,  к и ы н - 
д ы қта н   ш ы ғуд ы ң ,  ор ы н  а л га н   к е м ш іл ікт е р д і  м ү м к ін  
қадары нш а  ж о ю д ы ң   т и ім д і  амалдарын  қа р а сты р уы  
ти іс .
1994  ж ы л ы   м е м л е ке ттік  баспа  оры ндары   тарапы нан 
686 аталым  к іт а п  ж ә н е   к іт а п ш а   ш ы ғары л д ы .  Ж а л п ы   та ­
ралы м ы   14,4  м и лл и он  дана  болды.  Оньщ  да  басым  б ѳ л ігі 
(4 00  аталы м ) о қу -п е д а го ги ка л ы к ѳдебиет.
С алы сты ры п  к ө р ің із :  Ресей  ж ы л ы н а   4 5 -4 6   м ы ң   а та ­
л ы м   к іт а п   басып  ш ы гар а д ы .  Таралы м ы  
一
  ж а р ты   м и л л и - 
ард  дана.  Қ ы та й га   ке л се к,  бұл   м ем лекет  д үние  ж ү з ін д е  
ш ы га р ы л а ты н   б ү к іл   к іт а п   та ра л ы м ы ны ң   ү ш те н   б ір ін
1 6 2

ж а л г ы з   ө з і  ш ы ғ а р а д ы   (а л т ы   м и л л и а р д   д а н а ),  а т а л ы м ы   —
— 
75 мың.
К іта п та ы у   гы л ы м ы   қ а з ір г і  ки ы н -қы с т а у   кезевде  к а н ­
дай  эр е ке т  ж а са уы   ти іс?   Е нд і  осы  сауалга  ж а у а п   іздеп 
кѳ р е л ік.
К і т а п т а н у   с а л а с ы н д а   іс т е л е т ін  ж ү м ы с т ы ң  б ір і н ш і  к е - 
з е к т е   т ү р ға н д а р ы ,  б із д ің ш е ,  т ө м е н д е гід е й :  б ү р ы н  
кал ы птасқан те о р и я л ы к м үраны  өзгерген ж а ғд а й га  сөйкес 
қа й та   қа р а п ,  ж а ң а ш а   к о р ы т у ;  ж а л п ы   те о р и я н ы   ж ө н е  
баспа ге рл ік  іс   пен  к іт а п   саудасы ны ң  теориясы н,  та р ихы  
мен м етодикасы н (ѳдістемесін) талдап ш еш у;  кіта п та н ум е н  
ш ектес ғьш ы м дарды ң б ір -б ір ін е  эсер ету сипаты н а н ы кта у; 
о р ы с  к іт а п т а н у   ғы л ы м ы н а н   а у ы с қ а н   т е р м и н о л о ги я  
тѳ р ж ім е сін е   байланы сты   зерттеу  ж ү м ы с та р ы н   ж ү р г із у , 
с ѳ й т іп   к а з а к   т іл ін д е   к і т а п   ж ү й е с і  т у р а л ы   ғ ы л ы м н ы ң   к а -  
те го р и я л ы қ-ү ғы м д ы қ ж ү й е с ін  ж асау,  республикам ы здагы  
қол ж азб а қо р ы н  те кс е р іп   бағалау;  кіт а п т а н у  ғы л ы м ы н ы ң  
ш ет  е л д ік  тұж ы р ы м д а м а л а р ы н   ш о л ы п   бағал ау;  о к ы р ­
м антану гы л ы м ы н   не гізд е у;  к іт а п   ж ө не   гы л ы м и -т е х н и ка ­
л ы к  револю ция проблем асы н тал кы л а у.
Б а с п а г е р л ік   іс   с а л а с ы н д а  —  қ а з і р г і   э л е к т р о н д ы к  
тех­
ника  негізінде  редакциялық-баспагерлік  процесті  қдйта 
қ ү р у   ж о л д а ры н  гы л ы м и   негіздеу;  б а сп а ге р л ік  репертуар 
мөселесін  б ү г ін г і  та лаптарға  сөйкес  ш е ш у  іс ін   гы л ы м и  
ж а ғы н а н   саралау;  баспа,  к іт а п   саудасы  ж ө н е   полиграф ия 
салаларын  н а р ы к ж а гд ай ы нд а  т и ім д і ж ү р г із у  ш а р тта р ы н 
карасты р у;  баспа ста ти сти касы н ж е тіл д ір у .
К іт а п  сауд асы  саласы нда — ассортим ент ж у м ы с ы  мен 
еңбек  үй ы м д а сты р уд ы ң   э ко н о м и ка л ы к  т и ім д і  гы л ы м и  
н е гізд е р ін   ж а са у;  н а р ы к  эко ном и касы   ж а гд а й ы нд а   к іт а п  
таратуды ң  ж ө н е   та рал ы м ы н  бе л гіл еуд ің   ө л е у м е ттік-э ко - 
н о м и ка л ы к  өлш ем д ерін  белгілеу;  ең  ж а ң а   ко м м у н и ка ц и - 
я л ы қ те х н и ка   н е гізін д е   к іт а п  тарату іс ін  ка й та   к ү р у  ж о л ­
д ары н  гы л ы м и   н е гіз д е у ;  ж ұ р т ш ы л ы қ т ы ң   с а ты п   а л у  
қ а б і л е т і н   т е к с е р у   м е н   к а л ы п т а с т ы р у д ы ң  
р ы л ы м и
 
не гізд е р ін ж а са у.
Б и б л и о гр а ф и я  
с а л а с ы н д а  
—  ең 
ж а ң а  
т е х н и к а  
негізінде кү л а кга н д ы р у  ж өне ізд естіру процесін ж е тіл д ір у ; 
б и б л и о г р а ф и я н ы ң   т е р м и н о л о г и я л ы қ - ү ғ ы м д ы қ  а п п а р а т ы н  
ж о л га   қо ю ;  қ а з а к  кіта б ы н ы ң  бар л ы к ке зе ң д е гі  ре п е ртуа­
ры н  ж а са у;  «Қазақстандағы   к іт а п   ж ө н е   к іт а п   ici»   деген 
та қы р ы п та   ж ы л на м а   кү р а с ты р у .
К іт а п   т а р и х ы  са л а сы нд а  
—  к іт а п   ж ө н е   к іт а п   i c i   т а р и - 
хы н ы ң   те о р и я л ы қ  һөм   м е то д о л о ги я л ы к  п р и н ц и п те р ін
1 6 3

