п П А Й Ы М   Ж Ә Н Е   ЗЕ РД Е  (филос*.  ф и я л ы қ -п с и х о л о г и я л ы қ   дост урде)   -

ляй лан ы сы н 
анықтайтын  акы л-ойды ң 
втоамяас  бөлігі,  тіл  табысудың  алғашқы 
тпігейі  П.  тосілін  сипаттау,  жинақтау 
хоие 
дөлелдеу  -   л о ги кан ы ң   негізгі
мшдетгерінің бірі.
ПАҚЫР  (Факир;  арабша  сөзбе-сөз 
яүіарганаа -  кедей, жарлы)  -   1) дүниені 
тооікеткен кезбе сопы, дәруіш; 2) Индия- 
лагы сикыршы,  көзбайлаушы  адам;  көбі- 
несе көзбояушылыкпен, дуалап емдеумен, 
түс жорумен  айналысады;  3)  П,  термині 
XVIII—XIX ғ.ғ. Орта Азия мен Ауғанстан- 
нын соятүстігінде “халық” деген мағьгаада 
да қолданылды.
ІШІЕОПСИХОЛОГИЯ  (грек. 
раіео
 — 
ежелгі,  көне  жоне 
психология)
  —  ерте 
эволюциялық  доуірлерде  өткен  деп  бол- 
жанган процестерді зертгейтін психология 
саласы. Бүл салаға тілдің эволюциясы мен 
шыгуы  туралы  зерттеулердің  бір  бөлігі
хатады.
ПАЛИН  —  “ қ а й т ы м д ы ”  ң ем есе 
“қайталанатын” деген магьгааны білдіре- 
тін сөздің қүрамды бөлігі.
ПАЛИНФРАЗИЯ  —  сөйлегенде  бел-| 
гілі  бір  сөзді  немесе  сөйлемді  (фразаны) 
жиі кайталау.
ПАНТОМИМА  (грек. 
рапіотітаз
  — 
еліктеу арқылы дене  қимылдарын  қайта- 
лау)  -   көркем  бейнелеу,  ж ан-тоннің 
монерлі  қозғалысын,  дененің  үйлесімді 
кимылын,  одетгің ыңғайлы  ымьга  орын- 
дау  арқылы  жасалатын  өнердің  жүйесі 
жоне оньщ сахналық түрі. П. алгаш ежелгі 
Грекия мен Рим театрьгада қалыптасқан. 
Орта  ғасырларда  П.  түрлері  ел  кезуші 
актерлер  (гнстриондар),  қалж ы ң б ас 
күлдіргіштер, жонглерлер арқылы музьпса- 
лық колдаумен таралған.  П.  XII—XIII  ғ.ғ. 
комедиялық өнердің тосілі ретінде колдау 
табады. XIX ғ. жеке театр ойьгаьгаа айна- 
лады.  Пантомиманың музыкамен,  әнмен 
сүйемелдеумен орындалатын арнайы түрі 
Орта жоне Шыгыс Азия елдерінде кеңінен 
таралган.
ПАРАБИОЗ  (грек. 
рага  —
  маңыида, 
тоңірегінде, 
Ьіов
 —  омір)  —  1)  екі  немесе 
бірнеше организмнің қан,  лимфа тамыр- 
ларындагы, организмдегі сүйық заттарды 
жасанды іркіддету арқылы  оларда  жалпы 
қан айналымьш қалыптастыру тосілі; 2) тірі 
организмнің тітіркендіргіш осеріне (тітір- 
кеидірудің  күші  мен  үзақтығына  қарай) 
кайтаратын сатылы жауаптың олсіреуі.  П. 
кезінде организмнің  негізгі  қасиеттері  — 
козгыштық,  өткізгіш тік,  жалпы  қозу 
процесі  қайтымды  өзгеріске  үшырайды. 
П. үгымы  мен  теориясьга  Н.  Е.  Введен- 
ский  ашты  (1901  ж.).  П.  туралы  ілім 
организмдегі  қозу  мен  тежелу  процесте- 
рінің  генетикалық  бірлігін,  қозғыштык 
пеи өткізу арасьгадағы байланысты анық- 
тады.
-------------------------------- ПАР
ПАРАГРАФИЯ  — 
жазу  кезінде  сөз- 
Дерді Дүрыс  жазбаудың одет больш  кетуі.
ПАРАДИГМА  (грек. 
рагаёеі%та
  — 
үлгі)  —  1)  берілген  біліш ер саласьгадағы 
белгілі бір тарихи  кезеңдегі  ғалымдардьщ 
зертгеу практикасы  соларга қарап  үйым- 
дастырылатын негізгі ғылыми жетістіктер 
(теориялар,  одістер)  жүйесі.  Үгымды 
енгізген  америкалық  тарихшы  Т.  Кун 
ғы лы м и  п о н н ің   дамуы нда  препара- 
дигмалық кезең (П. белгіленер алдыңдағы 
кезең), П. үстемдігі кезеңі, дағдарыс жоне 
гылыми  революция  кезеңі  (парадигма- 
лардың  алмасуы,  бірінен  екіншісіне  оту) 
болады  деп  пайымдады.  П.  түжырымда- 
масы  алға  қойған  проблемалар  (ғылыми 
пон  жоне  оның  даму  кезеңдері  туралы, 
танымның  субьектісі  ретіндегі  гылыми 
қауымдастық туралы  және  т.б.)  отандық
ғылымда  диалектикалық-материалистік 
одіснама  түрғысьгада  талдап-шешілуде; 
2) шындық болмыстың монді сипатгарын 
білдіретін үғымдар жүйесіңде түлғаланған 
қатаң гылыми теория; 3) белгілі бір тарихи 
кезең ішінде ғылыми қоғамдастықта үстем 
болатын зертгеу одістерінщ,  проблемалар 
қою   м ен   оларды   ш еш удің  бастама 
түжырышамалық  схемасы,  моделі.
ПАРАЛАЛИЯ  —  сойлегеи  кезде 
дыбыстарды дүрыс  айтпауға  одеттену.
ПАРАЛЕКСИЯ — сөздер жоне/немесе 
оріптер  дүрыс  оқылмайтын  дислексия 
түрі.  Көбінесе  оріптердің,  буындардың 
жоне сөздердің орнын ауыстырғанда дүрыс | 
оқылмайды. 
..  < 
'
ПАРАМИМИЯ — апраксия түрі; дене 
мен  бет пішінінің  эмоцияны дол  корсете 
алмауы.  >- • 
, 
■  ;  - 
'
ПАРАПСИХОЛОГИЯ  (грек. 
рага
  — 
маңында,  төңірегінде жоне 
психология)
 — 
адамдардың  психологиясы  мен  мінез- 
қүлықтарындағы ғьшыми негізі беймолім 
ги п н о з,  елестету  си яқ ты   айры қш а 
қүбылыстарды  зерттейтін  психология 
саласы.  П.  — экстрасенсорлық қабылдау, 
телепатия,  түс  көру  сияқты  табиғаты 
айқындалмаган,  функциялык  қызметі 
т и я н а қ с ы з  п си х и кал ы қ  қүбы лы стар 
туралы  молімеггердің жиынтығы.  Парап- 
сихологиялық  коріністер  XIX  ғ.  соңғы 
ширегінен бастап арнайы ғылыми объект 
ретінде  зерттеле  бастады.  Ғалымдардың 
к әп   ж ы лғы   ізд ен істер і  ги п н озд ы ң ,
I  идеомоторлық  актілердің,  субсенсорлық 
қабылдаудың,  таңғажайып  естің,  есеп 
шығарудағы дарынды кабілетгің психоло- 
гиялы қ  заңдылықтарын  танып-білуге 
үйытқы  болды.  Дегенмен,  П.  қарастыра- 
тьга  қүбылыстардың  ерекше  сипаты  осы 
уақытқа  дейін  мамандар  арасында  бірде 
қызу  айтыс-тартыс,  бірде  ашық  күмон 
туғызуда.  П арапсихологияны ң  қарсы 
|  сарапшылары жалпы парапсихологиялык

ізденістердің қажетгшігіне қарсы емес, тек 
ондағы дүрмек туғызатын долелсіз күрғақ 
п ік ір л е р г е   т о қ т а у   сал у д ы   к о л д а й д ы . 
