Кафедрасы Семестрлік жұмыс
жүктеу/скачать 1,82 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Семестрлік жұмыс Тақырыбы: Солтүстік Қазақстан жағдайында картоптың негізгі зиянкестерінен қорғау шаралары жүйесі Орындаған
|
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ «Агробиология» факультеті «Өсімдік қорғау және карантин» кафедрасы Семестрлік жұмыс Тақырыбы: Солтүстік Қазақстан жағдайында картоптың негізгі зиянкестерінен қорғау шаралары жүйесі Орындаған: Досбол Н. Топ:ПВ-408Қ Қабылдаған: Қайқыбаев Қ. Алматы 2023 жыл Жоспар Кіріспе……………………………………………………………………………3 І Негізгі бөлім……………………………………………………………………4 1.1 Солтүстік Қазақстан климат жағдайы……………………………………..4 1.2 Картоп туралы сипаттама…………………………………………………..5 1.3 Картоптың зиянкестері және оның қорғау шаралары…………………….7 ІІ.Қорытынды……………………………………………………………………15 ІІІ.Пайдаланылған әдебиеттер…………………………………………………17 Кіріспе
Картоп жан-жақты қолданылатын ең маңызды ауыл шаруашылығы дақылы. Картоп түйнектерінде шамамен 14-17% және одан да көп крахмал, 0,5% қант, 1-2% белоктар бар, сонымен қатар олар витаминдердің көзі болып табылады: С, В, В2, Рb, РР, К, каротиноидтар, минералды тұздар, кальций , йод, калий, күкірт.
І Негізгі бөлім 1.1 Солтүстік Қазақстанның климаттық жағдайы Қазақстанның солтүстік аймағына Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Қостанай және Павлодар облыстары кіреді. Солтүстік Қазақстан облысының аумағы бір жағынан, жазғы кезеңде Орта Азия шөлдері мен Орталық Қазақстаннан келетін құрғақ жылы ауа массаларының әсерінде болса, екінші жағынан, салқын кезеңде Батыс Сібір ойпаты арқылы келетін салқын арктикалық ену мен полярлы ауа массаларының әсерінде болады. Облыс бойынша орташа жылдық ауа температурасы оң таңбалы болып келеді, бірақ нөлге жақын шамада. Жазғы уақыттарда Қазақстан аумағына келетін құрғақ салқын ауа массалары жер бедерінің әсерінен жылынып, континенталды-тропикалық ауа массаларына трансформацияланады. Нәтижесінде құрғақшылықтың пайда болуына әсер етеді. Облыстың климаты қатал қыспен және қалыпты ыстық жазбен ерекшеленеді. Яғни континенталды климат үшін қыс пен жаздың, күн мен түннің температураларының айтарлықтай контрасты тән болып келеді. Қысы салқын, қатты желдер мен дауылдар байқалады, қар жамылғысы шамамен 5 ай тұрақтанады. Жазы қатты ыстық емес, бірақ салыстырмалы түрде аз болады. Солтүстік Қазақстан үшін ерте болатын құрғақшылық тән. Жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері облыс аумағы бойынша шамамен 300–340 мм аралығында ауытқиды. Жауын-шашынның көп мөлшері жазғы айларда түседі. Жылы кезеңнің (сәуір-қазан) жауын-шашыны жылдық норманың шамамен 80 % құрайды. Жылдық жауын-шашын мөлшері облыс аумағы бойынша салыстырмалы түрде бірдей таралады, бірақ қиыр оңтүстік-батыс пен оңтүстік-шығыста аз таралған. Себебі бұл аймақтарда жауын-шашынның жылдық мөлшері 300 мм-ге дейін де жетпейді. Aya тeмпepaтypaсы климaтты қaлыптaстыpaтын eң мaңызды элeмeнттepдің біpі бoлып тaбылaды. Жaлпы eліміздің гeoгpaфиялық opны, яғни қoңыpжaй eндіктe opнaлaсyы, жұтылғaн жәнe шaғылғaн paдиaция мөлшepі, aтмoсфepa циpкyляциясы мeн жep бeдepінің epeкшeліктepі aya тeмпepaтypaсының қaлыптaсyынa жәнe oның тapaлyынa әсepін тигізeді. Сoндықтaн дa oсы epeкшeліктepді білe oтыpып қapaстыpылaтын aймaқтaғы тeмпepaтypa жүpісін білy үшін aya тeмпepaтypaсының жылдық жүpісін білy мaңызды. Қазақстанның солтүстігіндегі қарастырылған станцияларда 1963–2018 жылдардағы жылы мезгіл бoйыншa aya тeмпepaтypaсы 11,8–18,1 °С аралығында өзгерген, яғни cәуір-қыркүйек айларында ауа температураcы климаттық нормадан 0,5–1,2 °C apaлығындa ayытқығaн. Қазақстанның солтүстігіндегі станцияларда 1963–2018 жылдардағы жылы мезгілдегі жауын-шашындардың 48–404 мм аралығында байқалған, яғни cәуір-қыркүйек айларында жауын-шашындар климаттық нормадан Астана (12 мм), Атбасар (5 