Казбеков Турлыбек Бельгибаевич Ержанова Салтанат Кулдасбаевна Жаксыбаев Куат Рахметоллаевич «Мемлекеттік менеджмент»
Мемлекеттік басқару жүйесінің негізі мен міндеттері. Мемлекет
жүктеу/скачать 240,11 Kb.
|
| Мемлекеттік басқару жүйесінің негізі мен міндеттері. Мемлекет қоғамды саяси ұйымдастыру формасы болып табылады. Оның негізгі мақсаты қолданыстағы құрылым мен тәртіпті қорғау адамдар қызметі мен әрекеттер арқылы әсер ету арқылы қорғау және адамдардың саяси ерік жігерінің көрінісі, билік беделі, мәжбүрлеу және басқа да әдістермен көрінуі болып табылады.
Мемлекет белгісі ол өз юрисдикциясын жүргізетін; құқығын, санкцияланған нормалар жүйесін бекітеді; орган мен мекемелердің ерекше құрылымы; билік қызметін жүзеге асыратын, яғни басқару жүйесі және т.б. нақты бір аумағының болуы. Оның негізгі постулаттарын келесі бес ережеге сыйғызуға болады. Клиентке бағытталу, мемлекеттік мекеменің жауапкершілік аумағын алдында мемлекеттің жауапкершілігі аумағына кірмеген азаматтардың жаңа қажеттілігі есебінен кеңейтуді қоса алғандағы мемлекеттік мекеменің жауапкершілік аумағы. Мемлекеттік ұйымдар клиенттердің қажеттілігін қанағаттандыру үшін өздерінің негізгі операцияларын қайта қарайды. Олар нарық динамикасын пайдаланады, яғни бірінші кезекте клиентті ойлау ынтасын тудыру үшін бәсекелестік пен нарықты таңдайды. Мемлекеттік құрылымның қызметін нарықтық бағалау, олар ережені орындағаны үшін жауап бермей, нәтижеге жету үшін жауап беретін болғанда жүргізіледі. Олар бюджетті, қызметкерлерді, жеткізу жүйелерін модернизациялайды, сол арқылы олар проблемаларды шешуге бағытталады. Бақылау жүйесін қате жіберген адамды жазалау үшін емес, керісінше туындап отырған мәселені шешу үшін қайта құрады. Олар инновацияға бөгет болатын қажетті емес ережені алып тастайды. Олар материалдық өздеріне тәуелді мекемелерді реттеуді алып тастайды, олар төменгі мемлекеттік басқару органдары. Жұмыс сапасына жеке жауапкершілік қызмет нәтижесін бағалау арқылы оны шығындармен басқа да санаттармен салыстыру арқылы анықталады. Мемлекеттік қызметтер жеке ұйымдарға берілетін мемлекеттік агенттердің көптеген қызметтерін жекешелендіру әдетте контракт бойынша жүргізіледі. Соңғы онжылдықта кейбір елдер мемлекеттік қызметті жекешелендіру барысында көптеген қиындықтарға жолықты, онда жеке монополия тіпті де нашар халде болуы мүмкін еді. Басқаруды орталықсыздандыру жергілікті органдар қызметінің жандануы арқылы көрініп отыр, сонымен қатар мемлекеттік саясат мақсатын қамтамасыз ету үшін мемлекеттік емес институттар әлеуетін пайдалану көлемін арттырады. Сонымен қатар алдыңғы қатарда жұмыс істейтінде билікке ие болады, олар жеке шешім қабылдау үшін және туындап отырған мәселелерді шешу үшін билік етеді. Штатты қысқарту арқылы және төменгі деңгейдегі билікке уәкілеттік беру арқылы мемлекеттік менеджмент мекемені нәтижеге қол жеткізу үшін жауапты болуға мәжбүрлейді. Тиімді басқаруға арналған әдістерді кеңейтеді. Осы концепцияның арқасында мемлекеттік басқару тәжірибесінде менеджменттің стратегиялық жоспарлау деген сияқты құралы пайда болды. Өткен ғасырдың 70–80-ші жылдары мемлекеттік басқару саяси сараптау, басымдықты міндеттерді шешу бағдарламалары, есеп беруді бақылау және мәліметті электрондық өңдеу деген сияқты әдістер пайдаланыла бастады, яғни жеке сектор әдістері, олар шығынды қысқартуға бағытталған және шығынды бақылауға алумен байланысты. Мемлекеттік менеджмент ұйымдастырушылық тиімділікті арттыруға шоғырланған, оған мыналар кіреді: өздері есеп беретін тиісті агенттер мен министрліктер