Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы



Pdf көрінісі
бет57/236
Дата22.12.2023
өлшемі1,76 Mb.
#143053
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   236
Байланысты:
Күдеринова Құралай монография Қазақ жазуының тарихы

Қазақ тіліндегі гиперфонемалар
.
 
Аталған фонемалардың
ішінде жазарман үшін гиперфонемалар бар.
Гиперфонема
де-
геніміз әлсіз позициядағы фонеманың дүдәмал инварианты.
Қазақ тілінде <а-ә>, <б-п>, <н-ң>, <ы-0>, <і-0> гиперфонема-
лары бар.
<а-ә> 
гиперфонемасы басқы буыны жіңішке болып келетін
күмән, күнә, ләззат, іңкәр 
т.б.
 
сөздерінде туады.
Ғалымдар арасында дауыстылардың
а-ә
оппозициясынан гөрі
а-е 
оппозициясы жиі әңгіме болады,
 
яғни
 
<
 ә> 
фонемасының ста-
тусына күмән келтіретін көзқарастар бар. Мысалы, Қ.Жұбанов
қазақ тіліндегі
а
дауыстысының жіңішке варианты
е
фонемасы
болады дейді (Жұбанов Қ. 1999: 209). В.В.Радлов 
ә
дыбысын қазақ
тіліне тән емес деген (Хусаинов К.Ш. В.В.Радлов. 1984: 74).
Алайда қазіргі қазақ тілінде <ә> дыбысы 516 сөзде инициал
позицияда фонемалық мәнде жұмсалады. Ал төмендегі дауыс-
сыздардан басталатын бірінші буында сөз мағынасын ажырата-
ды: 
б
(87) сөзде 
г
(1), 
д
(74), 
ж
(56), 
з
(39), 
и
(1), 
к
(78), 
л
(17), 
м
(116), 
н
(64), 
п
(53), 
р
(8), 
с
(118), 
т
(191), 
у
(19), 
ф
(1), 
ш
(48).
Біздің ойымызша, жіңішке буыннан кейін келген <а> фоне-
масы позициялық түрленімге түсіп, [ә] вариантына айналады.
Сонда ІІ буындағы <а-ә> гиперфонемасы фонология теория-сы
бойынша <а> фонемасына сәйкес келеді. Яғни қазіргі қазақ
жазуындағы ІІ буындағы 
ә
әрпі <а> фонемасының позициялық
түрленімі (өздік реңк) болып табылады.
Қазақ фонологиясында <й>, <у> үнді дауыссыздарының
гиперфонема құрап жүргені әріпті дыбыс деп қабылдайтын
қате түсініктен туады. Қазіргі әліпбиде


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   236




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет