К. Жаңабеков Г. К. Жаңабекова Жануарлар морфологиясы жəне латын терминологиясы
жүктеу/скачать 3,09 Mb.
|
ÐоÑÑологиÑ-emirsaba.org
| Жануарлар анатомиясының дамуы. Жануарлар анатомиясының
ғылым реұлпаде қалыптасуына көптеген ғалымдар өз еңбектерін сіңірді. Көне дəуірдегі ғылыми еңбектер негізінен жылқы малының дене құрылысын зерттеуге арналған. Оларға: Д. Руффо (1250 ж.), Леонардо да Винчи (1488 ж.), В. Койтер (1573 ж.), К. Руини (1598 ж.) еңбектерін жатқызуға болады. Үй жануарларының анатомиясы туралы бірінші оқу құралын 1645 жылы итальян ғалымы М. Северино жазған. Мал дəрігерлік мамандығының ғылыми негізін француз ғалымы К. Буржель (1712—1779 ж.ж.) қалаған еді. Ол жылқы анатомиясы туралы алғашқы оқу құралын жазып шыққан. Бірақ, жануарлар анатомиясының біртұтас жеке ғылым саласы реұлпаде қалыптасуына мал дəрігерлік мектептердің ашылуы үлкен ықпал етті. Мүндай мектептер Россияда 1733 жылы, Францияда 1761 жəне 1765 жылдары ашылды. Россияда үй жануарлары анатомиясы жеке пəн реұлпаде XVIII ғасырдың 70 - жылдарынан бастап Мəскеу университеұлпаде оқытыла бастады. Бұл пəннен бірінші болып дəріс берген де жəне оның алғашқы оқу құралын 1804 жылы жазған да И. С. Андреевский (1759-1809 ж.ж.) еді. 1808 жылы Петербургтың медико-хирургиялық академиясы жанында мал дөрігерлік бөлім ашылды. Оның үй жануарлары анатомиясы кафедрасын И. Д. Книгин (1773—1830 ж.ж.) ұйымдастырды. Дəл осындай бөлім мен анатомия кафедрасы 1811 жылы Мəскеу университеұлпаде де ашылды. Кафедраның тұңғыш меңгерушісі болып Б. К. Мильгаузен (1782—1854 ж.ж.) сайланды. Б. К. Мильгаузеннің шəкірті А. И. Кикин кейіннен кафедра басшысы қызмеұлпаде жүріп, мазмұнды екі томдық жануарлар анатомиясы оқулығын алғаш рет жазып шықты (1837—1839 ж.ж.). Орыстың мал дəрігерлік ғылымын, оның ішінде жануарлар анатомиясын дамытуға зор үлес қосқан, орыс зоотомия саласының негізін қалаған талантты ғалым, Петербург медико-хирургиялық академиясының академигі В. И. Всеволодов (1790—1863 ж.ж.) болды. Ол 1846—1847 жылдары жануарлар анатомиясының екі томдық оқулығын жазды. В.
Всеволодовтың шəкірті А. О. Стржедзиньский (1823 —1882 ж.ж.) 1852
37
анатомиясы мен атласын орыс тіліне аударып, 1879 жылы үй жануарлары анатомиясы оқулығын жазды. А. С. Измаиловтың Варшава мал дəрігерлік институтына ауысуына байланысты кафедраны оқымысты Э. К. Брандт (1839 — 1891 ж.ж.) басқарды. Ол "Үй сүтқоректілерінің анатомиясы" атты оқулық жазды. 1849 жылы Тарту, 1851 жылы Харьков калаларында жеке мал дəрігерлік мектептер ашылды. Харьков мектебі 1873 жылдан бастап жоғары оқу орнына айналды. Дəл осы кезенде Ресейде Казан мен Варшава калаларында да мал дəрігерлік институттары ашылған болатын. Жануарлар анатомиясы ілімін дамытуда Ресей мал дəрігерлік анатомдар мектебінің төл ағасы, Қазан мал дəрігерлік институтының профессоры Л. А. Третьяковтың (1856—1922 ж.ж.) алатын орны ерекше. Ол А. О. Стржедзиньский құрған анатомия кафедрасын дарынды ғалымдар дайындайтын орталыққа айналдырды. Осы ғылыми орталықтан өз кезінде анатомдар мектептерінің негізін салушы ғұлама ғалымдар дəріс алды. Бұларға Новочеркасск мен Мəскеу мектептерінің негізін қалаушы Д.М. Автократовты, Мəскеу анатомдарының төл ағасы А. Ф. Климовты, Омск мен Мəскеу институттарыңда кафедра меңгеріп, үлкен ғалымдар дайындауда ат салысқан А.И. Акаевскийді жатқызуға болады. Кезінде профессор П.Ф. Лесгафт негізін қалаған функциональдық анатомияны жаңа мал дəрігерлік бағытта одан əрі дамытуға сүбелі үлес қосқан ғалымдар есімдерін атап кетпей болмайды. Олар: А. Ф. Климов, Б.А.Домбров-ский, Л. А. Третьяков/ В.Г. Касьяненко, В.Н. Жеденов т.б. Ал Г.Г.Воккен үй жануарлары анатомиясын зерттеуде ренттенологиялық əдісті кеңінен қолданды. Профессор А.Ф. Климовтың (1878 — 1940 ж.ж.) шəкірттері Б.В. Богородский, П.А. Глаголев, С. В, Иванов, И.А. Спирюхов, С. М. Смиренский, М. И. Лебедевжэнет.б. тірек-қимыл аппараты мен жүрек-тамыр жүйесінің салыстырмалы анатомиясын зерттеуде елеулі еңбектер жасады. С.Н. Боголюбскийдің (Мөскеу) шəкірптері Е.Г. Андреева, Н.Н. Третьяков, Л.В. Давлетовалар жануарлардың тұқымы мен жасына байланысты зерттеулер жүргізіп, көптеген морфологиялық заңдылықтар ашты. Б. К. Гиндце қан тамырлар жəне орталық жүйке жүйесін тексеруде айтарлықтай еңбек етті. Санкт-Петербург ғалымдары Н. Ф. Богдашев, А. П. Елисеев, А. А. Акулинин, А- В. Сегеленко, М. А. Соколова, В. М. Малышев т.б. вегетативтік жүйке жүйесін, М. И. Лебедев вена қан тамырлар жүйесін зерттеп, жануарлар анатомиясының одан əрі дамуына өз үлестерін қосты. Қазан анатомдар мектебінің майталман ғалымдары Г. И. Чуловский, Л. А. Третьяков жəне Н. А. Васнецов, олардың шəкірттері И. С. Квачадзе, М. И. Краснояров, А. Ф. Рыжих, Ю. X. Миндубаев, В. И. Трошин, Н. В. Михайлов, Ю. Ф. Юдичев, Н. А. Жеребцов сүтқоректі жануарлардың жүйке жүйесін салыстырмалы түрде морфофункциональдық жəне эволюциялық тұрғыдан зерттеді, 38
Волкобой, П. М. Мажуга, С. Ф. Манзий сүтқоректі жануарлар буындарының салыстырмалы анатомиясын зерттеуде біраз еңбектер жасады. Тарту морфологы Ю. Т. Техвер үй жануарлары мен аңдардың ас қорыту мүшелерінің кілегейлі кабықтарын тексеріп, олардың микрорельефтерін жасады. Орынбор жəне Одесса институттарында елеулі еңбегімен көзге түскен ғалым В. Н. Жеденов (1908 — 1962 ж.ж.) жəне ол кісінің шəкірттері С. С. Бигдан, К. И. Яньшин, Г. М. Удовин, В. П. Лукьянов сүтқоректі жануарлардың жүрегі мен өкпесін эволюциялық морфология тұрғысынан тексерді. Омск институтында анатомия кафедрасын ашып, көптеген белгілі анатом-ғалымдар даярлаған жəне А. Ф. Климовпен бірге үй жануарлары анатомиясыньщ негізгі окулығын жазған А.И. Акаевскийдің еңбегін ерекше атап кеткен жөн. жүктеу/скачать 3,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|