түж ы р ы м д а у; Қ а з а қ  кітаб ы н ы ң  револю цияга д е й ін гі ж өне 
К еңе с  д ө у ір ін д е гі  та р и хы н   ж а зы п   ш ы ғу ;  с о ң ғы   ж ы л ­
дардагы  к іт а п  х а қы н д а гы  құж а тта р д ы   қү р а с ты р ы п , к іт а п  
не  к іт а п ш а   е т іп   басы п  ш ы га р у ;  қ а з а қ   к іт а б ы   к а й ­
ра 
ф л е р і ту р а л ы  ж и н а қ  қү р а с ты р ы п  ж а р и я л а у .
і т а п қ ү м а р л а р   қ о з г а л ы с ы   с а л а с ы н д а  
б ұ л   к о з -  
га л ы сты ң  
ә л е у м е тт ік  н е гізд е р ін   те кс е р у ;  к іт а п к ү м а р  
қорам д ары ны ң 
та р и хы н   зерттеу;  ж е ке   м е н ш ік   к іт а п - 
ханаларды ң  қо га м д ы қ  маңы зы н  аш ы п,  оларды ң  кұн д ы - 
қүнсы зд ы р ы н  а н ы кта й ты н   тө р тіп -е р е ж е л е р д і  белгілеу.

Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
«Книга — это  духовное завещание одиого по­
коления другому, завет умирающего старца юно­
ше,  начинающему ж и ть ,  приказ,  передаваемый 
часовым, отправляющ имся на отды х, часовому, 
заступающ ему его место.  Вся жизнь последова­
тельно восседала  в книге:  племена,  люди,  госу­
дарства исчезали,  а книга оставалась.  Она ро­
сла вместе с человечеством,  в нее кристаллизо- 
вывались  все  учения,  потрясавш ие умы,  и  все 
стр а сти , потрясавшие сердца; в нее записана т а  
огромная исповедь бурной жизни человеческой
. . ，
 
которая называется всемирной историей.  Но в 
книге не одно прошедшее,  она составляет доку­
м ент,  по котором у мы вводимся во владение на­
стоящ его,  во владение всей суммы истин и уси­
лий,  найденных страданиями. • •  она программа 
будущего.
А. И. ГЕРЦЕН.
1453  ж ы л ы   А л м ани ян ы ң   М а й н ц   каласы нда  ж ы л ж ы ­
м а л ы   л и т е р а   о й л а п   т а у ы п ,  т ұ ң ғ ы ш   баспа  к іт а б ы н  
ш ы га р га н   Г уте н б е р г,  м ы на  ке р е м е тті  қа ра ң ы з:  кіта п ты ң  
ө л е у м е ттік  м аңы зы н  қолм ен  қо й ға н д а й   ғы п   айты п  бер­
ген.  Ол б ұл  құр а л д ы   «жер п ш р ы н ы ң  б ір  б ө л ігінд е  біре уд ің  
б іл іп   ж е т к е н ін   ж а һ а нны ң   бар  т ү п к ір і  б іл у і  үш ін »   ж аса- 
ды м  деген.
Б ір  е л д ің  б іл м е й тін ін  и г іл іг і е те тін ,  е к ін ш іс ін ің  та п қа н  
ж а ң а л ы ғы н   б ір ін ш іс ін ің   олж асы   е те тін   к іт а п   —  прогресс 
м ұ р ы н д ы ғы .  К іт а п т ы ң   б ір   м иды   е к ін ш і  м и га  ж а л ға й ты н  
р ө л і  кү ш е й ге н   сайы н,  ө р ке н и е ттің   дам у  қа р қы н ы   да  сон­
ш ама  кү ш е й е   тү с ке н .  К іт а п т ы ң ,  н а қты л а п   айтқанда,  бас­
па  кіта б ы н ы ң   ж а р ты   м ы ң  ж ы л д ы қ   та р и хы н а   ой  ж іб е р - 
сеңіз, адам зат осы  у а қы т іш ін д е  ө з ін ін  ж үзд е ге н м ы ң ж ы л ­
дар  бойы   те р б е тке н   қи я л ы н а н   о зы п ,  ға ж а й ы п   ж е т іс - 
т ікт е р ге   қ о л  а р тқа н .
К ү н і  ке ш е   гана  ж е л а я қ,  ж е т і  қ а т   ж е р   асты ндагы ны  
к ө р г іш   к ө р е ге н ,  с а қ қ ұ л а к ,  с а м ү р ы к   к ү с   с и я қ т ы л а р  
ха қы нд а   е р те гіл е р д і  ы нта  қо й ы п   ты ң д а й ты н  балалар  сол 
қи я л д ы ң   қа л а й   ж ү з е ге   а с қа н ы н   өз  кө зд е р ім е н   к ө р іп  
ү л гір д і.  С оны ң бөріне қо л  ж е ткізге н , «іздегеніңді алдыңнан 
сұр а м а й -а қ та пқы зға н »   (Ы бы рай)  с и кы р л ы   к ү ш   — к іт а п . 
К іт а п   оқы м аран  ко н с тр у кто р   а й та л ы к, 
б ір   адам  емес,
1 6 5

