Казақ тілі терминдерінің салалық гылыми түсіндірме создіктерінің топтамасы Қазақстан

тұратын  эмал.  Әр  күрауыш  іс-эрекеттін
лрактикалык  иотижелерінін  қүрылым
—
--------------------------------------------------------------------------------------------------------- 
157
денгейін  білдіреді.  Әрекеттін  мүидай 
қисыиы кез келген косіптегі  іс-орекетгін 
яегізі  болып табылады.
11УСҚАМА  (И нструктаж ;  ф ранц. 
тігиіге
 — оқьггу, үйрету) — оқытушынын 
тлпсырманы  ай ты п ,  түсін діру  түрі. 
Нүскдмага онпмелесу, жүмыс тосілдеріл. 
іс-орекет  ретін,  еңбек  қүралдары н. 
технологиялық  процестерді,  соидай-ақ 
енбек  онімін  (дайын  бүйымдарды,  бол- 
окктерді) жоне т.б. корнекілік қүралдарды 
кврссту жатады  Н.  одістемесі оқыту типі 
мен  нысаньгна  байланысты.  Н.  мазмүиы 
бойынша,  одетге,  кіріспелік.  агымдагы 
жэие  корытынды  Н.  болып  болінеді
НЫСАЛСЫЗДЫҚ  —  дүниеге  той- 
май.  дүниекоңыз  болу,  өэ  нопсісін  тыя 
білмеу.  Нысапсыздық  жеке  түлганын 
күнога, үрлыққа, парақорлыққа. жемқор- 
лыққа  үрынуына себепші  болады.
НЫШАН  (Задатки)  —  кабілетпліктш 
қалы п тасуы н ы ң   алгы ш арты   болы л 
табылатын  органиэмиің  анатомиялык- 
физиологиялық  жоне  негіэінеи  орталык 
жүйке  жүйесінін ерекшеліктері.  Баланьш 
ата-анасына үксап туылуын анатомиялык 
нышан, ал жүйке жүйесінщ ерекшеліістері 
ф изиологиялы қ  ныш ан  деп  аталады. 
Мүнын борі  адамнын  ішкі  мүмкіндігінін 
корссткіші. Егер адамның тугаіпіан бастап 
иышаны болса да, дүрыс торбис  кормссе. 
ягни  белгілі  бір  орекетпен  айналыспаса, 
оныц  қабілеті  айтарлықтай  дамымайды. 
Нышан  коп  монді  касиет,  ягни  сол 
ны ш анга  н егіэд ел іп ,  адам  о м ір ін іц  
мазмүндылыгына  қарай  түрлі  қабілетгер 
қалыптасады
о
ОБАЛ-САУАЛ  —  халықтыц  үрпақты 
одептілікке торбиелейтш улагатты үгымы. 
О бал-сауап  р эсім і  үрп акты   ж ақсы  
нэрсснін  қадірін  білуге  үйретеді.  Мыс., 
“Сүтп токпе, нанды тастама, обал бшады" 
деп  халы қ  ү р п аққ а  ж ақсы   норсенін 
кадірін білмей,  күнога  батқан адам онын 
зардабьш  тартатынын.  ягни  омір  заңды- 
лыгын ескертеді.
О З Ы Қ   Д Ә С ТҮ Р  (П рогрессианая 
тралииия)  —  оқу,  торбие  жүмыстарынын 
тш.мділігін  арттыруга  багытталған  озык 
шаралардыц калыптаскаи түрі. Әр мектеп 
озіндік озық достүрі арқылы сипатталады.
ОЗЫҚ  ТӘЖІРИБЕ  МЕКТЕБІ  (Шко- 
ла  передового  опыта)  —  оку  жэне  торбие 
үлгілсрш  тікелей  корсету  арқылы  озық 
тэлі.мдік тожірибелсрді озгелерге беру мен 
таратуды коздейтін мектеп. Озық тэжірибе
О Қ У
мектебіндегі  жетекші  мүгалімдсршн  кобі 
оз  мамаидыгы  бой ы н ш а  эдіскерлік 
қы зм ет  атқары п,  мүгалімдер  білімін 
жегілдіру  ииституттарымен тыгыз байла- 
ныстажүмыс істейді.
ОЙ  ҚОРЫТЫНДЫСЫ  (Умоэакдю- 
чение)  — біркатар  пайымдаулар салысты- 
рылып  қорытыдатын  ойлау  нысандары- 
иын  бір  түрі.  О.к.  ойлау  орскеті  ретінде 
міндетті  үгынудан  бастальш.  шешім  қа- 
былдаумен  не  жаца  пайымдаумен  аякта- 
лады.
ОЙЛАУ  (М ыш ление)  —  а қ и қ а т  
дүниенін  мида  жжнама  түрде  үгымдар 
арқы лы   б ар л ы к  к аси ет.  баиланы с, 
катынастармен  бейиелеиуі.  О.  адамнын 
ссзш мүшслері аркылы алынган  молімет- 
терді өңдей отырып, адамнын сезім дүіше- 
сінен  тыс  күбьілыстарды  таиып-білуше 
мүмкіидік  жасайды.  Ойлаудын  дамуы 
орекетпен байланысты.
ОЙЛАУ  М Ә Д Е Н И Е Т І  (Культура 
чыш.іения)  — адамнын ақыл-ой кызмегі- 
нін  одіс-амалдарын,  нормалары  мен 
ережелерін  менгеру дорежесі;  міндетгерді 
(проблемаларды) долме-дол түжырымлап. 
ояарды  орындаудын  октайлы  жолдарын 
таба  білуінен,  негізді  қорытындылар 
шыгарып,  оларды  іс-орекетте  дүрыс 
колдана  алудаи  көрінеді.  Кез  келген  іс- 
орекеттіч  мақсаткерлігін,  үйымшыл- 
дыгын,  нэтижелілігш  арттырады.
О Й -Ө Р ІС   (Кругозор)  —  адамнын 
кыэыгушылык  аясы.  білім  орісі.
ОҚУ (Учеба) — окушынын алдагы іс- 
орекеті  үшін  білім,  білік,  дагдыларды 
мақсатты түрде  менгеру  процесі.  Мектеп 
жагдайында  О  оқытумеи  озектес жүреді. 
О.  окуш ынын  акы л-ой  (байқау,  оқу, 
тапсы рма  оры ндау,  т.б .)  ж оне  дене 
(шеберханада, мектеп жанындагы үлескіде 
жүмыс істеу, т.б.) жүмысынын жиынтыгын 
бейнелейді.  М үгалім яін   окы тқан ы н  
оқушы окуаа жүзеге асырадьг тапсырманы 
кошіру,  орындау  жоне  шыгармашылык 
өзіндік орекеттер орындалады.
ОҚУ  ӘРЕКЕТ1  (Учебные  действня) 
Оқу  мшдеттерінін  орындалуы  томендегі 
О.о.  аркылы  жүзеге  асырылады:  1)  оку 
мішктін  кабылдау  немесс  озінше  қою;
2) окылатыи затка  қатысты  кейбір ортақ 
мэселелерді  айкындау  максатында  оку 
мшдеттсршш шарттарын сэйкестендіру, 3) 
белгшснген  қатынастардын заттык,  сыэба 
не  озге  белгілер  түріндегі  үлгісін  күру; 
4) онын  касиеттерін  “таза" түрде  корсе- 
туге  арналган үлгі  күру: 5) жалпы  амал- 
мен орындауга  болатын жске тапсырмалар
жүйесін  күру,  6)  алдынгы  орекеттердің 
орындалуын  бакылау;  7)  оку  міндетін 
орындаудың  нэтижссі  ретінде  жалпы 
амалдарды  меңгеруін  бақьшау.

•  158
ОҚУ
О Қ У   БАҒДАРЛАМ АСЫ   (У чебная 
программа)  —  орбір  оку  поні  бойынша 
мсңгерілугс  тиісті білімнік.  шебсрлік псн 
д ағд ы л ар д ы н   м а зм ү н ы   мен  ко л см ін  
айкындайтын  күжат.
О Қ У   Ж А Б Д Ы Қ Т А Р Ы   (У чебное 
оборудованис)  —  мектсптін  оку-торбис 
процссін  үйымдастыруга  кажст  барлык 
жабдыктар.  Мсктептс оку жабдыктарымсн 
к а т а р   ш а р у а ш ы л ы к   ж аб д ы к тар ы   да 
болады.  О ку  жабдыктарына:  кинодио- 
просктор,  компьютср,  шсберхана,  музы- 
калык  жоне  дснешыныктыру  аспаптары,
т.б., шаруашылық жабдыктарына: жиһаз- 
дар, шаруашылык қүрал-жабдыктары, оку 
кабиистінін комскші жабдықтары  (псрдс, 
тартпа  шкаф,  т.б.)  жатады.  Оку  мскемссі 
тиісті  министрлік  бскітксн  О.ж.  тізіміне 
сойкес жабдыкталады.
ОҚУ  ЖОСПАРЫ  (УчсбныЙ  плаіі)  — 
оқу орындарында оқылатын оқу пондсрі- 
ніц  қүрамын,  оның  оқу  жылы  бойынша 
оту тортібі  мсн бірізділігін,  ор оку понінс 
берілстін  уақы т  мөлш срін  ж энс  оқу 
жылының қүрылымын бслгілсйтін қүжат. 
О.ж.  —  оқу  орнының  мақсат,  міндстіне 
сай жасалады. Оку жоспарында корсетілгсн 
білім  багьггы  мсн  сипаты  оқу  багдарла- 
малары  мен  окулыктарда  айқыидалады.
О ҚУ  Ж О С П А Р Ы Н Ы Ң   ТҮРАҚТЫ 
БӨ Л ІГІ  (Инвариаіітная  часть  учсбного 
плана)  —  о қу   ж оспары ны ц  озгсртуге 
жатпайтын болігі. Оқушы түлгасын жалпы 
адамзаттық мүратгар мен модсни достүр- 
лсргс соиксс қалыптастыруды қамтамасыз 
стіп,  мемлекст  аясында  біртүтас  білім 
кещстігій қүрады.
ОҚУ  Ж Ы Л Ы   (Учебный  год)  -   оқу 
орындарында  белгіленген  жыл  сайынғы 
(жазгы  каникулга  дейінгі)  оқу  мсрзімі. 
Оқу  жылы  1 -қыркүйскгс  басталады.  Оку 
жылы  басталган га  д ей ін   б ар л ы к  оқу 
о р ы н д ар ы н д а  д а й ы н д ы к   ж үм ы стары  
үйымдастырылады.
ОҚУ  КЕСТЕСІ  (Учебная  таблица)  — 
бслгілі  бір  жүйсгс  келтірілген,  мағлүмат- 
тар, есептеу моліметтерінің тЬбегі, көрнскі 
қүралдардың бір түрі. О.к.  — тақырыптық 
мазмүн, сандық, графикалық (сызықтық), 
сурстті  ж оне  аралас  болады .  О .к.  — 
аукымды  хабар  беруге,  көрссткіштерді 
салыстыруға,  ксз  келген  дамудың  ретін 
бейнслеуге  жоне  т.б.  мүмкіндік  береді. 
Сондыктан  оку  ксстелсрі  одебистгерде, 
оқу  күралдарында,  окытуды  үйымдас- 
тырудың барлық түрлерінде қолданылады. 
О ку  кестесін  коп  жагдайда  мүғалімдер 
өздері  дайындайды.
О Қ У   К О Л Л Е К Ц И Я С Ы   (У чебная 
коллекция)  —  окы туда  көрнекі  қүрал 
рстінде қолданылатын, тсгіне байланысты 
Гріктсліп алынган жоне түрлік белгілерінс
қарай  жүйеленген  заттар.  Оқу  коллек- 
циясына  пайдалы  казбалардың,  жануар- 
лардын  басты-басты  түрлері  окілдерінің, 
күрылыс материалдарының,  минсралдар- 
дың үлгілсрі  жонс т.б. жатады.  Жергілікгі 
мсксігнің  өлкетану  материалдарын  жи- 
иап, сабақта пайдаланудың дидактикалық 
жоне  торбиелік  моиі  зор. 
,1
ОҚУ  МАКЕТІ  (Учебный  макет)  -  
корнскі  қурад^*»аішай  да  бір  объсктінііі 
дскоративті-коркем  безсндірудегі  үлгісі. 
Үлгігс қарағанда О.м.  бөліктерінің көлемі 
азырак долдікпен сақталады.  Оку макеті- 
нің қызмсті — объсктінің сыртқы көрінісі 
мсн  оны  қорш аған  жағдайды  корнскі 
жсткізу.  Соидыктан  оку  макетінің  нсгізгі 
сипаттық  срекшелігінің  бірі  —  дскора- 
тивтілік  болады. 
|
О Қ У   М Е К Е М Е С ІН   ТАҢДАУ  ЕР- 
К ІН Д ІГ І  (С воб од а  вы бора  учебного 
учрежленнн)  —  баланың  немесе  ата-ана- 
ны ң  калаулары  бойынш а  мемлскетгік, 
жскс  м енш ік  нсмссс  діни  о к у   орнын 
таңдап  алуы. 
Ч
ОҚУ  ПРАКТИКАСЫ  (Учебная  прак- 
тика)  —  тсориялық алган білімдсрін нақ- 
тылау үшін тожірибс жүзінде  коз жеткізуі.
О Қ У   П Р О Б Л Е М А С Ы   (У чебная 
проблема)  —  галымдар  шсшімін  тапқан, 
бірақ  оқушылар  үшін  олі  жаңа  шығар- 
м аш ы лы қ  моселс.  О.п.  оқуш ылардың 
зсрттсу жүмыстарына  иксмділігін  калып- 
тастыруға бағытталады. 
^
О Қ У   П ІК ІР Т А Л А С Ы   (Учебный 
днспут)  —  ауызскі  гылыми  пікірталас; 
ж а р и я л а н г а н   к о п ш іл ік   д о р іст ер д сн , 
баяндамалардан жонс гылыми дорсже алу 
үшін жазылган ғылыми  сңбекті копшілік 
алдыида  қоргағаннан  кейін,  одетге,  күні 
буры н  о п п о н ен т  белгіленіп  болатын 
пікірталас. 
, 
1
О Қ У   Т А П С Ы Р М А С Ы   (У чебные 
задания)  — 
озіндік  о қу   ж үм ы сы ны ң 
м азм ү н ы   м сн   ко л см і  түргы сы н д агы  
түрлсрі.  Мүгалім  нүсқауымен  окушылар 
орындаган  окыту  процесінің  ажырамас 
бөлігі  жоне  оны  белссндірудің  маңызды 
қүралы.  Олар оқьпудың барлык кезеңде- 
рінде  колданылады.  О куш ылардың  оз 
б е т ім е н   ж ү м ы с  іс т с у ін ,  а қ ы л -о й ы н  
ынталандыруды кажет ететін тапсырмалар 
отс  қүнды  болады.  О.т.  оқушының  оқу 
ж үмы сы н  үйымдастыру  дагды сы н,  оз 
күштерін дүрыс  багалау мен  алға  қойыл- 
ғаи  м ақсатқа  жетудің  неғүрлы м  аны к 
қүралдарын  дүрыс  таңдауын  қалыптас-
тырады. 
____  
___
ОҚУ ТӘРТІБІ  (Учебная дисішплиііа)  — 
оқушылар  мен  толімгерлердің  оқушы 
түлгасын дамыту түргысында оқу мскемесі 
срсжесін,  тортіп  талаптарын  бүлжытпай 
сақтауы. 
*

ОҚУ ТОҚСАНЫ (Учебная четвертъ)  —  I дердің сабагыиа қатысып, педагоппсалық, 
ок>'  жылының  үзақтьпы  эр  түрлі  болып  әдістсмелік түрғьщан талдау жасап, нақты 
бөлінген төрт кезеңінін бірі. 
комек  көрсетеді.  О.і.м.  оку жоспары  мен
ОҚУ  ФИЛЬМІ  (Учебные  фнльмы)  —  багдарламасының орындалуьш, оқушылар 
оқу  процесінде  көрнекі  күрал  ретінде  I  білімінің сапасын, т.б. қадағалап отырады. 
қолданылатын  фильмдер.  Оқу  фильм-  Директормен  бірлесе  отырып,  сыныптан 
дерін  қолдану  елімізде  соңғы 
2 5 —30 
жыл 
I 
ж ән е  м ектептен  ты с  ж үм ы старды ң 
ішінде кең өріс алды. Мектептерде фнзика,  I  жоспарын, сабақ кестесін жасайды. О.і.м. 
география,  биология,  т.б.  пәндерден  оқу  көрнекі оқу қүралдарының сабақта дүрыс 
орындарыныңбағдарламасынасойкес оқу I  пайдалануы н  ж эне  оны ң  сақталуы н 
фильмдері қолданылады. Оқу фильмдерін  I  бақылайды.  Оқу  ісінің  меңгерушісінің 
көреетудегі мақсат — жай байқауға немесе  I  н егізгі  ж үм ы стары н ы ң   бірі 
озат 
бақылауга  болмайтын  белгілі  бір  қүбы- I  педағогтерінің  іс-тожірибесш  үтымды 
лысты окушыға нақты көрсету. Оқу орыи-  пайдаланум ен  қатар ,  м үғалім дердің 
дарында  кобінесе  қысқа  метражды  жоне  I  теориялық білімін, эдістемелік шеберлігін 
фрагментті  немесе  белгілі  бір тақырыпқа  I  артгыруга практикалық кемек керсету. 