Парапсихологияньщ  снноннм і  —  психо- 
троника. 
,.,-.'1
ПАРАСАТ  —  акы лды лы қ  пен  білім- 
паздықтьщ, моденнетгіліктің іс-орекетгегі 
көрінісі,  адам  бейнесіндегі  нүры.
П А Р А С А Т Т Ы Л Ы Қ   —  ө р к е н и е т т і 
а д а м д ы қ   қ а с и е т т ің   к ө р ін іс і:  с а б ы р - 
салауаггы лы қ,  білім дарлы қ,  үлгі-өнеге 
к ө р сететін   адам   б е й н е с ін д е гі  қ а д ір л і 
қасиет.  > 
■' 
1
ПАРАФАЗИЯ  (грек. 
рага  —
  маңында, 
төңірегіңде, 
рһазіз
  —  айту)  —  сөйлегенде 
сөздерді  дүры с  қолданбауды  белгілеуге 
арналған  ж алпы   терм ин;  ауы зекі  ж оне 
жазып  сөйлеуде  жекелеген  дыбыстарды 
(оріптерді)  не  сөздерді  қате  қолданудан 
көрінетін  сойлеп  айту  кінораты .  П ара- 
ф азияны ң  екі  түрі  сараланады:  1)  одеби 
П.  —  сөздердегі  кейбір  дыбыстарды  (не 
буындарды  қате  алмастыру;  м үны ң  негізі 
с ө й л е у д ің   с е н с о р л ы қ   н е   м о т о р л ы қ  
бүзылуы; 2) вербальдық П. — бір сөздерді 
мағынасы ж ақы н басқа сөздермен алмас- 
тыру; сойлеудің мнестикалық не соманти- 
калы қ  кінэраттары м ен  байланысты;  ор 
турлі  сөздердің  жекелеген  элементтерін 
біріктіріп  қосу  болып  та  көрінуі  мүмкін.
ПАРАФЕМ ИЯ  —  сөйлегенде  дүры с 
емес  созді  қолдануға  әдеттеніп  кету.
ПАРАФОБИЯ  —  ф обияны ң  кез  кел- 
ген  жеңіл түрі. 
.*
ПАРАФОНИЯ  —  дауыстың  олсіреуі 
немесе  дауыс  сапасы ны ң  патологиялы қ 
өзгеруі.
ПАРЕСТЕЗИЯ  —  патологиялы қ  тері 
сезімталдыгы  (мыс.,  қыш ыну).
П А Р О К С И ЗМ   (грек. 
р а г о х у ш о з
  — 
тітіркену)  —  1)  спазмалық  үстама  немесе 
селкілдек,  яғни  қайсыбір  аурудың  кенет- 
тен үстап,  асқы на қысымдайтын,  күш ейе 
булықтыратын  күйі;  2)  аурудың  немесе 
эмоцияны ң бүзылуының кенеттен күшеюі 
н ем есе  к ү й зе л г е н   э м о ц и я н ы ң   (м ы с ., 
торы ғы п   аш ы нуды ң,  аш уды ң,  үрей дің  
жоне  т.б.)  қиы н   түрі;  3)  ашу  немесе  ыза 
үстамасы.
ПАРОСМ ИЯ  —  иіс  сезудің  бүзылуы. 
П арофрезия деп те  аталады.
П А РО Ф РЕЗИ Я   -   қ . 
Паросмия.