ж ү з д е ге н   адамды  м ін г із іп   а л ы п   са м ға й ты н   б ү г ін г ін ің  
са м үр ы гы  
一
 ұ ш а қ лайнерлерді ойлап таппайты ны  б ел гіл і. 
Б із д ің   зи я л ы   ағалары м ы з  сол  с и қы р л ы   құ р а л  
一
  к іта п ты  
а р тта   қ а л га н   қ а з а қ т ы   а л ға   с ү й р е й т ін   к ү ш   есебінде 
пайд ал ануга ұм ты л ға н ы  та б иги   нөрсе.
Қ а з а қ  ж азба өд ебиетінің бастапкы   ке зе ң і түгелдей о қ у  
о к у га ,  ө н е р -б іл ім ге   ж е т іл у ге   ш а кы р д ы   десек,  еш  а р ты қ 
а й тка н д ы к болмайды. А бай, Ы бы рай, Ш о қа н  дөстүрлеріне 
сэйкес М а ғж а н   «Ж аты р» деген  өлеңінде  өнер-білім   к іл т ін  
狂
ш қа н   ж ү р т   о т  ж е гіп ,  к ө кт е   ұ ш ы п ,  суда  ж ү з іп ,  т ө ң ір ін ің  
р а хм е тіне   ж а р ы д ы , 
一
  деп,  өзге  ж ұ р т т ы ң   армандары на 
канд ай   ж о л м е н   ж е тке н ін   уағы зд а йд ы .  К іта п с ы з  адам  — 
ж а р ты  адам.  Б ұ л  да М а гж а н  а қы н н а н  қа л ға н  сөз.
Е н д і  б а қса қ,  «күш   атасы н  таны м айды ны ң»  к е р і  ке л іп , 
п р о гр е сс  өз  атасы   к іт а п т ы   ы сы р а  бастағандай.  К іт а п  
ке р е кс із  боп  қалады   деген  қауесет  электронд ы   а қп а р а т 
қүр а л д а р ы   ш ы кка н н а н   к е й ін   тарай  бастады.  Ш ы ны нд а  
да,  к іт а п қ а   б ө л іне тін  у а қы тты ң   б ірсы пы расы н  радио,  те­
ледидар  « ж үты п »   қо я т ы н ы   рас.  Қ а з ір   и нтернет  деген 
ш ы қты .  О ны ң  ж ады нда  са қтал а ты н  а қп а р а т  кө л е м ін   еш 
к іт а п қ а   с ы й ғы зу  м ү м к ін  емес.
Д е ге н м е н ,  к іт а п   ү с т і-ү с т ін е   ш ы ға р ы л у д а .  Т үр а л а п  
қ а л ғ а н   б ір а з   е л д е р д е   б о л м а с а ,  к іт а п   ө р іс і  т а р ы л ғ а н   ж о қ .  
Г у т е н б е р г   ө л е м ін ің   к ү н і   с ө н б е ге н .  С е б е б і  а д а м   б іл ім ін  
ж ү й е л е п   к о р ы т ы п ,  т а р а т у д а  к іт а п  о р н ы н  б а с а т ы н  а қ п а р а т  
қ ү р а л ы   ө л і  д ү н и е г е   к е л г е н   ж о к .   Т е л е д и д а р д ы   к ө р е с ің , 
р а д и о н ы   т ы ң д а й с ы ң .  Б ір а қ   к ө р г е н ің н ің   б ө р ін   ж а д ы ң д а  
үста п  қа л а   алмайсы ң.  Е с т іге и ің н ің   де  бөрі  есінде  кала 
б е р м е й д і.  К і т а п   қ о л с о з ы м   ж е р д е ,  ү м ы т қ а н ы ң д ы   т и іс т і 
б етін  а ш ы п   ж а ң ғы р ты п   аласы ң.  Теледидарды   к ө р іп   о ты ­
р ы п   қи я л ы ң а   е р ік   бере  алм айсы ң.  Р адионы   ты ңдап  о ты ­
р ы п ,  о й ы вд ы   тараты п  дам ы та  алм айсы ң.  К іт а п т ы   қо л ға  
а л ғ а н ы в д а   к и я л ы ң а   е р і к   б е р іп ,  у а к ы т   к е ң іс т іг ін   ш а р л а п  
к е ң   о т ы р а с ы ң .  
Ой 
а ғ ы с ы н ы ң  
бірден-бір  шарты  —
— 
о ң а ш а л ь щ т а н   а й р ы л м а й с ы ң .  О ң а ш а   к іт а п   о к ы п   о т ы р ғ а н  
адам озінің іш кі әлемі айдынында  еркін жүзеді. Ал теле­
экранная  кадрды  бірден  жүздеген,  миллиондаған  адам 
к ө р г е н д е ,   с о л   т о б ы р я ы ң   а р а с ы н д а   а ғ ы с т а   к а л к ы ғ а н  
ж а ң қ а д а й   іл е с іп   к е т е   б а р у ы ң ,  д а р а л ы қ   с и п а т ы ң н а н   а й - 
ы р ы л ы п   к д л у ы ң   м ү м к ін .
К іт а п  — адам  ойы ны ң  ж е м іс і,  соны м ен  бір ге оны ң р у ­
ха ни   сарайы н  аш аты н  к іл т   те.  Ә р  ш ы ға рм а ны   ө р кім   өр 
т ү р л і  о к ы п ,  кө ң іл ін е   то ки д ы .  О кы р м а н   қанш ам а  болса, 
о қы л ға н  
к іт а п   ха кы нд а  
п ік ір   де  сонш ама.  Ойды  ой
1 6 6