арасындағы мақсаттар мен бағдарламалардың жарамдығы бойынша дискуссияны қолдау; еңбек нәтижесі еңбекақыға негізделген тиімділікті арттыру үшін жаңа өлшеу механизмдерін салыстыру; мекеменің әрекеті мен оның бағдарламасының дұрыстығын және тиімділігін бағалау оны мониторингілеу үшін ақпаратпен қамтамасыз ету; нақты анықталған бюджеттік қаржы негізінде және мекеменің күтіліп отырған нәтижелеріне негізделген шығынды зерттеу (нәтиже бойынша бюджеттеу); мекеменің әрекеті бойынша тиімділікті салыстыру немесе әр түрлі мекемелердің осыған ұқсас әрекеттерін, салыстыру және жақсартуға қол жеткізуге болатын қызмет түрлерін индентификациялау. Сонымен қатар мемлекеттік менеджмент идеясын дамыту мен тарату арқылы мемлекеттік мекемелер арасындағы бәсекелестікті дамыту ұсыныстары пайда болды, себебі ынталандырушы әсермен қоса нақты бір теріс әсерлері де бар, олар мемлекеттік және коммерциялық ұйымдар айырмашылықтарынан туындап отыр. Менеджеризмді сынау бірнеше бағыттар бойынша жүргізіліп отыр. Біріншіден, азаматтарды клиент ретінде қарауға қарсы және кәсіпкерлік туралы айтылғандарға қарсы. «Үкімет нарық емес» және «азаматтар клиенттер емес, олар саяси билік көзі» деп нақтыланады. Әкімшіліктің өз азаматтары жоқ, ол барлық азаматтардың қоғамдық мүдделерін қорғауы керек. Сыншылардың айтуынша кәсіпкерлік концепция ретінде мемлекеттік басқаруға қолданылмайды. Әдетте мемлекеттік қызметтің көпшілігінде жеке бәсекелестік аз. Үкімет азаматтар маңызды деп санайтын және жеке өзіне ала алмайтын жұмысты өзіне алады. Мемлекеттік әкімшілік табыс алуды мақсат тұтпайды, ол пайда табатын емес қызмет көрсететін жүйе. Оның мақсаты заңнамалық алғышарттарды дұрыс орындау болып табылады. Ол «акционерлік баға» шығармайды. Екіншіден, заң нормасын нарықтық өзін өзі ұстауға айырбастамау керек. Демократиялық басқару үшін мемлекеттік бюрократияны бәсекелестік емес құқық билегені дұрыс. Мемлекеттік менеджментті жақтаушылардың демократиялық бағыныштан шығатын конституциялық жүйені бұзады. Ол төменгі деңгейдегі менеджерлерге заң нені көрсететінін және оны орындауда өз бетімен шешу үшін тым көп билік береді. Сыншылар аталған дәстүрлі демократиялық модельден қауіпті ауытқуға көңіл аударып отыр, онда билік халықтан лауазымдық тұлғаны сайлау арқылы беріледі және олардан басшылардың қатаң бақылау арқылы басқарушыларға беріледі. Үшіншіден, табыс пен шығысты салыстыру клиентке бағытталу, тауар мен қызметті өндіру жалғыз ғана емес, сонымен қатар мемлекеттік басқарудағы бірінші кезектегі мәселе емес. Мемлекет дегеніміз ол кәсіпорын емес. Мемлекет пен кәсіпорын арасында нақты айырмашылық бар: мемлекет әрекеті тиімді ғана емес, сонымен қатар құқықты, демократиялық легитимді және саяси жауапкершілікті болуы керек. Сыншылардың болжауынша жеке және мемлекеттік басқарудың айырмашылығы көптігі сонша қандада бір реформаторлық идея өткізуге тырысу (клиентке қызмет көрсету және бәсекелестік) жеке сектордан мемлекеттік басқаруға өту дұрыс емес, қауіпті әрекет ретінде қаралады. Олар ертеден қалыптасқан демократиялық бағынышты болу дәстүріне және ирархиялық түрде ұйымдастырылған бюрократияға негізделеді. Алайда, мемлекеттік менеджментті сынға алып отырғандар көбіне тәжірибеге қарағанда теорияда мәселе туындап отырғанын көрсетеді. Нақты айтқанда басқарушылық тәжірибе осы саладағы теорияның алдына баяғыда-ақ шығып кеткен. Мысалы, азаматтарға клиент ретінде қарау және меншік иесі ретінде қарау бірге тұрмайтын сыйымсыз ретінде деп түсіндірілуі міндетті емес. Мемлекеттік мекеменің құқықтық қызмет