Катон-Верстка-01. indd
жүктеу/скачать 2,93 Mb. Pdf көрінісі
|
Катон-Верстка-336 стр.
| ЕРКЕТАЙ ҚИЯСЫ – ж.а., Алтынбел а.о. Адам есіміне байланысты
қойылған атау. Мұндағы «қия» сөзі «құлама жар» мағынасын береді [51,597 б.]. М.: Шақа руынан шыққан Еркетай деген адамының есімін қойған [137]. ЕРТІС – өзен, Берел а.о. Ең ірі өзендердің бірі. Өзен атауының қалыптасуы туралы мәліметтер өте көптеп кездеседі. Солардың бірнешеуін ұсынып отырмыз: 1-н.: Ертіс және Қатын (Катунь) Ертіс... орысша нұсқасы: Иртыш... Түрік тілінен аударғанда: артыш- асу, асып кету.. [167,101б.].2-н.: Моңғол Алтайынан Қу Ертіс, Бала Ертіс, Қара Ертіс деген аттармен басталып ағады. Ертіс атауы өте ерте кезде жасалғандықтан, мағынасы әлі толық ашылмай отыр. Біздің жорамалдаумыз бойынша, көне түркі тіліндегі ерт + сіз тұлғаларынан жасалып, «өткелсіз» деген мағына беретін сияқты. Өйткені, құрлықты көлденең кесіп ағатындықтан, оны кешіп өту мәселе туғызып отырған. М. Қашқари дәл осыған меңзейді [15,129 б.]. 3-н.: Топономика ғылымында өзен-су аттары (гидронимдер) ең алғаш пайда болған көне атауларға жатқызылады, себебі адам өмірінде өзен-судың алатын орны ерекше екені ескертіледі (К.Мэтьюс). «Ертіс» өзен атауы ретінде бірінші рет «Күлтегін» ескерткішінде кездеседі: «Ол йылқа түргіс тапа Алтун йыншық тоға, Ертіс үгүзіг кече йорыдымыз». Орта ғасырда М.Қашқари сөздігінде толығырақ сөз болады: «Ертіш Иемек (Қимақ- Б.Б) даласындағы бір өзеннің аты. Бірнеше тармақтық бұл дария сол жердегі бір көлге құяды. Бұл дарияны «Ертіс суы» дейді. Бұл судан өтерде «Кім тез өтеді?» деген мағынада қолданылған Ертіш-Ертіс сөзінен алынған»[15,67б.].М.1: Алтайдан құс бұрым болып ағып шығып, мұхитқа бірігіп құятын алып өзен [76,41б.]. М.2. Ертіс – Ер түбірлі өзен. Бастауын Өр Алтайдан, Найрамталдан алып, қазақтың мұхитқа құяр дарабоз өзені [76, 41 б.]. М.5. Асау Ертістей тасыған, Жалғанды жарып өткім келеді, Халқымды сипап басынан, Тірлігін жарық еткім келеді [29,8б.]. М.3. Ойраттар қыс ішінде Ертістен өтіп, қазақ жеріне басып кірді. Жолдан шеткері Алтайдың күнгей қойнауларын, Сарымсақты, Ертістің асау салаларын жайлаған рулар бодан болып қалды [2,145б.]. жүктеу/скачать 2,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|