Казахский язык и л и т е р а т у р а в русской школе

МЕН
ӘДЕБИЕТІ ОРЫС 
М Е К Т Е Б І Н Д Е
А Д А М ГА   Е К І  Н ЭР CE  TIPEK  Т Е П : 
Ы РІ-ТІЛ,  Б ІР І-Д ІЛ ІҢ   Ж ҮР Е КТ Е П .
ЖҮСІП  БАЛАСАҒҮНИ
КАЗАХСКИЙ  ЯЗЫК 
И  Л И Т Е Р А Т У Р А  
В  РУССКОЙ  ШКОЛЕ
РЕСПУБЛИКАНСКОЕ  НАУЧНО-ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ  ИЗДАНИЕ
ҚЛЗАҚТЫ Ң  ДАНА  ТҮЛҒАСЫ
«s
>  
Ч  
Ч
*   §  I   '5  -  
• ? * £ £ §
•5*  5  
S
? 
*  S
N  ^  2  *  ^
ï f   ^  
CL  Ci,  N
5  ^  
^
5  ^2  ^   g  .-g
я .5  «  s  S.
3  4 »   5  S
'Û  à  2  :5  ^
S   3L  S  ^  a
<Г  Г?*  ^ 
о
?  *  s   'I   *
3  ï   S  S  J
| - §   1  I-  §
-~i  ■%
.
Ц  ~   ^   *  5 
is  .£  §T  §*  5
2  5  c  £  .=  a
t   I   î   â,  g  'a
^ 
ч  t  
n
*  53
,3  3S  §  s   £   I
g  %  kï  5  -g  S
-è  .5  s  S  ^
■§ч 
S£  g
î  s  ^   I
4
  5
^
 
A  £  £   £   2
ro
° •-  S  -  «  S 
r3  3  &-2 
8/2010

Кашктың 
dan а  тпуігасы
ӘБУНЛСЫР ОЛ ФАРАБИ (870-950 Ж Ж )
Толы к  нты-жөні  -  Эбунасыр  Мухаммед  ибн  Тархан  ион  Узла г 
ал~Фарабн  а 
г 
Турки.  Эл  Фараби  870  жылы  қазіргі  Ары с  өзенінін 
Сырдарияға  күятын  сагасмндаіы  Флраб  (кеиіннен  Отырар  аталган) 
каласыпла  дүішсіс  келгсн.  Жасынан  пілім-гылһімга  өте  күштар 
болған.  V II]-X  ғасырлар  қазіргі  Қазакстап  жонс  Орта  Аіия  жерінде 
ш лмм  мои  мздениеттіи  Орлеу дәуірі  болды.  Соған  сойкес,  ал  Фараби 
бгрынгы  грск  оишылдары  Платон  мен  Дристотельдш  шмдеріп  тсрсп 
талдап  корсстксн,
Ол  Фараби  -  одіиіп  о те  коп  гылыми  философы 
ялелк
 
трактаттарын 
жазьш  калдырған  бүкідзлемдік  даныншан  ойшьтл.  Сойтіп  философия 
таричында  Аристотедъден  кейіигі  Екінші  устаз  атаіыы.  Ол  омірінІн 
сощы  ксзснін  коне Сириядакы  ИІам қаласында  (қазіргі Дамаск)  откізді. 
950  жылы  ал  Фарабн  сол  ІПам  каласында  көз  жумдм.
Г>ірақ 
оііың
 
кол-косір  мол  мүрасы  үлтымыздың  оргаймас  асыл 
қазынасына  айналып,  жас  үрпакты  тороиелеу  ісіндс  мүгалімдср  мен 
оқытушыларға  таімырмае  сенімді  тірегі  болуымен  отс  қунды  дүние. 
Қасиеғті  баоамьп  туралы  акын  жүрсгіпс  үнілсек,  былай  деиді:
Оңаи  емес  толгану  (һің  жяйлы,
Тріып  тургаи дапалық  созін  жайлы.
Тани  аяман 
kcjcmîj
 
мол
  муриңды,
Couda  айтылжн  нәп-нв йк  сезім жайльи
С т і оқыган жан алдын  жарық қылдың}
Рухаші жагыпап  қарык қъмдың.
Әдебиет  әлемін  арилатыщ 
Музыкаиып  сырыий  қапықтырдың,
Іші тирдың  пеиілі тарылды  мық>
Багып  аштын  қаишнда  дарындьгның...
Трактатың
  -  
жол  еігтёр  Шолпин  жулдыз,
Бізге о с иет  ~  омірлік тагьмымъщ!

Адамеа  екі  нәрсе  тірек  тегі:
Бірі  — тіл,  бірі  —  ділің  журектсгі.
Жусіп  БАЛАСАҒУНИ.
Қ А З А Қ  Т ІЛ І  М Е Н  
ӘД Е Б И Е Т І  ОРЫС 
М Е К Т Е Б ІН Д Е
Казахский  язык  и  литература 
в  русской  школе
“Білвд  жоне
Ғылым”
жауапкершілігі
шектеулі
ссрікіссіігішң
ай  сайын
шығатын
республикалық
ғылыми-
педагогикалық
журналы
РНСПУВЛ И КАНСКОЕ НАУЧНО-ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ
ИЗДАНИЕ
2001  жылдың 
қаңтар айынан 
басгаіі шьдощы
8
2 0 1 0  
там ы з
А Қ Ы Л Д А С Г А Р  Л Л Қ Л С Ь І:
Ж аң ы л х ан  
АДАМ БАЕВА, 
Р ақы ш  
Ә М ІР О В , 
Берікж ан  О Л М Ү Х Л М БЕТО В ,  Айша  О Л ІМ Ж А Н О В А , 
Шәмша БЕРК1МБ.АЕВА, Роза ЕАТТАП, Әлімхан ЖҮНІСБЕК, 
Қарлығаш  ЖҮНІСХАНОВА,  Мәрин  КӨПЖАСАРОВА, 
Қайсар  ҚЛДЬІРҚҮЛОВ,  Ольга  М Ы РЗА ГЕЛД И Н О В Л, 
Ф аү зи я  О РА ЗБА Е В А ,  Кулиәш  С А РИ ЕВ А ,  П и ал аш  
СҮЙШКШІЛ.
»- ». 1
  »  .  » 
à  . 
i  *. ... 
Л,.**. .. 
.* 
t   - A  . A  
.... ... 
-Л. ***«.»«*>* 
l*V  “ •*

МАЗМҮНЫ  -   СОДЕРЖАНИЕ
Ғылыми  ойлар  отауы
Нур-Анша Ж ҮСІПҚЫ ЗЫ .
Нагана  ИЛЬЯСОВА.
Ғалня ШӘРІПЖАНОВА, 
Алтыи  ИБРАЕВА*
Авда  БЕЙСЕНБАЕВА,
гульжан  БОЛАТОВА,
Роза  ҚОЖАБАЙҚЫЗЬІ.
Баглан СӘДУАҚАСОВА.
Гүлжаиат  САБЫРЖАНҚЫЗЫ. 
Гүлшна ЖҮНІСОВА.
Роза  БАЙМОЛДАҚЫЗЫ*
Косіби  күзыреттілік.  кллыптастыруда 
мамандық  тілін  окьпудың  катысьімдык 
багътттшіыгы....................................................3
Лексикалык деңгсйдегі  катысымдык 
түлгалардык  омоиимдермек  үксастығы 
жөне  олардың айырым белгілері................11
Конкурстык  тест.................... ...................20
Концепция формирования, 
поля культурной  компетенции  студентов 
вузов  Р К ......................................................... 29
Пейзаж  и  его  функции  в  романе-эпопее 
М.О.Ауэзова  1<Путь  Абая’’  и  в  русском 
художественном  переводе...........................40
Интерактивті  катысым  мәселелері..........49
Мугалімдерге  к&мек
Өзге  тілді  дәрісханаларда  оқьпудағы
коммуникативтік ойындардың рөлі..........60
Сапалы сабақ кепілі - көрнскі қуралдар...65
Денгейлеп  окыту  технологиясы................69
Қазак халқыньщ макдл-мотелдеріндегі 
экономикалык.  үғымдар  жөне  мағыналық
д ө л д ік
.............................................................................78
Әдістеме  темінде:  қазақ  mini
Жәмиля ҚАЛИЕВА.
Қарлыгаш  ОЕІЛҚАЙЫРОВА.
Сөздік корды байытқан  Қазакстан -  Менің
Отаным............................................................ 85
Қарым-қатынас  тілі  -  хайуанаттар 
бағында............................................................39
Тіл байлыгы - Алматыди............................... 94
Алмагүл  ТОЛ ЕГЕНҚЫЗЫ.
Әдістеме  шемінде:  қаэақ  эдебиеті
Айтжан  ҚО ЗЫ БАЙ ҚЫ ЗЫ . 
Әдебиет  -  сөз  онері.................................... 99
Гүлыар  МҮҚАНҚЫЗЫ. 
Қалыр  Мьгрза  Әли.....................................103
Пәнарадық  башіаныс
Бақыш  М ҮЗД ЫБАЕВА,
Ольга  КОПАНІДОВА.
Несіджак  СӘРСЕНОВА. 
Бақыт  СЕГІЗБАЕВА,
Нүргүл  БЕГАЛИНА* 
Гүлдәш  ШҮҚМАНОВА
Халық  ауыз  әдебиеть.,............................. JÛ9
Білім  негізі  -  бастауышта
Мамаңщлқ.....................................................115
Біз  қазакш а  сөйпейміз........................ ...... 118
Сыныптан  тыс  сабақ
Эльшод  ЖҮМАЕВА*
“Торбие басы  - тіл”................ ....................123
Оқушының  шыгармашылыеынан
Туған  жер  -  алтын  бесігім................ ...... 128
Қазақ  тілі  орыс  аудиториясында 
Акбота  МЫРЗАХАНОВА 
Газет  аркылы  окыту  одістемесі.............. 132

Ғылыми  оылар  отауы
Н үр-А йш а  Ж Ү С ІП Қ Ы З Ы , 
Қ азақстан  М енедж мент  және 
экономиканы  болжау  инетитутының 
Тіддер  орталығының 
лекторы ,
ф илология  гылымдарынын 
кандидаты .
КӘСІБИ  ҚҮЗЫРЕТТІЛІК 
ҚАЛЫПТАСТЫРУДА  МАМАНДЫҚ 
ТІЛІН  ОҚЫТУДЫҢ  ҚАТЫСЫМДЫҚ 
БАҒЫТТЫЛЫҒЫ
Замана өзгеріп, қоғамдық орта мен көсіби кызмет салалары 
езгеше сипат ала бастағалы да біршама жыдцар етгі. Әр кезең 
өзівдік өзгеріс,  жаңалықтарымен,  талаптарымен  келетіні  - 
табиғи зандылық. Жаңа қогам әкелген жаңаша технология, 
әлемдік  интеграция  мен  ғаламдық  өзгерістер  ғылымның 
барлық  саласы  мен  адам  санасына  түбегейлі  озгерістер 
енгізуде.  Өскелең  үрпақ  омір  сүрудің  сындарлы  салтын, 
білімнің  сапалылығын,  тосілдің  тиімділігін  тандауда.  Бүл 
озгерістер  тіл  үйрету  саласында  да  озіндік  жақсы  үлгісін 
қалыптастыруда.  Кеңес Одағы кезеңінен қазіргі күнге дейін 
жетіп,  әлі де “таты кетпеген” орыс тілін міндетті білу  талабы 
сол кездегі бүкіл одақтас республика азаматгарының санасына 
сыналап  емес,  батпандап  кірген болатын.  Бүл мемлекеттік 
тілді  барынша  можбүрлеп  оқыту  тәсілі  еді.  Бүгінгі  күн 
мінберінен Караганда,  тіл  бLivre деген жағдай  да,  талап  та 
түбегейлі озгеріп,  қасиетті қазақтіліне қарай бет бүрылып, 
мемлекепік тілде сауаггы сойлеу мәселесі әрбір Қазақсгандық 
азамат үшін озекгі болып отыр. Мемлекет қазақ тілін үйренуді
3

өзге ұлт өкілдеріне можбүрлей емес, саналы да сапалы оқып- 
үйрсну  саясатын  алға  тартып  отыр.  Тілді  оқытудың түрлі 
озык одістемелері, ерекше сүранысқа ие батыстык әдістемелер 
де үсынылып, мемлекет тарапынан тіл үйренушілерге барлык 
мүмкіндік  карастырылуда.  Қазіргі  уакытта  тіл  үйретудід 
барлық деңгейлерінде  оқыту одістемелері мен теориялары 
жасалуда.  Бүгінгі  танда  езекті  де  тиімді  саналып  огырған 
қазак  тілін  деңгейлік  окыту  технологиясы  тіл  үйренудің, 
тілді  оқытудың  ең  жоғарғы  нотижесі  -  студешті  кәсіби 
маман ретіңде тідцесімге шыға алатыңдай мақсат пен міндетке 
бағытталған.  Осы арқылы жоғары білікті, көсіби қүзыретті 
маман дайындау көзделіп отыр. Қазір республикамызда казақ 
тілін мамандықка бейімдей оқыту - даму сатысында.  Қазақ 
тілін  кәсіби  салада  оқыту  мәселесін  де  қоғам  өміріндегі 
қ аж еттіліктердің   өзі  туы ндаты п  отыр.  Қ а за қ   тілін ің 
мемлекеттік  тіл  дорежесі  нығая  түскен  сайын,  келешекте 
түрлі  салалардағы  кәсіби  казак тілінің маңызы  арта түсері 
сөзсіз.  Себебі,  жақсы  маман  болумен  қатар,  тілдік  білімі 
толысқан,  бірнеше  тілде,  соның  ішінде  мемлекеттік  тілде 
кәсіби сөйлей алатьга маманның компания, мекеме, мелекеггік 
қызмет  жоне  қоғам  үшін де  алар  орны,  көтерер  абыройы 
бөлек.
Тожірибе корсетіп отырғандай, кредиттік технологиямен 
оқытудың бірнеше ерекшелікгері мен артыкшылықтары бар. 
Ол бірінші кезекте- студенттің жан-жақты қүзыретті маман 
болып шығуына бағытгалуы. Студентке міндетгі пөннен басқа 
тандау пондеріне де қүқы қ берілуі. Сол сияқты  сабақ кестесін
озі таңлай отырьш жасауы да коптеген мүмкіндіктерге жол 
ашады.  Студентке қажет пәннің болуы деген сөз — болашақ

оміріне, мамандышна пайдалы пәннін болуы.  Қазіргі заманға, 
қогамга керегі - жан-жақты жетілген түлға. Осындай карынггап 
дамып жаткан қоғамныңжастары өзінің болашақ қызметінде 
не қажет екендігін шамамен болса да болжай біледі. Студент 
алдында оз қажеттілігін, кәсіби тілдік қүзыреттілігін толық 
жетілдіру  жөне  дамыту  мөселесі  туындайды.  Қандай  сала 
маманы болмасын, олардың  негізгі қарым катынас құралы - 
тіл екені шындык. Тіл білу, сауатты сойлеу, шебер де шешен 
сойлеу - болашақ маманға таптырмайтын күрал. Осы түрғьщан 
келгенде,  кандай  Ж О О -ны   болмасын,  баска  пондерге 
Караганда, қазақ тілі 
і і ә н і н і ң
, 
түрлі бқғыттағы маманданған 
қазак тілі курстардын маңызы зор.  Білім берудегі кредиггік 
жүйеде  осындай  кажет  курстардын  ашыдар  кезі  келді. 
М ақаланын зертгеу обьектісі больш отырған Қазақстанның 
менеджмент жоне экономиканы болжау институтында аталған 
мәселелер толык жолға қойылған.  Студенттің негізгі және 
міндетті пондерден болек, қосымша ретінде, тандау пондерін 
ала  алатындығын  коріп  отырмыз.  Мемлекеттік тіл  беделін 
арттыруда  тағы  бір  мүмкіндік  туып  отыр.  Ол  -  студентті 
қызы ктыратын,  болаш ақ  омірінде,  кызметінде  пайдаға 
жарайтын  пәннің болуы.  Өз тожірибемізде  казақ мектебін 
бітіріп келген студенттің  кәсіби салада оз ойын тиянақты, 
еркін  жеткізе  алмайтындығының  куәсі  болып  жүрміз. 
Коптеген ЖОО-да қазақ мектебін бітіріп келген студент үшін 
қазак  тілін  ары  карай  дамытуды,  тілдік  түрлі  курстарды 
үсынуды  қажет  деп  санамайды.  Тіпті,  мамандық  тіліне 
дайы ндай,  бағы ттай  оқы ту  м әселесі  де  тол ы к  жолға 
қойылмаған. Тіл білу сол тілде еркін және жатық сөйлеумен 
ғана шектелмейді. Адам баласынын тіл байлығын нақты бір
5

өлшеммен  өлшеу де,  шектеу  де  -  мүмкін  емес  норсе.  Бүл 
жерде  бүгінгі  тан д аш   тілдік  білім  деңгейлерін  анықтау 
тестілерінің жөні бөлек екендігін айта кетуіміз керек.  Тіл де 
қоғаммен бірге дамитындығын ескерсек, онда адам баласы 
үшін тілдің байлығын игеру де, тілдік білімін толықтыру да 
ү зд ік с із,  ш ек сіз  проц есс  ек ен ін   коруге  болады .  А. 
Байтұрсыновтың:  “Сойлегенде  создің  жүйесін,  қисынын 
келтіріп сойлеу қандай керек болса, жазганда да сөздің кестесін 
келтіріп  жазу сондай  керек”  /1 / деген  сөзі біз  қарастырып 
отьірған  мәселеге  нақты  жауап  бола  алады.  Осы  айтылып 
отырған  моселелерді жинақтай  келе,  белгілі  бір мамандық 
тілінің қыр-сырын меңгеру  - бүгінгі уақыт қажетгілігі екенін 
айткымыз  келеді.  Қандай  мәселеде  де  озық,  дәлелденген 
тәжірибеге  сүйену  -   нэтиженің  кепілі.  Бірак  казақ  тілін 
оқытудың өзіндік ерекшеліктері мен қиындықтары бар.
Шет тілдерін оқыту одістемесінде ағылшын тілін мамандық 
тілі ретінде оқыту, яғни,  арнайы мақсатка бағыттай оқытуға 
арналган “иностранный (английский) язык для конкретных 
целей”  (Language  (English)  for  Specific  Purposes  LSP  (ESP) 
деген  курстар  бар.  Бүл  курстар  жақсы  жолға  койылған. 
Осындай  курстар  бизнесе,  экономика,  туризм,  т.б.  түрлі 
салаларда  жогарғы  сүранысқа  ие  болып  келеді.  Мүндай 
курстардын  пайда  болуына  да,  дамуына  да  себеп  -  түрлі 
салалардагы халыкаралык  карым-қатьшастар. Қазақстанньщ 
дөл  қазіргідей  даму,  оркендеу  жагдайында  да  осындай 
қажеттілікті тудыру тек тіл мамандарынын гана емес, түрлі 
іскерлік  қарым-қатынас  саласындагы  орбір  қазақстанды к 
азаматты ойландыруы тиіс.  “Тіл -  қарым -қатынас қүралы” 
дейміз. Ал  барлық іскерлік салада қарым-қатынас  қүралы

рөлін  орыс жоне  шет тілдері атқарып  отыр.  Сондықтан да 
республикамызда  қазіргі  танда  кажетті  жэне  өзекті  болып 
отырган  тілді  оқытудың  деңгейлік  технологиясын  дамыту 
барысында  арнайы  мамандык  тіліне  бейімдей,  бағыттай 
оқытуды тек өзге үлт өкілдеріне  ғана  емес,  қазақ мектебін 
бітірген болашақ маман үшін де қатар карастырудың уақыты 
келді.  Ол  үш ін,  бірінш і  кезекте,  арнайы   п ән   ретінде 
м и ни стрлік  тар ап ы н ан   ж асалған  м ем лекеттік  тигітік 
стандарттыц болуы кажет деп ойлаймыз.  Міндеттелмеген іс 
ешқашан да толық мақсатқа жетпейтіндігі белгілі.
Мамандыққа бейімдей оқытудың алеуметтік-қатысымдык 
бағытта  болуы  дегеніміз  —  болаш ақ  м ам анны ң  кәсіби 
қажеттілігіне,  кәсіби  міндетті  кызметіне  бағытталуы.  Бүл 
саланы зерттеушілер/2/  пікіріне сүйенетін болсақ, мамандык 
тілін  оқыту  пәніне  арналған  бағдарламаны  қүрастыруда 
бірнеше үсыныстарды алға тартады:
* 
бағдарламаның кәсіби сала мамандарымен ақылдаса, 
бірлесе отырьш қүрастырьшуы;
* 
м этін д ік   м атериалдарға  ерекш е  м эн   берілуі  - 
мамаңдыққа тікелей қатыстылығы.
Біздің пайымдауымызша,  бірінші үсыныска себеп  -  сол 
саладан арнайы білімі бар маманның кәсіби көзқарасының 
негізге  алынуы.  Екінш і  үсыныстың  негізінде  болаш ақ 
маманның  өз  мамандығына  деген  мотивациясы  жатыр. 
ҚМ ЭБИ   тәжірибесі  корсетіп  отыргандай,  “Іскерлік  қазақ 
тілі” арнайы курсы бағдарламасында студентгің арнайы маман 
ретінде  көсіби  қүзы рлы лы қ  деңгейіне  жету  мақсаты  
көзделеді.  Бүл курстың ерекшелігінің озі — бағдарламаның 
арнайы  топтардың сүраныс-қажеттілігіне  қарай  қүрылуы.
7

Тілді кәсіби бағытта оқытудың максаты болашак маманды 
озінің нақты кәсіби саласыңда,  іскери және әлеуметгік ортаға 
толык. бейімделген түлға дорежесіне котеру болып табылады. 
О кы ту  техн о л о ги ясы   студснттің  ж еке  түлға  ретінде 
калыптасуына, озін өзі жан-жакты жетілдіруге,  белсенділікке, 
сапалы  білімге  үмтылуына,  көсиби дагды  қалыптастыруға 
күрылуы  басты  назарда  болуы  қажет.  Ол  казіргі танда  кең 
колданысқа ие болып отырған оқытудың белсенді  креативті 
технологиясы на негізделгені д үрыс.  Нәтижені ж&тпы тілдік 
білім  алган  студент  пен  арнайы  мамандык, тілін  меңгерген 
студенттің  косіби  тілдік  білім  айырмашылығынан  коруге 
болады. Ол үшін болашақ маман келесідей күзыреггіліктерді 
қалыптастыруы қажет:
Л и н гв и с т и к а л ы қ   щ з ы р е т т іл іг і.  Қ а з а қ   т іл ін ің  
заңды лы ктары н  то л ы қ  меңгеруі.  К әсіби  лексика  мен 
грамматиканы  терең  білуі  -   оның  косіби  күзыреттілігінің 
қалыптаскандығының кепілі.
Лингвоелтануиіылық құзыреттыігі. Түрлі ситуадиялардағы 
әңгімеде  казак  тілінің  бай  тілдік  қоры  бояуының  корініс 
тауып  отыруы,  халы қты қ  санадағы  дәстүрлі,  қалыпты 
үлгілердің  сақталуы.  Қ азақ   халқы ны ң  үлтты қ  сойлеу 
ерекшеліктері,  соз  саптауы,  жалпы  дүниетанымдык  ойлау 
жүйесінің айқын корініс табуы.
Әлеуметтік құшреттшгі.  Республикадағы болып жатқан 
түрлі әлеуметгік-экономикалық озгерістер және жүріп жатқан 
күрделі жаңғыру үдерісі болашак маманнан келешек ісінде 
қоғамдык ортада, копшілік ортада, кәсіби ортада озін түлға 
ретінде таныта алуын талап етеді. Қоғамга керегі — Қазақстан 
Республикасынын  олеуметтік,  экономикалық  жоне  саяси
8

оміріне  белсеи ді  араласаты н   тілдік  к ү зы р еті  то л ы қ  
калыптаскан түлға.  Кез келген орта өз әрекетінде белгілі бір 
норманы  басш ылыққа  ала  соз  саптайды,  ой  қорытады, 
түжырым жасайды.  Ш аршы топта пемесе когаиілік ортада, 
іскери  ортада жэне жеке түлғамен тілдік қарым  қатынаста 
әлеуметтік  санага  эсер  етуші  түлға  деңгейінде,  қоғамдық 
идеологияның  қозғаушы  күші  деңгейінде  соз  сойлеу  - 
түлғаның олеуметтік қүзыреттілікке жетуі болса, осы арқылы 
тілдің әлеуметтік қүзыреттілік дәрежесі корінеді.
Дискурстық құзыреттілігі.  Әріптесінің әңгімесін толық 
тусінш қабьщдай алуы және әңгіме ыңғайын алдын ana түсіне 
алуы. Соған сойкес  оз айтар созінің бағытын/жай-жапсарьін/ 
жоспарлай  алуы.  Сойлеу  бары сы нда,  ак п ар ат  беруде 
логикалық байланыстьщ толық сақталуы.
Әдістемелік қузыреттиігі.  Үйренген, қалыптасқан тілдік 
дағдыларды өз қызметінде тиімді әрі нәтижелі, дүрыс жүмсай 
алуы.
Кәсіби күзыреттйігі.  Озінің тілдік білік-дағдысын кәсіби 
багытта кәсіби қүзыретті маман ретінде қажетгілігіне еркін 
қанағатганушылық түрғысынан қоддануы.
Аталған  қүзыреттіліктерге  жету  жолында  студенттің 
уождемесінің  рөлі  ерекше.  Қандай  студент  болмасын,  өз 
болашағының жақсы болғанын қалайды.  Солай болады деп 
ойлайды  да.  Ол  институт  қабырғасындағы  білімді  өзінің 
болашақ  биік  мансабы,  жоғары  жалақыға  жету  жолы  деп 
түсінеді.  Осы  мақсаттан  студент  қажеттілігі  туындайды. 
Қажеттілікті  канағаттандаруда  белсенді  уәж  болса,  ол  тез 
шешімін табады. Түрлі галымдар пікірі де уәждеменің жетекші 
роліне басымдық береді. Мысалы, психолог А.В.  Петровский
9

