К. Жаңабеков Г. К. Жаңабекова Жануарлар морфологиясы жəне латын терминологиясы

жүктеу/скачать 3,09 Mb.

бет	26/607
Дата	30.12.2023
өлшемі	3,09 Mb.
	#145123

1 ... 22 23 24 25 26 27 28 29 ... 607

Анималькулисттер

Эмбриологияның дамуы. Сүтқоректі жануарлар мен құстар

ұрықтарының пайда болуы мен дамуы туралы алғашқы мағлұматтар ертедегі

Қытай, Үндістан, Ассирия, Вавилония жөне Мысыр елдерінде болған. Бірақ,
ғылым реұлпаде эмбриология морфология ғылымдары салаларының
ішіндегі ең баяу жəне кеш дамыған сала. Себебі, жануарлар ұрыктарының
пайда болуы мен оның дамуы адамзат тарихындағы ондаған ғасырлар бойы
ұлы ғылама ғалымдар алдында тұрған "тіршіліктің құпиясы" болды.
Ұрықтың пайда болуы мен дамуы туралы ғалымдар тарапынан неше түрлі
көзқарастар айтылып, жазылды да. Бірақ, ұрыктың даму құпиясын ашу үшін,
мындаған жылдар бойы ғылыми ізденістерді керек етті. Түңғыш
эмбриологиялық ғылыми тəжірибелер жүргізіп, оның іргетасын қалаған
Гиппократ пен Аристотель болды. Гиппократ эмбриологияньң преформизм
(лат. ргае — алды, алдында; жэне "форма"), ал Аристотель эпигенез (грек,
ері — соңы,' genesis — шығу тегі) теорияларының негізін салды.
Преформизм теориясының қағидасы бойынша, "ұрыкта даму жəне жетілу
процестері жүрмейді, ол көзге көрінбейді, қолайлы жағдайға түскен бойда
ұрық тек мөлшері жағынан ғана өседі". Преформист ғалымдар:
анималькулисттер
жəне
овисттер

болып
екі

топқа
бөлінді.

Анималькулисттер дайын организм шəуетте болады, ал жұмыртқа тек
колайлы қоректік ортаның қызмеұлпа атқарады десе, овисттер, керісінше,
дайын ұрық жұмыртқада болады, ал шəует қоректік заттың кызмеұлпа
атқарады — деген ғылыми тұжырымдар жасаған. XVII жəне XVIII
ғасырларда еңбек еткен эмбриологиялық оқымыстылар А. Левенгук, Я.
Сваммердам, М. Мальпиги, А. Галлер, Ш. Бонне преформисттік көзқарастағы
ғалымдар еді.

35
Ұрықтардың дамуы жөніндегі ең алғашқы қарапайым ғылыми мағлұмат

Д. Фабрициус зерттеулерінде ғана көрінді. Ол 1600—1604 жылдары тауық

пен адамның ұрықтарын зерттеп, оларды суретке салған. Д. Фабрициус
тауықгың балапаны жұмыртқаның белоктық жіпшесінен (халазадан) дамып
жетеді — деп санаған.
В. Гарвей 1651 жылы шыққан "Жануарлардың пайда болуы" деген
еңбегінде "Omne vivum ex ovo", яғни "Барлық тіршілік тек жұмыртқадан" —
деген өз тұжырымын жариялағаннан соң, ұрықгын даму құпиясына ғылыми
көзқарастар өзгере бастады. 1670 жылы голландтық оқымысты Рене де Грааф
жэне Я. Сваммердам жұмыртқалықгы микроскоппен зерттеп, шар тəрізді
көпіршікті (грааф көпіршігі) көріп, аналықжыныс (жұмыртқа) жасушасы —
деп ұйғарған. Бірақ, шын мəнінде жұмыртқа жасушасы грааф көпіршігінің
ішінде дамып жетілеұлпадігін 1827 жылы орыс ғалымы К. М. Бэр микроскоп
арқылы зерттеп ашты. Ал 1677 жылы голландтық оқымысты Антони ван
Левенгук жэне студент-медик Гам шəуетті микроскоппен зерттеп, аталық
жыныс
жасушаларын

көріп,
оларды

"шəует
жануарлары"
немесе
"сперматозоидтар" — деп атады.
Эпигенез теориясын жақтайтын ғалымдар (XVIII ғ.) "ұрық ұрықтанған
жұмыртқаның бейқұрылымдық затынан, жаңа түзілістер нəтижесінде
дамиды" — деп, олар өздерінің эпигенездік, яғни жаңатүзілістік көзқарасын
еңбектерімен дəлелдеді. 1759 жылы Ресей ғалымы К.Ф.Вольф, өзінің "Даму
теориясы" атты диссертациясында, жұмыртқадағы тауық балапанының
дамуын зерттеу нəтижесінде алынған ғылыми мағлұматтарына сүйене
отырып, преформистгердің ұрықтың эмбриондық дамуы туралы қате
көзқарастарын əшкерелеп жазды. Эпигенездік көзқарастағы X. Г. Пандер, К.
М. Бэр, А.О.Ковалевский, И. И. Мечников сынды оқымыстылар казіргі
ғылыми эмбриологияның негізін қалады.

жүктеу/скачать 3,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 22 23 24 25 26 27 28 29 ... 607