оятады.  Н өтиж ед е  іш т е н   ж а ң а  р уха н и   элем  е с ігі  аш ы ла- 
ды.
А бай  поэзиясы нан  сусы ндам айы нш а,  «А й тты м   сөлем, 
қалам қасты »  ү з іл т іп   өндетпейінш е,  м ахаббат  л ө ззө ті  де­
ген  ға ж а й ы п   ж ы р д ы ң   сы ры на  кд нд ы м   деу,  ө з ің д і  ө зің  
алдаганды қ.
М а гж а н   өлеңдерін  о қ ы п   түйсінбесең,  *М ен  ж а ста р га  
сенемін» деп ш алқы м асаң, ұ л т г ы к  сана өресіне кө те р іл д ім  
деу, к ұ р  далбасалы қ.
Е лдің е л д ігі, к іс ін ің  к іс іл іг і тур а лы   м е ктепте н  М ұ х та р  
Ө уезовты ң  «Абай  ж о л ы »   ром ан-эпопеясы н  ы қы л а стана 
окы ганд а  ө тп е ксің .  Ж а қс ы м е н   ж анаса  ал м ау  —
— ө м ір д ің  
кө п  р и зы гы на н к ү р  а л а қа н  қа л га н д ы қ.
Қ ы сқа сы ,  кө р ке м   өдебиетпен  ж анаспады м   дегенш е, 
ойдан кенде, сезім нен ж ұ т а ң  кал ды м  дей бер.
О сындай  н а си ха тты   б із  ж а с   ұ л а н   к ү л а ғы н а   с ің ір е  
бе руім із ке р е к.  К іт а п  болаш ағы  — ү р п а к  болаш ағы .  С оны 
ойласты ру  орны на,  қа р а ж а т   та п ш ы л ы ғы   д е й тін  ж е л е у д і 
ж а м ы л ғы  е тіп, к іт а п  ж ө н ін д е  талай сол акайл ы қтар  іс те л іп  
ж а ты р .
А Қ Ш   ко н гр е с і  ұ л т г ы к   кіта п ха н а сы   ж а н ы н а н   К іт а п  
орталы ғы  ұйы м дасқан. М ін д е ті — б ү к іл  ел көлем інде к іт а п  
насихаты н  ж ү р гіз у .  Б із   болсақ,  А л м а ты н ы ң   ө з ін д ік   а ж а ­
р ы н   к е л т ір іп   т ү р ға н ,  ж ү з ік т ің   к ө з ін е н   ө т е т ін   К іт а п  
м узе й ін ің  ө зін  к ү р т п а к к а  өрекеттенудем із.
А Қ Ш  П резидент! о кы р м а н  ж ы л ы , ж а с о кы р м а н  ж ы л ы  
д е ге н д і  ж а р и я л а п   ж а т а д ы .  Б із   к іт а п   д ү к е н д е р ін , 
кітапханал а рд ы  ондап, ж ү зд е п  аластап ж а ты р м ы з...
Б үл  ты ғы р ы қта н  кд лай ш а ш ы ғу  кер ек?  А га р ту ш ы л а р  
за м а н ы   ө т т і  д е ге н м е н ,  а ғ а р т у ш ы л ы қ   т у ы н   қ а й т а  
көтерм есек и гі. Е ң ө уе л і к іт а п к а  деген қ а з ір г і не м күр ай д ы  
көзкарасты  ө зге р ту ім із л ө зім .
Б ұл  о қ у  кү р а л ы н  п а р а қта п  ш ы қ к а н  адам К азакстанд а 
кіта п та н у   ғы л ы м ы н ы ң   е нд і-ен д і  ір ге та сы   кдлана  баста- 
ғаны на  кө з ж е т к із б е к .  Істе л ге н  істе н гө р і істе л м е ге н і кө п . 
Ол  ж айы нда  ж о га р ы д а   іш ін а р а   сөз  е тіл д і.  К іт а п   ж ө н е  
к іт а п   ic i  —  к ү р д е л і  ш а р у а ш ы л ы қ.  Б ір   б а сп а ге р л ік  сала- 
ны ң  өзінде  ғы л ы м   та р апы н а н  араласуды   к ү т іп   т ұ р ға н  
мөселе қанш а м а.  И д еол огиясы ,  ғы л ы м и  м а зм үн ы ,  п іш ін і, 
т іл і мен стилистикасы , ө нд ір ісггік к ү й і, э ко н о м и ка л ы к хал- 
ахуалы  с е кіл д і қы р л а р ы  ж е те р л ік.
Н ем есе  к іт а п   са уд а сы н   а л ы ң ы з.  Ғ а б е ң не н,  Ғ а б и т 
М үсреповтан  ка л га н   б ір   сөз  бар:  кіт а п т ы   басты ру  гана 
м ақсат  емес,  оны   ел  іш ін д е   та раты п  м өдениеттің  ү л ке н
1 6 7

құр а л ы   е ту  м а қса т.  Е л ге  тарам айты н  өдебиетті  қ о қы т ы п  
баса  беруд ің  не  м аңы зы   болаты ны н  м ен  ө зім   тү с ін е   ал- 
м айм ы н, д е п ті (« Е ң б е кш і қазақ» га зе ті.  1 9 2 8  ж ы л ,  5 кд р а ­
ш а).  Ғабең  к іт а п   та ратуд ы ң   өлденеш е  т ө с іл ін   ке л тір е д і, 
өз ұсы ны стар ы н қ а з а қ  м іне зіне с ө й ке с тір іп  ж асайд ы .
К іта п х а н а   тұр м ы сы м ы зға   с ің іс т і  боп  к е т іп   еді.  Е нд і 
өсіресе а у ы л д ы қ  ж е р   одан  кө з  ж а за   бастады.  Б и б л и о гр а ­
фия саласы ны ң ж а й ы  да мәз емес.
«Заманың  т ү л к і  болса,  тазы   боп  ш ал».  К іт а п к а   байла­
ны сты  ты р ы р ы кта н   ка л а й   ш ы гам ы з? Н а р ы к  ж а гд ай ы нд а 
к іт а п   ѳ н д ір іс ін   ка л а й   ж о л га   қоям ы з?  Б ұ л   сауалга  ж а у а п  
беру  к іт а п т а н у   гы л ы м ы н ы ң   т іке л е й   б о р ы ш ы .  Э рине, 
о йд ағы ны   ж у з е ге   а с ы р у   ү ш ін   у а к ы т   к е р е к .  Қ о л а й л ы  
у а кы т  туа   ка л га н   ж а ғд айд а  тіл ге   ти е к  е т е р л ік  үсы ны с- 
тарды ң  алды н  ала  ж а са л уы   а р т ы кт ы к   етпес  деп  ойлай- 
мыз.
Т үб інд е  Р е спуб л ика  к іт а п  палатасы қа сы н а н  к іта п та н у  
р ы л ы м и -зе р тте у  и н с ти ту т ы н   қ ү р ғ а н   абзал.  К іт а п т а н у  
си я кты   ке ш е н д і  гы л ы м н ы ң   ж үм ы сы   сонда  рана  ж ү й е л і 
түрде  ж ү р е т ін   болады .  П алатаны ң  м а те риал д ы к  базасы 
туралы   мөселе  к ү н   тө р тіб ін е н   тү с п е й -а к  ко й д ы .  Қ о й м а - 
ны ң  та рлы р ы нан  ж ө н е   оны ң  к іт а п   с а қта уд ы ң   ғы л ы м и  
ереж елеріне сөйкес ке л м е й тін д ігш е н  к ө п  баспа  д үниел ері 
істен  ш ы ғуд а .  О ны ң  бер  ж а ғы н д а  К іт а п   палатасы   қо й м а - 
лары на  ж ы л   бойы   ү с ті-у с т ін е   баспа  ө н ім д е р і  та у -та у   боп 
тү с іп   ж а та д ы .  О ган  о р ы н   ке р е к.  К іт а п   пала тасы ны ң  ү й і 
Кеңес  ке зін д е   ж о спа р л а н ы п ,  а қы р ы   ж ү з е ге  аспай кал д ы . 
Ты м   құ р с а ,  А қм о л а ға   к ө ш іп   ж а т қа н   м и н и с тр л ікте р   мен 
ведомстволардың  босаған  ү й л е р ін ін   б ір е у ін   соган  берген 
ж ө н.
Қ а за қста н   Р еспубл икасы   Б іл ім ,  м эдениет  ж ө н е   денса­
у л ы к  са қта у  м и н и с т р л ігін ің   ш е ш ім ін   к ү т іп   т ұ р ға н   б ір   іс  
бар.  Ол  —  Б аспа  академ иясы н  а ш у   м өселесі.  К іт а п т а н у  
не гізд е р ін  соны м ен  кд та р   мэдениет  о к у  оры нда ры ны ң  
о қ у  ж о спары на ар н а йы   ку р с  е тіп  е н гіз у  ке р е к.
Ж о га р ы д а   «К ітаптану»  э н ц и кл о п е д и я л ы к с ө з д ігін   ж а ­
сау мөселесі ко й ы л д ы . Н а кты л ы  ұсы ны с ж а са уга  к ір іс к е н  
екенбіз, оны ң да ш е ш іл у  ж о л ы н айтпасқа болмайды . Т и іс ті 
кд р а ж а ты н   б ө л іп ,  м ү н ы   Қ а за қ  энци клопед и ясы   бас  ре- 
д а кци ясы ны ң  тә ж ір и б е л і ұж ы м ы н а  та п сы р у ке р е к.
Ш е т е л д ік і десе  сескеніп,  кіта п та р ы н а   те р іс  қа р а й ты н  
у а кы т  ө т т і.  Е н д і  ш е т  елдерде  к іт а п т а н у   м әселелеріне 
а рналған  е ң б е ктерм ен  қ о я н -қ о л т ы к   та н ы с а ты н   м е згіл  
ж е т т і.  Е ң   ж о қ   д е ге н д е   б ү р қ ы р а п   ш ы ғ ы п   ж а т к а н
1 6 8

ж а һа нд ы қ өдебиетке ш о л у ұйымдастырса дейміз.  Б ұ р ы н ғы  
«Инф ормпечать» ү л гіс ім е н   ж ога ры д а аталган К іт а п  пала- 
тасында  т и іс т і ре д а кц и я   ұйы м д асты ру  ка ж е т .  М ұ н ы ң   ө з і 
т е к   к іт а п т а н у д ы   ға н а   емес,  басқа  ғы л ы м д а р д ы   ж е р  
ж ү з ін д е гі  оқы м ы сты л а р д ы ң   ж е тіс тікте р ім е н   дер  ке зін д е  
та ны сты руға ж о л  аш ар еді.
Б ұр ы н  к іта п та н у  проблемалары ж ө нінд е Б ү к іл о д а к т ы қ  
конф еренциялар ө л с ін -ө л і ө т к із іл іп  тұ р у ш ы   еді.  Е ң  со ңғы  
V   конф еренция  1984  ж ы л ы   св уір   айы нда  « К іта п   ж ө н е  
ө л е ум е тгік прогресс» деген та қы р ы п та  ө т ке н і м өл ім .  О дақ 
қүр ы д ы   деп,  онда  істе л ге н   оңды   іс т ің   б ә р ін   к ұ р т у ға   бол­
майды.  К іт а п т а н у  проблем алары   әрқд ш ан да алдан ш ы га  
берм ек.  Р е с п у б л и ка   кө л е м ін д е   ш е ш ім ін   к ү т іп   т ү р ға н  
м әселе  к ө п .  А й т а л ы к ,  Л С іта п  н а р ы қ   э к о н о м и к а с ы  
ж агдайы нда»  д еген  та қы р ы п та   конф е ре нци я  ө т к із е т ін  
м е згіл   ж е т ке н   с и я қты .  Б ітгім ,  мэдениет  ж ө н е   д е нса ул ы к 
с а қта у   м и н и с т р л ігі,  А к п а р а т   ж ө н е   қ о ға м д ы қ   к е л іс ім  
м и н и стр л ігі, К іт а п қү м а р л а р  қогам ы , б ір қа та р  ж о га р ы  о к у  
оры ндары  бірлесе о ты р ы п  к іт а п  саласында а тқа р а ты н  ш а - 
руа ұл а н -ға й ы р .
Р еспубл икад а  қ а з ір   к іт а п   саудасы  а я қс ы п   барады . 
Көптеген к іт а п  д үке н д е р і ж о й ы л ы п  к е т г і Н а р ы к  д ө уір інд е 
к іт а п   саудасы н  ж о л га   к о ю ,  к іт а п   ассортим енты   та р а ту- 
ды ң  гы л ы м и   н е гізд е р ін  б е л гіл еу,  к іт а п к а   деген  қо ға м д ь щ  
та л а п -тіл е кті зерттеп ка л ы пта сты р у б ибл иопол истиканы ң 
тіке л е й   м ін д е ті.  А л ай д а  Казакстанда  к іт а п   саудасы   ту р а - 
л ы   ж а р ы ты п   еш теңе  ж а зы л га н   ж о қ .  К іт а п   —  ө л е у м е ттік 
а қпа р а т  құ р а л ы .  Сол  кұр а л д ы   та ратуш ы   р етінд е  к іт а п  
саудасы  тө р б и е л ік,  и д е о л о ги я л ы к  рөл  а тка р а д ы .  Осы 
тұр ғы д а н  ке л ге нд е   к іт а п   —  тауар  емес.  Т а уа р 
一
  к іт а п  
басылы мы , к іт а п т ы ң  м атериалд ы к ны саны . Б иб ли о пол ис­
ти ка   мен к іт а п  саудасы  эко ном и касы н ы ң  о б ъ е ктіл е р і  б ір , 
б ір а қ  пөнд ері  е к і  бөлек.  Б иб лиопол истика  к іт а п   та р а ту 
іс ін   ж е т іл д ір у д і көзд е й д і,  к іт а п  саудасы ны ң эко н о м и ка сы  
тауардан  пайда  т ү с ір у д і  ойлайды .  Е к е у і  қо с ы л ы п ,  к іт а п  
саудасын ж а қс а р ту д ы  кам там асы з етеді.
Қ ы с қа с ы ,  р е сп уб л и ка м ы зд а   к іт а п   саудасы   ту р а л ы  
ғы л ы м ны ң  ір ге та сы н  қа л а у  
一
 б ү г ін г і кіт а п т а н у  гы л ы м ы ­
н ы н  төл ic i.
Ж аңа  м інд еттер д ен  к ү н   тө р тіб ін д е   б ір ін ш і  ке зе кте  
ж е ке   м е н ш ік  баспаларды ң  ж ұ м ы с   тө ж ір и б е с ін   қ о р ы т у  
мөселесі  тұ р .  «Ж еке  м е н ш ік   баспа:  те о р и я л ы қ һөм   п р а к ­
ти ка л ы к проблемалар»,  «М ем л екеттік баспалар  м ен  ж е ке  
м е н ш ік  баспаларды ң  ж ү м ы с ы н   үй лестіуе  ж ү р гіз у г е   бола
1 6 9

ма?», « Қ а зақстанны ң  к іт а п  базары»,  « К іта п  басылы м  дары - 
н ы ң   т и ім д іл іг і»   т .  т .  ту р а л ы   с ы н д а р л ы   зе р тте у л е р  
ж ү р г із іл у і ти іс.
А й та   берсе  мөселе  кө п .  Қалам   із і  түсп ей   кел е  ж а тқа н  
та қы р ы п   —  ж е ке   адамдардьщ  кіта п х а н а л а р ы   ж а йы нд а 
толғау.
Қ а з а қ  а ға р туш ы л а р ы н ы ң  а л га ш кы  л е гі бала о қы туд ы  
сол  ке зд е гі  к о ға м д ы қ   п ік ір д ің   ж а зы л м а ға н   үр а н ы на  ай­
налды рды .  Е л  іш ін д е   «Окыран»  дегеннен  а р т ы қ   абы рой- 
а т а к  ж о к   с и я к т ы   к ө р ін г е н і  со л ард ы ң  қ а з а қ т ы   ар тта  
кд л у ш ы л ы кта н   тез  а л ы п   ш ы ғуд ы ң   басты  ш ар тта р ы ны ң  
б ір і  есебінде  а га р т у   мѳселесін  ү л т т ы қ   д өреж еге  көтере 
б іл у л е р ін ің   н ө т и ж е с і  еді.  К е й ін   «м ұғалім »,  «инженер»  де­
ген м ам анд ы қтард ы ң  иесі атану б и ік  м ұ р а тқа  айнал ғаны н 
білем із.  Т іп т і ү й  іш і ж а саулар ы н м ы салга а л а й ы қ.  Солар- 
дың  ка й -ка й сы сы н а н   да  үй д ің  тө р ін е н   ор ы н  ал а ты н  к іт а п  
қо р ы н ы ң   ка д ы р -ка с и е ті  бөлекш е.  А м а л   не,  б ұл   ж а гы н а н  
ө л і  ж а д а ул а у  кө р ін е м із .  К ө п   кд за к  үй л е р інд е   к іт а п   ш к а ­
фы  нем есе  э т а ж е р к а с ы   а ты м е н   ж о қ .  « Ж ы ғы л га н га  
ж ұ д ы р ы қ»   дегендей,  н а р ы к  қы с п а гы   салдары нан  к іт а п  
та рал ы м ы   тө м енд еп  барады .  Қ а за қс та н   облы стары нда 
ж ү р гіз іл ге н   ө л е у м е тт ік  зерттеулер ге  ж ү г ін с е к ,  өр  үш  
р е сп о н д е н ттің   б ір е у ін ің   к іт а п   са ты п   а л у ға   қ а р а ж а ты  
ж е т п е й т ін   боп  ш ы қ т ы .  Р е сп о н д е н тте р д ің   ж а р ты с ы н а  
ж у ы гы н ы ң  айы на  е л у теңге ш амасы нда  гана  к іт а п   саты п 
ала а л а ты н д ы ғы  аны ктал д ы .
Р уха н и   а зы қс ы з  к ү н   ке ш у   ки ы н .  А д а м н ы ң   б іл ім не н 
а й ры л уы   қ ұ с т ы ң   қа н а ты н а н   а й р ы л уы м е н  бірдей.  К іт а п  
б а й л ы ғы н   ел  б а й л ы ғы н а   а й н а л д ы р у  —
— ұ л т т ы қ   өреде 
ш е ш іл у ге   т и іс т і  б и ік   м інд е тте р ім ізд ің   б ір і.  Б ұ л   м ін д е тті 
оры ндауга к іт а п т а н у  рылы мы өз тарапы нан үлес коса ала­
ды. Өсіресе насихат ж ұм ы сы н  ш и р а ту ке р е к.  Қ а з ір г і кд за қ 
арасы нан  қо ға м д ы қ   м ө н і бар  ж е ке   кіта п х а н а л а р   табы ла- 
ры   сөзсіз.  Солар  тур а л ы   макала,  о ч е р к  ту ға н ы   құ б а -к ұ п . 
Б үр ы нд а ры   А б а й   елінде  ұл ы   а қы н   өл е ң д ер ін ің   қолм ен 
ж а зы л ға н   кө ш ір м е л е р ін   ұза ты л ға н  кы зд а р   ж асаулар ы - 
мен  қо с ы п   өздерім ен  б ір ге   ала  ке те д і  е кен.  Осы  дөстүр 
к е й ін г і  у а қ ы т т а   өд ем і  ж а л га с ы н   та п ты .  А та -а н а л а р ы  
тұр м ы сқа   ш ы к к а н   қы здары на  тұта с  кіта п х а н а   сы йлай- 
ты н   өдет  төбе  кө р се те   бастап  еді.  Сол  өд ем і  өдет  ұ л т 
м енталитетіне с ің іс т і м інезге айналса.
Ресейде  ж е ке   кіта п хана л ар д ы ң   б а й л ы гы н  не ғұр л ы м  
т о л ы қ   п а й д а л а н у   б а гы ты н д а   ө не  б ір   ж ы л д а р ы   и г і 
ж ү м ы с та р   а т қа р ы л ы п   еді.  Б ізге   де  кіта п кү м а р л а р д ы ң
1 7 0

ж е ке  қо р ы н а н  а л ы н ға н  басылы мдардан к іт а п  көрм елерін 
үй ы м д а сты р у,  ж е к е   кіта п ха н а л а р   ка та л о гта р ы н   ж а сау 
қа ж е т.
Ө р саланы ң өз  ш еберлері,  хас ж ү й р ік -б іл г ір л е р і бола­
ды.  Б аспагер атала ты н м ам анды қтан м а қта н ы ш  тұта ты н - 
д ары м ы з  аз  емес.  М ы салы ,  С өбит  М ү қа н о в   пе н  Ғабит 
М үсрепов  ж и ы р м а сы н ш ы   ж ы л д а р д ы ң   басында  «Казак- 
стан» баспасы ны ң бас редакторы  болы п істе ге н.  Ж огары да 
а та л ға н   ««Қазақстан»  баспасы ны ң  ж а й ы »  
а тты   м ака- 
ласында  Ғабең  к а з ір   де  ойланды раты н  м ацы зды   мѳселе 
кѳтерген.
Ғабең нің  ж а зу ы н а   Караганда,  1923  ж ы л ы   қү р ы л ға н  
«Қазақстан»  баспасы ны ң  к іт а п   басты раты н  ғана   емес,  ба­
саты н,  та р ата ты н  бѳлім дері  болган.  Я гн и   кар ауы нд а  бас­
паханасы , к іт а п  д үке н д е р і істеге н. Б ес ж ы л  ө тке н  соң бүл 
ж а гд а й   ө зге р тіл е д і.  Баспахана  ш а р у а ш ы л ы к  м екемелер- 
ге беріледі.  К іт а п  тарату б ѳлім і (к іт а п  тарататы н дүкендер) 
ж е р г іл ік т і  А т қ а р у   ко м и те тге р ін ің   қо л ы н а   кө ш е д і.  Б ұ л  
ө з ге р іс ке   Ғ абең  қа р с ы   ш ы га д ы .  « Қ а за кста н »   баспасы 
қол ы нд а  р е д а кц и я л ы қ-б а сп а ге р л ік  іс  т о л ы қ   қалса  да,  бас 
редактор болы п іс те й тін  ол, баспаны ѳ л д іге санайды .  Оның 
п ік ір ін ш е ,  «Қазакстан»  баспасын  бѳлш ектеуд ен  басты ру 
м ен  та р а ту д ы ң   арасы на  ү л ке н   б ѳ ге сін   пайда  болады. 
К іт а п т ы   б а сты р у  гана   м ақсат  емес,  ел  іш ін е   та раты п 
м өдениеттің ү л ке н  қү р а л ы  ету, с ө й ііп  елд ің р у х а н и  ө м ір ін  
төрбиелеу к а ж е т  деп б іл ген Ғабең.
Кеңес  д ө уір ін д е   баспа,  полиграф ия  ж а н е   к іт а п   сауда­
сы  әрқайсы сы   ж е ке   сала  ретінде  кы зм е т  е т ке н і  б ел гіл і. 
О ны ң  пайдасы   да,  зияны   да  ж ү р т қ а   м ѳ л ім .  Р еволю цияга 
д е й ін гі  Ресейде  б үл   ү ш   саланы ң  ү ш е у і  де  б ір   қолда 
ұста л ган ы   а й қы н .  М ұ н ы   еске  ал ы п  о ты р га н   себебіміз, 
қ а з ір г і беталы с соган айналы п со ға ты н сы ңайы   бар.  Қ а зір  
кө пте ге н   баспалар  («А та  мүра»)  те р ім ,  верстка,  м акеттеу 
ж ұ м ы с та р ы н   өзде рі  аткарады .  Б аспах
狂
на ға  көбінесе  ба­
сы п,  тү п те у   ж ү м ы с та р ы н   ж ү р г із у   п р оц е сте р ін  гана  ка л - 
ды рады .  М е м л е ке тт ік  баспалар  а зы н а у л а к  к іт а п   таралы ­
м ы н  өадері  сататы нды   ш ы гард ы .  Осы  өзге р істе р ге   байла­
ны сты   е ж е л гі  тө ж ір и б е н і  еске  салу,  е н д і  не  іс те й т ія ім із д і 
саусакпен  санагандай  е тіп   ай ты п   беру,  өрине,  кіта п та н у  
м ойны на  ж ү кт е л е д і.
Ш ү к ір л ік ,  бізде  б іл ік т і  баспагер  кы зм е тке р л е р   бар- 
ш ы л ы қ.  С олар  тур а л ы   «Қазакстан  к іт а п   қайр а тке р л е р Ь  
деген  ж и н а қ   т у ғы з ы п ,  р е д а кто р л а р д ы ң ,  с у р е т ш і  гр а - 
ф и кте р д ің ,  т е х н и к а л ы к   р е д а кто р   ө н е р л е р ін ің   сы р ы н
1 7 1

а ш ы п ,  тө ж ір и б е   қазы насы н  ақтарса,  к іт а п т а н у   гы л ы м ы ­
н ы н  ө р ке н ін  өсірер б ір  іс ке  айналар еді.
Ә р ғы л ы м  өз тіл -терм инд ерім ен ойлап сөйлейді. К а за қ 
кітаптану  гылымының  терминологиялық  стандарттары 
негізінен орыс кітаптануынан сол калпында немесе аудар­
ма түрінде ауысқан. Бірак термин түзу жүмысы сонымен 
ты нд ы  деп есептемеу ке р е к. К іта п та н у д ы ң  ка те го р и я л ы қ, 
ұ ғ ы м д ы к   а п п а р а т ы   е н д і-е н д і  к а л ы п т а с у д а .  А х м е т  
Байтүрсынұлы  термин  баламасын  «пөнсөз»  деп  алған. 
М ін е ,  гы л ы м и   ұғы м д а р   м ен  те рм ин д ер   ж ү й е л і  түр д е 
берілетін еңбек 
一
《
К іта п та н у  пөнсөздігі» ка ж е т.  Сөйткенде 
кітаптану ғылымы үшін де, кітап ici практикасы үшін де 
бірдей пайдалы іс тындырылмакдіы.
К іт а п  ж ө н е  к іт а п  іс ін  іл ге р і б асты руға қол габ ы с е ту — 
к іт а п т а н у   гы л ы м ы н ы н   т ү п к і  м а кса ты .  Сол  м аксаты на 
жетуі  үшін  кітаптану  ғылымы  өз  саласындагы  барша 
білімді бір жүйеге келтіре отырып, кітап ісін басқарудың 
ғылыми негіздерін жасауы тиіс.
1 7 2

М А З М Ү Н Ы
СӨЗ АЛДЫ 
КІРІСПЕ
II тарау.
III тарау.
IV тарау.
V тарау.
VI тарау.
......................................................... 8
КГГАП  ЖѲНЕ ОНЫҢ АДАМ МЕН ҚОҒАМ 
ѲМІРІНДЕП ҚЫЗМЕТІ...........................13
Колжазба кітап..................................... 1В
Баспа кітал.......................................... 26
КГГАПТАНУ  ҒЫЛЫМЫНЫҢ  ТУУ  ЖЭНЕ 
ДАМУ  ЖОЛДАРЫ............................... 47
Кітаптану туралы ғылымның кешенділігі 
түжырымдамасы................................... 71
.......................................................................................................... 3
Кітапт
кызмет
лзметшілдік түжырымдамасы................. 7 2
«Қиылысушы ғылымдар» түжырымдамасы..... 76 
Жүйелі типологиялык тужырымдама......... 79
КГГАП  ЖӨНЕ  КГГАП  ICI____________ 87
КГГАПТАНУ ҒЫЛЫМЫ ЖҮЙЕСІ.............101
Кітап баспагерлік білімі жүйесі..................... 105
Кітап саудасы білімі жүйесі (библио­
полистика) ........................................... 109
Кіталханатану білімі жүйесі...................... 113
Библиографиятану білімі жүйесі................ 119
КГГАПТАНУ  ЖӨНЕ  ОНЫҢ  БАСҚА 
ГЫЛЫМДАРМЕН БАЙЛАНЫСЫ.............129
1.Кітаптану білімінін гылымдар жүйесінде 
алатын орны жөне басқа гылымдармен 
байланысы 
129
2..Кіталтану жѳне оган салалас пөндер........ 133
КГГАП  ІСІН  ҒЫЛЫМИ  ТҮРҒЫДАН 
БАСҚАРУ  ЖҮЙЕСІ.............................. 139
1.Баспасөз бостандыгы........................... 140
2..Кітап жөне кітап ісілің материалдык, 
экономикалык негізін нығайтып, байытып 
отыру. Ғылыми-техникалык  революция 
жетістіктерін өндіріске енгізу.....................151
3. Кітал жөне кітал ісінің маман кадрларын 
даярлау............................................... 156
4. Кітап жене кітап ісін ғылыми баскаруда 
іылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізудің 
манызы............................................... 159
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
165

У ч е б н о е  и з д а н и е
Е ле укенов Ш ериаздан Р усте м о в и ч
ОСНОВЫ
К Н И Г О В Е Д Е Н И Я
(На казахском языке )
Редакторлары Ә. Қазтайулы, Н. Тѳлепберген^лы 
Кѳркемдеуші редакторы Б. Ақанаев 
Техникалык редакторы Ф. Илизова
И Б № 4 1 3
Т е р уге   23.09.97 ж іберілді- Басуға 26.11.97 ко л   койы лды. 
П іш ім і 84x1 081/32. О фсеттік кагаз.
Қ ө р іп  т ү р і «Ш кольная*. О ф сетгік басылыс.
Ш а р т т ы  баспа табагы 9,24. Е се птік баспа табагы 9,57. 
Т аралы м ы  300 0 дана. Тапсырыс №  33 5 6  Багасы кел ісім д і.
«Санат» м ем леке тгік баспасы,
480012,  А л м а т ы  каласы, А . Бай турсы нулы  кѳш есі,  65  «А*.
Қазакста в Республикасьшьш 
А к п а р а т  ж ене когам ды к ке л ісім  м и ни стрл іг ін ін  
Р е спуб л и ка л ы к <Дѳуір* газет-ж ур нал баспасы 
48 0 0 4 4  Алматы, Д о сты к дадгылы,  2/4

МЕМЛЕКЕТТӀК «CAHA1V БАСПАСЫНАН
199 7  ж ы л ы   мы нандай к іт а п т а р  басы лы п ш ы кты :
1 . М.  Эуезов.  Абайды  білмек  парыз  ойлы  жасқа. 
К ѳ л е м і  20  б.  т.
2.  М .  Э уезов.  Эдебиет  тур а л ы .  О  литературе.  К ѳ л е м і 
20 б.  т.
3.  М .  Э уезов.  Қ и л ы   заман.  Ф р а н ц у з  тіл ін д е .  А уд а р ға н  
Ғ . М ү к а н о в .13 б.т.
4.  М .  Ж олдасбеков.  Е л та ғд ы р ы  — ер тарды ры .  К ө л е м і 
40  б.т.
5.  Р  Щ реали,  Әуезов ж ә н е  алаш .  К ө л е м і 25 б.т.
6.  Ә .  Б олганбай^лы ,  Ғ .  Қ алиулы .  Қ а з ір г і  қа за қ  т іл ін ің  
л е кс и ко л о ги я с ы  мен ф разеологиясы .  К ө л е м і.15 б.т.
7.  А .  М усаев.  П о эти ка   ка за хско й   сатиры .  К ө л е м і  10
б.т.
8.  X .  С щ інш әлиев.  Қ а з а қ  өд еб иетінің  та рихы .  К ө л е м і 
4 3  б.т.
9.  3.  А х м е то в .  Р ом ан-эпопея А уэзо ва . К ө л е м і 17 б.т.
10.  Р .  Бердібаев.  Т ар и хи  ром ан.  К ө л е м і  18 б.т.
1 1 . М .  Эуезов.  А б а й та ну  д ө р іс те р ін ің   дерек  кѳзд ері. 
К ѳ л е м і  25 б.т.
12.  3.  Қабдол.  Эуезов.  Роман-эссе.  К ѳ л е м і 20 б.т.
13.  Д .  Қ о н а е в,  Т .  Қ о ж а ке е в ,  Қ .  С ейданов.  Ө л е м н ің  
Ә уезові.  К ө л е м і  6 б.т.
1 4 . 
Л . 
А уэзова, 
И с т о р и я  К а з а х с т а н а  в  тв о р ч е с т в е  А у э з о ­
в а .  К ѳ л е м і  1 8   б .т.

р еспубликад ағы  ж о ға р ы  ж ө не  орта арнаулы  о к у  ор ы н­
дары   ү ш ін ,  со н д а й -а к  элем  х а л ы қта р ы н ы ң   тіл д ер ін д е  
о қу л ы қт а р ,  о к у   күр ал д а ры н,  ө д істе м е л ік,  а н ы қта м а л ы қ 
ж о н е   та н ы м д ы к  өдебиеттер  басып  ш ы ға р а ты н   бірден  бір 
м ам анд анд ы ры л ған баспа.
«Санат»  баспасы  кұ р ы л ға л ы   бе рі  400-д ен  астам  к іт а п  
басы п  ш ы га р д ы .  Ж ы л   ө ткен  сайы н  баспа  өнім д ер іне  де­
ге н   о қу ш ы л а р   сұраны сы   а р ты п   ке л е д і.  Ө з  ка рж ы сы м е н , 
болм аса  д е м е у ш і  а р қы л ы   к іт а п   ш ы ға р ғы с ы   ке л е тін  
а вторл арға баспа өр қаш ан өз қы зм е т ін  кө р с е ту г  өзір.
Б а сп а н ы ң   ж а н ы н а н   «О қулы к»  к іт а п   д ү к е н і  ж ү м ы с  
істе й д і.  Онда  «Санат»  баспасы ның,  сонд ай -а қ  республика 
баспалары нан ш ы қ қ а н  кіта п та р д ы  саты п ала аласыз.
Тел:  6 7 -6 4 -9 6  
6 7 -4 9 -4 6 .
МЕМЛЕКЕТТІК «САНАТѴ БАСПАСЫ