П А РЫ З  (Долженствование)  —  адам- 
н ы ң   е л - ж ү р т ,  м е м л е к е т   п е н   қ о ғ а м  
алдындағы  борышын  білдіретін  одептік 
үгым.  Парыздың  мон-ж айы  өр  заманда, 
ор  доуірде  т а р и х и -қ о ға м д ы қ   ж ағдайға 
орай  анықталып  түрленеді  жоне  толы қ- 
тырылады.  П.  адам ны ң  бейімділігі  мен 
белсенділігіне, сезімталдыгы мен естілігіне 
б а й л а н ы с т ы .  С о н д ы қ т а н   о н ы   ад ам  
б о л м ы с ы   м е н   м ү д д е с ін е н ,  т у ғ а н   ел
П А Р ---------------------------------172
түрмысы  мен  туған  жер  қажетінен  баліп 
қарауға  болмайды.  П.  дүниетаныщык 
бағдармен  үласы п,  астарласып  жаталы 
Өйткені,  П.  омірдің  қажетгілігін  расш' 
қүндьш ы гы н  кобейту  ынтасынан  туын- 
дайды ,  адам ны ң  қоғамдық  болмыстағы 
орны н жалғастыру қажетін қуатгайды. П •
1)  адам  мен  қоғам  арасындағы  қарым- 
қаты насты ң  үрпақты қ  мән-жайын  ірік- 
тейді;  2)  адамның  адамға  қамқорлыгын 
жағымды  эдеп  пен  адал  еңбек ету үлгісін 
сақтайды ,  жастардың үлкендер мен Отан 
алдындагы перзентгік қарызын, азаматгық 
міндетін  тиянақты   орындауға  жүмылды- 
рады;  3) адамның жақсы қасиетін орнық- 
ты руға  ү л т а р а л ы қ   қаты насты ң  тиімді 
түрлеріне  қы зм ет еткізеді.
П А Р Ы Қ Т Ы Л Ы Қ   —  жеке  түлганың 
омір  қүбьшыстарьщ  бағалай  білу белгісі. 
П а р ы қ с ы з д ы қ   ақы лсы зды қтан   пайда 
болады.  Әр  нәрсенің  (затгьщ,  қүбылыс- 
тьщ, іс-әрекетгің) парқын білу — адамның
жауапты міндеті.  П. жеке түлганың беделін 
арттырады. Өмір қүбылыстарын парықтай 
білуге жас үрпақты  үйрету — ата-ананың, 
айналасы ны ң  міндеті.
ПАТЕРГАЗИЯ  —  адамның  алжасуы 
н е м е с е   м ін е з - қ ү л ы қ т ы ң   бүзылуы  — 
а н ат о м и я л ы қ   не  қүры лы м ды қ  патоло- 
гиямен  байланысгы  нышанды  белгілеуге 
арналған,  А.  Мейер  енгізген  термин.
П А Т О Л О Г И Я Л Ы Қ   КҮМӘНДАР 
(грек. 
раіһоз —
 азап, ауру) — нақты немесе 
болуы  ықтимал  жамандық  не  қиыншы- 
л ы қ қ а мөлшерлеспейтіндей шамада мінез- 
қ ү л ы қ т ы қ   н е   ә д е п т ік   түрғы дан  не 
ипохондриялы қ  магынада  күйініп  торы- 
г у ш ы л ы қ .  М ы с .,  а с қ а за н н ы ң   сол  де 
болсы н  м азалауы   не  тері  қабатындагы 
кінорат  мүндай  субъекгіні  қатерлі ауруға 
ш алдықтым  деген  азапты  ойга батырады. 
Бүған  сон дай -ақ  күмоншылдық,  егжей- 
тегжейлі  талдауға  бейімділік  жоне  басқа 
да  мінез  ерекш еліктері  себепші  болады. 
С аңды рақ пен ғаламдық идеялардай емес, 
п а т о л о г и я л ы қ   к ү м о н д а р д а н   психо- 
терапевтік  білікті  оңгімелесулер  арқылы 
арылтуга  болады.
П А ТО ЛО ГИ ЯЛЫ Қ  М ІНЕЗ  (Патоло- 
гическии  характер;  грек. 
раіһоз
  —  азап 
шегу,  ауру  ж он е  ... 
логия)
  —  адамның 
берекесіз, бақытсыз коңіл жайыңда нақты 
р е н іш т е н ,  ж а й с ы з   қ ы р с ы қ т а н ,  түрлі 
б о л е д е н   т у ы н д а й т ы н   әдеп-дағдының 
адам герш ілік  пен  эдептілік,  денсаулық 
(и п охоң дри ялы қ)  туралы  ауыр,  үрейлі, 
м а за с ы зд ы қ т ы   б ір ж ақ ты   тамырлатуы. 
М ы с .,  о з  б іт ім і  м ен   жүріс-түрысына 
күдікпен  қарайты н  адам  асқазаны  аздап 
бүзьшса да, денесі бортіп қызара қалсада, 
ондай оқы с күйге үлкен секеммен, қауіп- 
п е н   қ а р а п ,  о з   д е г б ір ін   қашырады. 
Ж орамал күйді секемшілдік пен шүбалан-

ғыштьік  сияқты  б асқа  ж еңіл  м інез- 
күлыктар  қоздыра  түседі.  Патологиялық 
мінездің  естен  танырлық  сандырақ  пен 
күндылыгы  жойылмас  идеядан  айырма- 
ппалыіы  —  мінездегі  кесепатты  психоте- 
папиялык  өнгіме  арқылы  жеңілдетуге, 
топі емдеуге  болады.  қ. 
Психопатиялар.
ПАТОЛОГИЯЛЫҚ 
психология
(Патолоіическая психологая;  грек. 
раіһоз — 
азап  шегу,  ауру  жөне 
психология)
  — 
ауырган  адамның  психикалық  қызметі 
мен касиетінің,  мінез-қүлқының  ауытқу 
заңпылыктарьш зерттейтін  медициналық 
психология  саласы.  П.п.  психолопіялық 
теорияга  сүйеніп,  аурудың  қозуы  мен 
кайтуын  дені  сау  адамның  психнкалық 
процестерінің  қалы п тасуы   м ен   өту 
сиіатын  салыстыру  арқылы  анықтайды. 
Патолошялық  психологияның  психопа- 
толопіядаи айырмашьшыгы — клиникада 
байқалган психикалық ауыр күйдің қүры- 
лымдык ерекшелігі мен түрлену сипатын 
психикалык  одісті  ко л д ан у   арқы лы  
түсіндіреді.  П.п.  жетістіктері  медицина 
саласында  психикалық  ауруды  анықтау 
максатында  сот,  оскери,  еңбек  сарапта- 
масында  колданылады.  Бүл  орай да, 
тубегейлі  моселе  —  адамның  жеке  және 
әлеуметтік дамуын қарқындататын немесе 
туйықтайтьш факторларды  айқындау.
ПӘНДІК  ҮЙІРМЕЛЕР  (Предметиые 
кружки) — мектеп бағдарламасы бойынша 
ор түрлі пондерді тереңдете оқыту арқьшы 
піісті гылым, одебиет салаларына оқушы- 
лардың  қы зы гуш ы лы гы н  тугы зуды  
көздейтін  сыныптан  тыс  гылыми  білім 
беретін  үйірмелер.  П.ү.  оқушылардың 
шыгармашылық  қабілетін   дам ы ты п, 
олардың  озіндік  зер ттеу ш іл ігі  мен 
дагдыларын қалыптастырады.
ПӘТУА  (Консенсус;  лат. 
сопзепзиз  — 
келісу,  бірауыздылық)  —  1)  даулы  
моселелер  бойынша  дауы сқа  салмай 
келіссез барысында ортақ келісімге  келу. 
Оқу-білім мекемелерін басқару процесіиде 
шешім қабылдаудың бір амалы;  2)  белгілі 
бір  іс  жөніндегі  бітім,  тоқтам,  келісім; 
ислам дінінде  шаригат  бойынша  керекті 
моселе, іс жөнінде дін басы муфтидің, бас 
казының  шыгарган  қарары ,  ш еш імі, 
тоқтамы,  қорытындысы.  Мүсылмандар 
үшін  пөтуа  —  бүлжытпай  сөзсіз  орын- 
Далуга тиісті  заң,  міндет,  парыз.  Пөтуа, 
эдетге,  қагида,  ереже,  нүсқау  түрінде 
хазылып,  мүсылмаңдарга  жария  етіліп,
таратыльт отырған.
ПЕДАГОГИКА  (грек. 
раіёоз  —
  бала, 
а&>
 — торбиелеуші,  жетектеуші)  —  жеке 
адамды  торбиелеп  қалыптастыру  үшін 
облплі  мақсатқа  багы тталған  жүйелі
тароие, білім  беру туралы  ғьшым  саласы.
едагогиканың  негізгі  категориялары  — 
хеке  адамды  қалыптастыру,  төрбиелеп
' !
3  
----------------
----- ------------------- ПЕД
1  жетілдіру,  білім  беру,  оқыту.  Педагоги- 
каның  оқу-төрбие  жүйесінің  салаларын 
зертгейпн  бірнеше  дербес  атаулары  бар. 
ь іл ім   берудің  м ақ саты н ,  м індетін, 
м азм ү н ы н ,  п р и н ц и п тер і  мен  өдіс- 
тосілдерін   қарасты рум ен  оқы туды ң 
дидактикалық теориясы айналысады. Жеке 
адамды төрбиелеп жетілдірудің жолдары- 
мен  төрбие  теориясы   шүғылданады. 
Оқыту мен торбие эдістерін іске асырудың 
ж олдары  —  педагогиканы ң  өдістеме 
саласьшың объектісі. Сондай-ақ мектепке 
дейінгі,  мектеп,  жоғары  оқу  орындары 
педагогикасы  бар.  Кемтар  балаларды 
оқытып  төрбиелеу  ісімен  педагогиканың 
деф ектология  саласы.  ал  педагогика 
тарихымен  педагогика  тарихы  саласы 
аііналысады. 
1  /
ПЕДАГОГИКА  Ғ Ы Л Ы М Ы Н Ы Ң  
ИНФРАҚҮРЫЛЫМЫ  (Инфраструктура 
педагогической  науки)  —  педагогика 
ғылымының  ішкі  қүрауыштар  кешені. 
Педагогика  ғылымының  инфрақүрылы- 
мына  ғылыми-педагогикалық  мекеме 
тораптары, педагогика ғылымын ақпарат- 
тандыру,  өлемдік білім  орталықтары  мен 
байланыс  мекемелері кіреді.
ПЕДАГОГИКА  Ғ Ы Л Ы М Ы Н Ы Ң  
КАДРЛЫҚ  ЖАҒДАЙЛАРЫ  (Кадровые 
условия  педагогической  иауки)  —  үзақ 
мерзімді  жөне  қысқа  мерзімді  ғылыми- 
педагогикалы қ  тақырыптар  бойынша 
түрақты ,  уақы тш а  немесе  ауысымды 
жүмыс  істейтін  зертгеушілер.
ПЕДАГОГИКА  Ғ Ы Л Ы М Ы Н Ы Ң  
Э К О Н О М И К А Л Ы Қ   ЖАҒДАЙЛАРЫ 
(Экоиомические  условия  педагогической 
науки)  —  1)  мемлекеттік,  аймақтық жөне 
жергілікті  бюджетгер  арқылы  каржыла- 
нуы;  2)  білім  саласына  қатысты  жыл- 
жымайтын  мүліктер  мен  ёндіріс  орын- 
дары;  3)  нарықтық  жөне  ақпараттық- 
төлімдік кызметгерге байланысты ғылыми 
өнімдер  нарығы.
ПЕДАГОГИКА  ТАРИХЫ  -   білім 
беру  практикасы   мен  педагөгикалық 
білімнің  тарихи  дамуын  бірлікте  жөне 
білім  беру  мен  педагогикалық  гылым- 
дардың қазіргі заманғы проблемаларымен 
өзара  байпаныстыра  зертгейтін  гылым 
саласы.  Педагогиканың, өлеуметганудьщ, 
философия  мен  модениет  тарихьшың, 
психология  тарихы ны ң  мөліметтерін 
тоғыстыра отырып, П.т. тарихи-педагоги- 
калық процесті тарихи-мөдени процестің 
ажырағысыз бөлігі деп қарастырады. Білім 
беру мен төрбие практикасының, сөңдай- 
а қ   п ед аго ги к ал ы қ   б іл ім н ің   дамуын 
қамтитын тарихи-педагогикалық процес- 
тің  қүрылымында  негізгі  пөндік  екі  сала 
сараланады.  Олардың  өрқайсысы  зерттеу 
саласы  ретінде  біршама дербес  болғаны- 
мен, мөн-мағынасы түргысынан біртүтас,

о й т к е н і  п е д а г о г и к а   о л е м д і  р у х а н и - 
практикалы қ  игеру  ны сандары ны ң  бірі, 
ал  педагогикалы қ  практика  педагогика- 
л ы қ   идеяларды ң  жүзеге  асатын  саласы. 
П едагогика  тари хы н ы ң   бүл  п о н д ік  екі 
с а л а с ы н ы ң   ә р қ а й с ы с ы н д а   а л ы н ғ а н  
білімдердің синтезі тарихи-педагогикалық 
п роң естің   түтас  көрін ісін   беруге  ж оне 
он ы ң   дам уы ны ң  занды лы қтары н  ашуға 
ж агдай  жасайды.  П .т.  о қу   пөні  ретінде 
ж оғары   ж он е  орта  п ед аго ги к ал ы қ   о қу  
о р ы н д ар ы н д а  о қы ты л ад ы .  П едагоги ка 
тарихы   курсы ны ң   элем енттері  универ- 
ситеттерде,  модениет  институттары нда, 
дене тэрбиесі институтгарында ж әне басқа 
да  жогары  о қу   оры ндары ңда  педагоги- 
каны ң жалпы  курстарына  ен гізілген.
ПЕДАГОГИКАДАҒЬІ  ЗЕҒГГЕУЛЕР  -  
оқы ту  м ен   торбиелеудің  заңдылыктары, 
қүры лы м ы ,  м еханим зі,  п едагоги кан ы ң  
т е о р и я с ы   м е н   т а р и х ы ,  о қ у - т о р б и е  
жүмысыньщ   үйымдастырылу  өдістемесі, 
оны ң мазмүны, принңиптері, өдістері мен 
ү й ы м д а с т ы р ы л у   н ы с а н д а р ы   т у р а л ы  
коғамдық түрғьщан маңызды жаңа білімдер 
алуға бағытгалған ғылыми қы зм ет проңесі 
мен  нөтижесі.  Педагогикадағы  зерттеулер 
эмпириялы қ  тексеруге  келетін  фактілерге 
негізделеді,  м ақ сатк ер л ігім ен ,  ж ү й ел і- 
лігімен,  барлық  элементтерінің,  проңеду- 
рапары мен одістерінін өзара байланысты- 
лығымен ерекшелеңді,  талдап-белгіленген 
теорияға  сүненеді,  элементгерін  ғылыми 
ж өне  п рактикапы қ  қы зм етге  бір  монде 
үғынып,  пайдалануға  болатьшдай логика- 
л ы қ -с ы н д а р л ы   сх ем ал ар   ш е ң б е р ін д е  
қүрылады.  Педагогикадағы  зертгеулердің 
теориялық  маңыздылыгы  оньщ   сонылы- 
ғымен,  түжырымдамалық монімен,  алын- 
ған нотижелердің долелдігімен байланысты. 
П р а к т и к а л ы қ   м аң ы зд ы л ы ғы   а л ы н ға н  
нотижелердің оқу-торбие процесіне, оқьггу 
эдістемесіне,  қы зм еттің  ор  түрін  үйы м- 
дастьфуға  ы қпал-әсерім ен,  бүл  нәтиж е- 
лердің   элеум еттік  ж эн е  эк о н о м и к ал ы қ  
мэнділігімен  анықталады.
ПҚДАГОГИКАЛЫ Қ  БАСҚАРУ  (П е- 
дагогическое  управление)  —  қ о й ы л ға н  
мақсатқа сойксс педагогикалық жағдайды, 
процесті  немесе  жүйелерді  бір  қалыптан 
екінш і  қалы пқа  ауьістыру процесі.
ПҚДАГОГИКАЛЫҚ  ДИ А ГН О З  (П е- 
д агоги ч ески й   д и агн о з)  —  о қ у ш ы н ы ң  
қабілетін,  мінезіндегі  ауытқуларды,  оку 
бары сы нда  кездесуі  м ү м кін   қ и ы н д ы қ - 
тарын  анықтау.  П.д.  оқуш ы ны ң  мектеп 
бағдарламасын  игеруі  туралы  мэліметгер 
негізінде,  оны ң  оқу  іс-орекеттерін  бакы - 
лау  ж эн е  нотижелерін  талдау  ж эн е  т.б. 
арқылы  қойылады.
ПЕДАГОГИКАЛЫ Қ  ЖАҒДАЯТ  (П е- 
дагогическая  ситуация)  —  педагогикалық 
процесс пен педагогикалық ж үйенің озек-  I
ПЕД 
Щ
тесе  бір  уақытта  көрініс  беруі.  Педагоги 
к а л ы қ   ж ағд аятта  төлімгер  мен  оқушы 
қары м -каты насы н  қамтамасыз етуі тиісті 
барлы қ  торбие  факгөрлары  табиги түрде 
тоғысады.  П.ж.  қарама-қайшылық, дамү 
ж ө н е   ш е ш іл у   ү р д іс ін е н   өтеді  ’ П ж 
қүрудағы  негізгі  ережелер:  түлганың тек 
ж ағы м ды   қасиеттерін  дамытуға  багыт- 
талуы; түлғаға аш ы қ өріс қалдыру арқылы 
м о сел ен ің   кей   бөлігін  озінше  шешуге 
мүм кіндік  туғызу. 
'   ~
П Е Д А Г О Г И К А Л Ы Қ  
ЖОБАЛАУ 
(П е д а г ө г и ч е с к ө е   проектированне)  -  
о қ у ш ы   м е н   т ө л ім г е р д ің   алдагы  іс-
ө р е к е т ін ің   н е г із г і  қүрылымдарының
ж асал ы м ы .  П .ж .  өқы туш ы   әрекетінің 
тиімділігін  арттырады. 
,
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ  ЖҮЙЕ  (Педаго- 
ги ч еск ая  си стем а)  —  адамды  дамыту 
м ақ саты н д ағы   жетістіктерге  жеткізуші 
б ар л ы қ   ф акторларды ң   біртүтас  бірлігі. 
П едагогикалық ж үйенің бешілері:  1) мақ-
сатқа жету  үш ін  қажетті күрауыштардың 
толы қты ғы ;  2)  қүрауыиггар  арасындагы 
байланы стар  мен  озара  тэуелділіктердің 
болуы ;  3)  қү р ау ы ш тар д ы   біріктіретін 
жетекші  буын,  жетекші  идеяның  болуы;
4)  қүрауы ш тар  арасьщда  ортақ  қасиет- 
тердің  пайда  болуы. 
•  І я р ір
ПҚДАГОГИКАЛЫҚ  ЗЕРТТЕУ ӘДІС- 
Т Е Р І  (М етоды  педагогического  нсследо- 
в а н и я )  —  о қ ы т у д ы ң ,  төрбиелеу  мен 
дамы туды ң  өбъективтік  заңдылықтарын 
т а н ы п -б іл у д е г і  ам алдар  мен  тосілдер 
жиынтығы. 
.»
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ  ЗЕРТГЕУ  МІН- 
Д Е Т І  (Задачи  педагогического  исследова- 
ния)  —  педагогикалы қ зертгеудің нақты- 
л а н ғ а н   н е м е с е   н еғү р л ы м   жекеленген 
мақсаттарын  айқындау. 
ЩярР
П ҚДА ГО ГИ КА ЛЫ Қ  ЗЕРТГЕУ  ПӘ- 
Н І  (П редм ет  педагогического  исследо- 
вания)  — зерттеу объектісінің нақты бөлігі 
не  ондағы  жүріп  ж атқан  процесс немесе 
зерттелетін мэселе аспектісі.
П Е Д А Г О Г И К А Л Ы Қ   ИМПРОВИ- 
ЗА Ц И Я   (л ат. 

жүктеу/скачать 13,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: