Казахский национальный
жүктеу/скачать 5,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| ISSN 1563-0223 Индекс 75878; 25878 ӘЛ-ФАРАБИ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ ҚазҰУ ХАБАРШЫСЫ ФИЛОЛОГИЯ СЕРИЯСЫ КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ имени АЛЬ-ФАРАБИ ВЕСТНИК КазНУ СЕРИЯ ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ Алматы №4 (134) 2011 1992 жылдың 22 сәуірінен бастап шыға бастады Тіркелу куәлігі № 766 Редакциялық алқа: Әбдезұлы Қ. (ғылыми редактор), Әбдиманұлы Ө. (ғылыми редактордың орынбасары), Зуева Н. Ю. (жауапты хатшы), Бисенғали З. Ғ., Ахмедьяров Қ.Қ., Дәдебаев Ж.Д., Жолдасбекова Б.У., Сабитова З.К., Сүлейменова Э.Д., Таева Р.М. ҚазҰУ ХАБАРШЫСЫ ФИЛОЛОГИЯ СЕРИЯСЫ № 4 (134) ИБ № 5638 Басылуға 22.12.2011 жылы қол қойылды. Пішімі 70х110 1/16. Көлемі 21,75 б.т. Офсетті қағаз. Сандық басылыс. Тапсырыс № 136. Таралымы 500 дана. Бағасы келісімді. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің «Қазақ университеті» баспасы. 050040, Алматы қаласы, әл-Фараби даңғылы, 71. «Қазақ университеті» баспаханасында басылды МАЗМҰНЫ – СОДЕРЖАНИЕ ӘДЕБИЕТТАНУ – ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ Қансейіт Әбдезұлы ПРОФЕССОР НЕМАТ КЕЛІМБЕТОВ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚ РУХАНИЯТЫ ............................................................................................................................... 3 Өмірхан Әбдиманұлы АЗАМАТТЫҚ ҰСТАНЫМ, АҚЫНДЫҚ ӨЛШЕМ ...................................................... 7 Алиева Н. М. МОДЕРНИЗМ И ДЖОН ГОЛСУОРСИ ......................................................................................... 12 Бисенбаев П. «КЕНЕСАРЫ-НАУРЫЗБАЙ» ЖЫРЫНДАҒЫ ФОЛЬКЛОРЛЫҚ САРЫНДАР СИПАТЫ .............................................................................................................. 15 Джаламова Ж. Б. ПРОСТРАНСТВО БЫТА В ИЗМЕРЕНИЯХ ВЕЧНОСТИ .................................................. 17 Джумаева А. АБАЙ ЛИРИКАСЫ ЖӘНЕ БҮГІНГІ ЛИРИКАНЫҢ ӨЗІНДІК БАҒЫТЫ ................................. 20 Досанова К. АЙТЫС – ӨМІРШЕҢ ЖАНР ............................................................................................................. 22 Ebraheem Gaseemi THE “MULLAH NASRADDIN” LITERARY SCHOOL IN THE MIRROR OF THE IRANIAN LITERATURE .............................................................................................. 26 Жанатова А. Ж. ҚОЖА АХМЕТ ЯССАУИДЫҢ «ДИУАНИ ХИКМЕТ» ДАСТАНЫНДАҒЫ ГУМАНИСТІК ИДЕЯЛАР ..................................................................................................... 29 Zhaparova A. CONTEMPORARY BRITISH WRITERS ........................................................................................ 32 Ибраева Д. С. ЖЫРАУЛАР ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ ДҮНИЕТАНЫМ ............................................. 35 Какишева Н. Т. АВТОБИОГРАФИЗМ ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ПРОЗЫ Д.Ф. СНЕГИНА ............................. 38 Кәрібозов Е. АБАЙ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫНЫҢ ТӘУЕЛСІЗДІК ЖЫЛДАРЫНДА ЗЕРТТЕЛУ ЖАЙЫ (Абай институтының хабаршысында жарияланған материалдар негізінде) ............................................................................................................................................... 42 Қазыбек Г. Қ. А.БАЙТҰРСЫНҰЛЫ-АУДАРМАШЫ ......................................................................................... 46 Мәдібай Қ. ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚ ПРОЗАСЫ: КӨРКЕМДІК ӨРІС ............................................................................ 49 Мансұров Б. Б. ҚАЗАҚ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНДЕ КЕЗДЕСЕТІН ПАЙҒАМБАР ХАДИСТЕРІНІҢ ҰҚСАСТЫҚТАРЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ................................................. 52 Найманбаев А. С.ТОРАЙҒЫРОВТЫҢ «ТАНЫСТЫРУ» ПОЭМАСЫНДАҒЫ ТАРИХИ ТҰЛҒАЛАР ........................................................................................................... 59 Омарова А. К. ТВОРЧЕСКОЕ НАСЛЕДИЕ А.В. ЗАТАЕВИЧА: НОВЫЕ АСПЕКТЫ ИЗУЧЕНИЯ ............................................................................................................................. 61 Оспанова А. А. МАҒЖАН ЛИРИКАСЫ ................................................................................................................ 66 Резазаде А. Багери ПРОБЛЕМА МАТЕРИ И УБИЙЦЫ СЫНА В ТВОРЧЕСТВЕ ГИ ДЕ МОПАССАНА (сравнительное исследование проблемы в мировой литературе) ................................. 70 Смағұлов Ж. ХІХ ҒАСЫР ӘДЕБИЕТІ ТАРИХЫНА ХХ ҒАСЫРДЫҢ 50-ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ КӨЗҚАРАСТАР ................................................................................................................ 73 Түсіпхан Нұрбек ҚАЛТАРЫСТА ҚАЛҒАН ҒАББАСТАНУ .............................................................................. 76 ТІЛ БІЛІМІ – ЯЗЫКОЗНАНИЕ Чижова Л. А. МЕЖНАЦИОНАЛЬНЫЕ КОНФЛИКТЫ И МЕЖКУЛЬТУРНАЯ КОММУНИКАЦИЯ В КУЛЬТУРОЛОГИЧЕСКОМ АСПЕКТЕ ..................................... 80 Aliyeva G. H. THE COGNITIVE LINGUISTICS AS A MODERN LINGUISTICS DIVISION ........................................................................................................................................... 86 Амангазиева М. К. СӨЗДІК МАҚАЛА ЖӘНЕ КОСМОНИМДЕРДІҢ МАҒЫНАЛЫҚ СИПАТЫ ................................................................................................. 89 Aksholakova A. ABOUT THE PROBLEM OF ORTHOGRAPHIC CODIFICATION OF KAZAKH TOPONYMS IN RUSSIAN SPEECH ................................................................................................. 92 Акчурина И. ОБРАЗОВАНИЕ ДИПЛОМАТИЧЕСКИХ ТЕРМИНОВ МОРФОЛОГИЧЕСКИМ СПОСОБОМ (в азербайджанском и французском языках) ....................................... 95 Ахметова М. К. ЗАИМСТВОВАНИЯ КАК ЛИНГВИСТИЧЕСКИЙ ФЕНОМЕН (Американизмы) ......................................................................................................................................................... 98 Ахмет Ш. Б. ОСНОВНЫЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ ЗНАКА И СИМВОЛА (на материале казахского и китайского языков) ..................................................................................................... 101 Байшукурова Г. Ж. ФРАЗЕОСЕМАНТИКА РУССКОГО И КАЗАХСКОГО ЯЗЫКОВ ................................. 104 Егізбаева Н. ШҰҒЫЛ ЖӘНЕ ЫЗЫҢ ДАУЫССЫЗДАРДЫҢ МОРФОНОЛОГИЯЛЫҚ АЛМАСУЫ ..................................................................................................................... 110 Есенова Қ. Е. КӨРКЕМ ШЫҒАРМАДА ЖЕРГІЛІКТІ ТІЛ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНІҢ УӘЖДІ-УӘЖСІЗ ҚОЛДАНЫЛУЫ .......................................................................................................................... 113 Зуева Н. Ю. ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ИССЛЕДОВАНИЯ КОММУНИКАТИВНЫХ ВОЗМОЖНОСТЕЙ ЭМОЦИОНАЛЬНО-ЭКСПРЕССИВНОЙ ЛЕКСИКИ ........................................................ 116 Ибрагимова А. Б. ГЕНДЕРНЫЙ АСПЕКТ ИССЛЕДОВАНИЯ ОБРАЗА ПОЛИТИКА ................................................................................................................................ 119 Иманалиева Ғ. Қ. ЭКСПРЕССИВТІ ЭМОЦИОНАЛДЫ СӨЙЛЕМДЕРДЕГІ ОДАҒАЙЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ ........................................................................................ 123 Иманқұлова С. М. ШАҚ ТҮРЛЕРІ МЕН ҚЫЗМЕТТЕРІ .................................................................................................................................................................................. 126 Исмайлова Н. А. ПРИЧИНЫ ПРОНИКНОВЕНИЯ ИНОЯЗЫЧНЫХ ЗАИМСТВОВАНИЙ В КАЗАХСКИЙ ЯЗЫК ............................................................................... 128 Исрафилова Г. Ф. РОЛЬ ПОРЯДКА СЛОВ И АКТУАЛЬНОГО ЧЛЕНЕНИЯ В СОЗДАНИИ ТЕКСТА ................................................................................................... 132 Киынова Ж. К. ҚАЗІРГІ ДІНИ СТИЛЬ ЖӘНЕ ИСЛАМ ЛЕКСИКАСЫН ОРЫС ТІЛІНЕ АУДАРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ............................................................................... 134 Койлыбаева С. С. К ОБОСНОВАНИЮ ПОНЯТИЯ ПАССИВИЗАЦИИ СЛОВАРНОГО СОСТАВА В ПЕРЕХОДНЫЙ ПЕРИОД ИСТОРИИ РУССКОГО ЯЗЫКА .......................................................................................................................................................................... 139 Күркебаев К. ЕЖЕЛГІ АРАҚАШЫҚТЫҚ ӨЛШЕМДЕРІНДЕГІ ӘЛЕМ БЕЙНЕСІНІҢ КӨРІНІСІ ............................................................................................................ 143 Қыдырбаев Қ. ТРАНСКРИПЦИЯ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ҚАЗАҚ МӘТІНДЕРІНІҢ ТРАНСКРИПЦИЯЛАНУ ЖАЙЫ ................................................................................... 146 Лизунова А. А. МЕТАФОРА КАК СРЕДСТВО СОЗДАНИЯ ОБРАЗА РОССИИ В ПОЛИТИЧЕСКОМ ДИСКУРСЕ КАЗАХСТАНА ................................................. 151 Мамедова C. ДИСКУРСИВНЫЕ ФУНКЦИИ ПАРАЛЛЕЛЬНО–ЛОГИЧЕСКИХ И ЦЕПНЫХ СВЯЗЕЙ (на материале английского и азербайджанского языков) ................................................................................................................................................. 155 Марчевская Е. И. ОСОБЕННОСТИ УПОТРЕБЛЕНИЯ ТЮРКСКОЙ АНТРОПОНИМИКИ В ХУДОЖЕСТВЕННЫХ ПРОИЗВЕДЕНИЯХ Г.К. БЕЛЬГЕРА ....................................................................................................................................................................... 158 Омарбаева Г. С., Зуева Н. Ю. «ИНТЕЛЛИГЕНТСКОЕ ПРОСТОРЕЧИЕ» КАК СРЕДСТВО УСИЛЕНИЯ ЭКСПРЕССИИ РАЗГОВОРНОЙ РЕЧИ .............................................................................................................. 162 Оспанова Н. А. ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІНДЕГІ ТЕҢЕУДІҢ ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ ............................................................................................................ 165 Палтөре Ы. АБАЙДЫҢ «АБРАЛЫҒА» АТТЫ ӨЛЕҢІНІҢ МӘТІНІНЕ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ТАЛДАУ................................................................................................ 169 Румянцева М. В., Жанбуршинова Г. К. СЛОВООБРАЗОВАТЕЛЬНЫЕ СРАВНИТЕЛЬНЫЕ СТРУКТУРЫ В РУССКОМ И НЕМЕЦКОМ ЯЗЫКАХ ................... 176 Румянцева М. В., Рахметова А. А. СЛОЖНОПОДЧИНЕННЫЕ ПРЕДЛОЖЕНИЯ С ПРИДАТОЧНОЙ ЧАСТЬЮ СРАВНИТЕЛЬНОЙ В РУССКОМ И НЕМЕЦКОМ ЯЗЫКАХ ........................................................................................................................................................................... 179 Салқынбай А. Б. КӨНЕ ҚАЗАҚ ӘДЕБИ ТІЛІНІҢ МҰРАЛАРЫ ..................................................................................................................................................................... 182 Самедова И. А. ПОНЯТИЕ О ВИДАХ ЦЕПНОЙ СИНТАКСИЧЕСКОЙ СВЯЗИ В ДИПЛОМАТИЧЕСКИХ ДОКУМЕНТАХ (на примере уставов, меморандумов и соглашений) .............................................................................................................. 187 Сансызбаева С. К. МИФОЛОГИЗАЦИЯ ОБРАЗА МИРА: КАЗАХСКО-РУССКИЕ ЗООМОРФИЗМЫ ................................................................................................... 189 Сатыбалдинова М. АҒЫЛШЫН ТІЛІНІҢ ИНТОНАЦИЯСЫНДАҒЫ ТИЯНАҚТАЛУ ЖӘНЕ СҰРАУЛЫҚ БЕЛГІЛЕРДІҢ СИПАТТАМАСЫ ............................... 193 Султангубиева А. А. ЖҮРЕК КОНЦЕПТІНДЕГІ «АДАМ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ КӨРІНІСТЕРІ» (қазақ, орыс, ағылшын тілдерінің материалдары бойынша) ............................................................................................................................................................................... 195 Сыдыкова М. М. ПОЭЗИЯЛЫҚ ШЫҒАРМАЛАРДАҒЫ ТЕҢЕУЛЕР ҚОЛДАНЫСЫ ................................................................................................................................ 198 Тоқтанова Ә. К. ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІНДЕГІ УАҚЫТ, КЕҢІСТІК, ӨЛШЕМГЕ НЕГІЗДЕЛГЕН ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕРГЕ ҰЙЫТҚЫ БОЛҒАН СӨЗДЕР .................................................................................................................................................................................... 204 Түзелбаева Д. ТІЛДІК САНАДАҒЫ ҚАЗАҚ ЖАНҰЯСЫНЫҢ БЕЙНЕСІ ..................................................................................................................................................... 207 Тулекова М. КОГНИТИВТІК ҒЫЛЫМНЫҢ ҚАЗАҚ ТІЛ БІЛІМІНДЕ АЛАТЫН ОРНЫ ...................................................................................................................... 210 Турсынбаева Д. АББРЕВИАТУРАЛАР – АДАМНЫҢ МЕНТАЛДЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ НӘТИЖЕСІ ............................................................................................................. 213 Утемгалиева Н. А. АНАЛИЗ СОДЕРЖАТЕЛЬНОЙ СТРУКТУРЫ НАИМЕНОВАНИЙ ГОЛОВНЫХ УБОРОВ В АНГЛИЙСКОМ И КАЗАХСКОМ ЯЗЫКАХ ........................................................................................................................................................... 217 Хасанов Ғ. Қ. М. ЕСЛАМҒАЛИҰЛЫНЫҢ «ӘЙТЕКЕ БИ» РОМАНЫНДАҒЫ ҚАРУ-ЖАРАҚ АРХАИЗМДЕРІНІҢ МӘНІ ................................................................. 220 Чингисова А. А., Цзиньчунь Сюань, Сун Сяо Чао ПРОБЛЕМЫ КОНЦЕПТУАЛИЗАЦИИ МИРА В СОПОСТАВИТЕЛЬНО-КУЛЬТУРОЛОГИЧЕСКОМ АСПЕКТЕ ЯЗЫКА ................................................................................................................................................... 224 Шамычкова О. ЛИНГВОПРОТОТИП КАК ОСНОВА ФОРМИРОВАНИЯ РЕЧЕВОГО ИМИДЖА ......................................................................................................... 227 АУДАРМА ТЕОРИЯСЫ – ТЕОРИЯ ПЕРЕВОДА Адаева Е. С. АУДАРМАНЫ ЖАНРЛЫҚ ТҰРҒЫДАН ҚАРАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ................................................................................................................................ 231 Адамбаева Г. М. XIX ҒАСЫРДАҒЫ МИССИОНЕРЛІК ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ АУДАРЫЛУЫ .......................................................................................... 233 Махметова Д. М. СПОСОБЫ ПЕРЕВОДА АНГЛОЯЗЫЧНЫХ ТЕРМИНОЛОГИЧЕСКИХ СЛОВОСОЧЕТАНИЙ С ДЕФИСНОЙ ОРФОГРАФИЕЙ ..................... 236 Мұсалы Л. Ж. АУДАРМАНЫҢ НОРМАТИВТІ АСПЕКТІЛЕРІ ..................................................................................................................................................................... 239 Субботина В. В. ТРУДНОСТИ ПЕРЕВОДА БЕЗЭКВИВАЛЕНТНОЙ ЛЕКСИКИ ........................................................................................................................................ 241 ТІЛДІ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ – МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ ЯЗЫКА Аширова А. ТІЛДІК ТҰЛҒАНЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ .................................................................................................................................. 246 Дәркенбаева Г. Қ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘТІНДЕРДЕРДЕГІ ҒЫЛЫМИ СТИЛЬ ХАҚЫНДА .................................................................................................................. 248 Джаксыбаева В. А., Абдрахманова К. Ж. О МЕТОДАХ И ПРИЕМАХ ОБУЧЕНИЯ ЛИТЕРАТУРНОМУ ПРОИЗНОШЕНИЮ НЕРОДНОГО ЯЗЫКА ................. 252 Доскеева Б. Ж. ТІЛ ЖЕТІЛДІРУДЕГІ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ДЕБАТ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ............................................................................................................................. 255 Жанбиршиева А. С., Мамбеталиева А. Қ. СИНТАКСИСТІК ҰҒЫМ ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ЖАТТЫҒУЛАР ЖҮЙЕСІНІҢ АЛАТЫН ОРНЫ .............................. 257 Изгуттинова Р. Т., Хусаинова М. Ж. ОРЫС ТОПТАРЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ СТУДЕНТТЕРІНІҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУ .......................... 259 Кенжеева К. Т. ЯЗЫК ПУБЛИЧНОГО ВЫСТУПЛЕНИЯ. ОТЛИЧИЯ УСТНОГО И ПИСЬМЕННОГО ЯЗЫКА ...................................................................................... 263 Қырықбаева Б. А., Изгуттинова Р. Т. ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНЫҢ ОРЫС БӨЛІМІ СТУДЕНТТЕРІНЕ АРНАЛҒАН МӘТІНМЕН ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІ ........................................................................................................................................................................................................................... 266 Қырықбаева Б. А. СТУДЕНТТЕРДІҢ СӨЗДІК ҚОРЫН БАЙЫТУДА МӘТІНМЕН ЖҰМЫСТЫҢ МАҢЫЗЫ ...................................................................................... 268 Молдабаева К. Е. ШЕТ ТІЛІН ҮЙРЕНУ БАРЫСЫНДАҒЫ ОҚУШЫНЫҢ ЫНТА ЖІГЕРІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ ........................................................................... 271 Ошакбаева Ж. Б., Карпыкбаева А. С. ПРАГМАТИЧЕСКИЕ ПАРАМЕТРЫ ПРОЦЕССА УСВОЕНИЯ ВТОРОГО ЯЗЫКА ............................................................... 273 Садықова С. Т. ТІЛ ҮЙРЕТУ ҮРДІСІНДЕГІ ЖАДЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІ ........................................................................................................................................................... 276 Сапарбаева А. М. ЭКСПРЕССИВНО-СТИЛИСТИЧЕСКАЯ ОКРАСКА ЛЕКСИЧЕСКИХ СИСТЕМ ....................................................................................................... 278 Субботина В. В. НЕКОТОРЫЕ ОСОБЕННОСТИ ОБУЧЕНИЯ ПЕРЕВОДУ .................................................................................................................................................. 282 Туребекова Р. С., Юрьев А. Н. ОСОБЕННОСТИ УЧЕБНО-НАУЧНЫХ ТЕКСТОВ ПО ХИМИИ ............................................................................................................ 285 Чингисова А. А. К ПРОБЛЕМЕ ДИФФЕРЕНЦИАЦИИ ПРОЦЕССА ОБУЧЕНИЯ НЕРОДНОМУ ЯЗЫКУ (психолингвистические основы преподавания РКИ) ........................................................................................................................................................................................... 288 Шарипова З. А. МУЛЬТИМЕДИЙНЫЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ СРЕДСТВА .................................................................................................................................................. 291 Юрьев А. Н., Туребекова Р. С. О ТЕРМИНАХ В УЧЕБНО-НАУЧНЫХ ТЕКСТАХ ................................................................................................................................... 296 Yakup Doganay, Ma A COMPARATIVE CRITICAL ANALYSIS OF ARTICLES ON “CULTURA IN FOREIGN LANGUAGE TEACHING” ......................................... 299 МӘДЕНИЕТ – КУЛЬТУРА Ахметжанова А. И. ПРЕДПОСЫЛКИ ДИПЛОМАТИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЙ КАЗАХСТАНА И РОССИИ ......................................................................................... 302 Әбілқапқызы Е. ҚАЗАҚ ӘЙЕЛДЕРІНІҢ ҰЛТТЫҚ КИІМ-КЕШЕКТЕРІ ....................................................................................................................................................... 305 Бақытбекқызы Г. ҚАЗАҚТЫҢ ОЮ-ӨРНЕКТЕРІНІҢ ТӨРКІНІ ЖӘНЕ ДАМУЫ ....................................................................................................................................... 307 Бейсенқызы Г. ШАҢЫРАҚ ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ХАЛЫҚЫНЫҢ ТУЫСТЫҚ БАЙЛАНЫСЫ .......................................................................................................................... 310 Бисенбаев П. УАҚЫТ ШЫНДЫҒЫ – КӨРКЕМДІК КЕПІЛІ ........................................................................................................................................................................... 312 Есенова Қ. Е. КӨРКЕМ МӘТІННІҢ ЖАЛПЫ МӘТІНГЕ ТӘН ҚҰРЫЛЫМ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ МЕН ӨЗІНДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ .................................................. 314 Каржаубаева С. К. КАЗАХСКОЕ ТЕАТРАЛЬНО-ДЕКОРАЦИОННОЕ ИСКУССТВО ............................................................................................................................... 317 Қабиқызы Н. ҚАЗАҚЫ ТИЫМДАРДЫҢ ҰРПАҚ ТӘРБИЕСІНДЕГІ РӨЛІ .................................................................................................................................................. 320 Малдыбай А. Д. АХМЕТ БАЙТҰРСЫНОВТЫҢ ӘЛІПБИ РЕФОРМАСЫ ..................................................................................................................................................... 322 Мұстафина М. Ә. Ы. АЛТЫНСАРИННІҢ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ АДАМГЕРШІЛІК ТАҚЫРЫБЫ .................................................................................................. 326 Насихатқызы К. ҚАЗАҚ КЕЛІНДЕРІНІҢ АТ ТЕРГЕУІ ................................................................................................................................................................................... 329 Омарова Г. Н. КАЗАХСКАЯ ТРАДИЦИОННАЯ МУЗЫКА И АСПЕКТЫ СРАВНИТЕЛЬНОГО ИЗУЧЕНИЯ ТЮРКСКИХ МУЗЫКАЛЬНЫХ КУЛЬТУР .......... 331 Өтеуов Ж. Ғ. КҮЙ ӨНЕРІНІҢ ДАРАБОЗЫ ....................................................................................................................................................................................................... 335 Рашатқызы М. ҚАЗАҚ ХАЛЫҚЫНЫҢ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЫРЫМЫНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ТӘРБИЕСІ ........................................................................................ 337 Вестник КазНУ. Серия филологическая, № 4(134). 2011 3 ӘДЕБИЕТТАНУ – ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ Қансейіт Әбдезұлы ПРОФЕССОР НЕМАТ КЕЛІМБЕТОВ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚ РУХАНИЯТЫ Қазақ әдебиетінің тарихын түптен тартып түгендеуге, зерттеуге, жазысуға ат салысқан қазақ ғалымдары аз болған жоқ. Әсіресе туған әдебиетіміздің туын көтерген Алаш арыстары осынау игі мақсат жолында аянбай еңбек етті, тер төкті. Бірақ бірнеше буын, қазақ жастары, соның ішінде бүгінгі аға жасына жеткен тұтас ұрпақ та өткен ғасырдың 90-шы жылдарына дейін оларды оқи алмадық. Қызыл империя, партиялық саясат олардың еңбектерін қолға ұстамақ түгілі, жазықсыз жапа шеккен арыс- тардың аттарын да тұмшалап, ұлт санасынан біржолата өшіріп, жойып тастауды мақсат етті. Осы тұста қазақтың қайсар ғалымы, ұлы ұстаз, профессор Бейсекең, Бейсембай Кенже- баевтың басшылығымен 1960-шы жылдардың басында біршоғыр әдебиеттанушы ғалымдар қазақ әдебиетінің көне тарихын зерттеуге бел буды. Әдебиеттану ғылымында сол кездің өзінде таныла бастаған, қолынан іс келетін дарынды шәкірттері Мырзатай Жолдасбековті, Мұхтар Мағауинді, Алма Қыраубаеваны, Бейсекең ежел- гі дәуір, түркілік кезең және Алтын орда дәуі- ріндегі әдеби мұралардың тың жатқан мәселе- лерін зерттеуге бастап алып келді. Осынау көштің бел ортасында аса зерек, табанды ғалым Немат Келімбетов ағамызға сол кездің өзінде зерттеуге екінің бірі жүрегі дауалап бара бермейтін, шығысшыл, діни, керітартпа ақын саналған Шәді төре Жәңгірұлын тақырып етіп беріп кандидаттық еңбек қорғатты. Міне, содан берідегі қырық жылға жуық мерзімде ежелгі әдеби жәдігерліктерді, ислам әдебиетінің құн- дылықтарын, ислам өркенитетін тұтас ауқымда алып, соларды тынбай зерттеумен, жинасты- румен, жариялаумен ғұмыр кешкен ағамыздың еңбегін ерлікке балар едім. Байтақ еліміздің күллі жоғарғы оқу орында- рындағы филология факультетінің студенттері бүгінгі күнге дейін профессор Немат Келім- бетовтің «Ежелгі дәуір әдебиеті» атты оқулығын қолынан тастаған емес. Ғалым-зерттеуші өз ең- бегінде қазақ әдебиетінің үш мың жылдық тарихын тереңнен қопара зерттеп, әр дәуірдегі ұлы бабаларымыздың соңында қалған рухани жәдігерліктерін ерінбей-жалықпай іздеп тауып, бір жүйеге түсіріп,сол мұралардың ғылыми- танымдық негізін, көркемдік құндылығын құ- нарлы тілмен баяндап береді. Ғұлама ғалым Немат Келімбетов сан ғасыр- ларды көктей өтіп, бүгінгі күнге тарихи-көр- кемдік маңызын төмендетпей жеткен, уақыт сынынан өткен әдеби мұраларымызды терең, арна-арнамен қарастыра отырып, төмендегідей кезең-кезеңге бөліп зерттейді. Еңбектің бірінші тарауын «Тәңірлік дәуір әдебиеті» деп атап, келесі туындыларды енгізеді: «Сақтардың қа- һармандық дастандары», «Алып Ер Тоңға» дастаны, «Шу» дастаны, «Ғұндардың батырлық жырлары», «Оғыз-қаған» дастаны, «Аттилла» дастаны, «Көк бөрі» дастаны, «Ергенекон» дас- таны, Көк түріктердің ерлігі туралы «Күлтегін» және «Тоныкөк» жырлары, «Қорқыт ата кі- табы», «Авеста-қасиетті жазбалар жинағы». Бұл тарауға енген дүниелердің дереккөздерін ғалым әлем зерттеушілерінің кітаптарынан іздеп та- бады. Еңбектің екінші тарауын «Ислам дәуірі әде- биеті» деп атап, келесі туындыларды енгізеді: «Этикалық-дидактикалық поэзия», «Әбу Наср әл-Фараби», «Орта ғасыр ғалымдарының Әл- Фараби туралы ой-пікірлері», «Махмұт Қаш- қари. «Диуани лұғат ат-түрік», «Жүсіп Хас Хажыб Баласағұн. «Құтадғу біліг», «Ахмет Йүгінеки. «Хибатул-хақайық», «Қожа Ахмет Йассауи. «Диуани хикмет», «Мират-ул Кулуб», «Сүлеймен Бақырғани. «Бақырғани кітабы». Бұл тарауында да ғалым зерттеуші шығыстанушы, түркітанушы, арабтанушы ғалымдардың еңбек- теріне арқа сүйейді. Ағылшын және басқа да әлем тілдеріндегі еңбектерді де ескереді. Со- лардың сирек қолжазбалары мен жарық көрген еңбектерін терең ақтарғандығы анық байқалады. Немат Келімбетов араб, парсы, көне шағатай, көне түркі тілдеріндегі жәдігерліктерді көп зерт- теген. Солардың біразын сюжеттік мазмұнын сақ- тап, поэтикалық құрылымын әлсіретіп алмай өзі де қазақ тіліне аударды. Ғылыми сипаттамала- рын жазды. Әсіресе орыс, түрік, өзбек, әзірбай- жан, татар, башқұрт ғалымдарының моногра- фиялық зерттеулерінің ең бір сүбелілерін ой 4 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, № 4(134). 2011 елегінен өткізеді. Солардағы ғылыми тұжы- рымдар мен толғамдарды өз ой пікірлеріне тұғыр етеді. Жаңсақ кеткен ой-пікірлерді жаңа деректер негізінде жаңаша толғайды. Осынау еңбектердегі ислам құндылықтары- на байланысты тың, жаңа ғылыми ой-тұжы- рымдарды өзі зерттеп отырған обьектісіне бай- ланысты сабақтастыра пікір өрбітеді. Осы орайда ғалымның төмендегідей тұжырым жа- сауы тарихи сабақтастықты дөп басып анық- тайды. Немат Келімбетов: «Басқаша айтсақ, Х – ХII ғасырлар түркі халықтарының қоғамдық- мәдени даму тарихында қайта өрлеу-ренессанс дәуірі болды. Сондай-ақ енді ғылым, мәдениет, әдебиет саласындағы шығармалар бұрынғыдай араб тілінде емес, жергілікті халықтардың өз тілінде, яғни түркі тілінде жазыла бастады. Араб тілі мемлекеттік тіл болудан қалды. Ел басқару ісін де түркі халықтарынан шыққан әкімдер қолға алды. Мұның өзі кездейсоқ құбылыс емес еді. Бұл өзгерістердің бірнеше ғасыр бойы дайындалып келе жатқан тарихи алғышарттары бар болатын. Ұлы Түрік қағанаты - өзінің ішкі қайшылық- тары мен сыртқы қысымның салдарынан екіге бөлініп кеткені (Батыс және Шығыс түрік қағанаттары) тарихтан жақсы мәлім. Ұланғайыр өлкені иеленіп, әлемді аузына қаратып тұрған ұлы Түрік қағанатының өзінен кейінгі ұрпағына қалдырған мұрасын «тым аз» деп те, «қыруар көп» деп те бағалауға болар еді. «Тым аз» дейтін себебіміз – Түрік қағанаты тұсында салынған ғажайып кент-қалалар, зәулім сарайлар, құнды дүние-жиһаздар жау қолынан қирап, көл-көсір қазына-байлығы қадым замандарда-ақ талан- таражға түсіп кетті. Ал, «қыруар көп» дейтін себебіміз – данышпан бабаларымыздың ұшқыр ақыл-парасатынан туған ең асыл мұралар – көне түркі әріптері, яғни руналық жазбалар мен «Күлтегін», «Тоныкөк» сияқты батырлық жыр- лары біздің заманымызға сол күйінде жетті» (Келімбетов Н. Ежелгі әдеби жәдігерліктер. – Алматы, «Алатау» баспасы, 2005. 143,144 беттер), - деп өзіндік тың байламын ұсынады. Еңбектің үшінші тарауын «Алтын Орда дәуірі әдебиеті» деп атап, бұл бөлімге келесі туындыларды енгізеді: «Сайф Сараи. «Гүлстан бит-Түрки»; «Хорезми. «Мұхаббат-наме»; «Құтб. «Хұсрау-Шырын» дастаны және «Дүрбек. «Жү- сіп пен Зылиха» атты шығармаларды сол ке- зеңде дүниеге келген басқа да әйгілі аңыз- жырлармен, дастандармен салыстыра сөз етеді. Еңбектің төртінші тарауын «Тарихи шежіре және көркемдік дәстүр» деп атап, келесі туын- дыларды енгізеді: «Әбілғазы Баһадүрхан «Ше- жіре-и түрік»; «Қадырғали Жалаири «Жами ат- тауарих»; «Захириддин Мұхаммед Бабыр», «Бабыр-наме», Мұхаммед Хайдар Дулатидың «Тарих-и Рашиди» атты тарихи еңбегі. Бұл мұралардың көркемдік маңызын ғалым тұңғыш рет тарихи-салыстырмалы негізде терең ашып көрсетеді. Түйіндей айтқанда, біздің ұлы бабаларымыз көне сақтардың, ғұндардың, түркілердің қаһар- мандық дастандары «Алып Ер Тоңға» және «Шу батыр», «Атилла», «Көк бөрі», «Ергенекон», «Күлтегін», «Тоныкөк» сынды ұлы мұралары- мыздың, жоғарыда есімдері аталған ғұлама ға- лымдарымыз бен ақын-жырауларымыздың қала- мынан қалған мәңгілік туындыларымыздың та- рихи тағылымын, көркемдік бітімін, ең бастысы осынау құнды жәдігерліктердің рухани қуатын парасат биігінен төгілте баяндайтын профессор Немат Келімбетовтың бұл еңбектерін қазақ руханиятының ең басты олжасы деп баға- лаймыз. Осынау рухани жәдігерліктердің, сирек құн- дылықтардың ғылыми-танымдық айналымға түсуіне, әдебиет тарихына қайта оралуына көп тер төккен ғалымның өзі ашқан ғылыми жаңа- лықтардың, өзі жаңадан тапқан әдеби мұралар- дың да үлесі аса зор. Профессор Немат Келім- бетов бір сұхбатында өзінің ұлы ұстазы, про- фессор Бейсембай Кенжебаевтың әдебиет зерт- теушілерінің тұтас буынына жол ашып берген ұлағатын аса бір ілтипатпен, құрметпен айта отырып, осынау өзі алғаш тауып, рухани қазы- намызға қайтарған тарихи құндылықтардың орнын төмендегідей түйіп өтеді: «Мен өз еңбектерімде бұрын аттары ғана мәлім болып келген, ал негізгі мәтіні жоғалып кеткен сақтар мен ғұндар дәуірінің төрт дастанын сақталып қалған жеке фрагменттері бойынша қайта құрастырып шықтым, оларды ғылыми айна- лымға енгіздім. Сол үшін маған филология ғылымдарының докторы дәрежесі мен Күлтегін атындағы сыйлық берілді. Атап айтсақ, олар: «Алып Ер Тоңға», «Шу батыр», «Атилла», «Ер- генекон» деген ежелгі қаһармандық дастандар. Ең бастысы – сақтар мен ғұндардың осы қаһармандық жырлары мен қазақтың батырлық жырлары арасындағы ұқсастықты, сабақтас- тықты әдеби, тарихи, тілдік, модельдік, стильдік тұрғыдан жан-жақты дәлелдеп шықтым». Бұл аталған шығармалар ғалым-зерттеушінің ұзақ жылдар бойындағы тынымсыз ізденісінің бір парасы ғана. Бұл ғылыми, әдеби-танымдық еңбектердің сыртында қаламгер, жазушы, аудармашы, кө- семсөз шебері Н.Келімбетовтың көркем шығар- Вестник КазНУ. Серия филологическая, № 4(134). 2011 5 малары да әр жылдары жарық көріп, қалың оқырманның биік бағасына ие болды. Жазу- шының «Үміт үзгім келмейді», «Ұлыма хат», «Қариялар», «Күншілдік» атты туындылары да өз тағылымымен, сондағы сюжетке арқау болған оқиғалар мен адам бойындағы қасиеттердің биік суреткерлік деңгейде жинақталуымен, тар- тымды да құнарлы тілімен оқырман жүрегіне жол тапты. «Үміт үзгім келмейді» атты хикаят-моно- логындағы тағдыр тауқыметіне душар болған бас кейіпкердің мұқалмаған ерік-жігері, қай- сарлығы, ең бастысы рух қуатынан айырылма- ған азаматтық келбеті, болмыс-бітімі қазақтың қаншама буынына үлгі, өнеге болатыны айдан анық. Адал еңбегіне сенген, ұлы мақсаттар жолындағы қиыншылықтардың барлығын жеңе білген бас кейіпкерлер Ержан мен Гауһардың ерлік пен даналықтың биік тұғырына көте- рілгені өмір шындығы арқылы өріледі. Қиямет- қайым тауқыметтің барлығын жеңіп, әкелік, аналық борышын адал атқарып өткен жандар- дың асыл рухы алдыңнан шығады. Рухы биік адамның қандай биіктерге көтерілетінін су- реттейтін осынау хикаят-монолог оқырман жү- регін шынайы баурайды. Қаламгер осыдан бірәз жыл ғана бұрын аталған хикаят-монологтың басты идеясын тұғыр етіп алып, соның сюжеттік желісі негізінде «Үміт үзгім келмейді» атты драмалық туынды жазды. Адамгершілік құндылықтарды ту етіп көтеретін, қайырымдылық, қанағат, имандылық, мейірім, кешірім сынды адам бойындағы асыл қасиеттерді тақырып еткен бұл туынды М. Әуезов атындағы академиялық театрда сәтті қойылды. Драмалық шығарманың көркемдік шешімі қалың көрерменге терең ой тастайды. Жалпы, барлық туындыларына өз өмірін, өз тағдырын арқау еткен қаламгер әрқашанда адамның жақсы, жарқын қасиеттерін алдыңғы қатарға шығарады. Осы арқылы мынау қам- шының сабындай қысқа ғұмырдағы адам тір- шілігінің баға жетпес құндылығына, мағынасы мен мәніне терең талдау жасайды. Қаламгер өзінің көркем шығармаларында жалпы адамзаттық құндылықтарды әңгімеге арқау ете отырып, өзіміздің ұлттық мәде- ниетімізді, өнерімізді, дәстүрлерімізді де ұмыт- пауға шақырады. Соның бірі, қазақ оқырманына кеңінен таныс «Ұлыма хат» атты эсселерінде тағы да бір рет қазақ руханиятының тарихына ат басын бұрады. Осынау үш мың жылдық қазақ әдебиетінің, қазақ мәдениетінің тарихын тарата жазып, ұлы ата-бабаларымыз, қазақтың ұлы ғұлама ғалымдары мен ақын жыраулары жасап кеткен байтақ мұраның тағылымдық, тәрбиелік мәніне тереңдейді. Қаламгердің ұлына қарата айтқан әңгімесі- нің астарында шын мәніндегі ұлы тарихы- мыздың сабақтары алдыңғы қатарға шығады. Бұл дүниелер ең алдымен өскелең ұрпақтың рухани сұранысына бағытталып жазылғандығы бірден аңғарылады. Аталған кітаптағы ғалым- зерттеушінің санамалап отырып мысалға келтіретін рухани жәдігерліктеріміз осының алдында өзінің бірнеше еңбегінде жарық көрген қазақ әдебиетінің ежелгі тарихының ұлы мұ- ралары болатын. Профессор Немат Келімбетовтың ұзақ жыл- дар бойында жинап, зерттеп, ой елегінен өткізіп, қағазға түсірген әдебиетіміз бен мәдениетіміздің байтақ тарихы аталған эссе еңбегінде басқаша қырынан жарқырап көрініс табады. Ең бастысы осынау рухани құндылықтарымыз қазіргі жа- һандану заманындағы мәдени, әлеуметтік, қо- ғамдық өзгерістердің, жаңғырулардың қауіп- қатерлерінен келер ұрпақты аман сақтап қалу- дың бірден-бір төте жолы ретінде қарасты- рылады. Автор бұл аталған эссе кітабында сонымен бірге ұрпақтар сабақтастығы, ата-баба аманаты деген ұғымдарды іштей сабақтастыра отырып, қазіргі қазақ қоғамының басынан өтіп жатқан рухани ахуалдың ертеңгі тарихи, әлеуметтік, моральдік зардаптарын жүрегі қан жылай отырып төмендегідей баяндайды: «Сан ғасырлар бойы ұрпақтар арасында жалғасып келе жатқан дәстүрлі байланыстың бір буыны шіріп, үзіліп қалған сияқты. Бұл буын – аталар мұрасын немерелеріне жеткізе алмай қалған қасіретті буын еді. Олар өзге халықтарды «ұлы» санап, өз ұлтын тобыр деп білді. Өзге тілдерге тәңірдей табынып, ана тілінде сөйлеуге ұялып келді. Иә, ана тілінен ұялды. Демек, мына жарық дүниеге өзін әкелген анасының ұлы болуға намыстанды. «Дала данышпандары» аталған қазақ ақын- жырауларының емес, өзгелердің ақынсымақ- тары шығарған, рухы бізге жат өлеңдерді жаттап өстік. Соларды неғұрлым көп мақтап- мадақтасақ, біз соғұрлым ақылды саналдық. Өзіміздің ата-тек шежіремізді емес, өзгелердің жалған тарихын танып-білу зерделіліктің өл- шеміне айналды. Бұл – көз жұмып қарауға бол- майтын шындық, кесел, дерт. Сол дерт әкеден балаға ауысып, жалғаса бермеуі үшін ащы шындықты айтуға мәжбүрміз. Ауруын жасырған ажалынан бұрын өледі ғой. Рас, кейбіреулер кешегі сұрқия заманнан туған дертті бүркеп қалғысы келеді. Соның 6 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, № 4(134). 2011 салдарынан қазіргі кейбір «жаңа қазақтар» бүгін рухсыздық науқасымен сырқаттанып жүр. Олар өз тарихын білгісі келмейді. Өз ата-бабала- рының ерлігін мақтаныш етпейді. Өз анасының тілін ұнатпайды. Өз ақындарының өлеңін оқы- майды. Өз сазгерлерінің күйін тыңдамайды. Өз ұлтының өнеріне тамсанбайды. Олар өзгелерге табынып үйренген. Әлі де табына бергісі, жа- лына бергісі, жалбарына бергісі келіп тұрады». Ұлтымыздың болашағын ойлап, ертеңгі күніне қам жеген қаламгердің осынау сарындағы ой- толғамдары аталған еңбектің тұтас мазмұнына бағдар беретін, тартымды, ауқымды ете түсетін алтын өзектей әсер тастайды. Осының барлығын жазушы орнын тауып, іштей сабақтастыра байланыстырып, бүгінгі руханияттың төл туындысы ретінде оқырманға ұсынады. «Ұлыма хат» кітабындағы есімдері аталатын ұлы хандарымыз бен батырларымыз- дың, билеріміз бен шешендеріміздің, ақында- рымыз бен жырауларымыздың, түркі жұртының абыройын әлемге жарқыратып көрсеткен ғұлама ғалымдарымыздың ұлттық өркендеу, елдің игілігі үшін жасаған теңдессіз еңбегін солардың қаламынан туған туындыларды терең талдай отырып жеткізеді. Сондықтан да бұл еңбектің негізгі мазмұны кезінде еліміздің бас газеті «Егемен Қазақстанның» бірнеше санында үзбей жарияланды. Қаламгердің кейінгі жылдары жарық көрген «Қариялар» атты эссесінің тәрбиелік мәніне, өміртанытушылық, тағылымдық қуатына ай- рықша назар аударар едік. Мұндай философия- лық-дүниетанымдық ауқымдағы дүниелер бү- гінгі әдебиетімізде өте сирек десек қателес- пейміз. Жазушы Немат Келімбетовтың бұл ең- бегін өмір сабақтарын кең, ауқымды ой ар- насында толғаған туынды деуге толық негіз бар. Немат Келімбетов бұл кітабында да үлкен- үлкен әлеуметтік, адамгершілік талдауларға қол артады. Бүгінгі қоғамдағы адамдар тіршілігіне қаламгер ой көзімен үңіле отырып, адам бойын- дағы жақсы қасиеттер мен жаман қасиеттерді таразы басына салады. Адам-пенденің жүріп өтетін өмір жолы тақтайдай тегіс емес екендігін айта отырып, осынау ұлы сынақта биік адам- гершілік қасиеттерімен абырой биігіне көте- рілген қазақ қарияларының тағылымды тағ- дыры, өмірбаяны философиялық толғаныстар арқылы оқырман жүрегіне жол табады. Қартаю, есеюдің өзі адам баласы үшін өмір тағылымы екендігін Немат Келімбетовтың осынау кітабын оқығанда терең түсінесің. Елдің береке-бірлігін емес, өзінің жеке басының қамын күйттеген, адамдарға жасап жатқан ешқандай жақсылығы жоқ, алайда елге жақсы атты көрінгісі келетін, алдынан келсең тістеп, артынан жүрсең тебетін кейбір жасы келген адамдардың бойындағы кесапат мінез- дерді әшкерелей отырып, осындай шалдардың нағыз болмысын Немат Келімбетов су бетіне шығарады. Олардың шын мәніндегі тіршілігі, іс-әрекеті қандай? Олардан елге, жастарға келетін тағы- лым, тәрбие бар ма? Осы тұрғыдан пікір бөлі- сетін қаламгердің ой-толғамдары бүгінгі өмір шындығынан туындайды. «Менің байқауымша, адамдар негізінен екі түрлі болып қартаяды. Бірі – жастау кезінде сырт көзге сыр бермей жүрсе де қартая келе мейлінше қатыгез, ызақор, ашушаң болып кетеді. Екіншісі – керісінше, егде тартқан шағында бұрынғысынан да мейірімді, қайырымды, кеңпейілді, әділ қария болып қазы- на-адамға айналады. Иә, әңгіме дене күші хақында емес, адамның ішкі әлемі, рухани қуаты жайында болып отыр. Ал енді қырсық шалдардың кесапаты ең алдымен төңірегіне әсер етеді. Бір қызығы – оларға еш нәрсе ұнамайды. Өз баласының көп білгені де ұнамайды. Немересінің сықылдап күлгені де ұнамайды. Жастардың қол ұстасып жүргені де ұнамайды. Әдетте мұндай шалдар қойшы жігіт қойына айғайлап өтсе де ашула- нады. Бау-бақшада бұлбұл құс құйқылжыта сайраса да ашуланады. Қасап пышағын қай- раққа қайраса да ашуланады. Ал қария атанған адам үшін бұл аса қауіпті жәйт дер едім. Өйт- кені ақсақалдың қоғамдағы ең басты міндеті – жастарға көрген-білгеніңді айтып, ақыл-кеңес беріп отыру ғой. Арманым – ант мезгілі жетіп, арғы дүниеге аттанғанша ақыл-парасаттан айрылмай, ұрпақтарыма ақылды ата, білікті баба бола білу» - деп жазады қаламгер. Қазақ тарихындағы әр кезеңде жарқырап көрінген, ел игілігіне орасан қызмет жасаған жақсылар мен жайсаңдарды, абыздарымыз бен арыстарымызды тізбелеп, солардың өмір-тағды- рынан там-тұмдап әңгіме өрбіте отырып ой- шыл қаламгер Н. Келімбетов өз кітабында «шал», «қария», «қарт», «ақсақал» деген ұғым- дардың ішкі мазмұнына үңіледі. Әрқайсысының тарихтағы, қоғамдағы салмағына, олардың әр- қайсысының атқаратын миссиясына әлеумет- тік-рухани талдау жасайды. «Туған ауылының, тұрған жерінің жоғын жоқтап, қамын ойлап, жан-тәнімен қарбаласып жүрген егде жастағы ер азаматты «қария» дегеніміз жөн сияқты. Қазақ дейтін тұтас қауымды бөліп-жармай, бүкіл елдің қамын ойлау дәрежесіне дейін кө- Вестник КазНУ. Серия филологическая, № 4(134). 2011 7 терілген құрметті қартты «ақсақал» деуіміз керек», - деп ой түйеді. Даналыққа, парасат биігіне көтеріле алмай, пұшайман күй кешетін, қараптан-қарап жүріп жау іздейтін, жұрттың жағасынан алатын, ұяттан, ардан безген қаншама кәрі адамдардан біздің қоғам зардап шегетінін жазушы бүр- кемелемей, ашық айтады. Ал енді, даналыққа, парасат биігіне қол жеткізген, тұтас бір елдің қамқоршы абызына, ел ағасына айналған, кемеліне келіп, береке-бірліктің қамын ойлаған қаншама қадірлі қариялардың өмір тарихы да кітап бетінен орын алған. Тереңіне үңіліп, байыппен бағалай білгенге бұл кітаптағы қаламгер ой-пікірлері де бәсі озық, өресі биік толғамдар екендігін анық аң- ғарамыз. Түйіндей айтқанда аталған кітабында ойшыл қаламгер, шынайы ғалым, зерделі зерттеуші биік қоғамдық-әлеуметтік, көркемдік- танымдық жинақтауларға көтеріледі. Демек, профессор Немат Келімбетовтың қаламынан қалған мол мұра әлі де талай жылдар буын-буын ұрпағымыздың баға жетпес байлығы, яғни мәңгілік рухани байлығы болатынына көзіміз толық жетеді. * * * В статье рассказывается об ученом-исследователе Н. Келимбетове, о его творчестве и достижениях. * * * In article it is told about scientist-researcher N.Kelim- betove, about its creativity and achievements. жүктеу/скачать 5,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|