мікірі:  “ Главными структурными компонентами мотивации 
являются мотивы, потребности и цели, которые реализуются 
в  процессе деятельности  обучающ ихся”  /3 /,-д ей т ін   болса, 
А.Н. Леонтьев / 4 /  пікірі де осыган үңцес.  М отивтіц болаш ак 
к ы з м е т к е   ж е ту   ж о л ы н д а г ы   қ а ж е т т іл ік т іц   т о л ы к  
қанағатгандырылуы деген пікірді айтады.  И.А.  Зимняя пікірі/ 
5 / оқу қызметі  барысында  екі түрлі уәждін болатындыгын 
дәлелдейді.Ол:
1) кол жеткізу уожі /мот ив достижения/;
2) танымдық уәж  /познавательный мотив/.
М аманды қ тіліне  бағыттай оқытуда  осы  аталған кәсіби
қатысы.мдылық күзыреттіліктер мен  белсенді уәждеме дүрыс 
жолта қойылса, әрбір маманнын  жақсы нотижеге’ коздеген 
мақсатқа жететіңдігіие сеніміміз зор.
Пайдаланьиіған әдебиеттер:
1. АБайтүрсынүлы.  Тіл-қүрал./Қүраст.-Атматы: “Сардар” 
баспасы, 2009.  3486.
2.  П .И .О бразцов.  О .Ю .И ванова.  П р о ф есси о н ал ьн о ­
о р и е н т и р о в а н н о е   о б у ч ен и е  и н о с т р а н н о м у   я зы к у   на 
неязыковых факультетах вузов: Учебное пособие /П о д  ред. 
П .И.  О бразцова,-  Орел:  ОГУ,  2005.  114  с.
3. А.В.Петровский. Психология развивающейся личности.
-   М.:  Педагогика,  1987.  238  с.
4.  А .Н .Л е о н т ь е в .  И з б р а н н ы е   п с и х о л о г и ч е с к и е  
произведения:  в  2-х  тт.  /   Под  ред.  В.В.  Давыдова  и   др.  — 
М.:  Педагогика,  1983.  391  с.
5.  И .А Зим н яя.  Педагогическая психология.  — М.: Логос, 
1999.  384  с.
10

Н агим а  И Л Ь Я С О В А , 
Қ азак   мемлекеттік 
қыздар  педагоі икалык 
уииверситетіиін  доценті, 
филология  ғылымларынын 
кандидаты .
ЛЕКСИКАЛЫҚ  ДЕҢГЕЙДЕГІ 
ҚАТЫСЫМДЫҚ  ТҮЛҒАЛАРДЫҢ 
ОМ ОНИМ ДЕРМ ЕН  ҮҚСАСТЫҒЫ 
ЖӘНЕ  ОЛАРДЫҢ  АЙЫРЫМ 
БЕЛГІЛЕРІ
Л ексикалы қ  деңгейдегі  қаты сы м ды қ  тұлғалар  сырт 
қарағанда,  омонимдерге  ұқсас  келеді.  Омонимдер  гректің 
homos - біркелкі жэне опуша атау деген сөздерінен алынып, 
бірдей  дыбысталып  немесе  бірдей  жазылып,  мағыналары 
басқа-басқа  болып  келетін сөздер.  [1.158.]  Мысалы,  қазак. 
тіліңде  ат деп  піштірілген  еркек жылкыны  атайды.  Аг деп 
танылған заттар мен қүбылыстарға тағылған таңбаны (атау, 
есім) айтады. Ат деп оқ жүмсап, оқ шығару әрекетін білдіретін 
созді  атайды.  Бүлар  -   дербес  түрғанда  жеке-жеке  соз. 
Олардың арасында  айтылуы бірдей болғанымен, мағыналық 
жақтан өзара байланыс жоқ.  Солай бола түрса да,  олардың 
мағынасын  тіддік  қатынас  үстінде  немесе  мотін  ішінде 
ажыратамыз.  Омонимдерді дербес түрған қалпында атайтын 
болсақ, олардың мапыналық айырмасы ажыратылмай  өр түрлі 
түсініледі.  Мысалы,  ат деген  созбен  ағаш  деген  создердің 
дербес  түрғандағы  қалпын  салыстырсақ,  ағаш  белгілі  бір 
өсімдікке тағылған таңба болып, сол зат туралы дербес түрып- 
ақ хабар береді. Дәлірек айтқанда, ағаш созі арқылы-ақ, онъщ 
не  екен ін ,  қан д ай   зат  екенін,  оны ң  б асқа  заттардан

айырмашылығы  бар  екенінен  хабар  аламыз.  Ат  сөзін  тек 
контекске қарай аныктап, я оның көлік үшін пайдаланатын 
үй жануары екенін, я болмаса қойылған есім екенін, я шабуыл 
үшін  жасалатын  кимыл  екенін  танимыз.  Яғни,  омоним 
создердің мағынасы  мәтін ішінде ғана тиянақталады. Сонда 
омонимдер  айтылуы,  жазьілуы  бірдей,  бірнеше  мағынада 
колданылатын создер болып шығады.  Омонимдерге тән бүл 
қ аси ет  оларды ң  л екси калы қ  деңгейдегі  қаты сы м д ы қ 
түлғаларм ен  үқсас  ж ақтары н  корсетеді.  Л екси к ал ы қ  
деңгейдегі катысымдык түлғалардың да айтылуы, жазылуы 
бірдей  болып,  бірнеше мағыналарда жүмсалады.  Мәселен, 
жоғарыда омонимдік қатар түзеп түрған үй жануары ретіңде 
танылатын  ат  созі  қатысымдық түлға  бола  алады.  Ол  бір 
ғана семантикалық топ аясында жүмсалып, бірнеше мағына 
білдіруге қабілетгілігімен ерекшеленеді. Ат созін қатысымдык 
түлға ретінде тануға негіз болатын семантика - піштірілген, 
үйірге түспейтін, колік үшін пайдаланатын торт түлік малдың 
түрі.  Осы  семантика  негізінде  ат  созі  түрлі  тіркестерде, 
фразеологиялық  бірліктер  қүрамында  жүмсалып,  тілдік 
қатынас қүралына айналады.  Нотижесінде бірнеше мағына 
білдірудің  негізі  болады.  Атты  піштіру,  үйірге  қоспау 
халықтын тіршіліке деген  қажеттілігінен туындаған.  Атты 
колік  ретінде  пайдалану  семантикасынан  am  басын  бүрды 
тіркесі  пайда  болы п, 
багытын  өзгсртті  мағынасы нда 
қодданылады.  Ат басын тартты тіркесі жасалып, тоқтады 
мағынасын білдіреді.  Ат басын тіреді тіркесі қалыптасып, 
қонақ болды, тоқтады маганасын апыктайды. Am бауырына 
алды  тіркесі  жасалып,  атпен  қуып,  олімше  етіп  сабады 
мағынасыңца жүмсалады.
Қазақ  халқы  -  емір  бойы  елін,  жерін  сыртқы  жаудан
12

коргап келген жауынгер халық. Елін, жерін қорғау үшін қан 
кешіп, жанын пида еткен ата-бабамыздын қарулы күштерінің 
бірі  де  осы  ат  болған.  Сондықтан  жау  шауып,  ел  басына 
катер  төнгенде  ат  басына  кун  туды  деген.  Бүл  киын  кез 
болды,  сыналар  т а к   келді деген  магынаны  білдіреді.  Am 
торт  түліктің  ішінде  қазақтьщ  болмысына  ең  жақын  мал 
болгандыктан  үлттың салт-дөстүрін анықтайтын  әр түрлі 
магыналарга ие болады.  Мысалы, қазақ халкында  қүданы 
қарсы алып,  қүрмет  корсету салтымыз бар.  Ең алгаш қүда 
гүсіп келгенде қүрмет корсетудің алгашкы сатысы - алдынан 
шығып,  иығын  тіреп  аттан  түсіріп  алу  достүрі.  Қүданыц 
мініп  келген  атын  күда  күтуші  ауылдың  бозбалалары 
жетектеп  апарып  байлайды.  Келген  қүдалар  жагынан  бүл 
күрметке  коде  беріледі.  Осы  салтқа байланысты  берілетін 
кэденің атауы  “ат байлар” деп аталады.  Қазақтың тыныс- 
тіршілігі,  жүріс-түрысы  түтастай  атты  міну,  ат  күш ін 
пайдалану арқылы  орындалгандықтан,  сыйлыққа  ат тарту 
қүда-жекжат, дос-жарандар арасында үлкен қүрмет болып 
танылады. Осыган байланысты am байлады немесе am байлау 
тіркесі  қолданылады.  Ол  сыйлады,  тарту  етті  магынасын 
білдіреді.  Олардың арасында  өкпе  наз,  реніш туындаса  am 
кекшн кесісті тіркесі колданылады. Ол араздасты, бір-бірінен 
мүлде безді деген магынаны білдіреді.
Ат та  -  сырқы  пішіні, түлғасы жагынан басқа заттардан 
ерекшеленіп түратын озіне тон сипаты бар зат.  Сондықтан 
ол бір нөрсені екінші нәрсеге балау магынасында қолдануга 
қабілетті болады. Мысалы, am жақты тіркесі бет әлпеті сопақша 
келген адамга байлаішсты айтылады, белгілі нәрсені белгісіз 
норсеге теңеу магынасында айтылады.  Мысалы,  Ол аттай 
ж уйрік  екен  д еген д е  ж ү й р ік т ік т ің   с а п а с ы   б ел гіс із
13

болғандықтан аттың шабысына теңестірілген.
Л е к с и к а л ы қ   д ең гей д егі  қ а т ы с ы м д ы қ   тұ л ғал ар д ы ң  
о м о п и м д е р д е н   ай ы р м аш ы л ы ғы   м ы н ада:  б ір ін ш ід е н , 
катысымдық тұлғалар танымдық семантикаға ие.  Сондыктан 
оларға тән көп мағыналылық бір ғана семантикалық топтан 
тарайды.  М ысалы,  аггы  піштіріп,  үйірге  қоспау оны  колік 
ретінде  тануды  көрсетсе,  колік  ретінде  тану  семантикасы 
бағытты  өзгерту,  тоқтау,  қ о н ақ   болу,  олімше  етіп  сабау 
мағыналарын  гудырған.  Ат жаудан корғанатын, күш беретін, 
күш қосатын жануар мағьтнасыңда жүмсалса, одан сьшалатьш, 
киналатын  кез  болу  мағынасы  туындаған.  Ат  сый,  күрм ет 
жасау үшін пайдаланатын мүлік мағынасында жүмсалса, одан 
сый қүрметтің символын айқындайтьш мағыналар туындаған.
Аттың  сы рткы   піш ініне  тон  ерекш еліктерден  теңеу 
мағынасы пайда болған. Аттың сапалы қ касиетінен белгісіз 
нәрсені  белгілі  нәрсеге  теңеу мағынасы  болған;  екіниііден, 
қатысымдық түлғалар бір ғана семантикалык топтың аясынан 
тар ағап д ы қ тан , 
ү ғы м аралы қ  б ай л а н ы сқ а   негізделген 
парадигма;іык жүйе қүрайды.  Мысалы,  Am, айгырлар,  биелер, 
Буііірі  шыгып  ыңқылдап  (Абай). 
Ат  -  адам ны ң  канаты  
(ҚТТС) дегенде ат сөзі өзінің бастапқы нақты мағынасында 
қолданылып, семантикалык парадигмаға сай жүмсалған. Am 
басындай  mac  июқпар,  Тақымына  басыпты  (TTC,  Батырлар 
жыры) дегенде үлкен сөзі ат басына теңестіріліп,  ауыспалы 
мағынада  қолданы лы п,  фразеологиялык  парадигмаға  сай 
к о л д а н ы л ғ а н ;  ү ш ін ш ід е н ,  қ а т ы с ы м д ы қ   т ү л ғ а л а р  
эм оционалды к  қы зм ет  аткарады.  М ысалы,  Бір  куні  үшеуі 
келе жатса,  ат басындай алтын тауып алыпты (TTC) деген 
сөйлемде  алты нны ң  қандай  екенін  сипаттап  түрған  ат 
басындай тіркесі эмоция тудыру мақсатында қолданылған;
14

тортіншіден,  экспрессивтік кызмет аткарады.  Мысалы,  Ол 
уақытта жай жапщт момын кдзақ/пьш  “Лттанып барып жылқы 
сыеан,  am  устінен  уііқы  а/іган ",  -  деп  барымтаіиыны мақтап 
бузылеан  кезі  Шыңгыстан  соң  болса  керек  (АТС)  деген 
сойлемде  am  үстінен  уйқы  алу тіркесі  экспрессия  тудыру 
мақсатыңда колданылған. Тілдін эмоционалды-экспрессивтік 
кызметі  туралы  зерттеген  t . И .Г алки н а-Ф едарук  тілдегі 
эмоииопалдық пен экспрессивтік кызметтін ерекшеліктерін 
саралауда  эм оц и ян ы ң   эрқаш ан  да  экспрессия  тудыруга 
кабілетті  екенін,  ал 
экспрессияны ң  эмоционалдьт  бола 
бермейтіні  гуралы  түжырым  жасайды.  [2.  103-104]  О ның 
қ азақ   тіліндегі  корінісін  қаты сы мды қ  түлгалар  арқылы 
анықтауға  болады.  Ат  басындай  алтын дегенде  эмоция  да, 
экспрессия да бар, бірак эмоционалдык мои басым болады. 
Ал, ат устінен уйқы алу тіркесі дамьит тагиіай үнемі аг үстінде 
ж үрудің  б ей н есін   корсету  м ақ саты н д а  қ о л д ан ы л ад ы ; 
бесіншіден,  каты сы мды қ түлгалар бір семантикалы қ топтан 
тарайтын тілдік бірліктер болгандыктан олардың жігін таза 
грамматикалық түргыда анықтауға болмайды.  Мәселсн,  am 
созі  сем антикалы к  парадигма  жуйесінде  зат  атауы  ретінде 
ж үмсалы п,  ж алпы   грам м атикалы к  м ағы наға  ие  болса, 
фразеолошялық парадигма жүйесіңде мағыналық түтастыққа 
ие болып  кетеді.
Омонимдсрдін қатысымдык, тү.гггалардан айырмашылығы 
мынада: бірінпццсн, омоним сөздердің арасында ссмантикалык 
жактан байланыс болмайды. Сондықтан олардын шыгуы да, 
магынасы  бір-біріне  катыссыз  болып  түрады.  М ысалы, 
тілімізде қолдапылатын ер созі ат обзеддерінің ата>ъі ретііше 
(аттыц  үстіне  салы ны п,  адам  отыруга  арналган  күрал) 
қолданылады.  М ысалы,  Қалмақы қара  узеңгі биік к,асты ер,
15

Қанжыгамда байлаулы жіптен шідер (Абай).  Еркек,  азамат, 
батыр  ретінде  қолданылады.  Талпынган  талаппенен мен  де 
бір ер,  Коп жүрдім кездей келді көрмеген жер.  (Абай)  Біреуге 
не  бір  нэрсеге  ілесіп  жүру  мағынасында  қолданылады. 
Мысалы,  Менің  соңымнан  ер! Ер  сөзінің  үғымы  әр  түрлі, 
бірі  екінш ісіне  семантикалық  жактан  катыссыз  болады. 
Сондықтан жалпы грамматикалык мағынасы да op түрлі.  Ер 
сөзі  атқа  мінгенде  тоқы м ны ң  үстінен  салынатын  күрал  -  
жабдық ретінде  жэне еркек, азамат, батыр ретінде танылса, 
ол есім  мағынасында жүмсалады.  М аған  еріп жур дегендегі 
ер  сөзі  қимыл  іс-әрекетті  білдіріп  етістік  мағынасы нда 
қолданылады; екіншіден, омоннмдер омофондар, омографтар 
жүйесінде  корініс  табады.  Омофондар  түрліше  жазылып, 
бірдей айтылады.  Мысалы,  асшы (зат е сім )- ащы (сын есім), 
сары  ала  (сын  есім)  —  сарала  (етістік),  т.б.  Омографтар 
жазылуы  бірдей  болады  да,  айтылуында  өзгеріс  болады. 
Мысалы,  корші (зат есім) -  корші (етістік), кеспе (зат есім)
—  кеспе  (етістік),  алма  (зат  есім)  -   алма  (етістік)  ретінде 
жүмсалғанда  оларга  қойы латы н  екпін  арқы лы   әр  түрлі 
мағынада  жүмсалғанын  кореміз;  үшіншіден,  омонимдерге 
рационалдық сипат тән болады.  Рационалдық сипат белгілі 
бір затгар мен қүбылыстардың нақты өлшемдеріне сүйенеді. 
Сондықтан создер нақты, дэл магынаны білдіреді;  зат есім 
болса,  нақты  сол  затқа  берілген таңбаны  ғана  анықтайды, 
етістік болса, нақты сол қимылға берілген таңбаны анықтайды, 
т.б.
Қатысымдық  түлғалар  мен  омонимдердің  үқсастығы   - 
айтылуы,  жазылуы  бірдей  болы п  келуі,  коп  м ағы нада 
жүмсалуы,  сөз  мағыналарының мәтін  ішінде  айқындалуы. 
Сондықтан олар - создерді дүрыс пайдалануды, сөз мағынасын
16

дұрыс тануды тал an ететін тілдік бірліктер.
Қаты сы мды қ  тұлғалар  бір  ұғымнан  тарап,  әр  түрлі 
семантикалық мағыналарды білдіретін болғандықтан, олар 
танымдық семантикаға сүйенеді.  Мысалы,  Түлпардан тугыр 
озбас  шабылса  да,  Оган  да  үкі  түмар  тагылса  да  немесе 
Талапгпың мініп  түлпарын,  mac  қияга  өрледің.  Бір  гылым  еді 
іңкорің,  Әр  қиынга  сермедің  (Абай)  дегенде  түлпар  сөзі 
бірінші мәтінде аттың жүйріктігін танытып түрса,  екінші 
жерде атқа тән осы касиет талап туралы ақпаратгы бейнелеп 
көрсетеді.  Т үлп ар  сөзі  екі  жерде  екі  түрлі  м ағы н ада 
қолданы лған.  Ол  м ағы нар  сем ан ти к ал ы қ   ж ақтан   бірі 
екіншісімен  байланыста  болады.  Олардың  семантикалы қ 
қолданылу аясы  бір  үғымнан тарайды.  Бүл  -  қаты сы мды к 
түлғаларга  тән   каси ет.  Қ аты сы м ы ды қ  түлғаларға  төн 
ерекш елікті  Қ .Ж ү б ан о в ты ң   м ы н а  түж ы ры м ы   ар қы л ы  
түсіндіруге болады:  “Адам бүрын  абстрактілі түрде  сойлей 
алмаған, себебі конкреттүрде ғана ойлаған.  Сондықтан сол 
кездегі  создер  де  конкрет.  Кейіннен  абстракт  түрде  ойлай 
алатын  болған  соң,  әлгі  конкрет  создерін  әкеліп  бүған  да 
енгізген”  [3.  118.]  Қатысымдык түлғалар - конкретті сойлеу 
мен  абстрактілі  ойлаудың  нәтижесі.  Конкретгі  сәйлеудің 
нәтижесі белгілі бір затгың атын атай отырып, сондай затгың 
бар екенін, оны қоршаған ортадагы басқа затгардан айырықша 
екенін  корсетеді.  Обстрактілі  ойлау танылған  заттың жеке 
белгісін  б ас қ а   ақп ар аттар м ен   салы сты ра  қ о лд ан у д ан  
туы ндайды .  Н әтиж есін де  қ аты сы м д ы қ   түлгалар  адам 
дүниетанымыгщағы білім қорьш айқындап, коршаған ортадагы 
заттар  м ен   к ү б ы л ы с т а р д ы н   ар асы н д ағы   бір  ш артты  
байланыстың болатынын біддіреді.  Оларда эмоционалдық, 
эк сп р есси втік   сипат  ай қ ы н   корін іс  табады.  М әсел ен ,
17

қасқырдың  апанының ешкімге білінбейтіндей болуы, өзіне 
омірлік серік тандауы, жемтігін екеулеп аулауы, т.б қасқырға 
гән  
ер ек ш ел ік   болса,  алам   үш ін  к а с қ ы р ғ а   т ә н   бүл 
ерекшеліктер эмоция тудырады. Адамдар каскы рға тән сол 
қасиеттерді коріп білгендіктен және оған таңқалгандықтан, 
соның ерекшелігін білуге деген кызығушылықтан сол затты 
таныған.  Заттар  мен  қүбылыстарға  атау  беріліп,  олардың 
адам  танымы на  орнығуына  эм оционалды к  каси ет  негіз 
болады.  Нотижесінде сол зат туралы ақпарат жинақталған. 
Сол  жинакталган  ақпараттар  создің  танымдық  аспектісін 
айқы ндайты н  когнитивтік  ж үйені  қүрайды .  М ы салы , 
жоғарыда  аталған ат  созінің піштірілген,  үйірге түспейтін, 
колік  үш ін  пайдаланатын  торт  түлік  малдың  түрі  деген 
м ағы насы   ф рейм дік  ж үй ен і  қүрайды .  Ф рейм дік  ж үйе 
бойынш а  қатысымдық  түлғалар  заггар  мен  қүбылыстарга 
тікелей  бағытталып  ж эне  оларды  тануға  негіз  болаты н 
танымдық семантикалардың бейнесімен тікелей байланысты 
болып, нақты немесе абстракт мағынада жүмсалады.
К огнитивтік  ж үйе  белгісіз  нәрселерді  белгілі  нәрсе 
арқылы  жеткізуге  мүмкіндік  береді.  М ысалы,  қаскы рдай 
қайратты   дегенде  қайратты лы қты ң  сапасы н  аны қтауға 
қасқы рды ң танымдық сипатын айқындайтын семантикасы 
негіз  болады.  Танымдык  семантика  бір  норсенің  қасиетін 
екінші нөрсеге балауға негіз болады.  М ысалы, Арыстандай 
Исатай дегенде Исатайдьщ ерлігі, айбаты арыстанға баланган. 
Сондықтан оның ерлігін, батырлығын, айбатшлығын арыстан 
арқылы шамалаймыз. Копжгивті жүйедегі семантика белгісіз 
нәрсені  танытатын  белгі  ретінде  немесе  белгілі  нэрсенің 
қаси етін   айқы ндауда  эм оц и я  тудыратын  амал  ретінде 
қолданылса,  синтаксистік  шартты  мағынада  жүмсалады.
18

Нәтижесінде қатысымдық түлға экспрессивтік сипат алады. 
К огни ти втік  ж үйедегі  тан ы м д ы қ  сем ан тика  этн о сты ц  
болмысымен  байланы сты  қолданы лса,  ф разеологиялы қ 
байлаулы мағынаға ие болады. Мысалы, жоғарьіда ат сөзімен 
байланысты түрақты тіркесхер негізіңце қалыптасқан багьпты 
озгерту, тоқтау, қонақ болу, олімше стіп сабау,  т.б мағыналары 
ф р а з е о л о г и я л ы к   б а й л а у л ы   м а ғ ы н а д а н   т у ы н д а г а н . 
Қ аты сы м д ы қ   тү лгалард ы н   ф р азе о л о ги я л ы қ   байлаулы  
мағынада,  синтаксистік  ш артты  м ағы нада  қолданы луы  
олардыц гештальт жүйесіне тән екенін корсетеді.
Пайдаланылған әдебиетгер:
1.  Ә.Хасенов.  Тіл білімі.  Алматы.  -  Санат.  1996.  -  416.
2.  Г ал ки н а  -  Е .М .Ф сдарук.  Об  э к с п р е сс и в н о с ти   и 
э м о ц и о н а л ь н о с т и   в  я з ы к е   / /   С б о р н и к   с т а т е й   по 
языкознанию ,-  М.:  И зд-во  МГУ,  1958.  С  103-104.
3.  Қ .Ж ү б ан о в.  Қ а за қ   тілі  ж өніндегі  зерттеулер.  А., 
1999-  158.
РЕЗЮ М Е
С татья  п о с в я щ е н а   п о зн а в а те л ьн о й   х ар ак тер и сти к е 
языковых  единиц  на  лексическом  уровне  и  их  отличии  от 
омонимов.
SUMMARY
The article is devoted to the cognitive characteristics of language 
units at the lexical level,  and they differ from homonyms.
19

Ғалия  Ш Ә Р ІП Ж А Н О В А , 
Алматы  энергетика  жэне 
б а й т н ы е   институтыныц 
аға  оқытушысы, 
филология  гылымдарынын 
кандидаты.