нормасындағы кәсіпкерлік ынтасының болуы жақсы нәтижелерге жеткізуі мүмкін. «Контрактылық» мемлекет оның әлсіреуін көрсетпейді, ол мемлекеттің қызметінің бастан өткеріп жатқан өзгерістерін көрсетеді, мемлекеттік басқарудың бюрократияны бақылау мен стратегиялық звеносын бақылау формасын көрсетеді. Егер де жеке фирмалар тұрғындарға жылдам әрі сапалы тұрғын үй салса немесе телефон байланысымен қамтамасы ететін болса, онда үкімет осындай қызметті атқаратын мемлекеттік ұйымға қарағанда оларға лицензия беру арқылы ондай фирмаға көп билігін жүргізе алады. Осы бірінші жағдайда мемлекеттің тұрғындардың мүддесін қорғауға мүмкіндігі көп болады. Бағынышты болудың дәстүрлі тәсілдеріне көп сын айтылып жатыр: атқарушылық биліктің әрекетінің заңнамалық жоғарылығы және ирархиялық бюрократия ішілік әкімшіліктік әрекеттерге сын айтылып жатыр. Бүгінгі күні ешбір тәсіл де осы мемлекеттік басқару қандай болуы керек екендігі туралы картинаны сипаттап көрсете алмайды. Менеджментті мемлекеттік секторға енгізуде көптеген кедергілер бар, ол менеджмент пен нарықтық экономика негіздерін толық білмеу. Сонымен қатар қолданыстағы заңнамадан да кедергілерді табуға болады олар көбіне басқарушылық әдістерді енгізуге қажетті шешім қабылдау барысында икемді емес. Демек, мемлекеттік басқарудағы менеджерлік тәсілді қандайда бір панацея ретінде қарамау керек, ол менеджменттің мемлекеттік және коммерциялық ұйымдар арасындағы айырмашылықтар сияқты айтарлықтай айырмашылықтары бар. Мысалы мемлекеттік құрылымда да осындай сын ретінде тиімділікпен, нәтижелікпен қоса әлеуметтік әділдік қоса жүреді ол менеджменттен тыс, құндылық ретінде болады. Сонымен қатар, тағы бір іргелі айырмашылық бар, ол саясаттың мемлекеттік менеджментке әсерімен байланысты, онсыз мемлекеттік менеджмент басқарушылық технологиялардың тар жиынтығына айналады, оны қолдануда шектеулер болады. Мемлекеттік басқарудың жақтаушысы танымал Д.Осборнның П.Пластрикпен бірлесіп жазған «Бюрократтарсыз басқару: Мемлекеттік жаңартудың бес стратегиясы» кітабында бизнес пен мемлекеттік басқару арасында айырмашылықтың көптігін көрсетеді, себебі мемлекеттік ұйым саяси ортада өмір сүреді, ал жеке бизнес нарықтық экономикада өмір сүреді. Сонымен қатар, жеке ұйымдар неғұрлым ірі жүйенің ішінде өмір сүреді немесе негізінен қызметтігі жоғары ірі нарықта өмір сүреді. Сондықтан табыс үшін жұмыс істейтін жеке ұйымдардың нақты міндеттері мен мақсаттары болады. Олар өз қызмет нәтижесін қалай өлшеуді біледі бәсекелестік жағдайында жұмыс істейді және өз табысынан немесе шығындарынан нақты нәтиже көреді, өз тұтынушылары алдында жауап береді. Сондықтан коммерциялық менеджмент бойынша зерттеулер бірінші кезекте өзі өмір сүретін ұйымның өзін қалай өзгертумен көрінеді. Соңғы міндетпен менеджмент емес экономикалық теория айналысады. Алайда, мемлекеттік секторда көптеген ұйымдар нақты дисфункционалдық жүйе ішінде өмір сүреді. Көптеген ұйымдар әр түрлі үнемі біріне-бірі қарсы келетін міндеттерді орындайды тек кейбіреулері ғана табыс пен шығынның салдарын кешеді, көбі өз жұмысының қаржылық нәтижесін көруге қауқарсыз (кейбіреулері тіпті нәтижесін өлшеуге де қабілетсіз) және тұтынушы алдында жауапты болатындары да аз. Осындай жүйелер ұйымдарды бюрократиялық жүйеде әрекет етуге итермелейді. Сондықтан кәсіпкерлік типтегі мемлекеттік ұйым құрумен байланысты мемлекеттік секторды жаңарту барысында неғұрлым кең жүйедегі стратегиялық тетіктерге сүйенуі қажет. Мемлекеттік ұйымдағы өзгерістер осы неғұрлым кең жүйедегі өзгерістермен бір мезетте жүруі керек, ол білім беру жүйесі, әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесі, аумақтық жүйе, кадрлық жүйе және т.б. осындай өзгерістердегі бизнес-менеджмент теориясының көмегі шамалы. Осы жерден мемлекеттік менеджмент үшін маңыздылығы әсіресе ауыспалы әлеуметтік жүйедегі маңыздылығы ол институционалдық бейімделу мәселесі болмақ, ол дұрыс таңдау теориясы арқылы зерттеледі. Егер де дәстүрлі мемлекеттік басқару бюрократиялық жүйе принциптеріне негізделсе барлық негізгі процестерді бақылауды қамтамасыз етуге тырысса және нәтиженің болжамдығын қамтамасыз етуге тырысса, онда жаңаша көзқарас адаптивтік жүйе құруға тырысты, ол қоғамдық сұратуға жауап ретінде инновациялар тудыра алады. Тез өзгеріп отырған қоғам технологиялық революциялар, жаһандық экономикалық бәсекелестік, дифференцияланған нарықтар, білімді жұмысшы күші, тұтынушыға талапшыл орталықтандырылған вертикальды мемлекеттік монополиялар өте баяу, олар оперативті емес өзгерістер мен инновацияларға бейім емес. Батыстық қоғамның мемлекетке деген қазіргі заманғы көзқарасы оның ірі корпорацияларға ұқсастығынан шығады. Мемлекеттік бюджеті, табысы, шығындары мен өзіндік акционерлері — азаматтары бар, олар сонымен қатар оның клиенті болып табылады. Олар мемлекеттік мекеме қызметтері неғұрлым арзан және қолжетімді болуына мүдделі. Осыған байланысты мемлекет ірі корпорация сияқты бірінші кезекте өзінің «акционерлерінің» мүддесін қанағаттандыруға қызмет етуі керек, бюджеттік активтер арқылы құрылатын капитализацияның артуына қызмет етуі керек және басқару технологиясын және көрсетілетін қызмет сапасын жетілдіруі керек. Сонымен біз мемлекеттік қызмет стилінің өзгеруі туралы, оның тиімді бастамаларын нығайту туралы айтып отырмыз. Мемлекеттік менеджменттің соңғы мақсаты барлық мемлекеттік секторды қызмет жеткізушісі және жеке сектордың корпорациясы ретінде әрекет етуші тиімді және өндірістік ұйымдарға ауыстыру болып табылады. Мемлекеттік менеджменттің соңғы мақсаты бір жыл ішінде барлығын ауыстыру, ол бір жыл ішінде мемлекеттік менеджмент тұрақтануға ықпал етті және негізгі құрамына енгізілген қызмет өлшемін көптеген елдердегі мемлекеттік шығындарды төмендетті. Нәтижелікті өлшеу жақсартуды тудыру үшін қажет, сонымен қатар нарықтық механизмдер де оны жеке секторға береді. Мемлекеттік ұйымдар табиғаты жағынан монополист болып табылады және нәтижелікті өлшеу (өндірістілік) квазибәсекелестік құралын көрсетеді. Ол қызметті салыстыру мен бағалау үшін мүмкіндік туғызады және демек нәтижеге негізделген бюджеттеуді тудырады. Экономияны тиімділік пен өндірістілікті өлшей отырып мемлекеттік менеджерлер әрекеттің күшті және әлсіз жақтарын бірегейлендіре алады, себебі олар жақсартуға мәжбүр салалар болып табылады. Ұйымдастырушылық қызметтен басқа менеджмент жеке қызметті өлшеуге мүдделі. Онсыз оны басқару мүмкін емес және оны стимулдау мүмкін емес. Алайда, нәтижелі қызмет жүйесін дамыту көп уақытты және кәсіби білімді қажет етеді. Көбіне қызметкерлер әр түрлі жеке қатысушылардың мүддесі салынатын өздерінің өндірістілігін өлшемейді (әсер ету орталығы), ол осы процестің ритміне әсер етеді және шешім құруға әсер етеді. Алайда мемлекеттік сектордағы шешім қабылдаудың жаңа түріне бағытталу жақсы басқару мен дәл және қызмет көрсетушілер беретін барлығы туралы жақсы зерттелген ақпаратты; бюджеттік жоспарлау туралы ақпаратты; сапа мен қызметті жақсарту үшін және шығынды кеміту үшін мотивация және шенеуініктер үшін стимулды дамытады. жүктеу/скачать 240,11 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|