part in the edition onf the magazine and among

28
                                                                     
ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, № 4(134). 2011
 
 
In June 13, 1908 Liakhov fired guns for a time 
upon Iranian National Council. After this event 
Tabriz became the centre of the revolution during 
13 months called “the small despotism”.  
Meanwhile, “Russian revolutionists – some on 
their own desire and some under leadership of a 
Georgian revolutionist named Orjonokidze brot-
herly helped the Iranian revolution” (1, 8) 
Thanks to relative political freedom formed 
after the first Russian revolution in 1905, several 
positive changes begun in the sphere of theater, 
literature and art. Besides, many organs of public 
opinion with new democratic ideas were established 
by intellectuals. The first issue of the satiric 
“Mullah Nasraddin” magazine was published in this 
kind of a socio-political situation. Though it could 
not touch “the Russian topic” because of “the 
censorship of Tsar”, all socio-political and welfare 
problems of the eastern peoples were well reflected 
on pages of the magazine. It became, thanks to its 
deep relations with Iranians, voice of people against 
the despotism of the crown. It took only some time 
before several magazines and newspapers were 
established under influence of the “Mullah Nasrad-
din”. Sometimes these organs of public opinion 
even imitated poems, topical satires and caricatures 
published on the magazine. Among these 
newspapers and magazines were the “Azerbaijan”, 
“Ancuman” (Tabriz, 1907), “Faryad” (Urmiye, 
1907), “Voice of People” (Tabriz, 1908), “Muja-
heed” (Tabriz 1907) and others published in the 
Azerbaijani and Persian languages. There was a 
close ideological relation between the “Mullah 
Nasraddin” and these new editions. The “Mullah 
Nasraddin” delivered the events happened in Iran in 
its every issue. Many writers and poets in Iran 
learned the way of professional literature namely 
from this magazine. “Specially two political writers 
of the Iranian media profited by the style of this 
magazine – Seyyid Ashrafaddin Gilani and Alakbar 
Dehkhuda” (Фидан, 61) 
The literature of the revolution is literature of 
protest. The “Areef”, “Eshgi”, “Farrukhi”, the 
pungent and sour “Bahar”, clever and quick-witted 
Ashrafaddin Gilani criticized the injustice, igno-
rance and distortion of the society with a satiric, 
ironical and funny language.  
The “Naseem-e Shomal” was the magazine with 
the sharpest and freedom-loving style of its time. Its 
editor was neither a minister, nor a deputy. His 
outer appearance was not so much attractive, as 
well, but masses loved him with unbelievable love.  
 
 
 