мм) мен Павлодар (6мм) өскен, ал Қостанай (-10 мм) мен Павлодар станцияларында (-9 мм) төмендеген. Атмосфералық циркуляция климаттық жүйенің бір бөлігі болып табылады, ал климаттың өзгеру белгілерінің бірі — жаһандық ауқымда да, жартышар немесе аймақ ауқымында да климаттың қазіргі таңдағы өзгерістері болып табылады. Атмосфералық циркуляцияның өзгергіштігі атмосфералық қысымның, желдің, ауа температурасының және жердің әр түрлі аймақтарындағы ылғалдылықтың өзгеруіне себеп болып табылады. Климаттың өзгеруі адамның шаруашылық қызметіне, оның өмір сүру жағдайына және тікелей адамдардың денсаулығына айтарлықтай әсер етеді. Атмосфералық циркуляция климаттың өзгеру факторларының бірі болып табылады. 1.2 Картоп туралы сипаттама Картоп маңызды ауыл шаруашылығы дақылдарының қатарына жатады. Ол азық-түліктік, техникалық және мал азықтық мақсатта еліміздің барлық аймақтарында кеңінен өндіріледі. Картоп түйнегінде 75-80 % су және 20-25 % құрғақ заттар: оның ішінде 17-20 % крахмал, 1,5-2 – шикі протеин, 1 – жасунық, 0,2-0,3 – май, 1 % жуық күлді заттар және де ағзаға жеңіл сіңімді каль¬ций, темір, фосфор, күкірт тұздары мен дәрумендер бар. Негізінде картоп С және В дәрумендер тобының (В1 В2 және В6 көзі. Онда каротиноидтар мен РР және К дәрумендері де болады. Дәрумендер әсіресе жас түйнектерде көп. Картоп өте құнды тағамдық азық және оның «екінші нан» аталуы да орынды. Картоптың техникалық дақыл ретінде де маңызы зор. Ол крахмал-сірне, декстрин, глюкоза, спирт және басқа да өндіріс салаларына шикізат болып саналады. Картоп ― малдарға жақсы жем. Органикалық заттарының қорытылуы (83 – 97 %) бойынша ол малазықтық тамыржемістер сияқты, өсімдік азықтарының ішінде бірінші орында. Картоп өсімдігінде улы зат – соланин болады. Қайнатқанда соланин бұзылатындықтан, малға жем ретінде оны қайнатып, немесе буда ұстап барып береді. Малға картоп түйнегі шикі, буда ұсталған күйде азық болса, жемге өсімдіктің сүрленген пәлектері де пайдаланылады. Малға сондай-ақ спирт өндірісінің қалдығы – төп пен үгінділер де жақсы жем. Аталған жемдердің қоректілігі келесідей көрсеткіштермен (100 кг азықтағы малазықтық өлшем) сипатталады: шикі түйнектер 29,5, көк пәлектерінің сүрлемі – 8,5, жаңа төп – 4, кептірілген төп – 52, жаңа үгінді – 13,2, кепкен үгінді 95,5 малазықтық бірлікке тең. Картоп отамалы дақыл болғандықтан, оның агротехникалық және агроэкономикалық рөлі ерекше. Ол өзінен кейін танаптарды таза қалдырып егіншілік мәдениетінің жалпы деңгейін көтереді және жаздық дақылдардың, ап ерте пісетін сорттары – күздіктердің жақсы алғы дақылы болып есептелінеді. Картоптың жоғары өнімділігі, экологиялық бейімделгіштігі, түрлі пісу мерзімдеріндегі сорттарының болуы, оның қамсыздандыру дақылы ретіндс маңызын арттырады. Картоптың орташа өнімі гектарына 110-120 ц төңірегінде. Картоп алқа тұқымдастарға жататындықтан саба,ы шөп сияқты, тамыры шашақты және жер астында да сабағы болады. Жер асты өркендерінен жуандап келе түсі мен пішіні әр түрлі түйнектер пайда болады. Олардың кеш пісетін рете пісетін орташа мерзімде пісетін сорттары вегетациялық кезеңдерін қзақтығына байланысты болады. Картоп түйнегінде 75% дейін су, 2% белок, 1,5-2% қант, 25%крохмал және басқа да заттар бар. Түйнектері жарыққа ұзақ сақтаса, олардан соланин деген улы зат пайда болады. Картопты әдетте вегетативтік жолмен, түйнектері арқылы өсіреді. Картоп (Solarium tuberosum L.) – Алқалар тұқымдасына (Solanaceae) жататын көпжылдық шөптесін өсімдік. Қоңыр салқын климатта оны біржылдық дақыл ретінде егеді және тек қана түйнегімен көбейтеді. Картой бұтасының биіктігі 80-100 см, 2-6 жеке сабақтардан тұрады. Сабағы – үш немесе төртқырлы, туктенген, жасыл түсті. Сортына байланысты сабағы тік тұратын немесе жатып қалатын болып келеді. Сабақтың жерасты бөлігіндегі өркендері – сталондарының аяғы жуанданып түйнектер түзеді. Түйнектері – түрлі формалы (домалақ, ұзынша, сопақ және басқа) және түсті (ақ, қызыл, күлгін және басқа реңді) болып келеді. Түйнек сырты кеуіп кетуден және аурулардан қорғайтын жұқа қабықпен қапталған. Картоп түйнектері шашақтану кезеңі мен гүлдеудің басында түзіледі. Түйнекте көзшелер орналасқан. Олар қойнында бүршігі орналасқан жетілмеген жапырақтар. Көзшелердің көбі түйнектердің үстіңгі бөлігінде болады. Түйнектер өскіндерінің өніп шығуы жоғарғы бүршіктерден (төменгілері өспеуіде мүмкін) басталады. Картоптың тамыр жүйесі – негізгі массасы жырту қабатында болатын әлсіз, жіңішке тамырлардан тұратын шашақты. Жапырағы – көбіне түкті, үзікті – дара қауырсынды, иректеліп орналасқан. Жапырақ бөліктерінің размері, формасы және орналасуы – сорттарына тән белгі. Гүлшоғыры – гүл тұғырында орналасқан 2-3, кейде 4 бүйра гүлдсн тұрады. Гүлі – бес толық бірікпеген желегі бар, біріккен жапырақты тостағанша. Гүл желектері – ақ, көк, қызыл-көкшіл. Гүлдердің түсі де жапырақтардың формасы сияқты сорттарға тән белгі. Жемісі – шырынды, екіұялы, көпдәнді жидек. Кәдімгі жағдайда өсіргенде жемісі піспейді, тіпті шанақтардың жиі түсіп қалуы байқалады. Картоп – қоңыр салқын климат өсімдігі. Оның толық жтеілуіне қажетті жылу мөлшері сортқа байланысты. Ерте пісетін сорттарының вегстациялық кезеңі 70-90 күн, осы кездері оларга 1000 – 12000С жуық белсенді температура қажет болса, кейін пісетін сорттары 150-180 күнде вегетациясын аяқтайды, оларға 30000С дейін температура керек. Картопқа жетілуінің алғашқы кезеңіндс жылу өте қажет. Түйнектер 4-50С өне бастайды, ал 100С олардың өсуі қарқынды. Картоп өскіндері сәл ғана үсіктің өзін көтере алмайды, оның кеш егілетін өсімдік болатыны да сондықтан. Түйнектеу кезеңіндегі қолайлы температура 17-200С. Картоп көбіне жеңіл, бос, жақсы өңделген топырақтарда және де көлтабан мен жайылмалы жерлерде жақсы өседі. Оған ауыр сазды, ыза, жеңіл ағып жайылып кететін учаскелср жарамсыз болса, тұзданған топырақтарда нашар өседі. Жеңіл құмдауыт топырақтарды міндетті түрде органикалық тыңайтқыштармен қамтамасыз ету керек. Өндірісте жоғары өнімді сорттарды пайдалану – өнімді көбейтудің өте қарапайым және жеңіл тәсілі. Жылуға талабы. Картоп салқын ауа райына бейімделегн өсімдік, ыстық пен ұзаққа созылған құрғақшылықты көтермейді. Түйнек саулыңына ең қолайлы температура 15-17С ал жай ғана 22-25С жылулықта өте майда не азғандаған түйнектер береді. 30С жоғары температурада түйнек салмайды. Картоп түйнектеріә 3-5С жылулықта өне бастайды, бірақ бір қалыпты өнуіне 7-8С қолайлы болып табылады. Картоп көгі суыққа өте шыдамсыз -1С суықта үсіп кетеді. өсімдіктің толық өсіп дамуы үшін 1400-2000С температура қажет. Ылғалға талабы. Картоп дақылы топырақ ылғалдылығы талғампаз болып келеді. Топырақтың далалық ылғал сиымдылығы 70-80% болғанда өнімнің түзілуіне қолайлы жағдай жасалады. Транспирация коэфиценті 330-700 бірлік. 1 кг түйін алу үшін 150 литр су қажет. Топыраққа және қоректік заттарға талабы. Картоптың жақөсы өсуіне ауа қажет. Топырақта ауа жетпеген жағдайда, әсіресе тығыз топырақта оның жжер астындағы сабақтары бұтақтап кетеді, түйнекті кеш байлайды, баяу өседі және кешігіп піседі. Оның ойдағыдай өсіп дамуы үшін ауа еркін өтіп тұратын кеуекті топрақ қажет. Сондықтан картоп қара, қызыл- қоңыр топырақтарда жақсы өседі. Оған жақсы тыңайтылғын құмдақ және саздақ топырақтарда жарайды. Топырақтың қолайлы тығыздығы бір текше см 1,0 – 1,2 гр болуы қажет, ал бұл көрсеткіш 1,4-1,5 гр/см 3болса онда картоп түйнегі қысылып жөнді өспейді. Картоп дақылы РН – 4,5-5 топырақты ұнатады. Картоптың коректік заттарға қоятын талабы үлкен. Бұл дақыл 1 тонна өнім және сол шамалас сабақ құрау үшін топырақтан 5кг азот, 2кг фосфор және 9кг калий элементтерін пайдаланады. Ал органикалық және минералдық тыңайтқыштарды топырақ құрамына енгізу «Картоп және овощ шаруашылығы» институтының деректері бойынша толық тыңайтқыш енгізгенде картоптан негұрлым мол өнім алынады. Органикалық тыңайтқыштарға жататындар: көң, көң суы, құс саңғырығы, күл. Бұл тыңайтқыштардың қасиеті топырақтың құнарлығын арттырып қана қоймайды, сонымен қатар жапырақтың физикалық сапасын жақсартады. 1.3 Картоптың зиянкестері және оның қорғау шаралары Солтүстік Қазақстан аумағындағы Колорадо қоңызы – түнгі егістіктердің ең қауіпті зиянкестерінің бірі – ХХ ғасырдың 70-жылдарының аяғында табылған. Зиянкес аз уақыттың ішінде өте икемділігінің арқасында өңіріміздің экологиялық жағдайына бейімделіп, таралу аймағын тез кеңейтті. Ал, 80-ші жылдардың ортасынан 90-жылдардың басына дейін Солтүстік Қазақстанның бүкіл халқы бұл туралы білді. Колорадо қоңызы көптеген себептерге байланысты картопқа үлкен қауіп төндіреді.Олардың ішінде: айтарлықтай құнарлылыққа байланысты зиянкестердің көптігі, қоңыздардың да, олардың кәрі дернәсілдерінің де жоғары құнарлылығы және төзімді Solanaceae сорттарының болмауы. Колорадо қоңызы көп вольтты болып табылады және оның диапазонының әртүрлі бөліктерінде ол бір, екі, үш немесе одан да көп ұрпақтарда дамиды. Біздің облыс аумағында Колорадо қоңызы 1 - 1,5 ұрпақта дамиды, бұл ең алдымен белгілі бір жылдың климаттық жағдайына байланысты. Колорадо қоңызы Солтүстік Қазақстан облысында 40-60 см тереңдікте топырақта қыстайды, бірақ қысқы диапаузасы 70 см-ден астам тереңдікте өтетін даралар да бар.Біздің өңірге топырақтың мұздатуы тән. 60 см-ден астам тереңдікте бұл өте пластик зиянкестер осы қолайсыз жағдайға бейімделді. Колорадо қоңызының Солтүстік Қазақстан облысының қыстауларынан, сондай-ақ осы зиянкестің таралу аймағының басқа аймақтарында шығарылу мерзімі өте ұзартылды. Осылайша, 2009 жылы Колорадо қоңызының ересектерінің алғашқы пайда болуы мамыр айының соңғы күндерінде байқалды, бірақ жаппай шығу тек 8-12 маусым аралығында байқалды. Біздің деректеріміз бойынша, картоп көшеттерінде қоңыздардың пайда болуы 7-11 маусымда саны 1-3 инд/м2 дейін, 2010 жылы - 12 маусымда - 16, саны 1-2 болған. инд./м2. Зиянкестің 2010 жылы кейінірек шығуының себебі – қар аз жауатын қатты қыс, зиянкестердің қыстап шығуына қолайсыз жағдай туғызды. Қысқы кезеңдегі ауа райы жағдайлары топырақтың 1,0 - 1,5 м тереңдікте тоңуына және көктемде оның баяу жылынуына ықпал етті. Сондықтан қоңыздың жер бетіне шығуы өткен жылдарға қарағанда біршама кеш байқалды. Топырақ бетіндегі қыстау орындарынан шыққан қоңыздар тамақ іздеп, түнгі көлеңкеде пайда болған алғашқы өсімдіктерге назар аударады. Бұл факт осы зиянкестерді жою шаралары үшін де маңызды [1]. Қалпына келтіру кезеңінен өтіп, өсімдіктермен қоректенетін қоңыздар жұптаса бастайды.Алайда, жұптау және ұрықтандыру күзде болған жағдайда, бұл көктемде болмайды [10]. Аналықтары 20 – 90 жұмыртқа топтап картоп бұтасының жапырағының астыңғы жағына, сирек жағдайда картоп арасында өсетін арамшөптер жапырағына салады. Солтүстік Қазақстан облысында қыстайтын аналықтардың жұмыртқа шығарудың басталуы әр жылдары өзгеріп отырады және маусымның 1-2-ші онкүндігінде байқалады. Мәселен, 2009 жылы алғашқы муфталар тек 18 маусымда ғана табылды, ал жаппай жұмыртқа салу зерттеу аймағына байланысты 24 маусымнан 14 шілдеге дейін байқалды. 2010 жылы жұмыртқа салудың басталуы 9-11 маусымда, жаппай жұмыртқалау 13-15 маусым аралығында тіркелді. 2010 жылы жұмыртқа салудың басталуы 16 - 18 маусымда, жаппай 18 - 20 маусымда атап өтілді. 2010 жылы қоңыздың қыстап шыққаннан кейін босатылуының кешігуіне байланысты кейінірек жұмыртқа салу күндері белгіленді. Жұмыртқа түзудің басталуына сәйкес личинкалардың пайда болу уақыты да өзгереді. Солтүстік Қазақстан облысында дернәсілдер ауа райы жағдайына байланысты маусымның 2-3 онкүндігінде пайда болады. 2002 жылы дернәсілдердің алғашқы пайда болуы 27 маусымда байқалды, ал дернәсілдердің жаппай шығуы 4-14 шілде аралығында байқалды. 2009 жылы дернәсілдердің жұмыртқадан шығуының басталуы 17-18 маусымда, ал массасы 21-23 маусымда дернәсілдердің саны 2-ден 5 инд. бұтада 2010 жылы – 22 – 24 маусымда дернәсілдердің жұмыртқадан шығуының басталуы, 26 – 28 маусымда массасы байқалды, дернәсілдердің саны 2-ден 5 инд. Бұтада Солтүстік Қазақстан облысында дернәсілдік кезеңнің ұзақтығы ауа райы жағдайына байланысты 17-ден 22 күнге дейін. Дернәсілдік кезеңнің мерзімі өте ұзарып, маусымның екінші онкүндігінен тамыз айының екінші онкүндігіне дейін созылады, ал кейбір жылдары ең жылы, дернәсілдері қыркүйектің ортасында картоп алқаптарында кездеседі [2]. Дернәсілдер бір іліністен өте жақсы шығады. Жұмыртқадан шыққаннан кейін личинка өзі шыққан жұмыртқаның хорионын жейді. Кейде жұмыртқадан шыққан дернәсілдер алдымен дамымаған немесе дамуы артта қалған көрші жұмыртқаларды жейді.Жұмыртқалардың сарысымен қоректенетін мұндай дернәсілдер кейде каннибалға айналады және өсу жағынан анағұрлым озып кетеді. Қуыршақтандыруға дайындық кезінде дернәсілдер топыраққа 10-15 см тереңдікте орналасады, онда олар топырақтан «бесік» жасайды. Бесікте препупа арқасымен жатады. 2009 жылы облысымызда қуыршақтардың басталуы 15-16 шілдеде, жаңа ұрпақтың жаппай қоңыздары 22-23 шілдеде, 25-26 шілдеде байқалды. 2010 жылы дернәсілдердің қуыршақтануы 25-27 шілдеде басталды, жаппай қуыршақтану 30 шілде-2 тамызда байқалды, жаңа ұрпақ қоңыздарының жұмыртқадан шығуы тамыз айының 1 онкүндігінде байқалды. 2010 жылы қуыршақ қоңыздың қыстап шыққаннан кейін кеш шығуына, сондай-ақ жаздың құрғақ болуына байланысты жұмыртқа салу кезеңдерінің жылдамдығын және зиянкестердің дернәсілдерінің пайда болуы мен дамуын төмендететіндіктен, былтырғыдан сәл кейінірек байқалды. Осылайша, агроклиматтық жағдайлар Колорадо қоңызының дамуының сол немесе басқа кезеңінің өту жылдамдығына айтарлықтай әсер етеді. Солтүстік Қазақстан жағдайында жазғы ұрпақ қоңыздарының қанаты шілденің екінші және үшінші онкүндігінде болады және тамыз айының соңына дейін жалғасады. Қарқынды азықтандырудан кейін жас қоңыздардың жаппай жұптасуы байқалады. Зерттелетін аумақта жазғы ұрпақтың жас қоңыздарының жаппай шығуы картоптың үстіңгі қабатының солу кезеңіне сәйкес келді. Осыған байланысты кеш шыққан қоңыздар жақсы қоректенбейді және қиын жағдайларға түседі. Олар диапаузаға дайындала алмайды, қыстау қабілеті төмен, едәуір бөлігі күзде өледі [2] Колорадо қоңызының егістік популяциясын талдау нәтижесінде оның көктемгі кезеңде ең көп саны Тимирязев ауданына (80%), ең азы Мамлютскийге (25%), Тайыншаға (30%) және Есіл (30%) аудандары. Колорадо қоңызының күзде ең көп саны Аққайың және Қызылжар аудандарына (100%), ең азы Айыртау (29%) және Тайынша (26%) аудандарына келеді.Бұл жерлерде зиянкестердің аз болуының себебі топырақ жамылғысының құрылымының ерекшеліктері. Бұл жерлерде қара топырақты карбонатты топырақтар басым. Карбонатты қара топырақтар суланған кезде қатты ісінеді, ал кепкен кезде ауа өтетін жарықтар түзеді. Ол жазда ылғалдың топырақ ішілік булануын күшейтеді, ал қыста мұздауды тездетеді, бұл зиянкестердің тіршілік етуіне қолайсыз жағдай туғызады және қоңыздардың өлімін арттырады.Сонымен қатар, бұл аудандарда қоңызбен күресуде әртүрлі әдістерді (химиялық әдіс, агротехникалық және ұйымдастыру-шаруашылық әдістер) қоса отырып, кешенді шаралар жүйесі қолданылуы мүмкін. Сурет 1 Колорода қоңызы Зиянкестерге қарсы күрес жеткілікті тиімді және үнемді болса да бір әдіспен емес, барлық әдістер мен әдістерді қамтитын кешенді шаралар жүйесімен жүргізілуі керек. Агротехникалық, ұйымдастырушылық-шаруашылық әдістер вегетациялық кезеңде жақсы дамып келе жатқан достық, тез өсетін көшеттер мен өсімдіктерді алуға бағытталған. Әрбір топырақ-климаттық белдеу және өзіне тән аймақтар тобы үшін картоп өсірудің агротехникалық және ұйымдастыру-экономикалық әдістерін ғылыми негізделген және өндірісте кеңінен сыналған әзірлеу қажет. Әзірленген әдістемелер, ең алдымен, зиянкестердің қорлары күрт әлсірейтін немесе жойылатын жағдайларды жасауға, зиянкестердің айтарлықтай зиян келтіруге әлі үлгермеген дамудың ең осал кезеңдерінде жолын кесуге немесе жоюға бағытталған. Химиялық әдіс.Колорадо қоңызымен күресудің барлық қолданыстағы әдістерінің ішінде химиялық әдіс ең тиімді және үнемді болып табылады, сондықтан ол зиянкестермен күресудің кешенді жүйесінде негіз болып табылады. Бұл әдістің артықшылығы, ең алдымен, сенімділікте, салыстырмалы түрде аз немесе аз дәрежеде, химиялық заттардың әсерінің метеорологиялық жағдайларға тәуелділігінде. Препараттың әсер ету жылдамдығы бірнеше сағат ішінде, 1-3 күннен аз уақыт ішінде Колорадо қоңызының дамуының барлық жылжымалы фазаларының толық дерлік жойылуына қол жеткізуге және түнгі көлеңкелі дақылдарға елеулі зақым келтірудің алдын алуға мүмкіндік береді, және, сондықтан егіннің шығынын іс жүзінде болдырмайды. Әрбір топырақ-климаттық аймақта Колорадо қоңызымен күресудің химиялық әдісінің сәттілігі көптеген факторларға байланысты, олардың ішінде пестицидтерді дұрыс таңдау, олардың нормалары, қолдану мерзімі, өңдеу жиілігі, механикаландыру және т.б. [3]. Колорадо қоңызының дамуының биологиялық ерекшеліктеріне байланысты (қыстайтын қоңыздардың ұзаруы, ұзақ жұмыртқа салуы, демек, бүкіл вегетациялық кезеңде екпелерде әртүрлі ұрпақтардың қоңыздары мен әртүрлі жастағы және ұрпақ дернәсілдерінің болуы) , жоғары уыттылығы бар ұзақ әсер ететін препараттардың болуы маңызды. Қоңыржай күрт континенттік климатымен ерекшеленетін біздің облыс үшін температуралық коэффициенті теріс препараттардың маңызы ерекше, яғни олар төмен ауа температурасында жақсы нәтиже береді, сонымен қатар жауын-шашынға төзімді және т.б. Сондай-ақ, бір инсектицидті бірнеше жыл бойы пайдалану ұсынылмайтынын атап өткен жөн, өйткені бұл осы зиянкестердің төзімді популяцияларының пайда болуына әкеледі. Осыған байланысты Колорадо қоңызының инсектицидтерге төзімді популяциясының пайда болуын болдырмау үшін қолданылатын инсектицидтерді орынды ауыстыру қажет [4]. Күресудің биологиялық құралдары басқа әдістерге қарағанда бірқатар артықшылықтарға ие, өйткені олар адамға, жылы қанды жануарларға, құстарға және пайдалы жәндіктерге зиян келтірмейді, табиғаттың жағымсыз өзгерістерін болдырмайды, пайдалы организмдерді сақтайды, ауаның, топырақтың, судың ластануына жол бермейді. өсімдіктер, сайып келгенде, экологиялық таза өнім алуға мүмкіндік береді. Колорадо қоңызымен биологиялық күрестің тиімділігін арттыру үшін, бір жағынан, табиғатта кездесетін паразиттер мен жыртқыштарды тарту, сақтау және белсенді белсенділігі үшін жағдай жасау, екінші жағынан, ең агрессивті жыртқыштарды көбейту қажет. жасанды жағдайларда түнгі дақылдарды отырғызу үшін оларды көп мөлшерде босату, сондай-ақ инсектицидтік қоспалар аз немесе мүлдем жоқ араласқан тиімді микробиологиялық препараттарды қолдану. Колорадо қоңызының табиғи жаулары туралы есептерді қорытындылай келе [5,6,7], қазіргі уақытта бұл зиянкестің таралу аймағындағы табиғи жаулар тізіміне сүтқоректілер, құстар, қосмекенділер, жәндіктер кіретін 640-қа жуық түрі бар деп айта аламыз( кенелер, өрмекшілер, құрттар, саңырауқұлақтар және бактериялар). Колорадо қоңызының энтомофагтары олардың маңызын анықтау және осы қауіпті картоп зиянкесімен күресу әдістерін әзірлеу үшін 19 ғасырдың 60-жылдарында зерттеушілердің назарын аударды. Колорадо қоңызының энтомофагтары дернәсілдерді, жұмыртқаларды, ересектерді жей алады, бұл қауіпті зиянкестерді 100% дерлік жояды [8,9]. Зиянкестердің отанында оның санын шектеуде біздің елімізде жоқ мамандандырылған энтомофагтар маңызды рөл атқарады.Дегенмен, зиянкестердің қоныстануы кезеңінде жергілікті этномофагтардың көптеген түрлері оларға азық жетіспейтіндіктен, жұмыртқа, дернәсіл, қуыршақ және ересек қоңыздармен қоректенуге бейімделе бастады.Бейімделетін жергілікті энтомофагтардың саны уақыт өткен сайын артады [9]. Колорадо қоңыздарының санын жәндіктермен қоректенетін жәндіктердің көмегімен, атап айтқанда Podisus maculiventris және Perillus bioculatus жыртқыш қателіктерінің көмегімен бақылау әрекеттері жүргізілуде. Колорадо қоңызының отанында арнайы жыртқыштар да табылған (мысалы, жұмыртқа паразиті Edovum puttleri). Төсек личинкалары Колорадо қоңызының жаппай жұмыртқалау кезеңінде картоп дақылдарына шығарылады және олар жұмыртқаларды жояды, осылайша зиянкестердің санын азайтады.Алайда, энтомофагтардың жаппай шығарылуы тоқтаған кезде, Колорадо қоңызы өз санын тез қалпына келтіреді. Қоңыздың дернәсілдерін жоятын, бірақ суық климатқа бейімделген жәндіктерді өсіру перспективалы болып саналады. Колеоптерадан жер қоңыздарының тұқымдас жыртқыш жәндіктері қызығушылық тудырады.Жұмыртқаларды, дернәсілдерді, қуыршақтарды және ересек қоңыздарды белгілі бір дәрежеде бұзатын ұнтақ қоңыздардың 26 түрі белгілі. Күндіз 3 - 4 ересек немесе 5 - 6 дернәсіл мен қуыршақтарды жояды [9]. Сым құрты.Бұл клик қоңызының личинкасы.Ол картоп пен басқа да көкөніс дақылдарына үлкен зиян келтіреді. Сонымен қатар, ол өте берік, өйткені ол бес жылға дейін дернәсілдік фазада болуы мүмкін. Сым құрт картоптың түйнектерін және жас өркендерін жейді. Жәндіктер өсімдіктің тіндерін шағып, оларда шірік тез дамитын көптеген қозғалыстар жасайды. Бақылау шаралары.Сым құрттарымен күресудің ең жақсы халықтық құралы - картоп алқабының периметрі мен қатарларының арасына ақ қыша себу. Сым құрт ақ қыша тамырынан бөлінетін заттарға байланысты мұндай көршілікке шыдамайды және оның дақылдарының шекарасынан шамамен 100 м қашықтыққа дейін барады. Сым құртының күшті шабуылымен инсектицидтерді қолданыңыз: Форс,Волиам,Флекси. Сурет 2 Сым құрты Нематодтар.Бұл ұзындығы 1 мм-ге жететін өте кішкентай жіп тәрізді ақ құрттар.Олар түйнектер ішіне енеді. Нематодтармен инфекцияның тән белгісі тері астындағы кішкентай ақшыл глобулярлы дақтардың пайда болуы. Содан кейін дақтар кебеді және түйнектер бетінде металл жылтырлығы бар қара қоңыр дақ пайда болады. Бақылау шаралары. Егістік айналымын қадағалаңыз, картопты бір жерде екі жылдан артық емес өсіріңіз, содан кейін оны тек 4 жылдан кейін қайтарыңыз. Нематодтардан зардап шеккен картоп алқабын жинаудан кейін және көктемде қар ерігеннен кейін қазу үшін «Тиазон» препаратының 40% ерітіндісімен өңдеңіз. Сурет 3 Нематодтар Картоп көбелегі. Бұл қанаттары 1,5 см-ге дейін жететін кішкентай көбелек.Оның алдыңғы қанаттары сұр-бежевый, қара дақтары мен жиектерінде жиектері бар, артқы қанаттары ашық сұр. Шынжыр табандар сұр-ақ түсті, басы қара.Олардың ашкөздігі сонша, олар бір айдың ішінде егіннің көп бөлігін жоя алады.Көбелек жұмыртқаларын картоп жапырақтарының астыңғы жағына салады, одан дернәсілдер алдымен барлық шырындарды сорып алады, содан кейін түйнектерге ауысады. Шынжыр табандар картоп түйнегінің ішіне көтеріліп, нәзік целлюлозамен қоректенеді. Осыдан кейін түйнектер зиянкестердің ішіне нәжістің көптігінен шіріп кетеді. Бақылау шаралары.Картоп көбелектерімен күресу үшін Битоксибациллин биологиялық өнімінің ерітінділерін немесе Decis немесе Fastak химиялық заттарын қолданған дұрыс. Сурет 4 Картоп көбелегі Қорытынды
Картоп аурулары- картоп дақылында саңырауқұлақтар, бактериялар, вирустар және микоплазмалар қоздыратын өсімдік аурулары. Олардың ішінде республикада және біздің өңірде аса кең таралып, көп зиян келтіретіндеріне фитофтороз, альтернариоз, макроспориоз, түйнектердің актиномикозды және қара таз қотырлары, сақиналы жэне фузариозды шіріктері, әр түрлі вирустар мен вироидтар және микоплазмалар қоздыратын аурулар жатады. Өсімдіктер ауруға гүлдеу және түйін салу кездерінде өте бейім келеді. Сол мезгілдерде ауру картоп тамырларын немесе түйнектерін жайлап, соның нәтижесінде ондай өсімдіктердің жапырақтары сарғайып, соңынан солып, құрғап қалады. Картоп аурулары және зиянкестерінің шаруашылыққа келтіретін зияны өте үлкен. Мен өз жобамды қорытындылай келіп төмендегідей қорытындыға келдім. 1. Дақылдардың зақымдану сипаты, оның салдарынан шығынның мөлшері тек қана өсімдіктердің зиянкестік әрекетіне ғана тәуелді емес, сонымен қатар сорт ерекшелігіне, агротехника дәрежесіне, егіннің орналасу тәртібіне және тағы шараларына сәйкес өсімдіктің зиянкеске төзімділігіне де байланысты болады. 2. Картоп аурулары мен зиянкестеріне қарсы күрестегі басты шаралар мыналар: алқапты таза күйінде ұстау, ауыспалы егіс жүйесіндегі дақылдарды дұрыс кезекпен егіп отыру, картоп егілетін алқапта міндетті түрде жер жырту, Ең тиімді әдіс- химиялық жолмен инсектицидтерді қолдану, әдетте бұл шараны түптің 5 пайызын 20 және одан да көп қоңыз қоныстанғанда жүргізеді. Зерттеу нәтижелеріне сүйене отырып, келесі қорытындыларды жасауға болады. Картопты Колорадо қоңызынан және оның дернәсілінен қорғау, әдетте, көшеттерге инсектицидтерді қолдануды, бүршіктену кезеңінде – гүлдену мен түйнектенуді көздейді. Бір инсектицидті жылына үш рет қолдану 4-5 жылдан кейін фитофагтар популяциясында оған төзімділіктің пайда болуына байланысты тиімсіз болады. Зиянкестердің төзімді популяциясының пайда болуының алдын алу мақсатында картопты қорғаудың бірқатар жүйелері әзірленді және сынақтан өткізілді, олар әр кезеңде белсенді заты мен әсер ету механизмі бойынша әртүрлі химиялық және биологиялық препараттарды қолдануды көздеді. қорғау шаралары. Биологиялық тиімділік бойынша ең жақсысы – акарин, 0,2% EC 1 л/га + банкол, 50% СП 0,25 кг/га + акарин, 0,2% EC 1 л/га, зиянкестердің өлуіне әкелетін жүйелер. 88,8-98,6%; акарин, 0,2% ЕС 1 л/га + конфидор, ДРК 0,1 л/га + акарин, 0,2% ЕС 1 л/га, ПӘК 96,5-99,2% o; confidor, WQR 0,1 л/га + банкол, 50% СП 0,25 кг/га + конфидор, WQR 0,1 л/га, ПӘК 97,1-99,4%. Жүйеге акарин биологиялық препаратын енгізу зиянкестердің төзімді популяциясының пайда болуын болдырмайды және химиялық сипаттағы препараттарды сәтті қолдануды айтарлықтай ұзартады. Акарин, 0,2% EC 1 л/га + конфидор, EC 0,1 л/га + акарин, 0,2% EC 1 л/га және конфидор, EC 0,1 л/га + банкол, 50% СП 0,25 кг/га + конфидор, WRC 0,1 л/га Колорадо қоңызына қарсы картопты қорғау жүйелері басқа жүйелермен бақылау және қолдану нұсқаларымен салыстырғанда сапасы жақсара отырып, 32,1-ден 36,0 т/га-ға дейін түйнектің ең жоғары өнімділігін қалыптастыруды қамтамасыз етті: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі Ю.Б.Коновалова. Частная селекция польевых культур. М.Изд. ВО Агропромиздат. 1990 Т.Н.Нұрғасенов., Ә.Х.Қалиев Генетика, селекция және тұқым шаруашылығы. Алматы.2007 Абрамова. З.В., Карминский ОА Руководство к практическимзанятиям по генетике. Изд Колос -Л 1968. -192 с. Бороевич С. Принципы и методы селекции растений -М.: Колос, 1984 -344с Бутенко Р. Г. Культура изолированных тканей и физиологияморфогенеза растений.М.: Наука, 1964. -272 с. ГужовЮ, Фукс А. Валичек П. Селекция и семеноводствокультурных растений. - М.: "Агропромиздат" 1991 -464 с. Калинин Ф.Л., Сарнацкая В.В., Полищук BE. Методы культуры тканей в физиологии и биохимии растений. М.: Киев: Наукова думка, 1980. -488 с. Нұрышев М. X., Нұрышева А.М. Цитология.Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың білімакадемиясыныңРеспубликалықбаспа кабинеті.Алматы. 1999. -181 б. Практические задачи генетики в сельском хозяйстве. М. Изд. Наука 1971. -384 с. Практикум по селекции и семеноводству полевых культур. М. Агропромиздат. 1987.-368 с. И.В.Мичурин. Сочинения. Т.І.М.Сельхозгиз, 1948. жүктеу/скачать 1,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|