жэне  үлкен  тарауға  байланысты  сол  I 
О Қ У -Ә Д ІС Т Е М Е Л ІК  
КЕҢЕС 
материал жоніндегі оқушылардын білімін  I  (Учебно-методнческнй совет)  — білім беру 
толыктыратын  оқу  фильмдері  қолданы-  I  моселелерін жан-жақты қарап, талқылап, 
лады.  О.ф.  педагоггің  түсінікгеме  беріп I  бағыт-бағдар  беріп  отыратын  орган.  О,- 
түруына  лайықталып  жасалгандықтан,  I  о.к.  —  мектептерде,  оқу  орындарында 
кейде  дыбыссыз  болады.  Оқу  фильмде-1  білім жоне тэрбне мэселесіне байланысты 
рінің  үзақтыгы 
2 0 —25 
минутган түрады. 
багдарламаларды,  жылдық жоспарларды 
ОҚУ  ШЕБЕРХАНАЛАРЫ  (Учебные  карап,  бекітеді.  Қазақстан  Республикасы 
мастерскне)  —  жалпы  білім   беретін  I  Білім жэне гылым министрлігі жанындагы 
мектептерде  оқушыларды  қарапайым  I  О.-э.к. ор түрлі білім  салаларына арналған 
күралдармен  (қашау,  егеу,  бүрғы,  балға  I  түжырымдамаларды,  бағдарламаларды, 
жэне  т.б.)  немесе  станокпен  материал-1  оқулықтар  мен  оқу-одістемелік  қүрал- 
дарды  оңдеуге  жэне  машнна,  механимзді I  дарды,  т.б.  карап,  талқылап,  баспага 
орн аласты ры п   қү р асты р у ға  нем есе  I  үсынады.
болшектеу  жүмыстарына  үйретуге  арна-  I 
ОҚУДЫ  ӨНДІРІСТІК  ЕҢБЕКПЕН 
лып  жабдықталган  бөлме.  Оқу  шебер-  I  БІРІКГІРУ — теориялык біпімді  пракги- 
ханаларьпша еңбек сабактары,  сыныптан  I  калық еңбекпен  үштастыру. 
тыс  жүмыстар  (техникалық  үйірмелер, 
ОҚУЛЫҚ (Учебник)  — оқу бағдарла- 
оқуға кажетгі корнскі қүралдар жасайтын  I  малары  мен  дішактиканың  талаптарына, 
үйірмелер,  шебер  қолдар  үйірмелері)  1  оқыту  мақсатына  сай  нақты  оқу понінің 
еткізіледі.  Мектепте  ағаш  жоне  металл  м азм үны   гылыми  негізде,  ж үйемен 
ондеу  О.м.  болып  болінеді.  О.ш.  оқуды  I  баяндалатын  кітап.  Оқу  понінің  толык 
ондіріспси.  ауыл  шаруашылыгы  жоне I  мазмүны  оқулықтар  мен  оқу  қүралда- 
онеркосіп  орындарындағы  практикалық  I  рыцда баяндалады. Оқулықтар оқу орын- 
іспен  байланыстыруға  мүмкіншк  бсрсді.  I  дарының  тиггіне  (бастауыш,  орта,  косіп- 
Оқу шеберханаларында оқушылар қүрал-1  тік-техникалық, жоғары мсктептер) қарай 
саймандармен танысады, ортүрлі бүйым-1  жасалады.  Оқулықтарга  мьшадай педаго- 
дар жасауды үйренеді, оган қажетті  матс-  I  гикалық  талаптар  қойылады:  оқу  мате- 
риалдарды ондейді, оны ендіру тосшдерін  I  риалдарының  қазіргі  гылым  мен  техни- 
біледі.  Оку шеберханаларындагы  практи-1  каны ң  дорежесіне  сойкес  баяндалуы; 
калық  жүмыстар  мектептегі  оқу-торбие  I  жогары идеялылыгы; окулықтар мазмүны- 
жүмыстарының  күрамдас  бөлігі  ретінде  I  ҢЬщ  0қу  бағдарламаларынын  мазмүнын 
откізіледі. 
I  үғынуға  лайықты  болуы;  О.  материал-
ОҚУ  ІС -Ә РЕ К Е Т ІН   ҮЙЫМДАС-  I  дарынын  жүйелі  жоне  бірізді  түрде  оку- 
ТЫРУ ТҮРІ  (Форма  оргашізашіи учебной I  шылардың  жас  жоне  танымдық  ерекше- 
деятелыюсти) — оқытудын одіс-тосілдерін  I  ліктеріне сэйкес баяндалуы; окулықтарда 
тнімді  қолдануды  жүзеге  асыру  үшін  дол жоне анық түжырымдалган  корытын- 
оқушыларды топтастыру.  Жекелік. түтас-1  дылар,  срежелер,  заіщар  мен  анықтама- 
ты к ,  то п ты қ  ж оне  үж ы м ды қ  болып  I  лардың  баяндалуы,  тілінін  жатық,  эдеби
белінеді. Бүлардын бэрі озара байлаішсты.  I  жэне  ықшамды  болуы,  оқушылардын 
ОҚУ  ІС ІН ІҢ   М Е Ң ГЕ РУ Ш ІС І  —  үгымына  сойкес  келуі;  оқу  матерналын 
мектептегі  педагогнкалы қ  процестін I  меңгеруді  жеңілдететіндей  суретгердін, 
үйымдастырушысы,  орі  басқарушысы.  I  кестелердің, диаграммалардың, сызбалар- 
О.і.м.  дирекгордың  оку-тэрбис  жүмысы  I  дың  болуы;  оқулықтын сыртқы  пішіндс- 
ж өн ін дегі  ком екш ісі.  Ол  н егізін ен   рінің  ретті  коркемдслуі  (кағаз,  қаріп, 
мектептегі  оқу-торбие  жоне  эдістемелік  I  мүқаба).  Негізгі оқу пондерінін қосымша 
жүмыстарга  басшылык  етеді.  Мүғалім-  |  ор түрлі оку қүралдары қүрылады: жазба-
-------------------------------------------------------- 159  ----------------------------------------------  
О ҚУ

160
О Қ У
ш а  жаттыіулар  кггаптары,  анықтамалар, 
сөздіктер.  ок>  іатаптары.  тарюсн  жанс 
географкялык 
а р т ю р  
жоне 
т 6
О Қ У Л Ы Қ   Б А С Ы Л Ы М   (Учебное 
иілаыие)  —  гылыыи  ж эие  колланбалы 
сипатгағы  малш еттер  тусіш кті,  ж ү й ел  
түрде берпген жэне окыту мен зерлелеуге 
арналтан  арнаиы  алебиет
О К У -Т Ә Ж 1 Р И Б Е .1 1 К  
Ү ЛЕСКІ 
грактнческий 
учгга) 
— сжушы- 
лар үшш арнлу.ты  практикалык жүмыстзр 
жүрпэепи  жер үлесюсі.