The name of the magazine was so popular that 
people called its editor Ashrafaddin Gilani “Mister 
Naseem-e Shomal”.   
Another important organ of public opinion 
during the Iranian revolution was the “Sur-e Israfil”. 
One of the most popular names of the magazine 
under the editorship of Mirza Jahangirkhan Shirazi 
was “Mirza Alakbar Dehkhuda” (Dekhu).           
Being a remarkable philologist and poet, 
M.J.Shirazi was considered one of “sharp tongues” 
of the magazine. The magazine had close relations 
with the “Mullah Nasraddin” and appreciated its 
literati, specially, M.A.Sabir. Once it was written in 
the “Dehkhuda”: “Sabir was a candle and others 
moths turning around him… He was an one night 
infant which covered hundred years, while his 
contemporaries stayed back in previous centuries” 
(7, 101)  
Sabir had great influence on the Persian 
literature and organs of public opinion published in 
Teheran, among them “Peyman”, “Umid”, “Baba 
Shemel”, “Demavend” and etc.  
“It is possible to compose hundreds of this kind 
of articles about the influence of the “Mullah 
Nasraddin” on the Iranian literature. In fact, looking 
through the contemporary Iranian literature we can 
still observe this great literary influence” (9) 
_________________ 
1. Arianpoor, Yahya-az-Saba ta Nima – Teheran, 1372 
solar. v. 2, p.3. 
2. The “Yadigar” magazine – Teheran. Year 1, issue 1.  
3. Keshaverz, Kerim – Hezar sal nesre parsi (Thousand 
Years of the Persian Prose) – Teheran – 1371 solar, p. 1270 
4. Lengerudi, Shams – Maktab-e Bazgesht – Teheran – 
1372, p. 393 
5. Natiq, the “Huma-Negin” magazine, Teheran 1350 
solar, issue 81  
6.  Mir Jalal – “Literary schools in Azerbaijan” (1905-
1917) – Baku, 2004 
7. Akhundov, Nazim – Satiric newspapers of Azerbaijan 
(1906-1920), Teheran, 1358 solar, p.9-10 
8. Mir Ahmadov, Aziz – Sabir – Baku, 1958, p.101 
9.  Mir Jalal, Firidun Huseinov The Azerbaijani Literature 
of the 20-th century”, – Baku, 1982 
* * * 
Мақалада  ХХ  ғасыр  басында  Азербайжанда  қалып-
тасқан  «Насреддин  Молданың»  әдеби  мектебі  және  оның 
иран  әдебиетіне  тигізген  ықпалы  туралы  жазылған.  Автор 
иран әдебиеті мен «Насреддин Молда» журналының әдеби 
байланыстарын тоқталған. 
* * * 
В  статье  исследуется  литературная  школа  «Молла 
Насреддин»,  сформированная  в  начале  ХХ  века  в  Азер-
байджане,  и  ее  влияние  на  иранскую  литературу.  На 
обширном  материале  изучаются  литературные  связи  жур-
нала «Молла Насреддин» и иранской революционной лите-
ратуры.   
 
 
 
 

Вестник КазНУ. Серия филологическая, № 4(134). 2011                                                                          29
 
 
А. Ж. Жанатова 
 
ҚОЖА АХМЕТ ЯССАУИДЫҢ «ДИУАНИ ХИКМЕТ» ДАСТАНЫНДАҒЫ 
ГУМАНИСТІК ИДЕЯЛАР
 
 
Х  ғасырдан  бастап  исламның  саяси  ілім 
шеңберіне мемлекет пен саясатты зерттеу – оны 
нормативтік - құқықтық  және  этикалық – фи-
лософиялық  тұрғыда  қалыптастырады.  Нор-
мативтік – құқықтық  бағыт  мұсылмандық – 
құқықтық    теорияға  сүйенеді  және  басқа  ілім-
дердің  ықпалын  сезінеді.  Философиялық–эти-
калық  бағытта  зерттеушілер  гректің  саяси  фи-
лософиясының дәстүрлеріне сүйенеді  және  оны 
мұсылман  мемлекеті – Араб  халифатының 
ерекшеліктеріне  қарай  бейімдеп  пайдаланды. 
Осы дәуірдегі ірі ойшылдардың бірі бүкіл түркі 
жұртын  татулыққа,  имандылыққа,  ізгілікке, 
рухани  тазалыққа  үндеген  ұлы  әулие  атанған 
Құл Қожа Ахмет Яссауи еді. 
Яссауиді  жан – жақты  тану,  одан  жүйелі 
түрде  үйрену,  онымен  пікір  таластыру  және 
сұхбаттасу,  оның  философиялық – этикалық 
ілімін  одан  әрі  дамыту,  жастарды  оқушыларды 
оның  гуманистік  іліміне  баулу  және  оны  бүкіл 
Шығыс  мәдениеті  шеңберіне    ұлы  ойшыл 
ретінде зеттеу – бұл ғұлама атамыз Қожа Ахмет 
Яссауидің әлемдік философия классигі, тұлғасы, 
оның  еңбектерінің  бүкіл  адамзат  мәдениетінің 
рухани  санасына  қосқан  үлесі  екенін  білдіреді 
[1, 87]. 
Ахмет  Яссауидың  есімін  мұсылман  әлеміне 
мәшһүр  еткен  шығармасы  «Диуани  хикмет» 
(«Ақыл  кітабы»)  болып  табылады.  Оны  «Дана-
лық  кітабы»  деп  те  атайды.  Ақын  өз  кітабын 
Орта  Азия  мен  Қыпшақ  даласының  түркілеріне 
кезінде түсінікті болған шағатай тілінде жазған. 
«Диуани  хикмет» түркі  тілдес  халықтардың  ХІІ 
ғасырдан сақталған әдеби жәдігерліктерінің бірі 
саналады.  Бұл  өлеңдер  жинағы  қазақ  әде-
биетінің  де  орта  ғасырлық  нұсқасы  болып 
табылады.  Бұл  өлеңдер  жинағының  алғашқы 
түпнұсқасы  сақталмаған.  Ең  ескі  нұсқасы  ХҮ 
ғасырдың  орта  кезінде  араб  емлесімен  көші-
рілген. «Ақыл  кітабы»  Қазан (1887 және 
1901ж.), Стамбул (1901 ж.), Ташкент (1902 және 
1911 жж.) баспаларынан бірнеше рет жеке-жеке 
кітап  болып  басылып  шығады.  Ахмет  Яссауи 
өлеңдер  жинағының  ең  толық  нұсқасы  Қазан 
басылымы  болып  табылады.  Мұнда 149 хикмет 
берілген.  Соның 109 хикметі  Яссауидің  өзінікі 
екені даусыз. Қалғандары шәкірттері тарапынан 
жазылып,  жинаққа  еніп  кеткен  жыр  жолдары 
болса  керек [5, 47].  Белгілі  орыс  ғалымдары  
 
 
А.  Н.  Самойлович,  Е.  Э.  Бертельс,  А.К.  Боровков, 
Г.Ф.  Благова,  т.б.  Ахмет  Яссауи  жырларын 
зерттей келіп, кезінде оны жоғары бағалады, әрі 
ақынның өзінен кейінгі сөз зергерлеріне тигізген 
әсері зор болғанын ерекше атап көрсетті. Ахмет 
Яссауи  поэзиясын  зерттеу  ісіне  Э.Р.  Рустамов, 
Н.М.Малаев,  В.И.Зохидов  сияқты  өзбек  ғалым-
дары  да  едәуір  үлес  қосты.  «Диуани  хикметті» 
қазақ  тіліне  аударма  жасағандар - М.  Жар-
мұхамедұлы,  М.  Шафиги,  Е.  Дүйсенбайұлы,  
С. Дәуітұлы
. 
Ахмет  Яссауидың  «Даналық  кітабында»  не-
гізінен төрт ғақлия мадақталады: 
1.  «Шариғат» - ислам  заңдары  мен  әдет-
ғұрыптарының  негіздері,  яғни  мұсылмандық 
жолын  қастерлеп,  соны  тәлім-тәрбиеге  үлгі-
өнеге  етіп  жырлау.  Мұсылмандықтың  жалпы 
адам  баласының  тәлімі  екендігін  жырға  қосып, 
ақын  адамгершілік  тәрбиесінің  асқан  өнегесін 
көрсетеді.  
2.  «Тариқат» - сопылық  ой-мақсаттарды 
насихат-өсиет  ету.  Яғни  жыр  өрнектері  арқылы 
ұрпақты  имандылыққа,  шыншылдыққа,  әді-
леттілікке,  тазалыққа,  адалдыққа  тәрбиелеп, 
тақуалыққа үйрету. 
3.  «Мағрипат» - дін  жолын  танып,  оқып-
білу,  яғни  алланың  ақ  жолын  ардақтап,  соған 
тағзым  етіп,  тағлым  алу – адамгершілік  парыз 
екенін  әсерлі  сөзбен,  айшықты  жырмен  жет-
кізіп, ұрпақты  ұлағаттылыққа, ыждағаттылыққа 
тәрбиелеу: «Ғаріп,  пақыр  жетімдерді  әркім 
сүйер,  риза  болар  сол  пендеге  пәруәрдігер» - 
деп,  ақын  ғаріп,  пақыр,  жетім-жесірлерді  сүй-
сең,  оларға  жақсылық  жасасаң,  алла-тағала 
саған  риза  болып,  ісіңді  оңдайды,  мақсатына 
жеткізеді  дейді.  Сөйтіп  ұстаз  ақын  оқырманға 
адамгершілік  тәрбиесінің  ең  түйінді  тұжырым-
дарын жыр арқылы әсерлендіре жеткізеді, алла-
ның  ақ  жолы – адамгершіліктің  шырағы  екенін 
оқушы мен тыңдаушыға сезіндіре жырлайды. 
4.  «Хақиқат» - құдайға құлшылық ете білу, 
яғни  бүкіл  әлемді  жаратушы  құдіретті  танып-
біліп,  оған  табыну,  құдайдың  құдіретіне  сену - 
әрбір  мұсылманның  парызы  екенін  сөз  құді-
ретімен  түсіндіріп,  ұрпақты  имандылыққа  тәр-
биелеу. «Иман  нұры», «Хақиқат  дариясы», 
«Ақиреттің  азығы»  арқылы  адамның  күнәдан 
таза болуына жол ашып беру мақсаттарын өлең 
қуатымен  іске  асыру: «Хақиқат  дариясынан 

30
                                                                     
ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, № 4(134). 2011
 
 
ішкен кісі өзі мұңлық, көңілі сынық, көзі жасты 
дейді», - дейді  ақын.  Шыншыл,  қамқоршы, 
мейірман  ақын  ел  өміріндегі  шындық  пен  әді-
леттілікті  іздеп,  көп  жерде  шыншылдыққа  қия-
наттың  қырсығын  көріп,  мұзданады,  көңілі 
сынады,  көзіне  жас  алады,  сөйтеді  де  ұрпағын 
«хақиқат дариясынан сусындауға», әділетсіздер-
мен  күресе  білуге  шақырады,  әділдікке,  кісі-
лікке, шыншылдыққа тәрбиелейді.   
Яссауидің    «Диуана  хикмет»  еңбегі    түркі 
тілінде  жазылған  рухани  және  гуманистік  ба-
ғыттағы  кітап  деуге  болады.  Оның  хикметтері-
нің  жеке  өз  басының  түркілерге  кеңінен  таны-
мал  болу  себебі – ол  ұстамдылыққа  және  өзін-
өзі  жетілдіруге    шақыратын  құнды  этикалық 
идеялар көтерді [4,106]. «Қапалы жанды көрсең, 
бол  оның  сен  емшісі», «Мен  мойынсұнбайтын-
дардың белгісін табуға тырысамын», «Еліктесең 
– пайғамбарға елікте, жетімдерді ұмытпа» т.б  
Оның  мейірімділігі,  әділеттілігі,  өткір  ой-
лылығы, қарапайым қалың бұқараның жанының 
шындығын  түсінбек  ынтасы,  өзін  басқалармен 
тең ұстаған, көкіректілігі жоқ, ақ пейілді Яссауи 
даңқын әлемге былайша таратты: 
«Мен сопымын» - мақтанасың жер – жерде. 
Бірақ оның билігіне шыға алдын ба? 
Сопымысың? Қолын неге жетіп 
Шын жиналған көз жасы жоқ еді жүзінде» [2,18].
  
Ұлы  ғұлама  ақын,  ойшыл  өзінің  туынды-
сында  дін  мұсылман  қауымына  Алланың  ақ 
жолын-Ақиқат  жолын  айтып  беруді,  ұғын-
дыруды  мақсат  еткен.  Кемеңгер  бабамыз  бұл 
жинағында  өз  уақытының  шындығын  өмірінің 
бүкіл  болмысын,  ғұмырлық  тәжірибесін,  ізде-
ністері мен құлшыныстарын табу мен тану үшін 
не істеу керектігін өлеңдік өрнекпен, ғұламалық 
тереңдікпен,  шын  мұсылмандық  ұғыммен  жыр-
лап отырған. 
Қожа  Ахмет  Яссауидің  гуманистік  ой-пі-
кірлері жөнінде іргелі зерттеулер әзірге жоқ. Тек 
қазақ  ғалымдары  Қ.Жарықбаев,  С.Қалиев, 
М.Жармұхамбетов,  К.Құнантаевалардың  бірер 
еңбектерінен  басқа  арнайы  зерттеулерді  кез-
дестіре алмай келеміз. 
«Диуани  хикмет»  шығармасында  тәлім-тәр-
биелік  ой-пікірлерінің  үлкен  бір  саласы-иман-
дылық тәрбиесі. Осы кезге дейінгі педагогикада 
тәрбиенің сан алуан түрлері сөз болғаны белгілі. 
Олар  ақыл-ой,  дене  шынықтыру,адамгершілік 
тәрбиелері.  Осынау  тәрбие  түрлерін  ескі  са-
рынмен  топтастырмай-ақ,  олардың  барлығын 
жинақтап  оны  имандылық  деп  білеміз.  Оның 
ойынша  адамның  имандылығы  оның  тілегінен, 
мақсатынан,  осыған  орай  жүріс-тұрысынан, 
кішіпейілділігінен туындайды. 
Яссауидің  өзі  де  сыпайылық  танытып, 
ілтипат  көрсетіп,  қажет  болса  жанашырлық  жа-
сап  жүреді  екен.  Ол  ата-анаңды  аяла,қарттарды 
сыйла,  әрқашанда  ата-бабаның  қаны,  Алланың 
жасы  тамған  туған  жерді  қорғауға  әзір  болу 
керектігін  ерекше  ескертеді.  Қазақ  халқының 
бар  өмірі  іргелес  елдердің  басқыншылық 
әрекеттеріне қарсы күреспен өтті деуге болады. 
Осы  кездегі  ел  бастаған  даналар  мен  батыр-
ларды жастарға үлгі етеді. Өзінің шығармасында 
олардың  өмірлерін  кейінгі  ұрпаққа  өнеге  тұ-
тады.  Ол  халықты  имандылыққа  шақырып, 
ынтымаққа,  бірлікке,  ұл-қыздарын  сол  қоғам-
ның  белсенді  адамдары  етіп  тәрбиелеуге  шақы-
рады.  Сертке  беріктік,  досқа  адалдық,  мейірім-
ділік,  еңбек  сүйгіштік,  сұлулықты  түсіне  білу, 
отансүйгіштік сияқты ізгі мінездерді басқаларға 
үлгі ету кітабында кең орын алған. 
«Кітап ашып,сурәлардың мәнін сұрап, 
Ұққанымша асықтым, әзер шыдап, 
Қол қусырып, ұстазымның сөзін сыйлап, 
Жаутаң қағып, көңілін бағып тұрдым мен де...» [2, 44]. 
Осы  хикметтердегі  тәлімдік  ой-пікірлері  бү-
гінгі  біз  айтып  жүрген  имандылық  тәрбиесімен 
ерекше  қиюласып,  ұрпақты  жас  бесігінен  тәр-
биелеуге көмектеседі. Қожа Ахмет Яссауидің 2-
ші хикметінде: 
«Жеті жаста Арыстан баб келді бабам, 
Хақ Мұстафа аманат берді маған, 
Сол сәтінде-ақ көңілім тауып баян, 
Нәпсім өліп,Тәңірі жолына түстім мен де...» [2, 22]. 
Бұл  жолдардағы  психологиялық  ой-толға-
ныстары  да  бүгінгі  күнгі  жастарымызды  тәр-
биелеуде  көп  көмегін  тигізетіні  белгілі.  Оның 
адамның  жас  ерекшеліктеріне  берген  сипатта-
малары қазіргі ғылыми қағидалармен ұштасады, 
әр  жастағы  адамның  көңіл  күйі,  сезім  эмоция-
лары,  түсінік-толғамдары  әр  түрлі  болатынды-
ғын дұрыс көрсетеді. 
Дала  ойшылының  хикметтерінің  бір  қатары 
ғашықтық  жайында  сөз  етеді.  Бірақ  онда  әдет-
тегідей  жігіттің  қызға,  қыздың  жігітке  деген 
сүйіспеншілігі  емес,  керісінше-әңгіме  ақынның 
Алла  тағалаға  деген  махаббат,іңкәрлігі  туралы. 
Қожа Ахмет Яссауидің даналық сөздерінің көп-
шілігінде ұстазы Арыстан баб жиі еске алынады, 
ақын  ұлы  ойшылдың  айтқандарына  құлақ 
қойып,ой жібере қарауды ұсынады. 
Менмен,  көрсеқызар,  кеудемсоқ,  дүниеқо-
ңыз болмауға, тәубаға келуге ақыл-кеңес береді, 
яғни  бабамыздың  хикметтері  толған  ғибрат, 
мәнді  де  мағыналы  пікір,  адамгершілік  мұрат-
тарына  толы.  Қожа  Ахмет  бір  хикметтерінде 
надандарға  сөзіңді  қор  етпе,  мейірімсіздерден 
қайырым  күтпе,  кісі  ақысын  жеме,  арамдықпен 
мал  жима,  өтірік  айтпа,  дүние-байлыққа  қы- 
 

Вестник КазНУ. Серия филологическая, № 4(134). 2011                                                                          31
 
 
зықпа, оның бәрі өткінші, мәңгілік ештеңе жоқ, 
дүние  жалған  ешкімге  де  опа  болған  емес, 
дүниеқоңыздықпен  мәңгілік  өмір  сүргісі  келген 
һарун  перғауындар  заманындағы  Хоман  немесе 
халық  сүйіктілері  Фархад-Шырын,  Ләйлі-Мәж-
нүн қайда қазір, олар мәңгілік ғұмыр кешкен еді 
дейді.  Ал  «Диуани»  соңындағы  «Мінажаттар» 
жинақтың  сөлі  мен  нәрі  сияқты.  Ойшыл  баба-
мыз  шапағат  етіп,  иман  байлығын  беруге  уәде 
етеді. 
«Менің хикметтерімді дана естісін, 
Сөзімді дос қылып,мақсатына жетсін. 
Қияметте оған жетекші болармын, 
Егер дертті болса, дәрі болармын…» [2,39], - 
дейді ұлы кемеңгер бабамыз. 
Ахмет  Яссауи  адам  мен  қоғам  мәселелеріне 
де айрықша назар аударған. Ол бұқара халыққа 
үстемдік    құрған  әмірлердің,  бектердің,  қазы-
лардың әділетсіз істерін сынайды, бұл дүниенің 
жалғандылығын  айтады.Оның  сопылық  ілімінің 
басты мақсаты адам жетілдіру, адам бітіміне тән 
кейбір  жағымсыз  әдеттерді  сынау.  Сондықтан 
да Яссауи Құдай атынан  парасаттылыққа, әділ-
дікке,  ізгілікке,  тазалыққа  үндейді.  Оның  ілі-
мінде  адамгершілік,  гуманизм  ойлары  дін  ар-
қылы түсіндіріледі. «Кімде кім жамандық жаса-
са,  ол  күнәдан  арыла  алмайды,  кімде – кім 
жақсылық  жасаса,  ол  құдайдың  сүйіктісі  бо-
лады».  Адам  проблемасы,  гуманизм,  адамның 
дүниеге  қатынасының    жалпы  формалары – 
бұрынғы  және  қазіргі  философияның    зерттеу 
обьектісі,  оның  болмысы  мен  ойлауының  таң-
ғажайып сырлары, табиғаты мен мәні, өзін - өзі 
тануы,  рухани  тазаруымен  жетілуі,  санасының 
формалары  мен  деңгейлері  барлық  заманда  ғұ-
лама  философ  ойшылдарды  қатты  толғандыр-
ған.  Адамның  практикалық  іс-  әрекетінің  өзі 
адамгершілік,  гуманизм,  имандылық  деңгей-
лерімен  бағаланылады,  оның  ішкі  дүниесінің 
негізгі  формалары  болып,  махаббат,  үміт  және 
сенім  есептеледі.  Имандылық  халықтың  бай 
рухани  қазынасымен  байланысты,  әрбір  адам 
осы рухани  байлықты жүйелі түрде терең мең-
геруі  қажет.  Бұл  біздің  де  алдымызда  тұрған 
негізгі мақсат. Яссауидің  адам және оның иман-
дылығы,  адамгершілігі  туралы  ілімінің  маңызы 
зор.  Әрбір  адамның  ары  таза  болса,  онда  оның 
ісі  де  нәтижелі,  ұлттық  тарихымыз  да  таза 
болады.  Ендеше  бұл  дүниедегі  негізгі  әлеу- 
 
 
 
 
 
 
меттік-мәдени  байлық-парасатты,  иманды  іші 
мен  сырты  әсем,  ылғи  ойы  мен  ісі  бірлікті 
болатын  адам.  Соның  ішінде  адамның  өзін  өзі 
тануы – ең  қиын  мәселе.  Данышпан  Абай 
атамыз айтқандай: «Адам бол!» атты гуманистік 
идеясы  сонау  Яссауиден  халқымыздың  бойына 
сіңген  өзіндік  философиясына  тән.  Осы  идея 
қазіргі  тәуелсіз  Қазақстан  жағдайында  біздер 
үшін өте маңызды [6,98]. 
Құдайды  тану  негізінен  этикалық  акт  деп 
атауға болады. Яссауидің қоғамдық- саяси және 
әлеуметтік  дүниетанымының  негізінде  де эти-
калық    идеялар  жатыр.  Оның  пікірінше  кез-
келген  саяси  және  қоғамдық  қызмет  иманды-
лық, әділеттілік, даналық, мейірімділік т.б сияқ-
ты  гуманистік,  моральдік – адамгершіліктік  
принциптерге  негізделуі  қажет.  Яссауидің  мо-
раль  мен  сопылықты  біртұтас  етіп  қарастыру 
идеясы парсы  сопысы Фарид ад-дин Аттаридің  
«Сопылық» қағидасымен сәйкес келіп тұр. 
Сонымен біздер сопылықтың негізін қалаған 
атақты  ойшыл  Яссауидің  дүниетанымы  мен 
философиясы туралы мағлұматтарды жүйелеуге 
тырыстық. Яссауи өзінің ұзақ жылғы гуманистік 
бағыттағы  өмір  жолын  түйіндей  келіп,  бұл 
өмірде ақиқаттан артық қасиет жоқ деген қоры-
тындыны былай жасайды: 
“Қожа Ахмет, басынды елге ие біл, 
Ақиқатты ары таза сүйе біл. 
Дүниеқорлар кетсін бықсып өзімен  
Халық  қана дүниеде ие бол…” [2, 86]. 
_______________
 
1. Мырзалы С. Философия. – Алматы: «Бастау», 2010. 
2.  Қожа  Ахмет  Яссауи.  Диуани  хикмет.  Аударған  М. 
Жармұхамедұлы,  С.  Дәуітұлы,  М.  Шафиғи. – Алматы: 
«Мұраттас», 1993. 
3. Ежелгі дәуір әдебиеті. Хрестоматия. Құрастырған А. 
Қыраубаеа, Алматы, 1991. 
4.  Жарықбаев  Қ.,  Қалиев  С.  Қазақтың  тәлімдік  ой-
пікірлер онтологиясы. Алматы, 1994. 
5.  Келімбетов  Н.  Қазақ  әдебиетінің  ежелгі  дәуірі.  – 
Алматы, 1986. 
6.  Кенжетаев Д. Қожа Ахмет Иассауи дүниетанымын-
дағы  адам мәселесі. Автореферат. – Алматы, 2002. 
* * * 
В  этой  статье  рассмотрены  вопросы  социально-нрав-
ственных,  гуманистических  идей  в  поэме  К.А.  Яссави 
«Диуани хикмет».  
* * * 
In this research work it is investigated questions about 
humanistic ideas and social-political thoughts of the poem 
«Diuani Hikmat» of  K.A. Yassaui.      

жүктеу/скачать 5,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: