К. Жаңабеков Г. К. Жаңабекова Жануарлар морфологиясы жəне латын терминологиясы
Артқы аяқтың бұлшық еттері бойынша бақылау сұрақтары
жүктеу/скачать 3,09 Mb.
|
ÐоÑÑологиÑ-emirsaba.org
- Бұл бет үшін навигация:
- IX тарау. TEPI ЖАБЫНЫ — Integumentum commune
- Терінің маңызы. Tepi
| Артқы аяқтың бұлшық еттері бойынша бақылау сұрақтары:
1. Артқы аяқтың бұлшық еттері орналасу орындары мен жұмыс сипатына байланысты қалай бөлінеді? 2. Жамбас-ортан жілік буынының бұлшық еттері қандай топтарға бөлінеді? Олардың құрылысы мен қызметін еске түсіріңіз. 3. Тобық буынының бұлшық еттер топтары жəне олардың құрылысы. 4. Тілерсек буынының бұлшық еттері, олардың құрылысы. 5. Бақай буындарының бұлшық еттер топтары, олардың құрылысы. 6. Тақырып мəтініндегі қазақша-латынша терминдерді сөздікке көшіріп алып, оларды жаттаңыз. IX тарау. TEPI ЖАБЫНЫ — Integumentum commune Tepi жабыны немесе жалпы жабын жануарлар организмінің сыртқы ортамен тікелей жанасатын сыртқы қабығы. Жалпы жабын теріден жəне одан дамитын мүшелер тері туындыларынан тұрады. Олардың құрылысы организмдердің тіршілік ортасы мен ондағы тіршілік жағдайларына байланысты. Мысалы, суда, құрлықта тіршілік ететін жануарлардың, ұшуға бейімделген құстардың тері жабындары құрылысы жағынан сол ортаға бейімделу ерекшеліктерімен сипатталады. Ұздіксіз өзгеріп отыратын сыртқы орта əсерлерімен тұрақты əрекеттесу жануарлар тері жабыны мүшелері құрылысының мейлінше құрделенуіне ықпалын тигізеді. Терінің маңызы. Tepi (cutis) дененің сыртқы қабығы ретінде өзіне тəн өткізгіштік қасиетімен жəне тамырлар мен жүйкелердің жақсы жетілуіне байланысты, организмді сыртқы ортадан бөліп, оның ішкі ортасының түзілуіне толық жағдай тудырады. Сондай-ақ, ол жүйке жүйесінің рецепторлы /сезімтал/ алаңы ретінде организмді қоршаған сыртқы ортамен байланыстырады. Tepi көптеген сезімтал жүйке ұштары мен биологиялық белсенді нүктелері арқылы жарық, жылу, суық, сипап сезу, механикалық ауырту т.б. тітіркеністерді қабылдап, əмбебап сезім мүшесі қызметін атқарады. Сезім мүшесі ретіңце ол қорғаныс қызметіне де тікелей қатысады. Тері жабыны денені механикалық, физикалық жəне химиялық зақымданудан сақтайды. Оның сыртқы бетінің қалыпты жағдайдағы Рһ — реакциясы қышқылдық орта (3,2 - 5, 2). Бұл орта ауру тудырушы микробтардың өніп-өсуіне қолайсыз. Тері микроорганизмдер мен əр түрлі бөгде заттардың денеге енуіне жол бермейді. Ол дене құрамындағы судың шамадан тыс буланбауын да қамтамасыз етеді. Жылы қанды жануарлардың тері жабыны дене қызуын (температурасын) реттеуге белсенді қатысады, яғни ол дененің қызуын тұрақты бір деңгейде ұстап жəне реттеп отырады. Терінің аталмыш қызметі, оның ыдырау өнімдерін тер арқылы сыртқа шығару қызметімен тікелей байланысты. Тер құрамында белоктық зат алмасудың ыдырау өнімдері, ұлы заттар, зат алмасудың аралық өнімдері, артық тұздар мен су болады. Демек, тері жабыны денедегі зат алмасу процестеріне үлкен белсенділікпен ат салысады. 243
қанның, майдың, судың, ас тұзының артық қорлары сақталады, аз да болса тыныс алуға (1-2%) қатысады. Көптеген ферменттердің (70 -ке жақын) қатысуымен тері эндокриндік қызметті де атқарады. Сонымен қатар, ол жұқпалы ауруларға қарсы иммунды-биологиялық қорғаныс процестеріне тікелей ат салысады. Мал дəрігерлік жұмыстарды жүргізуде жануарлар терілерінің алатын орны ерекше. Біріншіден, жануарлар ауруларының көптеген түрлерін теріге əр түрлі реакциялар қою арқылы анықтауға /диагноз қоюға/ болады. Ал, екіншіден, мал дəрігерлік емдеу жұмыстарының көптеген түрлері терімен тікелей байланысты. Ортаның маусымдық өзгерістері де жануарлар тері түктерінің əр түрлі деңгейде түлеуіне, тері қабаттары қалыңдығының өзгеруіне əкеліп соқтырады. Теріде мүйізі зат – кератин, коллаген жəне эластин белоктары /ақзаттары/, меланин пигменті, тері майы, тер түзеледі. Жануарлар терілері өте бағалы шикізат. Өндеуден өткен жануарлар терілеріне бағалы тондар, былғары дайындалады. Тері түктеріне жүн, түбіт, қыл қыркылады. Жүннен жəне түбеттен қымбат кездемелер мен тоқымалар токылады. Қылдан əр түрлі шаруашылық бұйымдары, қылшық жүннен киіз, үй киіздері, текемет, сырмақ, кілем, алаша, үй жəне ер-тұрман əбзелдері дайындалады. Мүйізден жəне мүйіз тұяктардан бағалы түймелер, тарақтар əр түрлі үй жиһаздары, ер-тұрман əшекейлері жасалынады. Жүн шайырынан əр түрлі шипалық сықпа майларды дайындауға пайдаланылатын зат - ланолин бөлшш алынады. Қаракөл қозыларынан бағалы елтірілер дайындалады. жүктеу/скачать 3,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|