О Қ У -ТӘ Ж ІРИ БЕЛ ІК   Ш АР>АШ Ы - 
Л Ы К   (> чебно-практическое  чоіяиство)  — 
окуш ы ларлы н  теорияны   прагппсжмен 
ү ш тзсты р у ы н а,  ягн и   оларды   ең б ек е 
баулуга  арн ал ы п   ү йы мдасты ры латы н
шаруашылык- ™
О ҚУШ Ы  
( У к ш )  
—  оку  іс-арекгті- 
мен  шүтылданатын  түлта.
О Қ У Ш Ы   ТҮ Л ҒА С Ы Н   Ү Л Г Ь ІЕ У
( М а к л ф о и ш к   ягш остн  >чашегося)  — 
сы ны п  жстскш ісі  р е т и и с п   мүгалімнін 
тікелсй  мниеті.  Татш гер  окуіхш  турллы 
бастапкы   м элш еттсргс,  онын  мүмкін- 
діктер»  мен  п р ш и ік   эр с к гп н с   сүИснс 
отырып  түлга  қуатынын  үлгісш  бо.іжап 
жа^аиды  Ьул  —  ок>шымен  алда  жүргізі- 
луге  тюс  жске  жүмыска  непз  болалы
ОКУШ Ы ЛЧР  Е Ц Ь Е П Н ІҢ   П ІП ІЕ - 
Н АСЫ   (Гигиеиа  трула  учаш ихся)  — 
окуш ы дарш н   денсаулыгын  сактау  жоне 
ныгаіпл жолдары мен күралдары, сондав- 
ақ   осы   « а қ с зт т а   жүзеге  асырылатын 
пршгппсжшқ  шаралардын жиынтыгы 
ОҚ>1ИЫЛАР  ЖИІІАЛЫСЫ  (Ученм-
ческое  собрамие)  —  окуш ы ларды н  іс- 
і>рекеттсрш,  жүммс  жоспарын  айкыіиау, 
нақты лач  ж эн е  ж үм ы с 
б ар ы сы н ы н  
н«:ітижес 
ш 
та ікылау озрысынла бас косуы 
О .ж .  ж ы л д ы н   б а с ы н д а .  т о к с а н д ы к , 
ж ы л д ы к  ж үм ы старды   коры ты нды лау 
бары сы н да  ж эн е  ор  түрлі  агымдагы 
і ю с с ж щ і і  
шсшу  к и н х   жжна ц ды 
О К У Ш ЬП А Р  ПІКІРТАЛАСЫ  (,Ь с - 
и р
 учааапся) — 
жогвры сыныл икушыла- 
р ы н ы н   алам герш ілік  торбиесін  жоне 
логнкдлык  ойлауын  калыіггастыратын 
жүмис  гүрі  Окутпылар  пікірталасыиын 
габысты ю яуы   м ү ш ш   мен журпіушінш 
ш еб ер л ігін е  б ай л ан ы сты   Ж үргізуш і 
С‘К\шы.іар пікірталасынын щ ы т у н і мгыя 
ш ы гары л,  п ікір  кайш ы лы ктары ндагы  
кателіктерге  жоне  ж етктіктерге  коніл 
аударуы  кажет 
*
О Қ У  Ш Ы Л А РҒА  
К О ГіЫ Л А Т Ы ІІ 
Л И Л А К ТИ  КА ЛЫ К  ТАЛАПТАРДЫ  Ң 
Б ІР Л ІГ І  ( Е д п с т м   ш м т п м ш
гребокатій  к 
утшштся)  —
  бір  мсктепте, 
оф  сыныпта ж> мыс игтеитін мүгжіиоеріін 
о к у   с а б а к т а р ы н   ү и ы м д асты р у л агы , 
окушынын орекетіне талап коюлагы оэара
ортак  бфьщган  жэне  келюлген  к в и л - 
расы  Бүл бципк теориялык жане  практн- 
ш ы к   окыту  көлемі  мен  мазмүнынын, 
оқу  багдарламаларының  макүлдануын; 
|б ііш   сапасыка,  біаікке,  дагдыға  қойыяа- 
тын  жэнс оқу эрекетш  үйымластыра 
биу 
орекепне койыдатын тааыттаріы м м тад ы  
Осы  талаптардың  оқ\ -торбие  проиосіндг 
сактіл>ы онын сапас ынын көтерпуше. оку 
Іеңбегі  м о д еіім етін іи   д аы у ы н а  жоне 
о к у ш ы л ар д ы ң   т о р т іб ін щ   ны гаю ы на 
жағдай  жасайды-
ОҚУШ Ы .1АРДЫ Ң  БАЯІІДАМАСЫ 
(Доьлад >чашихся)  — оқушылар еаліпнеи 
орындалта тиіс жүмыстын бір т\рі  Сабакі* 
жаие  сыныптан  тыс  оқуяа  қолланылады 
Ьаяндама  дайындау  барысында  оқушы- 
л ар д а  зерттеу  ж ү м ы стар ы н   ж үргізу 
дагдыіары калыпгасады  Мүгадш оқушы- 
{ларга  жоспар  күрута,  нспзгі  паНлалз- 
ныаатын азебиеттер мен суреттсрш таіщап 
а іу п  комектгседі  Сонымен катар алынгаи 
м олім еттсрді  ж үнелеуді,  коры ты нды  
ж асауды  ү н р е т е л .  Ж огары   сы ны пта 
о қ у ш ы д а р   б а а н д а м а н ы   тезн с  ж анв 
конспекті ооЯыніиа а а а і д ы ,  сызбапаріаы, 
|юірталарды  жоне  т.б.  паАдаданады.  Ірі 
такы ры п  бонынш а  баяндама  жасауды 
бірнеше  окушыга  бөліп  беруіс  болады. 
Баяндаманы таадау оқушы іараын лербес- 
п ліл мен бсасснділігш дамытады, о іараын 
танымдык  кызыгушылыгын  арттырады, 
Ь а а н д а м а н ы   б а га л а га н   кезл е  о н ы н  
маімүиы,  нысаны,  сондаД-ак  баяндама- 
шынын  сойлеу  модсннеті  де  ескерііс.іі.
О К У Ш Ы Л А Р Д Ы Ц   К О ҒА М Д Ы К  
ПІКІРІ  (06—
ктаа—
ж 
мкинг 
уш ш о а я)  -  
окушылардыц  оілернмн  тортібі  мен  омір 
күбылыстарына дсген ориыкты ка ж арасы, 
оаардын  кылыктары  мси  орскеттерніін 
м ан ы ід ы   реттсуш ісі.  О  к  п  аркы лы  
окушылар  бойында  азіндш   жонс  охара 
сынды  лүрыс  кабаіддау,  ам н дік  сыни 
пікірін,  орыиды  жаглайла.  оаепті  біляірс 
Оіду  касиеттсрі  калыптасады.  Үжыыиын 
даму  ке іеңдерш  А  С.  Макарснхо айкын- 
дагаи  Ол  б ад ід ар   үжымы  дамуыныи
кежндсрін  максатына,  »с-орскеті  машү*
кыка,  тортіпкс. балдааряын карым-каты*
насыім тоуелділігінс байланысты ажырат* 
Ыріиші  к с к н д с   -   мүгалім  сыиып
шпі жүыысты тааал
кою   * Р ГЫИІ 
__ |  и о р м асы н а
үйрсппТ олсуметтік  тпжірибеле  тартяды 
һкінші в и н к  — ужым оіін-оді баскаруга 
м.шсд»  Бүл  кп еи де  түлгага  талап  кою 
үжым аркы.ты лгүжтт асьшылалы  V'
ш і и ш і  
кезсн  —  бүдаи  былай  ослсснді  тоггтын 
жаис үжым іс* ар ск тш н  дамуымен сипат- 
талады.  амда  когамдык  омірдеп  дсрек- 
тсрді.  күбылыстарды 
балмауаа 
когшмдык 
(үжымлык)  иікір  паідаааны лады   Бүл
111
ты
омірш үнымластыру ү 
коюдан  бастайлы  Тадап 
б ад ад ар д ы   м п і с і - күлы к

сатыда үжым қогамдық пікірмен сипатта- 
лады.  Қоғамдық пікір — бүл үжым мүше- 
лерінің талаптарды, пікірлерді багалаудагы 
бірлігі.  Мүндай  бірлікке  жеткен  үжым 
кейбір үгымдар және қүбылысггар жайын- 
дагы  пікірлерді  макүлдайды   немесе 
кінөлайды.  Демек,  үжымдық  талқылау, 
багалау,  ж ариялылы қ,  орекеттілік  — 
коғамдық  пікірдің негізгі  ерекшелігі.
О Қ У Ш Ы Л А РД Ы Ң   М ЕКТЕПТЕН 
ТЫС  ІС-ӘРЕКЕТІ  (Внеучебная  деятель- 
ность  учащихся)  —  оқу  мекемелері,  ата- 
ана,  қоғамдык  және  модени  мекемелер 
мен  косіпорындар  окілдерінің  өзара
өрекеттестігіне  негізделген күрделі  жүйе. 
Негізгі міңдеті — жасоспірімдердің оқудан 
тыс  уақытының  монді  өтуіне,  олардың 
өзін-өзі  торбиелеу,  өздігінеи  білімдерін 
жетілдіру  жоне  қоғамдық  пайдалы  іс- 
орскетке  қатысуын  қамтамасыз  ету.
ОҚУШЫЛАРДЫҢ  ӨЗІН-ӨЗІ  БАС- 
ҚАРУ  НЕГІЗІ  (Основы  самоуправления 
учащихся)  —  1)  оқушылардың белгілі  бір 
іс-өрекетін  үйымдастыру;  2)  топтың 
өзіндік ерекшелігін бейнелеуі;  3)  озін-озі 
басқару негізі окушылардың үйымоастыру 
шеберлігі  дамуының  дорежесіне  сойкес 
күрылуы  тиіс.
О Қ У Ш Ы Л А РД Ы Ң   Ө Н Д ІР ІС Т ІК  
П РАКТИ КАС Ы — ендірісте тікелей еңбек 
процесіне араласып жатгығу, төжірибе алу.
ОҚУШЫЛАРДЫҢ  СЕЙІЛУІ  (Огсев 
учашнхся)  —  оқушылардың  білім  беретін 
мекемеден  оқу жьшы  барысында  не  оны 
бітіргенге  дейін  оз  еріктерімен  немесе 
үлгермеуіне  байланысты  шыгып  кетуі. 
Мектептегі  жоне  отбасындагы  торбиелік 
шаралар арқылы окушылардың сейілуінің 
алдын  алуға  болады.  Оған  оқушылардың 
отбасы  жағдайын  зерттеу,  үлгермеу- 
шілерге көмек керсету және т.б.  жатады.
О Қ У Ш Ы Л А РД Ы Ң   Ү Л ГЕРМ ЕУ -
ШІЛІГІ  (Неуспеваемость  обучаюшихся)  — 
жалпы  білім  беретін  мекемелерде  оқу 
жылының  бағдарламасын  меңгермеген 
оқушыларда  екі  немесе  одан  да  коп 
пондерден  академиялық  қарызы  болуы. 
Ата-аналарының қалауы бойыиша оқушы 
сол сыныпта қайта окуға қалдырылады не 
оқушылар саны аз сыныпқа ауыстырылады 
немесе  отбасында білім беру түрпішініне 
кошеді.  Егер  оқушы  бір  ғана  сабақтан 
үлгермесе,  онда  келесі  сыныпка  шартты 
түрде  кошеді,  ал  академиялык  қарызын 
отеуі  ата-анасының  жауапкершілігіне 
жүктеледі.
О ҚУШ Ы НЫ Ң   КҮН  ТӘРТІБІ  (Ре-
жим  дня  школьника)  —  оқушылардың  әр 
түрлі  орекеті  мен  демалысының  алмасу 
реті.  Оқушының күн  төртібінде  олардың 
жас  ерекшеліктері  мен  анатомиялық- 
физиологиялық ерекшеліктері ескеріледі.
О.к.т.  дүрыс  үйымдастырылса,  олардың 
жүмыс  істеу  қабілеттері  арты п,  оқу 
үлгеріміне жағымды өсер етеді, дене жөне 
ақыл-ой  күшінің  толысуына  қолайлы 
жағдай жасайды.  .  :
ОҚШАУЛАУ  (Изоляция;  франц. 
ізо- 
Іаііоп
)  —  1)  бөліну,  жекелену.  Бүл  монде 
бірнеше  арнайы  салаларда қолданылады;
2)  генетикада  —кобейген  популяцияның 
түрдің баска мүшелерінен бөлінуі. Мүндай 
боліну  күрделі  өлеум еттік  модени 
факторларга немссе гсографиялық жағдай- 
ларға  байланысты  туындауы  мүмкін. 
Мүндай топ көбеюші изолят деп аталады;
3)  психоанализде  —  үғынылмай  орекет 
ететін,  импульс  жоне  онын  жадтағы  бас- 
тапқы  бейнесімен  немесе  жол  беруге 
болмайтын  кейбір  орекеттср  арасыңдағы 
үғынылған психологиялық байланыстарды 
үзу арқылы жүзеге асатъш қорганыш меха- 
низмі.  Бүл  мағынада  алғашқы  тожірибе
мытылмайды,  бірақ  алғашында  онымен 
айланысты  болған  аффектіден  бөлінеді. 
К л асси к ал ы қ   теори я  бойы нш а  бүл 
механизм неврозда кең таралған. Сондай- 
ақ ол аффекгінің изоляциясы деп аталады;
4)  Юнг терминдерінде  О.  —  басқалардан 
психологиялық  жат  болып  кету  сезімі. 
Сондай-ақ  оны  "психикалық  оқшаулау” 
деп  атайды.  Юнгтің  пікірінше,  О.  өте 
терең қүпияларға байланысты туыңцайды.
О Қ Ы Ғ А Н Д Ы Қ   (Обученность)  -  
казіргі  бар  білім  қоры  мен  оны  алуда 
меңгерген  амал,  төсілдерді  қамтыған 
оқыту  нотижесі.
ОҚЫТУ,  ОҚУ  (Обученне)  -   білім, 
білік,  орекет  дағдыларын  үйрету  мен 
меңгерту  процесі,  омір  мен  еңбекке 
бейімді  етіп  даярлаудың  негізгі  қуралы. 
О.  процесінде  білім  мен төрбие  мақсат- 
тары жүзеге асырылады. Түрлі оқу орын- 
дарында  О.  білім  берудің  оасты  жолы.  О. 
—  екі  жақты  процесс:  мүғалім  —  білім 
беруш і,  оқуш ы   —  білім   алушы.  О. 
қүрылымына  оқушылардың  езінің  жеке 
әрекетін  жөне  оқу  орекеттерін  үйым- 
дастыру, оқушылардың білімді меңгерудегі 
белсенділігі  мен  саналылығын  ынталан- 
дыру  жөне  білімді  меңгеруінің,  өқу 
әрекетгерін орындауының сапасын ретгеу, 
бақылау, О.  нотнжесін талдау мен оқушы 
түлғасының  орі  қарай  дамуын  болжау 
жатады. 
і  
»  
Д*
О ҚЫ ТУ   Ә Д ІС І,  ҮЙРЕТУ  ӘДІСІ 
(М етод  обучения)  —  білім  мазмүнын 
меңгеруді қамтамасыз ететін мүғалім мен 
оқуш ының  озара  байланысты  жүйелі 
өрекет  жүйесі.  О.ә.  оқыту  мақсатын, 
меңгеру  төсілін,  оқыту  субьектілерінің 
өзара  өрекетінің  сипатын  қамтнды.  Бүл 
белгілердің  ерекшелігі  оқытудың  орбір 
өдісінде  көрінеді,  ал  одістср  жиынтығы 
торбиелей  оқьпудың  барлык  максатына
161
  --------------------------------------------
о қ ы
11-2003

о қ ы
162
жстуді  кам там асы з  егуі  керск.  О .о.  —  | 
ткрихи категорик.  Б ш м  беру мазмүны мен 
максаггы  өзгерсс,  ол  да еэгерсді.
О Қ Ы Т У  
Д И А Г Н О С Т И К А С Ы
(Дшпюстшиі  обучеіш )  — 
^
ж үй ен ш   к ү т н   си п атгай ты н   белгіяерд» 
нахтылау  х о и с   ұіірсну  кезіндегі  мүмюн 
а ү ы т к у л а р д ы   а й т у ,  о л а р д ы н   ж ү м ы с 
реж ш інш   буіылуының алдын  алу жояда- 
рын  айкындау.
О КЫ ТУ  ПСИХОЛОГИЯСЫ   (Психо- 
ю п и  
обучеиия) 
—  
окы туды н  жүйелілігі 
ж агдайы ндагы   тан ы м д ы к  іс -о р е к е т п н  
ламүын  эерпейтін  пеаагогикалык психо- 
логиянын бвлімі  Әр түрлі  дндактикалык 
ж ү й е   ж а г д а й ы н д а г ы   т а и ы м д ы к   іс - 
орексттін  взгеш еліпне  себепш і  болатын 
сырткы  жоне  ішкі  факторларды н  озара 
бай.іанысын аныктайды,  оқудын  мотиьа- 
■— н ——  ж о н с  э и я т т ы к   ж о с п а р ы н ы ң
ы н ,  б ал ан ы н   дамуы  н е н   о к у
баскару  мүмкіндіктерін,  окыту 
«  психологиклык-педагопіка-
цимлы к
аракаты
проиесін
ТОІМ ДІТІГ
л в   ■
ІІІ
м
сріи
еял
О Қ Ы Т У   Ү С ТА Н Ы М Д А РЫ   (П рии- 
ішпы обучош і) —• жас 
үрПАістыВШ іу 
^ с н  
т о р б и с л с у   у а қ с а т ы н а   с о Й к с € 9  ок.ы ту 
гл т ар ы н   б с л г іл с іт н   іісгізп   ж стскш і 
желго 
I Ісгі ігі 
О 
ү  тсория мен првкти- 
іын 
адйяаігысы;  торбислідік;  гы лы м и- 
с;  жүйеділік.  саналылық 
ПСІІ  бслсси-
(ИІІСТІЯІК
си
Л Р щ   коріимсілік,  т^
О Қ Ы Т У Д А Ғ Ы  
Ь Е Л С Е Н Д ІЛ ІК  
( А к т м о п ъ  і  об)^сиии)  — мүгдлімнсн оқу 
проііссіи  оқушылар  боиындз  қүлш ыныс 
пен ю  
бетшеи жүыыс істеуд», біяимді бсрік, 
тсрсң  игсруді,  кджстгі  білікті,  дагдъпш  
жүПслі  қдлылтастырвтындяй 
жоііс 
оляр* 
і у и   б і й к і м ш з д ы к .   о н л л у .  с е й д е у . 
шыгжрмдшыдык ж т іе  сстс с ш і у  кдбілст* 
тсріи  ллмы тітыиддй  етіп  қүруды   тдлвп 
ц е п я   д к д ш н к й ш к   қ а ғи д д
ОК.ЫТУД.АҒЫ  ДАҒДЫЛАР  (Навыки 
•   обумеиии)  —  біриеше  морте  кайталау 
нэтижсс індс двтомжтпіиды рылпіи сипдтқа 
ис  бодпш  оқү  орексті.  Ол  оқушылярдьш
^ілкгі  игеру  модшсршс  карлй 
ш ш і   жоис  жіэбжшд  сийлеу
мсн
ы и
VI1»
>пыніыуда4  т о
ОІЛіМ
ш ш  
к е ш ц
к
ө
р
и
к
Ш
^
Ц
Ц
 
___________
ОКЫ ТУДАҒЫ   Д Е Д У кЦ И Я   (Дедук- 
иия •  обумеііии; лат 
ёедш ііп
 —  корыту)  — 
жалпы  бітім  и сп ш іде  бслплі  бір  объект 
турм ы   жана  бідім  түжырыыдадатын  ой 
к о р ы ты и аы л ар ы н   окы туда  оай далаи у 
Мүнда оку млтсриалыші сойксс логикалык 
п р о ц ссс  пен  м аім утідау  ж олы   ж алпы  
кмгилдлар.тдн бмсталып, оларды соя пемссе 
баска  иорссге  пайдаданумеи  аякталады.
О Қ Ы  ГУДАҒЫ   З К Ғ Т Т Е У   Ә Д ІС І 
(И с с м л я я ге л р с ін й   мстоа  я  обучеиии)  — 
окушыляр.ты  яйналалагы  күбылыстаруш
бакы лап,  ондагы  эандылыкгарш п н т  
оадіпнен  корытынды  жасай  білуге  үк». 
туде  эертгеу  элементін  ко л д ат.' Оқущу.
н ы ң   б е л с е н д іл іп н ,  қызыгушыдыгын
қалы п тасты ры п,  оны ң  ойыи  даыыпп 
оздігінен  ізденуге  багытталады.
ОҚЫТУДАҒЫ  ИНДУКЦИЯ  (Иадух. 
ция  в  обучении;  лат. 
іпгіисііо
 
—  сшст) -  
оку  барысында  ой  түжырымын  паЦщ«- 
нуда  оіідың  ербуінің  жалқыдаи  жштыіа 
қарай  ілгерілеуі.  Бірақ нндукциядык Ш  
ж аң а  ү гы м д ы   қалыптастыруда  сдвти 
уакытгы талап  етеді.
ОҚЫ ТУДАҒЫ   КӨРИЕКІ  ОҚУ  Қ\. 
РАЛДАРЫ  (Наглялные  учебные  пособня 
в 
обучении)  — 
білім   мазмүнын  ссп 
с а к т а у д ы ,  т ү с ін у д і  жецілдету  ушік 
қолданылатын  корнекі  жоне оқу  хүри- 
дары.
О Қ Ы Т У Д А Ғ Ы   ТЕАТРЛАНЛЫР>
( Т е а т р а л н іа и и я   в  обучении)  -   оку 
мвтериалы бойынш а сабақтан ш с  уақшп 
түрлі  атрибуттар,  коптеген  кіітысушыяар 
меи  уақы ты   үэартылган  алуан  жанрлы 
театрлангаи  шыгармаиіылык  корііпстер
О Қ Ы Т У Д А Ғ Ы  
Т Е О Р И Я  
МЕН 
І1Р А К Т И К А   Б А И Л А ІІЫ С Ы  
(Саан 
п р а к т н к н   с  тео р н ей   в  обучеимя)  -- 
Іт е о р и я л ы қ   б іл ім н ің   іс  жүзінде  бідіи, 
д агд ы ,  ш еб ер л ік   түргы сы нан  коріик 
табуы.  О куш ы ларды   нақты  іс-орсхетк 
ү й р етед і,  ти істі  орекетхе  бсйімделугс
ихемдейді. 
*  
___
ОҚЫ ТУДАҒЫ   ҮҚСАСТЫҚ  (Аиаао 
іия  в  обученни)  — 
поіщерді  оқьпудаіи 
үксастык. 
;
ОҚЫ ТУДАҒЫ   ҮЛПЛЕУ  (Модглмро 
ваиие іі обучеіши) —  I ) окушмяар меңгеруі 
қажет  маэмүн  ретіндегі  үлгілеуг,  2) 

жүктеу/скачать 13,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: