Ғылыми ізденіс түсінігі.  Ғылыми зерттеудің жалпы әдіснамасы

5
 
 
-  болжау  –  ашылған  заңдар  мен  заңдылықтар  негізінде  қҧбылыстардың 
кӛріну және даму бағыттарын ҧсынады; 
-  жасау  –  қоршаған  орта  мен  Ғарышты  тҧтастай  қорғау,  сақтау 
мҥмкіндігін  анықтайды,  бҧрын  бар  заңдар  мен  заңдылықтар  негізінде 
жаңаларын анықтайды, жаңа теориялар мен әдістер ойлап табады. 
Жоғарыдағы  «ғылымның»  анықтамалары  кӛрсетіп  отырғандай,  оның 
негізгі  анықтауышы  «Білім»  болып  табылады.  Білім  философиялық  кең 
мағынада  тәжірибемен  дәлелдеген  болмысты  тану  нәтижесі,  оның  адам 
санасындағы нақты кӛрінісі деп тҧжырымдалады. 
 
Осы ғылым деректерінің тҥсіну, оны есте сақтау және жаңғырту деп 
тҧжырымдалатын «Білім» ҧғымының педагогикалық та маңызы бар. Осы 
педагогикалық ҧғымды білімнің философиялық мазмҧнының меңгерілуін 
есептей отырып «білімді білу» деген тіркес жасауға болады. 
 
Ғылымның  ӛзге  де  маңызды  анықтауыштары  деп  «теория», 
тҧжырым, идея, әдісті айтуға болады.  
 
Теория  –  бір  нысанның  шегінде  кӛптеген  жаңалықтар  ашуға 
болатындай  қҧбылыстың  нақты  тҥсіндірмесі  немесе  жиынтығы  ( 
Л.Клемент) 
 
Концепция – жалпы тҥрде айтылған белгілі бір нысан туралы ойша 
абстрактілі  тҥсінік;  анықтамалар  мен  категориялардың  суреттемесін 
жасайтын кӛзқарастар жиынтығы. 
 
Идея – (грек тілінен idea-кӛрінген нәрсе) – тҧжырыммен рәсімделген 
ой;  теориялық  қҧрылымның  негізінде  жатқан  кӛрнекті,  кӛрінетін  бейне 
тҥрінде ҧсынылған анықтауыш ой. 
 
Метод  –  (грек  тілінен  methodos-әдіс  –  тәсіл)  –  зерттеу  немесе  тану 
жолы;  табиғат  пен  қоғам  ӛмірінің  қҧбылыстарын  танып  –  білудің  әдіс-
тәсілдері,  әрекеті  теориялық  тҧрғыда  зерттеп,  тәжірибеде  іске  асыру 
тәсілі. 
 
Ғылым философия мен діннен кейін пайда болды, ӛйткені ол ӛзінің 
алдындағы осы мәдениеттің екі тармағының белгілі бір дәрежедегі синтезі 
(тҧтастығы). 
Жалпы  ғылыми  әдіснамалық  принциптерден  ғылымның  маңызды 
белгілерін атап кӛрсетуге болады: 
1) шығармашылық  пен  қалыптанудың  бірлігі  (ғылым  тектен-текке  пайда 
болмайды,  ол  ҥшін  білім  мен  машық  жҥйесінің  белгілі  бір  деңгейі 
қажет); 
2) тҧрақтылық пен қозғалыс; 
3) әмбебаптық пен ҥзінділік; 
4) жалпы маңыздылық пен иесіздік; 
5) жҥйелілік пен аяқталғандық; 
6) сабақтастық пен сыншылдық; 
7) растық (дҧрыстық) пен моральдан тыстық; 

6
 
 
8) ҧтымдылық пен сезгіштік; 
9) оптимистік болжау және кҥдік; 
10) тҧтас алғандағы қанағат сезімі және шығармашылық қанағатсыздық; 
     Ғылымға тән диалектика осындай. Осы диалектикалық жҧптардың кейбір 
белгілерін анықтайық: 
-  ғылымның жан-жақты болатыны; 
-  ғылымның ҥзінді болатын себебі, ол болмысты тҧтас зерттемейді, оның 
шындығының  немесе  оның  шамаларының  белгілі  бір  бӛліктерін 
қарастырады және ӛзі бӛлек-бӛлек пәндерге бӛлшектенеді; 
-  ғылымның  жалпы  мазмҧнды  болу  себебі,  одан  алынған  білім  барлық 
адамға керек және оның тілі бірмағыналы; 
-  иесіз  болатын  себебі,  ғалымның  не  жеке  бас  ерекшеліктері,  не  оның 
ҧлты ғылыми танымның нәтижесінде кӛрінбейді; 
-   аяқталмау  себебі,  ғылым  одан  кейін  зерттейтін  ештеме  қалмайтындай 
абсолютті ақырғы шындыққа жетпейді; 
-  сабақтастығы жаңа білімнің ескісімен ҧштасатындығында; 
-  сыни  тҧрғыда  болатыны,  ғылыми  дәлелденген,  негізін  қалайтын 
қағидалар мен нәтижелердің ӛзіне кҥмән келтіріп, қайта қарауға мәжбҥр 
етеді; 
-  ғылымның нәтижелері белгілі бір онда қалыптасқан ережелер бойынша 
тексерістен ӛтуді қажет етеді; 
-  логиканың  ҧтымды  ережелері  мен  заңдылықтарының  негізінде  білім 
алып,  эмпирикалық 
деңгейдің 
шамасынан  тыс  теорияларды 
тҧжырымдайтындығы жағынан ҧтымдылығын кӛруге болады; 
-  ғылымның 
нәтижелері 
қабылдауды 
және 
басқа 
психикалық 
қҧбылыстарды қолдана отырып, эмпирикалық тексерісті қажет етеді. 
Егер  жалпы  тҥрде  ғылымды  адам  қызметінің  болмыс  туралы  нақты 
білімдердің жасалуы мен теориялық жҥйеленуі жҥріп жататын бір аясы 
ретінде қараса, онда ғылым аясындағы әрекет – ғылыми зерттеу болып 
табылады.  
     Бҧл жҥйелі және мақсатты оқып-білу таным процесінің ерекше тҥрі.   
     Болмысты  рухани  игерудің  басқа  тҥрі  –  шашыраңқы-эмпирикалық 
таным.  Педагогикада  танымның  осы  екі  тҥрін  –  ғылыми  және 
шашыраңқы-эмпирикалық анық ажырата алмайды. 
Педагог-практик  ӛзінің  алдына  арнайы  ғылыми  мақсат  қоймай, 
ғылыми  танымның  тәсілдерін  пайдаланбай  зерттеуші  болуы  мҥмкін. 
Ғылыми  білімді  ӛзіңізді  ғылыми  пайымдаушылармен  қинамай-ақ, 
педагогикалық қызмет барысында алуға болады деген қате ҧғым айтылып 
не естіліп қалады.  
Ғылыми  таным  ҥдерісі  –  ерекше  ҥдеріс.  Ол  адамдардың  танымдық 
әрекетінен, танымның арнайы жасақталған тәсілдерінен, оның нысандары 
мен білімінен тҧрады.  

7
 
 
әдеттегі таным одан кәдімгідей ерекшеленеді. Кӛрнекті болу ҥшін ғылым 
әдіснамасы  бойынша  әдебиеттерден  алынған  шашыраңқы-эмпирикалық 
және ғылыми танымға салыстырмалы тҥрде сипаттама берейік.  
Шашыраңқы-эмпирикалық таным: 
1. Практикамен  айналысатындардың  бәрі  танымдық  білім  алу  олардан 
ажыратылмайды; 
2. Танымның арнайы тәсілдері болмайды; 
3. Білімдер мақал-мәтелдер, тҥрлі пікірлерге негізделеді; 
4. Танымдық әрекетте жҥйелі және мақсатты сипат болмайды. 
Ғылыми таным: 
1. Танымдық әрекетті адамдардың арнайы тобы атқарады. Оны іске асыру 
тҥрі  –  ғылыми  зерттеу.  Адамдардың  тәжірибелік  әрекетіне  тәкелей 
кіргізілмеген нысандарды меңгеру кӛлемі ҧлғаяды; 
2. Танымның 
арнайы 
тәсілдері 
қолданылады 
– 
материалдық, 
математикалық,  логикалық,  модельдеу,  гипотеза,  теорияларды  жасау, 
тәжірибе жасау; 
3. Білімдер  (заңдар,  теориялар)  белгілі  критерилер  негізінде  белгіленеді. 
Тек  қана  табиғи  тіл  қолданылмайды,  сондай-ақ  арнайы  жасақталған 
символдық және логикалық тәсілдері қолданылады; 
4. Ғылыми  зерттеудің  жҥйелі  және  мақсатты  сипаты  болады;  ол  саналы 
тҥрде мақсат болып қалыптасатын мәселелерді шешуге бағытталады. 
Теория  тәжірибеден  байқаудан,  сынақтан  босатпайды.  Кҥш  пен 
уакытты  ҥнемдеу  біздің  іздегенімізді  дәл  табуға  кӛмектеседі.  Міне 
сондықтан  да  белгілі  екі  айтылым  да  тура  болады  «деректер  мен  бәрі 
айтылған»,
 
жақсы теориядан ыңғайлы ештене жоқ». 
  

жүктеу/скачать 1,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: